MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl

POSTAWY RODZICIELSKIE

Nie istnieją rodzice idealni. Jeśli jednak nie możemy być rodzicem idealnym, to należy się postarać, by być wystarczająco dobrym rodzicem.

Postawy rodzicielskie określają uczuciowy stosunek rodziców do dzieci. M. Ziemska określa postawę rodzicielską jako tendencję do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.

Każda postawa rodzicielska zawiera trzy zasadnicze komponenty: uczuciowy, myślowy, działania.

SKŁADNIK UCZUCIOWY Jest w postawie najbardziej charakterystyczny i znaczący, gdyż wyznacza kierunek, charakter myślenia i działania rodziców. Ujawnia się w formie poglądu na dziecko, oceny jego zachowania.

SKŁADNIK MYŚLOWY (POZNAWCZY) Znajduje wyraz w poglądach na temat dziecka, w ocenie jego zachowania.

SKŁADNIK DZIAŁANIA Uwidacznia się w zachowaniu rodziców wobec dziecka.

Przez działanie rodziców, ich zachowanie wobec dziecka oraz przez to co i w jaki sposób mówią o dziecku można poznać ich postawę rodzicielską. Tendencja do reagowania w określony sposób w stosunku do dziecka musi być przez rodziców utrwalana, aby można było ją uznać za postawę rodzicielską. Zazwyczaj zachowania wobec dziecka ulegają zmianom i modyfikacjom wraz z rozwojem dziecka.

M. Ziemska wyróżniła: prawidłowe i nieprawidłowe postawy rodzicielskie.

PRAWIDŁOWE POSTAWY RODZICIELSKIE

AKCEPTACJA DZIECKA Przyjęcie dziecka takim, jakim ono jest wraz z jego usposobieniem, cechami fizycznymi i możliwościami umysłowymi. Rodzice, którzy akceptują swoje dziecko, lubią je i nie ukrywają swoich uczuć przed dzieckiem, a przebywanie z dzieckiem daje im przyjemność. Znają potrzeby dziecka i zaspokajają je. Taka postawa daje dziecku poczucie bezpieczeństwa oraz zadowolenie z własnego istnienia.

WSPÓŁDZIAŁANIE Z DZIECKIEM Postawa ta przejawia się zaangażowaniem i zainteresowaniem rodziców pracą i zabawą dziecka oraz zaangażowaniem dziecka w sprawy domu i rodziców. Angażowanie to musi być stosowne do fazy rozwoju dziecka.

DAWANIE DZIECKU WŁAŚCIWEJ DO JEGO WIEKU SWOBODY Dziecko w miarę rozwoju staje się coraz mniej zależne pod względem fizycznym od swoich rodziców, natomiast pod względem psychicznym rozwija się coraz bardziej świadoma więź psychiczna. Wraz z dorastaniem dziecko otrzymuje coraz więcej swobody, może bawić się i pracować z dala od rodziców, a pomimo tego rodzice nadal umieją utrzymać autorytet.

UZNANIE PRAW DZIECKA JAKO RÓWNYCH, BEZ PRZECENIANIA LUB NIEDOCENIANIA JEGO WOLI Aktywność dziecka oceniana jest w sposób swobodny, bez oznak dyktatorstwa i formalności. Rodzice pozwalają dziecku na odpowiedzialność za własne działanie i oczekują, aby dziecko przejawiało dojrzałe zachowanie. Takie postępowanie jest wyrazem szacunku dla indywidualnych cech dziecka. Kierowanie dzieckiem oparte jest na podsuwaniu mu sugestii, a nie na narzucaniu mu własnej woli lub wymuszaniu określonego postępowania. Dziecko w takiej sytuacji wie czego oczekują od niego rodzice i stara się spełniać te oczekiwania, gdyż są to oczekiwania na miarę jego możliwości.

Rodzice przejawiający właściwe postawy wobec dziecka z chęcią otaczają je opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, mają duży margines cierpliwości, gotowości tłumaczenia i wyjaśniania. Łatwo nawiązują z dzieckiem kontakt. Są zdolni do obiektywnej oceny dziecka dzięki zachowaniu odpowiedniego dystansu wobec niego, a zarazem akceptacji jego osoby.

NIEWŁAŚCIWE POSTAWY RODZICIELSKIE

POSTAWA UNIKAJĄCA Cechuje ją ubogi stosunek uczuciowy lub zupełna obojętność. Przebywanie z dzieckiem sprawia rodzicom trudności i nie należy do przyjemności. Rodzice zaniedbują dziecko - jego potrzeby uczuciowe, jak i w zakresie opieki nad nim. Zaznacza się niedbałość i niekonsekwencja w przestrzeganiu zasad, lekkomyślność lub obojętność wobec niebezpieczeństwa. Potrzeby dziecka nie są zaspokajane lub zaspokajane są w minimalnym stopniu.

POSTAWA ODTRĄCAJĄCA Charakteryzuje się nadmiernym rygoryzmem, jawną wrogością lub zaniedbywaniem, stosowaniem nadmiernych kar, oschłością, agresywnością werbalną i fizyczną. Rodzice nie lubią dziecka i nie życzą go sobie, żywią wobec niego rozczarowania. Często dziecko uznawane jest za ciężar ograniczający swobodę. Opiekę nad nim uważają za odrażającą lub przekraczającą ich siły, dlatego nieraz poszukują osób lub instytucji, które przejęłyby ich obowiązki.

POSTAWA NADMIERNIE WYMAGAJĄCA Przejawia się w stawianiu dziecku zbyt wysokich wymagań, w żądaniu sukcesów. Postawę tą cechuje naginanie dziecka do wytworzonego przez rodziców wzoru, bez liczenia się z jego możliwościami i indywidualnymi cechami. Dziecko przez cały czas znajduje się pod presją, gdyż rodzice z góry założyli dostosowanie go do idealnego wzorca. Inne cechy tej postawy to: ograniczanie swobody i aktywności przez zakazy, nakazy i nagany, zmuszanie, stosowanie sztywnych reguł. Dziecko traktowane jest z pozycji autorytetu bez uznawania jego praw.

POSTAWA NADMIERNIE OCHRANIAJĄCA Podejście do dziecka jest bezkrytyczne, a ono uważane jest za wzór doskonałości. Rodzice traktują dziecko pobłażliwie, z nadmierną opiekuńczością, starają się rozwiązać za nie wszystkie problemy życiowe, nie dopuszczając go do głosu i samodzielności. Inne cechy tej postawy to izolowanie społeczne dziecka i paniczny nieuzasadniony lęk o jego bezpieczeństwo.

Postawy rodzicielskie uznawane za negatywne przyczyniają się do niezaspokojenia potrzeb dziecka i wpływają na rozwój określonych form jego zachowania. Generalnie można stwierdzić, że nieprawidłowe postawy rodzicielskie w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na występowanie u dzieci różnego rodzaju zaburzeń.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE UNIKAJĄCEJ Łatwo można zawrzeć z rodzicami umowę w formie kontraktu jednak trudno wyegzekwować jej dotrzymanie. od początku dbać zarówno o prawidłowe zrozumienie ustalonych zasad jak i o przestrzeganie wszelkich warunków kontraktu. Należy bezwzględnie reagować w sytuacjach nie przestrzegania kontraktu, np. poprzez dokonywanie stosownego wpisu w dokumentach, telefonowanie do rodziców z prośbą o wyjaśnienie sytuacji. Jeśli rodzice nie prowadzą zeszytu obserwacji możemy to wyjaśnić pytając: Rozumiem, że jutro mogę się spodziewać wpisu? Pamiętaj, by nie oceniać rodziców i interweniować w spokojny sposób. Mamy prawo pytać, ponieważ tak się umawialiśmy.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE UNIKAJĄCEJ W razie powtarzających się sytuacji odstępowania od ustalonych warunków warto wrócić do procedury zawieranie kontraktu wraz z zapytaniem czy rodzicom zależy na naszej pomocy oraz tego jakie są ich oczekiwania. W pracy z rodzicami od początku ważne są wzmocnienia pozytywne np. cieszę się, że znaleźli Państwo czas, by przybyć do nas. Ćwiczenia zaczyna się od tych, które nie wymagają bliskiego kontaktu fizycznego i emocjonalnego z dzieckiem podkreślając jednocześnie wagę dotychczasowych sposobów spędzania czasu z dzieckiem, jeśli takie są.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE UNIKAJĄCEJ Należy ustalić czas zajęć z dzieckiem, który nie będzie kolidować z dotychczasowym harmonogramem dnia rodziców. Rodzice powinni mieć poczucie, że nie są w żaden sposób zmuszeni do pracy z dziećmi. Można tłumaczyć i przedstawiać rodzicom to, co mogą robić z dzieckiem w domu oraz zachęcać do poświęcania im czasu.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE NADMIERNIE WYMAGAJĄCEJ Trudnością w pracy z rodzicami jest to, że próbują oni zdominować specjalistę, a także narzucić mu swoją wizję terapii dziecka, wyszukują błędy. Charakterystyczne jest przecenianie możliwości dziecka, dlatego trudnością jest ich urealnianie. Specjaliści przede wszystkim nie mogą ulegać rodzicom, gdyż uznani zostaną wówczas przez nich za osoby niekompetentne. Należy konsekwentnie realizować swój program.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE NADMIEWRNIE WYMAGAJĄCEJ W pracy z rodzicami bez problemu można zawrzeć kontrakt, który jest skrupulatnie wypełniany. Należy uczyć rodziców chwalić własne dzieci i dostrzegać w sposób realny ich mocne strony. W tym celu warto starannie przygotować się teoretycznie i powoływać się na odpowiednią literaturę przedmiotu, gdyż to jest sposób, który przemawia do rodziców. Warto powoływać się na różnorodne koncepcje teoretyczne. Można zauważyć, że nawet w koncepcjach behawioralnych, które z reguły należą do dyrektywnych, zwraca się uwagę na odpowiedni zakres swobody dziecka.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE NADMIERNIE WYMAGAJĄCEJ Rodziców można nauczyć umiejętności prowadzenia profesjonalnej obserwacji dziecka i zapisywania jej wyników. Tego typu próby mają pozytywne oddziaływania, gdyż zmniejsza się bezpośredni kontakt rodziców z dzieckiem, angażuje ich w jakąś formę pracy dla dobra syna bądź córki. Warto chwalić sytuacje, kiedy rodzice dostrzegają potrzeby ich dzieci. Można zachęcać do wspólnych spacerów i przyzwalania na swobodne zabawy z rodzeństwem i rówieśnikami.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE NADMIERNIE OPIEKUŃCZEJ nie ma zwykle problemu zarówno w kwestii zawierania kontraktu jak i jego przestrzegania. Trudnością jest podjęcie pracy z dzieckiem, która będzie wymagała od nich inicjatywy. Wszelkie ćwiczenia jakie mogą wykonywać z dzieckiem rodzice warto im przedstawiać i prosić o wykonanie ich w obecności specjalisty.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE NADMIERNIE OPIEKUŃCZEJ Konieczne jest wyuczenie rodziców form pracy w których to oni przejmują inicjatywę oraz pełnią dominującą rolę, zatem wymagają i egzekwują, by dziecko wykonywało ich polecenia. Trudnością w pracy z rodzicami może być chęć ingerowania w przebieg terapii oraz zajęć. W takich sytuacjach najlepiej stanowczo wyznaczyć granice i nie zezwolić na przeszkadzanie w trakcie zajęć bądź umówić się z rodzicami, że dziecko będzie samo w nich uczestniczyć. Pozwala to zachować dystans emocjonalny w stosunku do dziecka.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE NADMIERNIE OPIEKUŃCZEJ problemem mogą być sytuacje, kiedy rodzice zobaczą jakiekolwiek ślady siniaków, zadrapań czy guzów na ciele dziecka, jeśli zostały one nabyte podczas rehabilitacji, zajęć szkolnych czy terapeutycznych. Konsekwencje: ataków agresji i furii. Jednak we wspomnianych sytuacjach złości rodziców nie należy się bronić, tłumacząc się rodzicom, że w zasadzie nic się nie stało. Warto starać się zrozumieć ich lęk i pozwolić wyrazić złość mówiąc np. rozumiem, że każdy obawia się o swoje dziecko, ma Pani pełne prawo złościć się na widok tych siniaków.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE NADMIERNIE OPIEKUŃCZEJ Rodziców należy uświadamiać, że stawianie dziecku granic oraz wymagań, ich egzekwowanie i przeciwstawianie się wszelkim jego zachciankom nie niszczy relacji rodzic dziecko, a wręcz przeciwnie, może przyczyniać się do budowania prawidłowego kontaktu z dzieckiem. Konieczne jest także oswajanie rodziców z lękiem o życie oraz zdrowie ich dziecka. Także trudne sytuacje są do przeżycia zarówno przez dziecko jak i jego rodziców. Należy także wzmacniać wiarę w możliwości i siły ich pociech.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE ODTRĄCAJĄCEJ Pierwszym i zasadniczym problemem w pracy jest zawarcie kontraktu z rodzicami. Nawet gdy zechcemy zawrzeć z nimi kontrakt i będziemy próbować go wyegzekwować to po jakimś czasie odmówią współpracy. Warto nie starać się zbyt szybko i pochopnie klasyfikować rodziców do tej grupy, gdyż może to okazać się dla nich krzywdzące i nieprawdziwe, a dodatkowo zablokować możliwość pracy z nimi. Istnieje wiele postaw rodzicielskich i część z nich może przypominać tę odtrącającą lub niektórzy rodzice mogą przejawiać jedynie cechy rodziców odtrącających. Czasem jest tak, że niektóre osoby są niestałe emocjonalnie i czasem zdarza się, im postąpić jak rodzice odtrącający, a potem się tego wstydzą. Zwykle jednak za główne kryterium rozpoznania postawy rodziców można brać możliwość zawarcia i utrzymania kontraktu z nimi.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE ODTRĄCAJĄCEJ Zdarza się także, że tylko jeden z rodziców przejawia postawę odtrącającą, a drugi nie i właśnie z nim możemy wówczas współpracować. Często są to osoby dobrze sytuowane, jednak w skrajnych postaciach zdarza się, że są to osobowości psychopatyczne wywodzące się z marginesu społecznego, alkoholicy, narkomanii, kryminaliści, itp. Może nawet dojść do sytuacji, kiedy rodzice grożą specjalistom. Należy pamiętać, że jest to grupa osób, które uznają wyłącznie prawo siły i ulegają jedynie przewadze psychicznej i fizycznej. Starają się podporządkować sobie innych.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWIE ODTRĄCAJĄCEJ Najlepiej starać się unikać konfliktów z rodzicami tego typu. W pracy warto poświęcić swój czas i energię głównie dziecku i to na nim się skoncentrować. Wszelkie przypadki pobić, wykorzystania seksualnego, upijania dzieci, z którymi pracujemy i inne należy bezzwłocznie zgłaszać odpowiednim instytucjom.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWACH POZYTYWNYCH Warto pracę z rodzicami rozpocząć od ustalenia warunków kontraktu oraz porozumienia dotyczącego interesujących nas kwestii. Nie należy próbować zrobić z rodziców terapeutów dla ich dzieci. Mogą oni wspomagać rehabilitację i jest to bardzo ważne, ale nie zastąpią specjalistów. Rodziców można uczyć sposobów postępowania z dziećmi. Podobnie jak rodziców o innych postawach zwykle prosimy o kontynuowanie niektórych ćwiczeń w domu i wzmacniamy właściwe postawy.

SPOSOBY I CHARAKTERYSTYKA PRACY Z RODZICAMI O POSTAWACH POZYTYWNYCH Nie jest konieczne kontrolowanie intensywności pracy rodziców, gdyż mają oni dobry kontakt z dziećmi i potrafią optymalnie dostosować czas i warunki pracy. Możemy proponować formy pracy z dziećmi, które będą pozytywnie wpływać na relacje z dziećmi.

OSOBOWOŚCI RODZICÓW

Z postawami rodzicielskimi łączą się w sposób istotny typy osobowości rodziców. J. Obuchowska wyodrębniła sześć typów osobowości matek będących przyczyną negatywnego funkcjonowania dziecka. Są to matki: autokratyczna, pedantyczna, lękowa, niezrównoważona, niekochająca, nieszczęśliwa.

MATKA AUTOKRATYCZNA wymaga od dziecka bezwzględnego podporządkowania, bezustannie nim steruje, dziecko boi się matki, dlatego za wszelką cenę chce spełnić jej oczekiwania.

MATKA PEDANTYCZNA jest drobiazgowa, nieustępliwa, korygująca, ciągle narzuca dziecku zbyt wysokie wymagania, dziecko nie mogąc sprostać tym wymaganiom narażone jest na utratę miłości.

MATKA LĘKOWA jest niezmiernie skrupulatna i opiekuńcza, nie potrafi docenić możliwości dziecka, chroni je przed rówieśnikami, rozwiązuje za nie wszelkie problemy.

MATKA NIEZRÓWNOWAŻONA Matka niezrównoważona, nerwowa, najczęściej przemęczona pracą nie potrafi znaleźć czasu dla siebie i dla rodziny co powoduje jej wybuchowość i drażliwość.

MATKA NIEKOCHAJĄCA nie troszczy się o dziecko, nie poświęca mu czasu, podrzuca dziecko pod opiekę krewnym. dziecko czuje się nieszczęśliwe, pozbawione bezpieczeństwa.

MATKA NIESZCZĘŚLIWA kobieta smutna, zgorzkniała, często zawiedziona pożyciem małżeńskim. niekiedy przelewa na dziecko wszystkie swoje uczucia, czasami odrzuca dziecko, gdy jest podobne do ojca.

NEGATYWNE TYPY POSTAW OJCÓW WG. H.SPIONEK Najsilniej zaznaczoną rolę przypisuje się następującym typom:

TYP OJCA NIEOBECNEGO autorytet ojca sprowadzony jest do minimum wobec dominującej matki, brak zainteresowania ojca sprawami dziecka.

TYP OJCA RYGORYSTYCZNEGO I SUROWEGO nadmierne egzekwowanie wymagań w stosunku do dziecka.

TYP OJCA GROŹNEGO często wykazuje utajoną wrogość i nienawiść do własnych dzieci, ten typ jest często spotykany w rodzinach alkoholików.

Wymienione typy osobowości ojców i matek wpływają niekorzystnie na kształtowanie się stosunków rodzinnych i atmosferę życia domowego. Powoduje to zaburzenia rozwoju emocjonalno - społecznego u dzieci.

Prawidłowa reakcja rodziców powinna zawierać w sobie dwa aspekty: Miłość, akceptację, szacunek dla dziecka okazywane przez: szacunek dla jego uczuć i potrzeb, akceptację dla trudności i ograniczeń dziecka, dostrzeganie jego starań i mocnych stron, obdarzanie zaufaniem, poświęcanie dziecku czasu i uwagi.

Granice, normy, wymagania stawiane dziecku, których rodzice uczą poprzez: pokazywanie dziecku praw rządzących światem fizycznym i społecznym, pozwalanie na poniesienie konsekwencji własnych zachowań dziecka, egzekwowanie wymagań.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ POSTAW WOBEC FAKTU UPOŚLEDZENIA WG T. GAŁKOWSKIEGO Uświadomienie sobie wagi problemu, Zaznajomienie się z istotą opóźnienia umysłowego, Próby wykrycia przyczyn, Szukanie pomocy, Akceptacja całego układu warunków

FAZA I Charakteryzuje się drastycznymi przeżyciami, Na informacje o upośledzeniu dziecka rodzice reagują silnym wstrząsem emocjonalnym, Usiłują zaprzeczyć opinii lekarza, Szukają innych specjalistów i mają nadzieję, że rozpoznanie jest mylne.

FAZA II Rodzice zapoznają się z wszystkimi konsekwencjami upośledzenia, Uświadamiają sobie, że ich pragnienia i plany związane z przyszłością dziecka muszą się radykalnie zmienić - Proces ten trwa długo i niekiedy przebiega w sposób bardzo przykry,

FAZA III Próba wykrycia przyczyn kalectwa dziecka, Podstawą zainteresowania się etiologią leży tendencja do uwolnienia się od poczucia winy, które niepotrzebnie dręczy rodziców.

FAZA IV Rodzice usiłują znaleźć skuteczne środki lecznicze i specjalistyczne ośrodki, w których widzą jedyny ratunek

FAZA V Rodzice godzą się z niepełnosprawnością swojego dziecka i wszystkimi konsekwencjami tego faktu.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ POSTAW WOBEC FAKTU UPOŚLEDZENIA WG M. POPIELECKIEGO Faza szoku, Faza depresji i głębokiego kryzysu emocjonalnego, Faza pozornego przystosowania do sytuacji, Faza konstruktywnego przystosowania się do sytuacji

FAZA SZOKU Dominują bardzo silne, negatywne emocje, Rodzice przeżywają rozpacz, żal, lęk, poczucie krzywdy, bezradności, klęski życiowej i osamotnienia

FAZA DEPRESJI I GŁĘBOKIEGO KRYZYSU EMOCJONALNEGO Kłótnie małżeńskie z powodu niemożności wybrnięcia z trudnej sytuacji, obwinianie się wzajemne małżonków o przyczyny upośledzenia dziecka, Brak wzajemnego zrozumienia i pomocy, Stosowanie różnych form ucieczki od problemów, np. zbyt duże zaangażowanie w pracę, szukanie zapomnienia w nałogach, rozbicie rodziny odejście ojca, czasem matki

FAZA POZORNEGO PRZYSTOSOWANIA DO SYTUACJI Rodzice nadal nie godzą się z rzeczywistością, Stosują różne mechanizmy obronne zaprzeczające zaistniałej sytuacji, Nieracjonalnie wierzą w uleczenie dziecka, Intensywnie poszukują pomocy, zmieniają specjalistów, a czasem jeżdżą do różnych uzdrowicieli i znachorów,

FAZA KONSTRUKTYWNEGO PRZYSTOSOWANIA SIĘ DO SYTUACJI Rodzice uznają realną rzeczywistość, Podejmują rozsądne, wieloprofilowe działania usprawniające, aby maksymalnie wspomagać rozwój dziecka.

Najlepszym miejscem pod słońcem na ziemi jest dom, w którym rodzice potrafią zrozumieć, że każdy moment i każde doświadczenie nawet to, które wydaje się dorosłym błahe i nieważne mają swój udział w kształtowaniu umysłu i charakteru dziecka G.Mac Donald