RAPORT Z PRZEPROWADZONEJ DIAGNOZY POTRZEB SPOŁECZNYCH W KONTEKŚCIE OFERT NGO I INSTYTUCJI DOTUJĄCYCH

RAPORT Z PRZEPROWADZONEJ DIAGNOZY POTRZEB SPOŁECZNYCH W KONTEKŚCIE OFERT NGO I INSTYTUCJI DOTUJĄCYCH

SPIS TREŚCI: 1 WSTĘP 3 2 CEL DIAGNOZY 4 3 METODOLOGIA BADAŃ I NARZĘDZIA DIAGNOZY 4 3.1 ANKIETA BADAWCZA 4 3.2 SONDAś SPOŁECZNY 7 3.3 SPOTKANIA KONSULTACYJNE 9 4 PODMIOTY EKONOMII SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM 10 4.1 CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA 10 4.2 ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM 15 4.3 OBSZARY DZIAŁALNOŚCI NGO 17 4.4 POTENCJAŁ FINANSOWY I TECHNICZNY ORGANIZACJI 20 4.5 ZATRUDNIENIE 25 4.6 OFERTY NGO 27 5 OFERTY JST DLA III SEKTORA 31 5.1 WSPARCIE OD SAMORZĄDU 31 5.2 INNE MOśLIWOŚCI WSPARCIA FINANSOWEGO EKONOMII SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE 33 5.3 FORMY, DZIEDZINY I OBSZARY WSPÓŁPRACY POMIĘDZY NGO I JST 35 5.4 OCENA WSPÓŁPRACY POMIĘDZY NGO I JST 36 5.5 OCZEKIWANIA W ZAKRESIE WSPÓŁPRACY POMIĘDZY NGO I JST 37 6 DIAGNOZA POTRZEB SPOŁECZNYCH W KONTEKŚCIE OFERT NGO I JST 38 6.1 INFORMACJE SONDAśOWO STATYSTYCZNE 39 6.2 WYNIKI I OCENA SONDAśU WŚRÓD SPOŁECZEŃSTWA REGIONU 41 7 WSKAZANIE KIERUNKÓW DZIAŁAŃ I ROZWOJU WSPÓŁPRACY NGO I JST 43 8 DOBRE PRAKTYKI STUDIUM PRZYPADKU 44 8.1 RYS HISTORYCZNY SIR 44 8.2 ZREALIZOWANE PROJEKTY PROSPOŁECZNE 46 8.3 PROJEKTY OBECNIE REALIZOWANE 54 9 WNIOSKI I PODSUMOWANIE 55 2

1 WSTĘP Niniejszy raport został sporządzony w ramach Projektu Wsparcie i rozwój ekonomii społecznej realizowanego z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej, Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej na podstawie umowy zawartej ze Świętokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego. Niniejszy dokument ma pomóc w określeniu i wskazaniu kierunków działań oraz rozwoju współpracy Organizacji Pozarządowych i Jednostek Samorządu Terytorialnego w województwie świętokrzyskim. Zawiera on zarówno diagnozę obecnej sytuacji, jak i oczekiwania oraz potrzeby społeczne w kontekście ofert NGO i JST. Dokument ten powstał na podstawie analiz informacji zebranych w okresie luty wrzesień 2009 roku z następujących źródeł: - Ankiet aplikacyjnych wypełnionych przez przedstawicieli organizacji pozarządowych działających na terenie województwa świętokrzyskiego, będących jednocześnie Beneficjentami Projektu Wsparcie i rozwój ekonomii społecznej. - Wywiadów z liderami organizacji pozarządowych w regionie. - Indywidualnych rozmów z przedstawicielami organizacji pozarządowych działających na terenie województwa świętokrzyskiego. - Analizy uczestnictwa NGO w konkursach ogłaszanych w regionie i instytucjach ponadregionalnych - Wystąpień liderów organizacji pozarządowych podczas konferencji organizowanych przez Stowarzyszenie Nadzieja Rodzinie. - Analizy SWOT Org. Pozarz, - 10 ekspertyz oceniających sytuację wybranych organizacji - Informacji dostępnych w zasobach internetowych 3

2 CEL DIAGNOZY Głównym celem diagnozy potrzeb społecznych w kontekście ofert NGO i instytucji dotujących, jest zwiększenie spójności działań organizacji pozarządowych w województwie świętokrzyskim poprzez zainicjowanie współpracy i tworzenie silnych projektów partnerskich. Rezultatem diagnozy jest poniŝszy Raport. Opisuje on kondycję III sektora w województwie świętokrzyskim, odzwierciedla problemy z jakimi stykają się organizacje pozarządowe i jest jednocześnie wskazówką co do moŝliwości ich rozwiązania. 3 METODOLOGIA BADAŃ I NARZĘDZIA DIAGNOZY Wybór metody badań jest uzaleŝniony od specyfiki danego problemu badawczego oraz dostępności i sytuacji, gdzie i w jakich warunkach moŝliwe jest przeprowadzenia badania. Wybór ten jest nadrzędny wobec wyboru techniki i narzędzi. Prawidłowe przygotowanie do badań powinno obejmować wybór metody, techniki i narzędzi - według podanej kolejności. śadna z metod nie występuje w stanie czystym. Wielowymiarowość i złoŝoność obszaru badań nie pozwala ograniczyć ich w ramach jednej metody, dlatego zwykle sięga się do kilku róŝnych metod jednocześnie. Dla potrzeb opracowania niniejszego raportu, badania obecnej sytuacji jak i oczekiwania społeczne w zakresie współpracy NGO i JST w województwie świętokrzyskim sporządzono za pomocą metody sondaŝu diagnostycznego, a techniką badawczą był kwestionariusz ankiety opracowany przez zespół ekspertów w ramach projektu Wsparcie i rozwój ekonomii społecznej realizowanego przez Stowarzyszenie Nadzieja Rodzinie w Kielcach. Spotkania konsultacyjne stanowiły źródło dodatkowej wiedzy obok takich technik jak: wywiad i obserwacja. 3.1 ANKIETA BADAWCZA Do najczęściej stosowanych metod ilościowych badań rynku naleŝy metoda ankietowa. Polega ona na pisemnym komunikowaniu się badacza z respondentem. Taka forma

komunikacji ma kilka podstawowych zalet; ma równieŝ ograniczenia. Jest dokładna i trwała, ale trudniejsza niŝ komunikacja ustna (zarówno dla badacza, jak i dla respondenta) oraz zabiera więcej czasu niŝ np. wywiad. Narzędziem pomiarowym stosowanym w metodzie ankietowej jest zawsze kwestionariusz, samodzielnie wypełniany przez respondenta. Informacje zebrane za pomocą metody ankietowej umoŝliwiają zarówno diagnozę, jak i prognozę rynku. Ankieta to metoda pomiaru pośredniego charakteryzująca się tym, iŝ kwestionariusz ankietowy trafia bezpośrednio do rąk respondenta, który odpowiada pisemnie lub elektronicznie na zawarte w nim pytania. Stosowana jest najczęściej w celu moŝliwie szybkiego przebadania bardzo licznych zbiorowości. Do najbardziej znanych podziałów ankiet moŝna zaliczyć: 1. zaleŝnie od sposobu doboru respondentów: a. badania reprezentacyjne gdy zbiorowość próbna stanowi statystyczną reprezentację całej zbiorowości, b. badania quasi reprezentacyjne badana zbiorowość tylko pod pewnymi względami spełnia wymagania metody reprezentacyjnej, c. badania zbiorowości incydentalnych, przypadkowych, gdy respondentami są np. przechodnie uliczni; 2. zaleŝnie od metody kontaktowania się z respondentami: a. ankieta bezpośrednia, b. ankieta telefoniczna, c. ankieta pocztowa, d. ankieta prasowa, e. ankieta radiowa i telewizyjna, f. ankieta komercyjna, g. ankieta komputerowa, h. ankieta audytoryjna, i. ankieta rozdawana; 3. według jawności danych respondenta: a. ankieta jawna, b. ankieta anonimowa; 5

Z uwagi na specyfikę badań i ich charakter ankieta badawcza uznana została jako jedna z najdokładniejszych i najbardziej adekwatnych technik badawczych omawianej diagnozy. Respondenci badań stanowią grupę reprezentująca cała badaną zbiorowość,a więc przeprowadzone badania miały charakter reprezentacyjny, który w najbardziej dokładny sposób pozwala na przedstawienie informacji badanej grupy. W celu uniknięcia ryzyka zafałszowania podawanych informacji ankietyzacja została przeprowadzona w sposób anonimowy. Ankiety były kolportowane w dwojaki sposób: 1. Za pośrednictwem poczty kwestionariusz ankiety został rozsyłany pocztą do poszczególnych instytucji, 2. Audytoryjnie kwestionariusz rozdawany był na konferencjach organizowanych w ramach projektu. W ramach projektu pn. Wsparcie i rozwój ekonomii społecznej realizowanego z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej, Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej, zespół ekspertów opracował ankiety badawcze skierowane do organizacji pozarządowych oraz JST w celu dokonania diagnozy obecnej sytuacji tych podmiotów oraz ich oczekiwań w zakresie sfer współpracy. Problemy badawcze określone w kwestionariuszach ankiet dotyczyły w głównej mierze obszarów działań III sektora w regionie, wzajemnej współpracy organizacji pozarządowych ze sobą oraz ich współpracy z Jednostkami Samorządu Terytorialnego. Podstawowe dane dotyczące wielkości zatrudnienia, głównych celów i obszarów działania organizacji umoŝliwiło identyfikację podstawowych zasobów technicznych oraz potencjału jakim dysponują Organizacje Pozarządowe z terenu Województwa Świętokrzyskiego. Ankieta skierowana do Organizacji Pozarządowych składa się z 19 pytań otwartych i zamkniętych. Są to pytania alternatywne ( wybór opcji tak lub nie), pytania dysjunktywne ( wybór jednej odpowiedzi z listy), pytania koniunktywne (wybór więcej niŝ jednej odpowiedzi z listy). Pytania otwarte umoŝliwiły na wyraŝanie własnych spostrzeŝeń, uwag czy sformułowanie własnych wniosków i oczekiwań. Wzór ankiety badawczej kierowanej do Organizacji Pozarządowych stanowi załącznik nr 1 do niniejszego opracowania. 6

KolportaŜ ankiety odbył się poprzez rozesłanie formularzy bezpośrednio do Organizacji Pozarządowych oraz poprzez przekazanie bezpośrednio przedstawicielom poszczególnych organizacji w trakcie organizowanych w ramach Projektu konferencji. Ogółem Ankieta została przekazana do 281 organizacji pozarządowych działających w obszarze ekonomii społecznej. Ankieta skierowana do jednostek samorządowych składa się z 9 pytań otwartych i zamkniętych. Tak jak w przypadku ankiety skierowanej do Organizacji Pozarządowych są to pytania alternatywne ( wybór opcji tak lub nie), pytania dysjunktywne ( wybór jednej odpowiedzi z listy), pytania koniunktywne (wybór więcej niŝ jednej odpowiedzi z listy). Pytania otwarte umoŝliwiły na wyraŝanie własnych spostrzeŝeń, uwag czy sformułowanie własnych wniosków i oczekiwań. Wzór ankiety badawczej kierowanej do JST stanowi załącznik nr 2 do niniejszego opracowania. Ankietyzacja prowadzona była głównie pośród pracowników JST i podmiotów im zaleŝnych (między innymi jednostek i zakładów budŝetowych takich jak ośrodki pomocy społecznej itp.) bezpośrednio działających w sferach związany z ekonomia społeczną. Próba badania wyniosła 100 przedstawicieli poszczególnych podmiotów. 3.2 SONDAś SPOŁECZNY SondaŜ przeprowadzany jest za pomocą kwestionariusza, obserwacji zachowań. W praktyce większość sondaŝy socjologicznych opartych jest na kwestionariuszach w formie pisemnej. SondaŜe stosuje się do sposobu zbierania danych wykorzystującego wywiady i dobór próby w celu uzyskania zbioru danych nadających się do dalszej analizy ilościowej. SondaŜe społeczne oparte na próbie losowej stały się najwaŝniejszą pojedynczą techniką badań społecznych, uŝywaną we wszystkich naukach społecznych, badania rynku i badań opinii. SondaŜe są źródłem danych do opisu statystycznego społeczności krajowych, regionalnych i lokalnych. Jedną z podstawowych zalet badań sondaŝowych jest ich przejrzystość i dostępność. Metody i procedury są jawne i dostępne dla innych osób, w przeciwieństwie do metod zakładających znaczny indywidualny wkład poszczególnych badaczy. Wadą jest z kolei fakt, 7

Ŝe stosuję się w nich z reguły kwestionariusz, którego treść została ustalona juŝ we wstępnej fazie badań, co ogranicza zasięg tematyczny całego badania. SondaŜe dostarczają informacji o osobach, pełnionych przez nie rolach, grupach społecznych, takich jak gospodarstwa domowe czy rodziny, organizacjach takich jak szkoły, zakłady pracy, czy przedsiębiorstwa. Badanie dotyczące większych lub bardziej skomplikowanych obiektów wymagają niekiedy wielokrotnego przeprowadzania wywiadu na ten sam temat, ze względu na ograniczoność i pewna jednostronność wiedzy pojedynczego informatora. SondaŜe są stosowane do badania ubóstwa, stratyfikacji społecznej, ruchliwości, poglądów i zaangaŝowania politycznego, pracy i zatrudnienia, a takŝe innych spraw interesujących socjologów i przedstawicieli innych nauk społecznych. Wywiady przeprowadza się bezpośrednio, listownie, lub telefonicznie. RóŜnorodność sondaŝy jest obecnie tak wielka, Ŝe przestały one być jednorodną grupą badań społecznych. W sondaŝach wymaga się często od badanego informacji, które nie są powszechnie znane, dotyczy to np. społeczeństw, w których pismo lub przechowywanie danych osobowych są mniej rozpowszechnione. Z tych powodów opracowuje się nowe techniki do badań sondaŝowych w krajach Trzeciego Świata i współczesnych społeczeństwach o innych kulturach lub konwencjach społecznych. SondaŜe najlepiej przedstawiają nam schemat wzajemnych statystycznych powiązań między zmiennymi charakteryzującymi cechy społeczne jednostek składających się na zbiorowości, ich postawy i zachowania. Metoda sondaŝowa (zwana równieŝ Reprezentacyjna bądź Surveyowa). Charakteryzuje się tym, iŝ pozwala na zdobycie wiedzy o duŝej zbiorowości poprzez zbadanie jedynie jej reprezentacji, tzn. próby reprezentacyjnej. Badania te naleŝą do najpowszechniej stosowanych we współczesnej socjologii. Pozwalają w stosunkowo krótkim czasie poznać duŝą zbiorowość. Do kontaktu między badaczem a badanym dochodzi poprzez ankietera bądź ankietę, kontakt jest krótkotrwały, polega na wypowiedziach badanego. Uzyskiwane dane nadają się do analizy ilościowej. Metoda ta jest trafna, gdy badania nastawione są na poznanie cech faktów odbieranych przez respondenta jako naturalne, nie rzucające negatywnego światła na jego osobę. 8

Metoda ta nie jest trafna, gdy nie pozwala poznać tego, o co chodzi badaczowi. NiezaleŜnie od stopnia trafności metody, jej elementami są: dobór próby reprezentacyjnej, prawidłowa konstrukcja kwestionariusza, kompetencje i uczciwość ankietera. Metoda sondaŝu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk. Metoda sondaŝu diagnostycznego opiera się na takich działaniach jak: poznanie zjawiska, określenie jego zasięgu, intensywności i poziomu oraz oceny. Badania sondaŝowe w ramach projektu prowadzone miały charakter typowego sondaŝu społecznego tj. skierowane były do szeroko rozumianej grupy reprezentatywnej społeczeństwa województwa świętokrzyskiego. SondaŜ był prowadzony poprzez bezpośrednie wywiady z przypadkowo spotkanymi osobami na otwartych przestrzeniach publicznych. Wzór karty wywiadu stanowi załącznik nr 3 do niniejszego opracowania. 3.3 SPOTKANIA KONSULTACYJNE Charakter spotkań oraz metodologia ich prowadzenia opierała się na luźnej dyskusji dotyczącej doświadczeń oraz oczekiwań związanych z działalnością w sferze ekonomii społecznej. Po wstępnych rozmowach z przedstawicielami organizacji pozarządowych oraz analizie ich potencjału zdecydowano się na przeprowadzenia szeregu spotkań konsultacyjnych z jedną z najpręŝniej działających organizacji pozarządowych województwa świętokrzyskiego jaką jest Stowarzyszenie Integracja i Rozwój. Zgodę na przeprowadzenie spotkań oraz zamieszczenie uzyskanych informacji w niniejszym raporcie wyraziła Pani Kamili Jacewicz-Marciniak, prezes Stowarzyszenia Integracja i Rozwój. Role spotkań konsultacyjnych pełniły równieŝ konferencje organizowane w ramach projektu. W ramach projektu zostało zorganizowane osiem konferencji. Adresatami konferencji byli głównie liderzy i pracownicy podmiotów ekonomii społecznej w regionie, reprezentanci instytucji pomocy i integracji społecznej, osoby fizyczne prowadzące działalność w sektorze ekonomii społecznej w zakresie doradztwa. Na konferencji liderzy poszczególnych podmiotów prezentowali obszary swojej działalności, szanse i zagroŝenia oraz najlepsze praktyki. KaŜda Konferencja podzielona była 9

na 2 etapy wykłady dla wszystkich uczestników oraz warsztaty w grupach ( w tym podział na tematykę: wychowanie, zdrowie, bezrobocie). Konferencje te pełniły funkcję spotkań konsultacyjnych w których prezentowane poglądy, opinie i problemy stanowiły bazę do zdiagnozowania głównych problemów w zakresie współpracy NGO i JST oraz wytyczenia nowych kierunków działań w danej sferze. Spotkania konsultacyjne które odbyły się w ramach projektu stanowiły dodatkową metodę diagnostyczną i zapewniły uzyskanie bardziej rzetelnych informacji o obecnym poziomie współpracy organizacji pozarządowych z samorządem, ich oczekiwań i oceny w tym zakresie. 4 PODMIOTY EKONOMII SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM 4.1 CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Instytucje ekonomii społecznej są podmiotami gospodarczymi i społecznymi działającymi we wszystkich sektorach. Mogą one przybierać róŝne formy, wśród których wymienić naleŝy: fundacje, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa społeczne i socjalne, spółdzielnie, agencje rozwoju regionalnego, banki spółdzielcze, ubezpieczenia wzajemne, oraz fundusze poręczeniowe. Najistotniejsze podmioty prawne ekonomii społecznej: Fundacja jest organizacją powołaną dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo uŝytecznych (przy czym gospodarcze cele nie mogą być celami zarobkowymi). Fundacja jest ustanawiana przez osobę fundatora, którym moŝe być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Fundacja moŝe prowadzić działalność gospodarczą słuŝącą realizacji jej celów, przy czym wartość jej środków majątkowych przeznaczonych na działalność gospodarczą nie moŝe być mniejsza niŝ tysiąc złotych a środki uzyskane z działalności gospodarczej powinny być przeznaczone na działalność statutową. Działalność fundacji reguluje ustawa z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. 10

Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie w celach niezarobkowych, opierające swoją działalność na pracy społecznej członków. Stowarzyszenie moŝe prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach z zastrzeŝeniem, Ŝe dochód z tej działalności będzie przeznaczony jedynie na cele statutowe. Kwestie działalności stowarzyszeń reguluje ustawa Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 r. Zarówno fundacje, jak i stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorców stają się przedsiębiorcami w zakresie tej działalności, mogą teŝ zakładać jednoosobowe spółki kapitałowe, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne. Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia moŝe równieŝ prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska. Dokonując typologii spółdzielni dosyć często przyjmuje się kryterium przedmiotu działalności, dzieląc spółdzielnie na handlowe, mieszkaniowe, usługowe itd. Innym rodzajem podziału mogłaby być klasyfikacja spółdzielni ze względu na funkcję, jaką spełniają w stosunku do członków. Przykładowo, jeŝeli powiązanie ze spółdzielnią wynika z faktu zaspokojenia określonej potrzeby, to będziemy mówić o spółdzielniach konsumenckich, często nazywanych spółdzielniami uŝytkowników. JeŜeli zaś powiązanie to ma charakter stosunku pracy, wtedy mowa będzie o spółdzielniach pracy. Największe znaczenie z punktu widzenia ekonomii społecznej mają następujące typy spółdzielni: a) Spółdzielnia pracy, gdzie przedmiotem gospodarczej działalności jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków. Osobista praca członków spółdzielni jest niezbędna dla realizacji celu gospodarczego kaŝdej spółdzielni pracy, dlatego teŝ spółdzielnia i wszyscy jej członkowie mają obowiązek nawiązywania stosunku pracy i pozostawania w nim. Szczególnym rodzajem spółdzielni pracy jest spółdzielnia inwalidów i spółdzielnia niewidomych, której przedmiotem działalności jest zawodowa i społeczna rehabilitacja inwalidów i niewidomych przez pracę w prowadzonym wspólnie przedsiębiorstwie. Działalność spółdzielni reguluje ustawa Prawo Spółdzielcze z 1982 r. (tj. Dz. U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848, z późn. zm.). 11

b) Spółdzielnia inwalidów i spółdzielnia niewidomych, które mają wieloletnie tradycje sięgające okresu powojennego i cechują się wysokim wskaźnikiem zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Na przestrzeni lat w sytuacji wzrostu konkurencji, zniesieniu monopolu na pewne usługi i towary pochodzące z tych spółdzielni wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych obniŝył się pozostając w 2008 roku na poziomie ok. 60%. 1 Spółdzielnie inwalidów zatrudniają osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym i umiarkowanym i kładą duŝy nacisk na rehabilitację zawodową. W spółdzielniach tych znajdują zatrudnienie osoby niepełnosprawne z tzw. schorzeniami specjalnymi. Inne zakłady pracy chronionej prawie w ogóle nie zatrudniają osób niewidomych, głuchych, epileptyków, chorych psychicznie i chorych umysłowo. Spółdzielnie inwalidów cechują się wysokim poziomem zabezpieczeń socjalnych i bogatym wachlarzem form pomocy z zakładowego funduszu rehabilitacji. Z tego funduszu finansowana najczęściej jest opieka medyczna, przychodnia rehabilitacyjna, sprzęt rehabilitacyjny, lekarstwa i inne. c) Spółdzielnia socjalna - pierwsza w Polsce forma prawna, którą ustawa (z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych) wprost określiła jako przedsiębiorstwo społeczne. Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków. Spółdzielnia socjalna działa na rzecz społecznej i zawodowej reintegracji jej członków. Spółdzielnię socjalną mogą załoŝyć: osoby bezrobotne, bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzaleŝnieni od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzaleŝnieni od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej, chorzy psychicznie, zwalniani z zakładów karnych, uchodźcy realizujący indywidualny program integracji, osoby niepełnosprawne. Spółdzielnię socjalną moŝe załoŝyć co najmniej pięć osób (nie więcej jednak niŝ pięćdziesiąt) spełniających wyŝej wymienione warunki. Centrum Integracji Społecznej (CIS) to jednostka organizacyjna utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego lub organizację pozarządową, realizująca reintegrację zawodową i społeczną poprzez prowadzenie dla osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym programów edukacyjnych, obejmujących m.in. nabywanie umiejętności zawodowych, przekwalifikowanie lub podwyŝszanie kwalifikacji zawodowych oraz 1 Dane z Raportu Integracja społeczna i ekonomia społeczna w województwach: małopolskim, mazowieckim i świętokrzyskim, Warszawa, luty 2009 r. 12

nabywanie innych umiejętności niezbędnych do codziennego Ŝycia. CIS nie jest samodzielnym podmiotem prawnym lecz formą prawną adresowaną do instytucji oraz organizacji pozarządowych pracujących z osobami zagroŝonymi wykluczeniem społecznym. W grupie beneficjentów CIS są te same grupy osób, które mogą załoŝyć spółdzielnię socjalną. Działalność CIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Klub Integracji Społecznej (KIS) to jednostka, której celem jest udzielenie pomocy osobom indywidualnym oraz ich rodzinom w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w Ŝyciu społeczności lokalnej, w powrocie do pełnienia ról społecznych oraz w podniesieniu kwalifikacji zawodowych, jako wartości na rynku pracy. KIS działa na rzecz integrowania się osób o podobnych trudnościach i problemach Ŝyciowych. To jednostka pomagająca samoorganizować się ludziom w grupy, podejmować wspólne inicjatywy i przedsięwzięcia w zakresie aktywizacji zawodowej, w tym zmierzające do tworzenia własnych miejsc pracy. KIS zostaje powołany przez jednostkę samorządu terytorialnego lub organizacja pozarządowa. Działalność KIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz U. Nr 122, poz. 1143, z późn. zm.). Zakład aktywności zawodowej (ZAZ) jest rozwiązaniem prawnym wprowadzonym ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. ZAZ nie jest samodzielną formą prawną jest organizacyjnie i finansowo wydzieloną jednostką, która uzyskuje status zakładu aktywności zawodowej. O utworzenie ZAZ ubiegać się mogą jednostki i organizacje wymienione w ustawie, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. ZAZ tworzy się w celu zatrudniania osób niepełnosprawnych z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i określonych w ustawie grup osób z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a takŝe przygotowania ich do Ŝycia w otwartym środowisku. ZAZ moŝe prowadzić działalność gospodarczą. Warsztat Terapii Zajęciowej to zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów 13

terapii zajęciowej (Dz. U. Nr 63, poz. 587) wyodrębniona organizacyjnie i finansowo placówka (nie będąca oddzielnymi osobami prawnymi), stwarząjąca osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy moŝliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. WTZ mogą być organizowane przez fundacje, stowarzyszenia lub przez inne podmioty. WTZ bywa traktowany jako podmiot ekonomii społecznej, gdyŝ ustawodawca dopuszcza istnienie w WTZ dochodu ze sprzedaŝy produktów i usług wykonanych przez uczestników warsztatu w ramach realizowanego programu terapii. JednakŜe zgodnie z przepisami, co do zasady działalność WTZ jest działalnością o charakterze niezarobkowym. Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych (TUW) ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności, przy czym TUW nie jest nastawiony na zysk, a swoim członkom oferuje tanią ochronę ubezpieczeniową w zamian za składki pokrywające jedynie wypłacone świadczenia oraz koszty działalności. Zawiązana w ramach TUW grupa ubezpieczających połączona jest wspólnotą interesów jej członków. Działalność TUW reguluje ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej. Powołując się na dane z Raportu Integracja społeczna i ekonomia społeczna w województwach: małopolskim, mazowieckim i świętokrzyskim opracowanego w ramach projektu OECD "Improving Social Inclusion Capacity at Local Level pod redakcją Cezarego MiŜejewskiego z lutego 2009 roku, w województwie świętokrzyskim istnieje łącznie 3 439 podmiotów ekonomii społecznej, w tym : 532 spółdzielnie, 161 fundacji, 2 746 stowarzyszeń i innych organizacji społecznych ( dane z I półrocza 2008 roku). Do głównych aktorów integracyjnej ekonomii społecznej w województwie świętokrzyskim naleŝą cztery Centra Integracji Społecznej (Kielce, Staszów, Ostrowiec Świętokrzyski, SkarŜysko Kamienna), dwa Zakłady Aktywności Zawodowej (Styków wraz z filią w Kawłkowie oraz w Końskich). W województwie świętokrzyskim istnieją juŝ 4 spółdzielnie socjalne (3 z Kielc i 1 z Ostrowca Świętokrzyskiego - wpis do KRS 11.12.2008r. i 17.12.2008r.). Kluczowym aktorem w województwie jest Caritas Diecezji Kieleckiej prowadzący centrum integracji społecznej, kluby integracji społecznej oraz pełniący w 2008 r. rolę Regionalnego Ośrodka Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej, finansowanego ze środków rządowych. W strukturze Caritas funkcjonują 4 Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej, 14

w których działa 20 poradni lekarskich (POZ, specjalistka i stomatologia) oraz 7 gabinetów pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej i 5 gabinetów rehabilitacji (z wykonywaniem znacznej liczby usług w środowisku domowym). Istotną rolę odgrywa Centrum Integracji Społecznej w Kielcach utworzone w końcu 2004 roku. Wokół CIS w kilku miastach Diecezji funkcjonuje 7 Klubów Integracji Społecznej, które powstały na bazie wcześniejszych działań Biur Aktywizacji Bezrobotnych. Caritas Diecezji Kieleckiej uczestniczył równieŝ w dwóch partnerstwach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Osobnym działaniem jest prowadzenie Środowiskowych Domów Samopomocy dla osób niesprawnych intelektualnie. Placówki te w liczbie 5 w skali roku udzieliły pomocy dla ponad 180 beneficjentów, Łącznie Caritas Kielecka zatrudnia ponad 700 pracowników etatowych i na prace zlecone, ale wysiłek ten jest wsparty pomocą około 2 200 wolontariuszy. W ciągu roku 2007 ponad 35.000 osób skorzystało z najróŝniejszych form pomocy Caritas Kieleckiej 4.2 ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM Na dzień 31 grudnia 2010 w Województwie Świętokrzyskim zarejestrowanych było w Krajowym Rejestrze Sądowym było 3357 organizacji pozarządowych, z czego zdecydowana większość stanowiły stowarzyszenia 3221. Pozostałe organizacje to fundacje 136. Strukturę organizacji pozarządowych (wg typu) w województwie świętokrzyskim prezentuje poniŝszy wykres. 15

Podział Organizacji Pozarządowych działających na terenie Województwa Świętokrzyskiego 25,9% OSP - 871 45,3% 0,3% 4,6% Federacje - 9 Fundacje - 154 Kluby - 527 Towarzystwa - 274 Inne - 1522 15,7% 8,2% W ostatnich latach znacznie wzrosła liczba organizacji pozarządowych zarejestrowanych na terenie województwa świętokrzyskiego, jednak region świętokrzyski wciąŝ jest obszarem na którym odnotowuje się najmniejszy przyrost rejestracji nowych organizacji pozarządowych. Stan sektora trzeciego w Województwie Świętokrzyskim oraz jego dynamikę rozwoju obrazuje poniŝszy wykres: 16

20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 dane sprzed 2000 r./w likwidacji/nie działające dane z lat 2000-2010 2000 0 Mazowieckie Śląskie Wielkopolskie Małopolskie Dolnośląskie Pomorskie Łódzkie Lubelskie Podkarpackie Kujawsko-Pomorskie Zachodniopomorskie Warmińsko- Podlaskie Świętokrzyskie Lubuskie 4.3 OBSZARY DZIAŁALNOŚCI NGO Według danych pochodzących z badania Stowarzyszenia Klon/Jawor, przeprowadzonego na ogólnopolskiej,reprezentatywnej próbie 1700 organizacji pozarządowych z I kwartału 2008 roku, w Polsce najwięcej jest organizacji pozarządowych działających w obszarze sportu, turystyki, rekreacji i hobby (38,3% organizacji wskazało ten obszar jako najwaŝniejsze pola swoich działań). Inne obszary działań wskazywane najczęściej przez organizacje jako ich główne pola działań to: kultura i sztuka (12,7% organizacji), edukacja i wychowanie ( 12,8%) oraz usługi socjalne i pomoc społeczna (11,2% ) i ochrona zdrowia (7,7%). Badanie ankietowe przeprowadzone w ramach projektu pn. Wsparcie i rozwój ekonomii społecznej realizowanego z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej, Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej, wykazało, iŝ główny obszar działalności organizacji pozarządowych w województwie świętokrzyskim to : dzieci i młodzieŝ, pomoc społeczna oraz osoby niepełnosprawne. 17

W dalszej kolejności wskazywano: naukę i edukację oraz działania na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. Najrzadziej pojawiały się działania z zakresu rekreacji/hobby, współpracy międzynarodowej oraz na rzecz osób bezrobotnych. Obszary działalności organizacji pozarządowych w Województwie Świętokrzyskim prezentuje poniŝszy wykres: 18

727 407 302 278 254 249 195 128 113 106 100 498 0 100 200 300 400 500 600 700 800 Upowszechnianie kultury fizycznej i sportu - 21,7 % Pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji Ŝyciowej oraz wyrównanie szans tych rodzin i osób - 12,1 % Nauka, edukacja, oświata i wychowanie - 9 % Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji - 8,3 % Ochrona i promocja zdrowia - 7,6 % Działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych - 7,4 % Działania na rzecz osób niepełnosprawnych - 5,8 % Krajoznawstwo oraz wypoczynek dzieci i młodzieŝy - 3,8 % Ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego - 3,4 % Działania na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami - 3,2 % Promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy i zagroŝonych zwolnieniem z pracy - 3 % Inne - 14,8 % 19

Warto podkreślić równieŝ iŝ organizacje często prowadzą rozbudowaną działalność i nie ograniczają się do jednego obszaru działalności. Przeciętnie jedna organizacja pozarządowa działa na polu co najmniej dwóch obszarów. 4.4 POTENCJAŁ FINANSOWY I TECHNICZNY ORGANIZACJI Charakteryzując sektor trzeci pod względem finansowym stwierdza się, iŝ jest on bardzo zróŝnicowany. NaleŜy pamiętać o tym, iŝ organizacje pozarządowo to zarówno organizacje bardzo małe działające często bardzo lokalnie, jak i ogólnokrajowe pręŝnie działające NGO s. Wiele z organizacji swoją działalność opiera o społeczną prace ich członków oraz wolontariuszy. Organizacje te często niemalŝe nie wykazują Ŝadnych obrotów finansowych. Z drugiej zaś strony wiele polskich organizacji pozarządowych dysponuje budŝetem wielomilionowym, a nierzadko i większym. Przychody organizacji pozarządowych w ostatnich latach kształtowały się następująco: o Co piąta organizacja ma przychód nie przekraczający 1 tys. zł. o Przychody 25% procent organizacji nie przekroczyły 10 tysięcy zł. o 33% organizacji miało przychód między 10 a 100 tys. zł. o 21% organizacji miało przychód między 100 tys. a 1mln. zł o Przychodem przekraczającym 1 mln zł dysponowało 1,7% organizacji. Źródła przychodów, z których korzystał największy procent organizacji to: o składki członkowskie (65%), o źródła samorządowe (57%), o darowizny od osób fizycznych (41%), o darowizny od instytucji i firm (43%), o źródła rządowe (25%). PowyŜsze zestawienie ukazuje nam bardzo duŝe dysproporcje potencjału finansowego pomiędzy poszczególnymi organizacjami. Nie moŝna jednak jednoznacznie stwierdzić, iŝ wynika to tylko i wyłącznie z nieefektywnego działania organizacji nie posiadających 20

znacznego zaplecza finansowego i technicznego. Proces rozwoju statystycznej organizacji pozarządowej jest długotrwały, często kilku i kilkunastoletni. Dlatego teŝ organizacje, które powstały stosunkowo niedawno nie są zazwyczaj w stanie posiadać odpowiedniego zaplecza finansowego. Biorąc pod uwagę równieŝ fakt, iŝ w ostatniej dekadzie wzrost liczby rejestrowanych NGO s w porównaniu do lat poprzednich charakteryzuje wręcz lawinowe tempo. Bardzo dobrze tę sytuację obrazuje porównanie finansów organizacji z okresem ich funkcjonowania. I tak statystycznie co druga organizacja, która powstała przed rokiem 1989 w roku obrotowym 2008 dysponowała średnio 38 tys. PLN. Organizacje powstałe w latach 90-tych dysponowały średniorocznie aŝ o 28 tys. PLN mniej. Natomiast średni budŝet roczny organizacji działających od kilku lat wyniósł jedyne 5 tys. PLN. Przedstawione fakty ukazuje powaŝne róŝnice i rozwarstwienie występujące w sektorze pozarządowym. Skale rozwarstwienia obrazuje fakt, iŝ niecałe 2% organizacji pozarządowych aktywnie działających w Polsce dysponuje środkami finansowymi stanowiącymi około 75% wartości przychodów sektora pozarządowego. NaleŜy jednak pamiętać, iŝ o kondycji danej organizacji nie stanowi jedynie budŝet jaki posiada, ale efektywność wykorzystywania posiadanych zasobów oraz zapewnienie bieŝącej płynności organizacji. Wiele organizacji, które realizują lub realizowały duŝe projekty finansowane na przykład z Europejskiego Funduszu Społecznego bardzo często maja problemy z utrzymaniem płynności po jego zakończeniu. Wynika to z faktu, iŝ do celów realizacji projektów niezbędne jest pozyskanie odpowiednich zasobów technicznych (np. lokalu oraz sprzętu biurowego) oraz zatrudnienie wyspecjalizowanej kadry. Zakończenie projektu jest jednoznaczne z utrata źródła finansowania kosztów związanych z dalszym prowadzeniem działalności organizacji. Często wówczas organizacja, która jest na etapie przygotowywanie się do realizacji lub do aplikowania o środki finansowe na realizację kolejnych zadań i projektów nie moŝe z jednej strony ograniczać i pozbywać się zasobów technicznych i personalnych pozyskanych dzięki poprzednim działaniom, z drugiej zaś strony nie posiada odpowiedniego zabezpieczenia finansowego bieŝącej działalności. W działalności organizacji waŝna jest więc dywersyfikacja źródeł finansowania. Analizując pod tym kątem trzeci sektor w Polsce zauwaŝa się, iŝ: ponad połowa organizacji korzysta z maksymalnie dwóch źródeł finansowania działalności; niewiele więcej korzysta z trzech źródeł finansowania; jedynie niecałe 10% korzysta z czterech i więcej źródeł finansowania. 21

Oczywiście ilość źródeł finansowania w sposób wręcz liniowy przekłada się na zamoŝność danej organizacji. Organizacje pozarządowe mają równieŝ moŝliwość pozyskiwania środków finansowych poprzez prowadzenie działalności odpłatnej. Dzięki wprowadzonym w ostatnich latach zmianom w przepisach dotyczących III sektora organizacje pozarządowe mogą pobierać opłaty za prowadzone przez siebie usługi. Oczywiście środki w ten sposób pozyskane mogą być jedynie wykorzystane do realizacji celów statutowych organizacji, a nie do generowania zysku. Przed wprowadzeniem w/w zmian organizacje pozarządowe miały moŝliwość prowadzenia działalności odpłatnej tylko i wyłącznie w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej, co oczywiście wiązało się ze spełnieniem szeregu dodatkowych wymogów. W chwili obecnej moŝna zauwaŝyć, iŝ znacząca większość organizacji pobierających opłaty za swoje usługi czyni to w r5amach działalności odpłatnej bez prowadzenia działalności gospodarczej. Nie wynika to jednak z faktu zmniejszenia się organizacji prowadzących działalności gospodarczą, a ze znacznego wzrostu NGO s działających odpłatnie w ramach swoich podstawowych zadań statutowych. Oczywiście zaleŝność ta ma równieŝ odzwierciedlenie w wieku organizacji. Większość organizacji prowadzących działalność gospodarczą funkcjonuje od ponad dziesięciu lat, natomiast wśród młodych organizacji jedynie niewiele ponad 6% deklaruje prowadzenie takowej działalności. Niektóre organizacje prowadzą jednocześnie działalność gospodarczą oraz odpłatną działalność w ramach zadań statutowych. JednakŜe niewiele organizacji prowadzi w praktyce działalności odpłatną. MoŜna stwierdzić, iŝ z jednej strony jest ich stosunkowo niewiele jedynie 18% - z drugiej jednak strony wskazany odsetek wskazuje, iŝ w prowadzeniu działalności odpłatnej lub/i działalności gospodarczej drzemie znaczący potencjał, skora prawie 1/5 organizacji zdecydowało się na jej prowadzenie. Jest to oznaka, iŝ promowany w ostatnich latach system samofinansowania się organizacji zyskuje coraz więcej zwolenników, jak i równieŝ coraz więcej organizacji wdraŝa te rozwiązania w swojej codziennej działalności. Nie zmienia to faktu, iŝ ponad 80% ogółu III sektora w Polsce nie prowadzi odpłatnej działalności. Pamiętajmy jednak o fakcie, iŝ wiele organizacji ze względu na zakres i rodzaj realizowanych zadań nie pobiera opłat za wykonywane usługi. Takim przykładem są Ochotnicze StraŜe PoŜarne, które stanowią niemalŝe jedna czwartą ogółu NGO;s (w Województwie Świętokrzyskim OSP stanowią 25,9% ogółu). Wiele organizacji swoją działalność finansuje środkami pochodzącymi zew składek członkowskich oraz darowizn. Istnieje jednak znaczna grupa NGO s, która formalnie 22

nie prowadzi działalności odpłatnej, jednakŝe czerpie środki finansowe z tytułu realizacji kontraktów zawartych z samorządami (powierzanie zadań). Dlatego teŝ trudno jest w sposób jednoznaczny wykazać podział organizacji pozarządowy ze względu na źródła finansowania działalności. Głównymi sferami działalności, z których organizacje czerpią środki finansowe jest prowadzenie szkoleń oraz usług doradczych. Często te środki szczególnie w ostatnich latach pochodzą nie bezpośrednio od klienta korzystającego z danych usług, a ze środków przekazywanych np. w ramach projektów szkoleniowych lub doradczych finansowanych środkami publicznymi czy teŝ Funduszami Europejskimi (obecnie głównie EFS, w latach poprzednich bp. PHARE). Nierzadko zdarza się, iŝ organizacje czerpią środki z tytułu organizacji imprez kulturalnych i sportowych (m in. kluby sportowe), działalności wydawniczej, czy teŝ usługowo-handlowej. Sporadyczne SA przypadki prowadzenia działalności produkcyjnej. W ostatnich latach moŝna równieŝ zauwaŝyć, iŝ róŝnego rodzaju stowarzyszenia i fundacje angaŝują się bardzo intensywnie w działalność naukową. Są to głównie organizacje zrzeszające kadrę naukowa uczelni wyŝszych, studentów, a coraz częściej równieŝ przedsiębiorców. Sporadycznie natomiast organizacje prowadzą działalność produkcyjną, hodowlaną, czy teŝ uprawną. Specyfika sektora III, a szczególnie fakt, iŝ organizacje pozarządowe z załoŝenia nie działają dla osiągnięcia zysku powoduje w większości przypadków brak rezerw finansowych. Oczywiście nie ma formalnego obowiązku, aby przychody pokrywały jedynie koszy bieŝące związane z prowadzeniem działalności statutowej, jednakŝe w praktyce w większości przypadków tak właśnie się zdarza. Taka sytuacja powoduje, iŝ ponad 76% organizacji pozarządowych nie posiada rezerw finansowych. W praktyce oznacza to, iŝ w przypadku utraty źródeł bieŝącego finansowania ponad ¼ ogółu NGO s moŝe stracić praktycznie z dnia na dzień jakąkolwiek płynność finansową, co oczywiście spowoduje praktycznie zaprzestania działalności. Spośród tych, które deklarują posiadanie rezerw jedynie 30% deklaruje, iŝ rezerwy pozwoliłyby na funkcjonowanie nieco ponad 12 miesięcy, co oznacza, ze w stosunku do ogółu organizacje te stanowią jedynie 7,2% całego sektora III w Polsce. Dy przeanalizujemy stan organizacji pod katem posiadania majątku trwałego, czyli zasobów lokalowych sprzętowych itp. okazuje się, iŝ w praktyce niewiele organizacji posiada jakikolwiek majątek. Nie oznacza to jednak, iŝ organizacje nie posiadające majątku nie są w stanie sprawnie i skutecznie realizować swoich zadań, np. w zakresie ekonomii społecznej. Specyfika działań wielu organizacji jest bardzo mało kapitałochłonna, co powoduje, iŝ 23

inwestycje w majątek byłyby bezzasadne, a wręcz mogłyby utrudniać realizację zadań statutowych poprzez niepotrzebne zamraŝanie środków pienięŝnych. JednakŜe naleŝy pamiętać tez o tym, iŝ organizacje w pewnym sensie musza się kierować zasadami, które dotyczą głównie przedsiębiorstwa i firmy działające na rynku komercyjnym. Dlatego teŝ posiadany majątek moŝe bardzo często ułatwić realizację poszczególnych zadań zmierzających do osiągnięcia celów statutowych organizacji. Oczywistym teŝ jest fakt, iŝ kaŝda organizacja, aby normalnie funkcjonować musi posiadać chociaŝby podstawowe zaplecze techniczne w postaci lokalu, w którym zlokalizować moŝna biuro organizacji, czy teŝ po prostu siedzibę. Gro organizacji jako siedzibę podany ma np. adres prywatny jednego z członków zarządu. Zdecydowana większość swoje siedziby lokalizuje w lokalach wynajętych, a często oddanych w bezpłatne uŝytkowanie. Jedynie 4% organizacji w skali całego kraju posiada na własność lokal bądź inna nieruchomość. W posiadaniu gruntów jest jedynie 3%, a własnymi środkami transportu dysponuje niecałe 3% organizacji. Jedynie 5% deklaruje posiadanie majątku w formie wyposaŝenia biurowego, sprzętu informatycznego czy teŝ wyposaŝenia sal szkoleniowych. W praktyce jednak jest to majątek, który z punktu widzenia księgowego stanowi znikomą wartość. Niestety Województwo Świętokrzyskie w sposób niekorzystny odbiega od ogólnokrajowych statystyk. Wiele organizacji nie jest w stanie wygenerować środków niezbędnych do właściwego bieŝącego funkcjonowania, nie wspominając o powiększaniu zasobów majątkowych. Większość środków absorbowanych przez NGO s związanych jest z realizacją projektów, które finansowane są ze środków zewnętrznych, i które tak naprawdę nie są w stanie zapewnić długotrwałego rozwoju organizacji. W województwie świętokrzyskim podmioty ekonomii społecznej zdobywają fundusze na działalność korzystając głównie z: dotacji z budŝetu jednostki samorządu terytorialnego, dotacji z funduszu celowego, środków z funduszy unijnych, dotacji z Funduszu Pracy oraz dotacji z PFRON. Udział organizacji pozarządowych ubiegających się o dofinansowanie w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej w województwie świętokrzyskim zawiera się w przedziale od 42 % do 54 % w zaleŝności od działania/poddziałania (stan na 30 stycznia 2009 r.). 24

Rys. Liczba składanych wniosków wg. Powiatów województwa świętokrzyskiego (stan na grudzień 2008 roku) Źródło: Raport Integracja społeczna i ekonomia społeczna w województwach: małopolskim, mazowieckim i świętokrzyskim, red. Cezary MiŜejewski, Warszawa, luty 2009r. 4.5 ZATRUDNIENIE RozwaŜając kwestie potencjału sektora III pod kątem zasobów personalnych musimy wziąć pod uwagę fakt, iŝ wiele organizacji funkcjonuje tylko i wyłącznie dzięki społecznej pracy ich członków. Ma to oczywiście swoje podłoŝe nie tylko w podejściu ideologicznym osób tworzących konkretną organizację. Wpływa na taki stan ma fakt obciąŝeń finansowych, jakie niesie za sobą zatrudnianie personelu. Oczywistym jest fakt, iŝ kaŝdej osobie pracującej, wykonującej konkretnie zadania naleŝy się godziwe wynagrodzenia za wykonaną pracę. Faktem jest teŝ., iŝ osoby pracujące społecznie na rzecz rozwoju organizacji prowadzą teŝ normalne codzienne Ŝycie, które wiąŝe się z wieloma wydatkami. Dlatego teŝ często, mimo największego zaangaŝowania, członkom organizacji wręcz nie starcza czasu na poświęcenie się organizacji, gdyŝ muszą oczywiście zadbać na bieŝąco o byt własny, czy tez swojej rodziny. Powoduje to, iŝ z czasem obowiązki związane z praca wykonywana na rzecz organizacji odchodzą na tzw. dalszy plan. Taka sytuacja natomiast powoduje zastój w rozwoju, lub teŝ nierzadko zaprzestanie działalności organizacji. 25

Nie bez znaczenia są teŝ kwestie związane z kosztami, jakie pracodawca ponosi w wyniku zatrudnienia personelu. Analizując stan obecny moŝna zauwaŝyć, iŝ pracownik który zarabia na rękę niecałe tysiąc złotych (czyli około 1 340,00 PLN brutto) generuje dla pracodawcy koszt samego wynagrodzenia powiększonego o składki odprowadzane do ZUS w ogólnej kwocie niemalŝe 2 tys. PLN. Skala tego problemu pokazuje nam, jakim wyzwaniem finansowym jest sfinansowanie dla organizacji pozarządowej chociaŝ jednej wykwalifikowanej osoby, które zapewne nie zdecyduje się na wykonywanie odpowiedzialnej pracy za minimalną płacę. Z drugiej zaś strony oczywistym jest, iŝ do prawidłowego i skutecznego funkcjonowania niezbędny jest wykwalifikowany personel. Szczególnie właśnie sektor III uzaleŝniony jest od właściwie dobranej, wyszkolonej i kompetentnej kadry. Gdy rozpatrzymy moŝliwość pozyskiwania środków pochodzących z Funduszy Europejskich na realizacje projektów celowych bądź systemowych zauwaŝymy, iŝ podstawą umoŝliwiającą w ogóle aplikowanie o takie środki jest wykazanie się doświadczeniem oraz kompetentnym personelem organizacji. JeŜeli rozpatrzymy sobie przykład, iŝ o takie fundusze aplikować chce nowopowstała organizacja okazuje się, iŝ nie jest ona w stanie wykazać takich zasobów, co oczywiście uniemoŝliwia pozyskanie jakichkolwiek funduszy. MoŜna kolokwialnie stwierdzić, iŝ koło się zamyka, gdyŝ do zdobycia doświadczenia organizacja potrzebuje funduszy, a do zdobycia funduszy potrzebuje doświadczenia i wykwalifikowanej kadry, której bez odpowiednich zasobów finansowych nie jest w stanie zatrudnić. Idąc krok dalej i rozpatrując przykład organizacji posiadającej odpowiednie doświadczenie i kadrę moŝna zauwaŝyć, Ŝe i tak proces zatrudniania personelu jest ściśle uzaleŝniony od tzw. grantodawców, czyli instytucji dysponujących róŝnego rodzaju dotacjami. Sprowadza się to w praktyce do bardzo duŝych wahań stanu zatrudnienia w organizacjach, który jest bezpośrednio uzaleŝniony od realizacji projektów, zleceń bądź zadań powierzonych przez JST. Sytuacja ta w praktyce uniemoŝliwia zarządom organizacji realne i efektywne planowanie wykorzystania zasobów ludzkich. Pamiętajmy równieŝ o aspektach prawnych związanych z zatrudnianiem personelu. Oczywiście z codziennego praktycznego punktu widzenia najwaŝniejszy jest aspekt ponoszenia kosztów związanych z zatrudnianiem personelu. JednakŜe pozostają kwestie wynikające z kodeksu pracy, przepisów ppoŝ, BHP, które organizacja pozarządowa jako pracodawca musi spełnić. Często spełnienie tych wymogów wiąŝe się z ponoszeniem kolejnych kosztów. 26

W wyniku zatrudniania personelu powstają równieŝ u pracodawcy dodatkowe zobowiązania wobec Urzędu Skarbowego oraz ZUS. Biorąc pod uwagę powyŝsze oraz korelując to z informacjami zawartymi w poprzednim rozdziale dotyczącym potencjału finansowego NGO s moŝna dojść do wniosku, iŝ niski stopień zatrudniania personelu w organizacjach pozarządowych nie wiąŝe się brakiem zapotrzebowania lub wręcz dobrej woli osób zarządzających poszczególnymi organizacjami, a wynika często z praktycznej niemoŝności finansowania potencjalnych miejsc pracy. Mimo wielu trudności, z jakimi borykają się organizacje pozarządowe, występują one coraz częściej na rynku pracy jako pracodawcy. Rozwój III sektora oraz specjalizacja w niektórych dziedzinach poszczególnych NGO s powoduje, iŝ organizacja coraz częściej poszukują wyspecjalizowanej kadry. Mona powiedzieć, iŝ organizacje często wręcz konkurują z komercyjnymi firmami na rynku pracy. JednakŜe specyfika sektora III powoduje, iŝ znacznie róŝnią się znacząco od pozostałych pracodawców. Działalność non-profit oraz bardzo duŝe uzaleŝnienie od grantodawców powoduje zazwyczaj, iŝ polityka kadrowa w organizacjach ma ściśle określony, a wręcz ograniczony horyzont czasowy. Województwo świętokrzyskie na tle całego kraju charakteryzuje się stosunkowo niskim poziomem aktywności NGO, a co za tym idzie potencjałem kadrowym. W 2008 około 38% organizacji zadeklarowało, Ŝe w ostatnim roku zatrudniało (niezaleŝnie od formy zatrudnienia) płatny personel, gdzie ogólnokrajowa tendencja kształtuje się na poziomie 42%. Jedynie 22% spośród NGO regionu świętokrzyskiego zatrudnia personel etatowy (27% w skali kraju). 4.6 OFERTY NGO Analizując wiele danych statystycznych, oficjalnych raportów o stanie III sektora oraz na podstawie własnych badań moŝna niestety śmiało powiedzieć za dr Krzysztofem Herbstem, iŝ zasoby kapitału społecznego w Polsce są dość płytkie a co za tym idzie ostroŝnie oceniać trzeba szanse ekonomii społecznej. Niewiele organizacji pozarządowych działających w sferze ekonomii społecznej swoje zadania jest realizować w sposób ciągły. Brak jest spójnych i ciągłych ofert, które wspomagały by trwale i skutecznie społeczeństwo. WiąŜe się to z typowo projektowym 27

wzrostem aktywności poszczególnych organizacji. JednakŜe w chwili obecnej realizowane są na terenie województwa świętokrzyskiego projekty, które mają na celu pobudzenie i rozwój aktywnych działań w sferze ekonomii społecznej. Stowarzyszenie Integracja i Rozwój Projekt Wzmocnienie i rozwijanie instytucji pomocy społecznej, rynku pracy, aktywizacji zawodowej i ekonomii społecznej realizowany w okresie od lutego 2009 roku do maja 2010 roku, na podstawie umowy zawartej ze Świętokrzyskim Biurem Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Celem ogólnym projektu jest wsparcie sektora ekonomii społecznej w województwie świętokrzyskim. Projekt jest skierowany do podmiotów ekonomii społecznej, m.in. spółdzielni socjalnych, spółdzielni pracy, inwalidów i niewidomych, organizacji pozarządowych, a działania w jego ramach prowadzone mają wzmocnić działalność wymienionych organizacji. W projekcie mogą równieŝ wziąć udział instytucje rynku pracy, pomocy i integracji społecznej, które realizują zadania na rzecz promocji zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu. ZałoŜeniem projektu jest podniesienie wiedzy wskazanych podmiotów w zakresie posiadania informacji na temat ekonomii społecznej i moŝliwości działania tego sektora. Jednym z głównych załoŝeń projektu jest promocja problematyki instytucji ekonomii społecznej na rynku lokalnym i poszerzenie wiedzy osób zaangaŝowanych w działalność takich instytucji. NSZZ Solidarność Region Świętokrzyski NSZZ Solidarność realizuje projekt Konkurencyjne i odpowiedzialne świętokrzyskie współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Jest to organizowana w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki kampania informacyjno promocyjna dotycząca społecznej odpowiedzialności biznesu. Projekt realizowany jest na podstawie umowy zawartej z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Kielcach. Celem nadrzędnym projektu jest przyczynienie się do promowania idei społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w szczególności w odniesieniu do rynku pracy i środowiska naturalnego na terenie województwa świętokrzyskiego. 28