Przez ostatnie lata poświęcaliśmy za mało uwagi szkolnictwu zawodowemu. Jeszcze w tym roku minister edukacji rozpocznie program odbudowy szkolnictwa zawodowego wspólnie z przedsiębiorcami. z expose premier rządu RP Ewy Kopacz, 3.11.2014 r. str. 1 Forum Edukacji Zawodowej i Gospodarki Warszawa, dnia 26 listopada 2014 r. - ZWIĄZEK RZEMIOSŁA POLSKIEGO Postulaty rzemiosła dotyczące rozwoju kształcenia zawodowego Rozwój gospodarki opartej na wiedzy stanowi główny warunek poprawy konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Powszechnie wiadomo, że wymaga to znacznej poprawy kwalifikacji ogólnych i zawodowych polskiego społeczeństwa. Edukację zawodową zarówno młodzieży, jak i dorosłych uznać należy za najwyższy priorytet rozwoju społecznogospodarczego Polski. Ograniczenia kształcenia i faktyczna degradacja szkolnictwa zawodowego wzbudzają poważne zastrzeżenia. Ignorują one, bowiem realia rynku pracy i doświadczenia najbardziej rozwiniętych krajów Europy. Polska potrzebuje dobrze przygotowanych absolwentów szkół wyższych, ale także więcej wysoko kwalifikowanych rzemieślników, techników i robotników, którzy umożliwią osiągnięcie wysokiej produktywności i usług. W ocenie środowiska rzemieślniczego jest wiele problemów, które utrudniają powiązanie rynku pracy ze sferą edukacji, w tym ofertą edukacyjną rzemiosła w zakresie kształcenia wykwalifikowanych kadr dla gospodarki. Rzemiosło buduje trwały kapitał społeczny i gospodarczy, pielęgnując przy tym tradycje i korzystając z doświadczeń pokoleń patrzy w przyszłość. Jakość, niepowtarzalność, pasja, elastyczność, kreatywność, innowacyjność na miarę potrzeb firmy i jej klientów, relacje mistrz-uczeń, szacunek dla pracy, otwartość na potrzeby społeczności lokalnych to jego wizytówka i misja. Związek Rzemiosła Polskiego przedstawia następujące postulaty dotyczące kształcenia zawodowego: Upowszechnienie systemu kształcenia dualnego, z faktyczną rolą dla organizacji pracodawców, jako gwarantów jakości tego procesu oraz prawnym zdefiniowaniem takiej formy kształcenia zawodowego. Zmiany w systemie kształcenia zawodowego nie mogą mieć wyłącznie charakteru koniunkturalnego, wynikającego z nowej perspektywy finansowej to ona jest szansą na to by utrwalić i wzmocnić dobrze funkcjonujące rozwiązania i rozszerzać je na inne sektory gospodarki. Działania organizacji rzemiosła dotyczące angażowania pracodawców do udziału w kształceniu zawodowym, aby jak najlepiej przygotowywać absolwentów szkół zawodowych aktywnego uczestnictwa w rynku pracy nie są planowane, one są przez rzemiosło aktualnie realizowane. Liczymy na to, że lepsze przygotowanie adeptów przyczynia się także do rozwoju ich talentów, a w konsekwencji także do wzrostu innowacyjności gospodarki.
Dlatego uzasadnione jest umiejscowienie tego systemu w centrum dualnego kształcenia zawodowego i jednoznaczne potwierdzenie roli izb rzemieślniczych i cechów w tym procesie. Związek Rzemiosła Polskiego wyraża przekonanie o potrzebie gruntowania w systemie prawa polskiego kształcenia zawodowego, organizowanego równolegle w szkole i u pracodawcy. Pojęcie kształcenia dualnego jest obecnie przywoływane w ramach dyskusji publicznych często w sposób nieuprawniony, bez uwzględnienia podstawowego elementu, jakim jest nauka bezpośrednio u pracodawcy równolegle (przemiennie) z kształceniem teoretycznym. Taka sytuacja wskazuje na potrzebę pilnego wprowadzenia zmian legislacyjnych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie praktycznej nauki zawodu, gdzie w sposób jednoznaczny zostanie określone, iż dualne kształcenie dotyczy uczniów szkół zawodowych, którzy zajęcia praktyczne mają zorganizowane u pracodawców na bazie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Taka forma organizacji ma też istotny wpływ na relacje czasu, jaki jest przeznaczany na kształcenie teoretyczne i praktyczne u pracodawcy. Niewłaściwe pojmowanie kształcenia dualnego może doprowadzić do jego wypaczenia i doprowadzić do wdrażania w Polsce rozmytego systemu edukacji zawodowej, co uniemożliwi poprawę jego efektywności. Wdrażania zaleceń UE dotyczących wzmacniania kształcenia jako instrumentu walki z bezrobociem powinno odbywać się bez marginalizowania sprawdzonego w Polsce i docenianego w Europie systemu dualnej nauki zawodu realizowanej z udziałem rzemiosła oraz potwierdzania kwalifikacji zawodowych w trybie egzaminów czeladniczych i mistrzowskich. Obecnie rzemiosło oferuje młodzieży i dorosłym praktyczną naukę zawodu w naturalnym środowisku pracy, zapewniając im mocną pozycję na polskim i zagranicznych rynkach pracy. Rzemieślnicy zatrudniają w celu przygotowania zawodowego ponad 76 tysięcy uczniów - to ogromne wsparcie dla Państwa, tak w wymiarze organizacyjnym jak i finansowym. Pozytywne efekty tej formy kształcenia zawodowego osiągane są dzięki wypracowanej przez lata formule wsparcia rzemieślników szkolących uczniów przez organizacje rzemiosła. Rola nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego młodocianych pracowników, mająca na celu pomoc nie tylko szkolących rzemieślników, ale także młodzieży uczącej się w rzemiośle, przypisana jest organizacjom rzemiosła w trybie ustawy. Biorąc pod uwagę doświadczenia innych krajów realizujących dualne kształcenie zawodowe takie pośrednictwo jest istotnym ogniwem wspomagającym budowanie współpracy pracodawców ze szkolnictwem. Baza blisko 25 tysięcy rzemieślników, średnio zatrudniających trzy osoby, którzy dzisiaj aktywnie i skutecznie uczestniczą w procesie szkolenia zawodowego to poważny potencjał. Dzisiejsza epoka to czas intensywnych zmian, ale nie powinny one prowadzić do osłabiania tego, co wypracowano z ogromnym zaangażowaniem społecznym i co dzisiaj możemy określić, jako dorobek polskiego systemu edukacji. Szkolenie zawodowe z udziałem rzemiosła (dualna formuła) jest modelem, który potrafi elastycznie odpowiadać na zmiany gospodarcze i dlatego współpraca polskiego rzemiosła ze szkolnictwem zawodowym jest dzisiaj obiektem żywego zainteresowania także krajów UE. str. 2
Kwalifikacje: świadectwo czeladnicze i dyplom mistrzowski w krajowym systemie kwalifikacji zawodowych Z niepokojem obserwujemy pomijanie w dyskusjach społecznych na temat systemu egzaminów państwowych, kierowanych przez resort edukacji, ścieżki potwierdzania kwalifikacji zawodowych przed komisjami egzaminacyjnymi izb rzemieślniczych. Takie podejście kształtowane w regionach wskutek coraz częstszych komentarzy o konkurencyjności państwowych ośrodków egzaminacyjnych, jakimi są OKE i izby rzemieślnicze powoduje niezdrową atmosferę podkreślaną oficjalnym stanowiskiem MEN wyartykułowanym w opinii do założeń nowelizacji ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tam resort o konkurencji ze strony izb rzemieślniczych mówi wprost). Antagonizowanie takiej sytuacji uważamy za nieuzasadnione. Rzemiosło z mocy prawa - ustawy o rzemiośle zajmuje się formalnym potwierdzaniem kompetencji i wiedzy zawodowej nabywanej w różnych kontekstach nauki tj. nauki formalnej, poza formalnej i nieformalnej. To nie jest konkurencja, ale wypełnianie mapy kwalifikacji oczekiwanych na rynku pracy. Związek Rzemiosła Polskiego zdecydowanie opowiada się za tym, aby Zintegrowany System Kwalifikacji z mocy obowiązującego prawa przyjął kwalifikacje czeladnika i mistrza na analogicznych warunkach, jak kwalifikacje uzyskiwane na bazie ustawy o systemie oświaty i ustawy o szkolnictwie wyższym. Ścieżka uzyskiwania kwalifikacji zawodowych w postaci: świadectw czeladniczych i dyplomów mistrzowskich w efekcie egzaminów przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych, jest sprawdzonym rozwiązaniem wpisującym się w kulturę polskich i europejskich kwalifikacji zawodowych. Kwalifikacje czeladnika i mistrza wydawane są w ramach systemu prawa, bowiem ich ramy prawne określił Sejm RP oraz Minister Edukacji Narodowej. Ta ścieżka jest mocno ugruntowana nie tylko w systemie prawa (pozostaje w ciągłości od 1933 r.), ale także posiada bardzo bogate zaplecze organizacyjne i merytoryczne. Koncepcja, iż jedynie kwalifikacje wydawane na bazie ustawy o systemie oświaty i ustawy o szkolnictwie wyższym będą automatycznie wpisywane do ZSK - pozostaje w sprzeczności z celem i ideą tworzenia Polskiej Ramy Kwalifikacji Zawodowych. Środowisko pracodawców i organizacja rzemiosła negatywnie odnosi się do takiego rozwiązania i postuluje, aby w kolejnych pracach nad ustawą uwzględnić ustawę o rzemiośle oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej. Dla przedstawionych kwalifikacji: czeladnika i mistrza, które można uzyskać w 127 zawodach rzemieślniczych warunki i zasady ich uzyskiwania już zostały określone przez Sejm i właściwego ministra, także w odniesieniu do części merytorycznej tych kwalifikacji. Zgodnie z ze zmianami w systemie kształcenia zawodowego standardy wymagań egzaminacyjnych zostały napisane w języku efektów uczenia się, a więc dokonano adaptacji zasad wynikających z modernizacji. Podstawą prawną systemu egzaminów czeladniczych i mistrzowskich przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne powołane przez izby rzemieślnicze jest ustawa z dnia 22 marca 1989 roku o rzemiośle (Dz. U. Nr 112, poz. 979 z 2002. tekst jednolity ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 2012. w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych (Dz. U. z 2012. poz. 1117). Dokument ten określa szczegółowe warunki i tryb powołania komisji oraz przeprowadzania egzaminów, a także warunki dopuszczenia do egzaminu. str. 3
Cechą charakterystyczną izbowych egzaminów jest ich otwartość i dostępność dla różnych grup kandydatów, tj. zarówno młodocianych absolwentów nauki zawodu u rzemieślnika, jak też osób dorosłych, poszukujących możliwości potwierdzenia kwalifikacji nabytych w drodze pracy zawodowej i przygotowania teoretycznego. W roku 2013 do egzaminów czeladniczych przystąpiło blisko 32 tysiące osób, z których 30.122 uzyskało świadectwa czeladnicze, a do egzaminów mistrzowskich prawie 5 tys. osób, z czego 4.773 uzyskało dyplomy mistrzowskie. Izby rzemieślnicze, na mocy w/w regulacji prawnych,wydają Suplementy Europass do świadectw czeladniczych i dyplomów mistrzowskich we wszystkich zawodach, w których komisje egzaminacyjne przeprowadzają egzaminy czeladnicze i mistrzowskie. Suplementy uzyskiwane są od marca 2013 r. w języku polskim i angielskim i zgodnie z zaleceniem KE są wydawane bezpłatnie. Związek Rzemiosła Polskiego dokonuje legalizacji świadectw czeladniczych i dyplomów mistrzowskich przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą. W 2013 roku dokonano legalizacji 1539 dokumentów. Należy zaznaczyć, że kwalifikacje czeladnika i mistrza wpływają na zwiększenie mobilności polskich obywateli i ułatwiają im podejmowanie pracy, wynagradzanej stosownie do rodzaju i poziomu posiadanych kwalifikacji. ZRP opowiada się za tworzeniem Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, ale z równoważnym uznaniem kwalifikacji zawodowych, które funkcjonują w systemie prawa i które znajdują uznanie na rynkach gospodarczym i pracy w kraju i zagranicą. Takie podejście ma istotne znaczenie dla pozycji naszych obywateli na europejskim rynku pracy i nie tylko. Po zakończeniu nauki w zasadniczej szkole zawodowej możliwość kontynuowania nauki w technikum uzupełniającym. Z perspektywy okresu wdrażania zmian w systemie edukacji zawodowej, likwidacja uzupełniających techników, stanowi wymuszoną zmianę naturalnej ścieżki kształcenia zawodowego absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Ta grupa młodzieży może kontynuować naukę jedynie w kierunku kształcenia ogólnego w liceach dla dorosłych, a nie w szkole zawodowej. Likwidacja możliwości kontynuowania nauki w technikach uzupełniających oznacza dalszą deprecjację kształcenia zawodowego. Ten typ szkoły dla młodzieży z dobrze wykształtowanymi umiejętnościami praktycznymi (technicznymi) był dobrym pomostem do uzupełnienia wiedzy ogólnej i zawodowej, w celu przejścia przez maturę do wyższej uczelni technicznej. Likwidacja tej ścieżki rozwoju zawodowego, w naszej ocenie, negatywnie rzutuje na poziom przygotowania młodzieży podejmującej naukę na uczelniach wyższych zwłaszcza politechnicznych. Dlatego też proponujemy powrót w strukturze szkół ponadgimnazjalnych do technikum uzupełniającego. Odpowiadając na argument, że ta forma cieszyła się mniejszym zainteresowaniem proponujemy pozostawić tę możliwość w szkołach niepublicznych, ale gwarantując im możliwość uzyskania uprawnień szkoły publicznej. Pozwoli to na elastyczne tworzenie oferty edukacyjnej w regionie zgodnej z potrzebami młodzieży i lokalnego rynku pracy. Wzmocnienie rangi zasadniczej szkoły zawodowej W ustawie o systemie oświaty wyodrębnia się zasadniczą szkołę zawodową, jako odrębny rodzaj wykształcenia, co utrwala marginalizację tego typu szkoły. Zasadnicza szkoła str. 4
zawodowa przewidziana jest do trzyletniego okresu kształcenia (tak jak LO i absolwenci mogą uzyskać, zarówno świadectwo ukończenia szkoły, jak też dokument potwierdzający kwalifikacje zawodowe w postaci dyplomu potwierdzającego kwalifikacje lub świadectwa czeladniczego. Nie ma uzasadnienia, aby ten rodzaj szkoły nie był średnim wykształceniem podobnie, jak tego typu szkoły są zaliczane do kategorii średniego wykształcenia w innych krajach np. Niemcy, Austria. Jednym z głównych haseł, dotyczących reformy, głoszonych przez resort edukacji było doprowadzenie do tego, aby szkoła zawodowa stała się szkołą pozytywnego wyboru. W ocenie środowiska i organizacji rzemiosła przyjęte w ustawie definicje rodzajów wykształcenia: podstawowe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe i średnie (w tym technika, a więc także zawodowe) nie wpływają na poprawę wizerunku, lecz utrwalą stygmat na zasadniczych szkołach zawodowych. ZSZ powinny mieścić się w ramach definicji: wykształcenie średnie, a nie stanowić wyodrębnionego rodzaju. Absolwenci tego typu szkół w głównej mierze zasilają kadry pracownicze przedsiębiorców prowadzących działalność w sferze usług i wytwarzania, bowiem większość zawodów istotnych z punktu widzenia potrzeb tego sektora gospodarczego, przewidziana jest do kształcenia w zasadniczych szkołach zawodowych. Równe traktowanie, w kontekście finansowania, szkół niepublicznych z uprawnieniami szkół publicznych ze szkołami publicznymi Niezrozumienie budzi zróżnicowane podejście do finansowania zawodowych szkół prywatnych (o charakterze publicznym), gdzie placówka otrzymuje środki dopiero po wyedukowaniu ucznia (pieniądze zamiast za uczniem idą dopiero za absolwentem ) względem szkół publicznych, które otrzymują subwencje z góry. W ustawie o systemie oświaty przyjęto, iż szkoły prowadzone, nie przez jednostkę samorządu terytorialnego, lecz przez osobę prawną lub osobę fizyczną, które podejmują się organizacji kwalifikacyjnych kursów zawodowych mogą otrzymać dotację tylko za tych uczniów, którzy zdali egzamin potwierdzający kwalifikację zawodową, w sytuacji gdy takiego warunku nie postawiono szkołom prowadzonym przez jednostki samorządu terytorialnego. Jakość kształcenia mierzona jest efektami uczenia, które ocenia się w procesie egzaminu, a zasada finansowania powinna na równi dotyczyć wszystkich szkół, które działają zgodnie z przepisami ustawy. Wszystkie szkoły poddawane są tej samej procedurze oceny. Takie podejście tworzy uprzywilejowana sytuację dla szkół JST, a więc godzi zasadę równości podmiotów. Na przykładzie Rzemieślniczych Szkół Zawodowych można stwierdzić, że rozwój szkół niepublicznych jest ważnym determinantem tworzenia elastycznej oferty edukacyjnej w regionie oraz budowania ścisłych relacji pomiędzy szkołą, pracodawcami oraz repetującymi ich organizacjami, co ma istotny wpływ na dopasowanie kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy. Wzmocnienie systemu przygotowania zawodowego i potwierdzania kwalifikacji zawodowych w rzemiośle, tj. przeprowadzania egzaminów mistrzowskich, czeladniczych i sprawdzających przez izby rzemieślnicze, poprzez umożliwienie realizacji projektów systemowych w ramach EFS przez Związek Rzemiosła Polskiego w nowej perspektywie na lata 2014-2020 System szkolenia i potwierdzania kwalifikacji zawodowych w rzemiośle posiada blisko 100-letnią tradycję. Przez wiele lat swojego funkcjonowania wypracował dobry model str. 5
realizacji przygotowania zawodowego i przeprowadzania egzaminów czeladniczych i mistrzowskich. Organizacje rzemiosła stanowią istotne ogniwo funkcjonującego w Polsce systemu formalnego potwierdzania kwalifikacji zawodowych, który podlega modyfikacji wraz ze zmianami prawnymi i gospodarczymi. Przed komisjami izb rzemieślniczych jest możliwość potwierdzenia kwalifikacji zawodowych również w zawodach, które nie występują w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, ale mających znaczenie dla rynku pracy i gospodarki. Dotyczy to m.in. zawodów unikatowych, artystycznych, mniej popularnych, ale również potrzebnych, występujących tylko w klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy. W zawodach tych rzemiosło prowadzi naukę w systemie pozaszkolnym i potwierdza również kwalifikacje zawodowe. Dla zapewnienia dobrego funkcjonowania tego systemu również w przyszłości konieczne jest doskonalenia jakości realizacji tych działań. Będzie to możliwe, m. in. poprzez umożliwienie Związkowi Rzemiosła Polskiego realizacji projektów systemowych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w nowej perspektywie na lata 2014-2020. Ponawiamy, wcześniej zgłoszone do resortu edukacji, postulaty środowiska rzemieślniczego wraz z argumentacją związane z usprawnieniem systemu edukacji zawodowej w Polsce, które dotyczą następujących kwestii: 1. Wprowadzenia obowiązku zatrudniania profesjonalnych doradców zawodowych w gimnazjach. 2. Przyspieszenia procedur związanych z wprowadzeniem nowych zawodów. 3. Wprowadzenia tytułu pomocnika czeladnika. 4. Wprowadzenia na listę zawodów szkolnictwa zawodowego zawodów rzemieślniczych, w których możliwa jest nauka u pracodawców - rzemieślników. 5. Wprowadzenia regulacji umożliwiających realizację kursów dokształcających w klasach wielozawodowych zasadniczych szkół zawodowych w formie e-learningu. 6. Wprowadzenia regulacji umożliwiających wydawanie świadectw ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej osobom, które ukończyły szkołę przed 1999 r. 7. Wprowadzenia regulacji umożliwiającej zawieranie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego z osobami, które ukończyły w danym roku gimnazjum i mają ukończony 18 rok życia. P R E Z E S J e r z y B a r t n i k Warszawa, 26 listopada 2014 r. str. 6