Przykładowe 3 ćwiczenia szkoleniowe z publikacji: Budowanie i doskonalenie zespołu. Materiały szkoleniowe i coachingowe Ćwiczenie: Mistrzostwa fair play Opis: Ćwiczenie jest grą, pozwalającą w praktyczny sposób skonstruować zasady współpracy (kontrakt). Celem gry jest wypracowanie zasad gry fair play, a następnie przekształcenie ich na zasady pracy w zespole. Dzielimy uczestników szkolenia na dwie równe drużyny (Drużyna A i Drużyna B). Tworzymy boisko do gry w tym celu dzielimy salę na dwie równe części (rysujemy linię na podłodze, albo kładziemy na niej rozciągnięty sznurek). Drużyna A zajmuje jedną część sali, a Drużyna B drugą. Każdy gracz otrzymuje dwie kartki papieru, z których robi kulki (zgniata kartki). Trener prowadzący szkolenie jest sędzią. Sędzia rozpoczyna grę hasłem Start. Drużyna A przerzuca swoje kulki na stronę przeciwnej drużyny. Drużyna B czyni to samo. Drużyny przerzucają kulki ciągle przez 30 sekund. Po upływie 30 sekund sędzia kończy grę sygnałem STOP. Wszyscy przestają rzucać. Wygrywa drużyna, na której boisku znajduje się mniej papierowych kulek. Cel gry brzmi więc: przerzucić na stronę przeciwnika jak najwięcej kulek. Następuje zmiana stron i kolejna 30-sekundowa runda. Po każdej rundzie trener pyta: - Czy chcecie coś zmienić? - Czy chcecie wprowadzić jakieś nowe zasady? Jeśli tak, pyta jakie? Żeby zasady zostały wprowadzone musi je poprzeć większość graczy. Drużyny nie muszą być jednomyślne. Po grze z nowymi zasadami, trener powinien zapytać czy nowe zasady pozostają, czy jednak zostają wycofane? Nie ma z góry określonej ilości rund. W trakcie gry trener powinien zapytać ile rund zawodnicy chcą jeszcze grać? W wyniku tych rozgrywek zawodnicy wymyślają różne zasady, pomagające im grać (patrz załącznik: Przykładowe zasady gry). Wszystkie zasady powinny być 1
zapamiętane przez trenera i po zakończeniu gry przełożone na zasady pracy w zespole. Z nich powinien zostać sformułowany kontrakt. Kontrakt powinien zawierać zasady współpracy oraz sposób wprowadzania zmian do kontraktu (patrz załącznik: Tematyka kontraktu). Materiały pomocnicze: sznurek, kartki papieru (2 dla każdej osoby) Czas trwania: 25-35 minut Liczba uczestników: 1-14 Przebieg: 1. Opisz ćwiczenie. 2. Rozegraj pierwszą rundę. 3. Zapytaj o zmiany. 4. Wprowadź zmiany. 5. Rozegraj kolejne 3-4 rundy (pytaj o zmiany i je wprowadzaj). 6. Zapisz na flipcharcie zasady gry. 7. Przełóż zasady gry na zasady pracy w zespole (przeprowadź dyskusję nad zasadami). 8. Zapisz na flipcharcie zasady współpracy w zespole. 9. Poproś każdego uczestnika szkolenia o podpisanie zasad. Wskazówki: Jeśli ilość uczestników szkolenia jest nieparzysta, jedna osoba (ochotnik) pełni rolę sędziego, a trener jest zewnętrznym obserwatorem podczas rundy i moderatorem dyskusji w przerwie pomiędzy rundami. W takiej sytuacji należy pytać o propozycje zmian również sędziego i on też głosuje za lub przeciwko przyjęciu nowej zasady. 2
Ćwiczenie: Mistrzostwa fair play Przykładowe zasady gry Przykładowe zmiany, jakie wprowadzają uczestnicy gry: - zakaz chowania kulek, - zakaz przetrzymywania kulek i rzucania ich dopiero w ostatniej sekundzie gry, - punkty karne za łamanie zasad np. 2 dodatkowe kulki za każdą kulkę przerzuconą po sygnale STOP, - dodatkowy sędzia, który przyznaje punkty karne, - role w drużynie np. kapitan, obrońcy (osoby z tyłu boiska), atakujący (osoby zajmujące przednią część boiska), - zmianę czasu gry np. 15-sekundowe rundy, - nagrodę za zwycięstwo np. tytuł mistrzowski, albo jakaś nagroda rzeczowa. Proponuję pozwolić uczestnikom szkolenia wprowadzać wszystkie zasady, których chcą. Nawet, te wydające się być szalonymi. Oczywiście zanim uczestnicy szkolenia przegłosują daną zasadę, powiedz o negatywnych konsekwencjach tej zasady, które dostrzegasz. Powiedz również, że chcesz uniknąć tych negatywnych konsekwencji. Dla przykładu weźmy zasadę: gramy w tę grę do końca szkolenia. Powiedz o swoich obawach (np. nie zrealizujemy programu szkolenia, nie zbudujemy zespołu, przełożeni będę mieli pretensję do trenera). Zgódź się jednak na nią. Po kilku rundach, kiedy zauważysz znudzenie grą, zapytaj czy nie chcą skrócić gry? Prawdopodobnie zakończą po kilku rundach. Jeśli uczestnicy szkolenia mimo zmęczenia chcieliby grać do końca dnia, przypomnij, iż gra nie jest ograniczona czasem, ale jest ona częścią ćwiczenia mającego na celu wypracowanie zasad współpracy w zespole. Ćwiczenie to jednak jest ograniczone czasem. Wyjdź z roli sędziego. Wejdź w rolę trenera i przypomnij cele szkoleniowe. Powiedz również o oczekiwaniach przełożonych (dyrekcji, zarządu firmy osób płacących za szkolenie). Zakończ ćwiczenie jako trener i przejdź do omówienia zasad pracy w zespole (zwróć szczególną uwagę na wypracowanie zasad rozwiązywania spornych kwestii). Swoje dyrektywne zachowanie (przerwanie gry i zakończenie ćwiczenia) również omów i przełóż na zasady pracy w zespole. 3
Ćwiczenie: Mistrzostwa fair play Tematyka kontraktu Omawiając ćwiczenie i przekładając zasady gry na zasady współpracy w zespole zwróć uwagę na następujące tematy: 1. Atmosfera pracy - W jakiej atmosferze chcesz pracować? W poważnej, oficjalnej, półoficjalnej, przyjacielskiej? Co Ci może przeszkadzać? Co Ci pomaga dobrze się czuć podczas szkolenia? 2. Inicjatywa - Jaki poziom inicjatywy przejawiają uczestnicy szkolenia? Są aktywni (poddają pomysły, wyciągają wnioski, odpowiadają na pytania), czy bierni (milczący, wycofani)? 3. Komunikacja bezpośrednia - Jak zwracamy się do siebie? Pan/Pani, czy po imieniu? - Mówimy o Tu i Teraz, a NIE o gdzieś tam, kiedyś tam coś bym tam zrobił. - Mówimy o konkretach i szczegółach, a NIE o ogólnych wzmiankach. - Mówimy o sobie we własnym imieniu, używając komunikatu ja. 4. Współpraca - W jakim stopniu ze sobą współpracujemy? Czy tylko podczas zajęć, czy poza nimi też? W jaki sposób? - Co zrobimy kiedy współpraca źle się będzie układała? 5. Formy interakcji - OTWARTOŚĆ Na czym polega otwartość? Czy mówimy sobie wszystko 4
o nas, czy tylko tyle ile potrzebne jest do udziału w zajęciach i współpracy? - OKAZYWANIE UCZUĆ W jaki sposób mówimy o swoich uczuciach, odczuciach i emocjach? W jakim stopniu zwracamy uwagę na emocje i uczucia? - WSPARCIE Jakiego wsparcia potrzebują uczestnicy szkolenia, a jakiego trener? Co składa się na wsparcie szacunek, akceptacja, wyrozumiałość? - KONFRONTACJA W jaki sposób rozwiązujemy kwestie sporne? Jak rozwiązujemy trudne sytuacje? 6. Zaufanie - W jakim stopniu możemy sobie ufać? - Na czym polega zaufanie? - W jaki sposób obowiązuje zasada poufności? Co możemy ujawnić osobom trzecim? Co zachowujemy w tajemnicy? Tematy, które powinien zawierać kontrakt mogą być różne. Powyższe są dostosowane do zasad pracy w grupie szkoleniowej. Sporządzając kontrakt dotyczący zasad współpracy podczas szkolenia możemy nimi posłużyć się. Kontrakt dla zespołu projektowego w konkretnej firmie, może się jednak różnić. Jego tematykę poruszam w innych ćwiczeniach z zakresu budowania kontraktu. 5
Ćwiczenie: Trzy kolory - niebieski Opis: Ćwiczenie ma na celu zainicjowanie procesu przekazywania informacji zwrotnych. Wpływa również na: lepsze poznanie się osób, wyeliminowanie potencjalnych wrogości oraz zwiększenie poziomu zaufania. Ćwiczenie składa się z trzech kroków. Pierwszy krok: każdy uczestnik szkolenia otrzymuje trzy karteczki. Każda w innym kolorze: biała, niebieska i zielona. Na każdej pisze swoje imię. Następnie przekazuje karteczki innym uczestnikom, kierując się następującymi wytycznymi: - biała karteczka zostaje przekazana osobie, o której chcę dowiedzieć się czegoś więcej, którą chcę lepiej poznać, zadać jej kilka pytań; - niebieska karteczka zostaje przekazana osobie, od której potrzebuję zmiany jej zachowania np. Marek ciągle mnie zagaduje i nie pozwala skończyć jakiejkolwiek wypowiedzi. Potrzebuję więc, żeby pozwolił kończyć mi moje wypowiedzi i zabierał głos dopiero kiedy ja skończę mówić; - zielona karteczka zostaje przekazana osobie, z którą dobrze nam się współpracuje, a jeszcze jej tego nie powiedzieliśmy. Krok ten zajmuje około 5-7 minut. Drugi krok: uczestnicy rozmawiają o wręczonych i otrzymanych karteczkach. Najpierw rozmawiają o karteczkach niebieskich, potem białych i na końcu zielonych. Np. Piotr wręczył niebieską karteczkę Marcie, rozmawia więc z nią o tym jakiej zmiany jej zachowania oczekuje. Piotr otrzymał niebieską karteczkę od Pawła, rozmawia więc z nim o tym jakiej zmiany Paweł od niego oczekuje. Rozmowy te wpływają na: wyeliminowanie potencjalnych wrogości (niebieskie karteczki), lepsze poznanie się osób (białe karteczki) oraz zwiększenie poziomu zaufania (zielone karteczki). Krok ten zajmuje około 45 minut (15 minut niebieskie karteczki, 15 minut białe i 15 zielone). Czas może się jednak zmienić patrz wskazówki. Ważne: rozmowy na temat zmiany zachowań (niebieskie karteczki) powinny mieć bardzo asertywny charakter. NIE powinny być odebrane jako przejaw krytyki i agresji. Dlatego przed tym ćwiczeniem warto nauczyć uczestników szkolenia posługiwania się komunikatem ja, oraz udzielania informacji zwrotnych. 6
Trzeci krok: omówienie ćwiczenia. Zapytaj o to, co dały uczestnikom przeprowadzone rozmowy? Jak się czuli podczas nich? Na co wpłynęły poszczególny rozmowy (kolory karteczek)? Zwróć też uwagę uczestników na fakt, że właśnie przećwiczyli trzy, bardzo ważne dla pracy zespołowej, rodzaje rozmów, które pozwalają: lepiej poznawać osoby (białe karteczki), eliminować niekorzystne dla nas zachowania (niebieskie karteczki) oraz zwiększać poziom zaufania (zielone karteczki). Powiedz, że w przyszłości zawsze mogą korzystać z tych rozmów, żeby usprawniać swoje funkcjonowanie w zespole. Materiały pomocnicze: białe, niebieskie i zielone karteczki Czas trwania: 60-80 minut Liczba uczestników: 4-14 Przebieg: 1. Opisz ćwiczenie. 2. Rozdaj karteczki. 3. Poleć wręczyć wybranym osobom karteczki wszystkich kolorów. 4. Poleć przeprowadzić rozmowy na temat zmiany zachowań (niebieskie karteczki). 5. Poleć przeprowadzić rozmowy umożliwiające lepsze poznanie osób (białe karteczki). 6. Poleć przeprowadzić rozmowy na temat dobrej współpracy (zielone karteczki). 7. Omów ćwiczenie. Wskazówki: Kiedy przepływ informacji w grupie jest bardzo niski (osoby są skryte, zamknięte) można przeprowadzić bardziej rozbudowaną wersję ćwiczenia. Osoby mogę rozdawać po trzy, cztery, lub pięć karteczek każdego koloru. Wpłynie to bardzo korzystnie na: lepsze poznanie się osób (białe karteczki), wyeliminowanie potencjalnych wrogości (niebieskie karteczki) oraz 7
zwiększenie poziomu zaufania (zielone karteczki). Wydłuży się jednak czas trwania ćwiczenia nawet do 2 godzin. Uczestnicy mogą nie chcieć przekazywać niebieskich karteczek. Mogą obawiać się o to, że rozmówca poczuje się krytykowany. Może być im trudno rozmawiać o trudnościach i nieprzyjemnych dla nich zachowaniach innych ludzi. Mogą się też bać powiedzieć komuś, że chcą zmiany jego zachowania. Jeśli nie będą chcieli rozdawać niebieskich karteczek, NIE należy ich do tego zmuszać. Proponuję przerwać ćwiczenie, mówiąc uczestnikom szkolenia, że później do niego wrócimy, lecz wpierw nauczymy się sposobów rozmawiania o trudnych kwestiach. Następnie proponuję nauczyć osoby posługiwania się komunikatem ja i udzielania informacji zwrotnych. Czas ćwiczenia może ulec wydłużeniu. Może się zdarzyć, że ktoś otrzyma 7 białych karteczek i 7 osób będzie chciało z nim porozmawiać. Ktoś inny może otrzymać 10 niebieskich karteczek i 10 osób będzie chciało z nim porozmawiać. Mogą też zdarzyć się osoby, które nie otrzymają żadnej karteczki i one mogą się nudzić zbyt długimi rozmowami. Żeby tego uniknąć, można wprowadzić ograniczenie co do ilości otrzymanych karteczek. Mianowicie każdy może otrzymać maksymalnie 3 karteczki jednego koloru. Więcej nie może przyjąć. Trzeba dać kartkę komuś innemu. 8
Ćwiczenie: Węzły równości Opis: Ćwiczenie obrazuje w jaki sposób przebiega rozwój kompetencji członków zespołu. Pokazuje konsekwencje równości i nierówności w zespole. Uczestnicy szkolenia mają za zadanie połączyć krótkie sznurki wykonując na nich węzły. Czynią to na cztery sposoby. Za każdym razem rywalizują ze sobą oto, kto najszybciej wykona zadanie. Dla zwycięzcy powinna być przewidziana jakaś nagroda. Ćwiczenie składa się z czterech kroków. Pierwszy krok: uczestnicy pracują indywidualnie. Zawiązują węzły jedną ręką. Łączą 4 sznurki wykonując 3 węzły. Drugi krok: teraz osoby pracują w dwójkach. Każda z nich pracuje tylko jedną ręką! Jedna osoba pracuje prawą ręką, druga pomaga jej lewą ręką. Razem mają połączyć 6 sznurków wykonując 5 węzłów. Trzeci krok: uczestnicy szkolenia dalej pracują w dwójkach. Tym razem jednak jedna osoba może pracować dwoma rękami. Druga tylko jedną. Sami decydują, kto pracuje dwoma rękami. Łączą 6 sznurków wykonując 5 węzłów. Obie osoby powinny być zaangażowane w pracę. Nie może wiązać węzłów tylko jedna z nich! Czwarty krok: uczestnicy szkolenia pracują w 5-cio osobowych grupach. Każdy posługuje się dwoma rękami. Łączą 16 sznurków wykonując 15 węzłów. Istotny dla ćwiczenia jest krok trzeci, kiedy we współpracy pojawiają się różnice w możliwościach. Zwykle osoby pracujące obydwoma rękami dominują ćwiczenie i same wiążą wszystkie węzły. Podczas omówienia ćwiczenia zwróć uwagę na pojawiające się w zespole nierówności. Wpierw wyjaśnij jednak, że chodzi o nierówności w poziomie kompetencji. Oto, że osoby mniej doświadczone, często nowe w zespole, dysponują mniejszymi umiejętnościami. Jeśli tego nie uczynisz niektóre osoby mogą uznać, że rozmawiamy o równości fizycznej i osobach niepełnosprawnych fizycznie. Dokładnie podkreśl, że ćwiczenie obrazuje rozwój kompetencji członków zespołu: 1. Pierwszy krok wszyscy zaczynają pracę w nowej firmie od niskiego poziomu kompetencji; 2. Drugi krok powstają pierwsze zespoły złożone z osób o niskich kompetencjach; 9
3. Trzeci krok niektóre osoby w zespołach szybciej rozwijają swoje kompetencje, potrafią wykonać więcej i szybciej; 4. Czwarty krok wszyscy osiągnęli wysoki poziom kompetencji. Wyciągając wnioski z ćwiczenia możesz zadać pytania: - W którym kroku w ćwiczeniu najlepiej ci się pracowało? Co miało na to największy wpływ? - W którym kroku najtrudniej ci się pracowało? Co miało na to największy wpływ? - Rozwój kompetencji różnych osób przebiega w różnym tempie. Jedni szybciej wchodzą na wyższy poziom, inni wolniej. Jakie działania pozwolą przyspieszyć rozwój? - Jakie działania zmniejszą dyskomfort osób potrzebujących więcej czasu na rozwój swoich kompetencji? Materiały pomocnicze: ok. 250 sznurków (tasiemek, wstążek, grubych nici) o długości ok. 30 cm każdy (krótsze może być trudno wiązać w grupie 5-io osobowej) Czas trwania: 30-40 minut Liczba uczestników: 5-14 Przebieg: 1. Opisz ćwiczenie. 2. Przeprowadź pierwszy krok. 3. Podziel uczestników na dwójki. 4. Przeprowadź drugi krok. trzeci i czwarty. 5. Przeprowadź trzeci krok. 6. Podziel uczestników na 5-io osobowe zespoły. 7. Przeprowadź czwarty krok. 8. Podsumuj ćwiczenie. 10
Ćwiczenie: Węzły równości Równość w zespole - teoria: Równanie poziomu kompetencji w górę często jest pomijane w wielu zespołach. Kiedy pierwsze jednostki wybijają się ze swoimi kompetencjami i wynikami są jeszcze bardziej wspierane przez firmę. O osobach pozostających na niższym poziomie często się zapomina. Efekt: ci lepsi chcą odejść z zespołu, awansować, zmienić firmę na inną. W praktyce szybko odchodzą z zespołu. W zespole pozostają ci słabsi i nowe osoby zatrudnione na wolne miejsca. Dla zespołu oznacza to całkowity rozpad i budowę od nowa. W zespole panują niskie morale. Pozostałe w zespole osoby były niedoceniane, nie wierzą w swoje możliwości i kompetencje. Ich poziom motywacji ciągle spada. Swoim przygnębieniem i rezygnacją szybko zarażają nowe osoby w zespole. Co zatem czynić, aby uniknąć nierówności? Członkowie zespołu o wyższych kompetencjach powinni więcej czasu poświęcać na rozwój umiejętności członków zespołu o niższych kompetencjach. Powinni wspierać proces równania w górę poziomu kompetencji. Cały proces powinien wspierać kierownik zespołu i dział personalny firmy. 11
Powyższe ćwiczenia szkoleniowe pochodzą z publikacji: Tytuł: Budowanie i doskonalenie zespołu. Materiały szkoleniowe i coachingowe Autor: Tomasz Dulewicz Publikację można kupić w Sklepie Trenera: lub na stronie internetowej autora: www.tomaszdulewicz.pl/sklep/ Te oraz inne ćwiczenia szkoleniowe można bezpłatnie pobrać w dziale Bezpłatne materiały na stronach internetowych: lub www.tomaszdulewicz.pl/sklep/ Niniejsza publikacja może być kopiowana oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez Autora. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody Autora. Zabrania się jej sprzedaży oraz wykorzystywania w celach komercyjnych. Tomasz Dulewicz Business Consulting Ul. Św. Filipa 23/3 31-150 Kraków Tel.: (12) 346-15-19 Tel. kom.: 791-760-145 e-mail: sklep@trenera.pl 12
Wybrane publikacje Tomasza Dulewicza Książki w wersji elektronicznej (ebooki): Więcej informacji o publikacjach na stronie internetowej: 13