JABŁKO TO NIE GRUSZKA W latach 2007 2012 wzrastał rynek pozabankowy, wartość portfeli firm pożyczkowych na koniec 2011 r. wyniosła ponad 2 mld zł i w ciągu 5 lat zwiększyła się o 60 proc. wynika z raportu Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce. W 2012 r. firmy pożyczkowe zrzeszone w KPF, w tym pięć największych m.in. Provident i Profi Credit obsłużyły ponad 1 mln klientów. Przeciętna wartość pojedynczego zaciągniętego zadłużenia to ok. 1,5 tys. zł. Andrzej Roter, dyrektor generalny KPF, we wstępie do raportu zauważa, że merytorycznie niefortunna jest teza o prostym transferze kredytów bankowych do firm pożyczkowych, m.in. w efekcie Rekomendacji T. Teza ta jest obecna w zestawie dyżurnym zarzutów wobec tych firm o cenach nieuzasadnionych 46 Nowo cz esny B a n k Sp ó łd z ie lc z y ekonomicznie, nieuprawnionych, nadmiernych zyskach i wpędzaniu klientów w spiralę zadłużenia. A. Roter przypomina, że wysokie przeciętne kwoty kredytów bankowych są bardzo trudne bądź wręcz nie do spłacenia przez klientów firm pożyczkowych. W bankach tacy klienci generują zbyt wysokie ryzyko i stąd też nie ma dla nich oferty. Dwa rynki: bankowy i pożyczkowy mogą więc funkcjonować równolegle, dysponując komplementarnymi produktami i różnymi grupami docelowymi klientów. Nie są to naczynia połączone.
Sektor firm pożyczkowych MIT 1 WYSOKA STOPA PROCENTOWA (RRSO) = WYSOKI ZYSK DOSTAWCÓW USŁUG FINANSOWYCH Wysokość RRSO zapewniająca 10 proc. rentowności zainwestowanych środków w zależności od kosztów własnych, kosztów związanych z brakiem spłaty i okresu finansowania Okres finansowania w dniach 30 90 180 365 730 Poziom kosztów związanych z brakiem spłaty oraz udzieleniem kredyty/pożyczki w relacji do wartości kredytu/ pożyczki 10% 273% 66% 35% 22% 16% 15% 586% 103% 50% 28% 19% 20% 1160% 149% 66% 35% 22% 30% 4152% 273% 103% 49% 28% 40% 14255% 460% 149% 65% 35% 50% 48360% 740% 205% 82% 42% 60% 163498% 1160% 273% 101% 49% Źródło: dr Piotr Białowolski, Raport przygotowany w Centrum Badań Demograficzno-Społecznych i Rynkowych SGH Wyższa matematyka Rosnąca dynamicznie liczba sprzedawanych pożyczek i malejąca średnia ich kwota wskazuje na rosnący rynek tzw. chwilówek. Odmiennie niż klienci ocenia ten produkt pewna część uczestników rynku, którzy zdają się nie rozumieć, na czym polega formuła matematyczna RRSO i jakiej informacji dostarcza rzeczywiście potencjalnemu kredytodawcy daje wyłącznie możliwości porównania produktów o dokładnie takich samych cechach, co do długości okresu zapadalności kredytu. Nie można zatem porównywać kredytów udzielanych na przykład na okres 15 dni i 1 roku, bo jest to porównywanie niezgodnie z zasadą, mówiącą o konieczności porównywania jabłek do jabłek i gruszek do gruszek. W obiegowej opinii klientowi zarabiającemu poniżej średniej krajowej jest trudniej spłacić pożyczkę w kwocie np. 200 zł, zaciąganej na miesiąc przy niezwykle wydawałoby się wysokim nominalnym RRSO np. 23 000 proc., niż kredyt, zaciągany w kwocie, której nie potrzebuje (bo potrzebuje tylko 200 zł, ale niższej w banku nie ma dostępnej), tj. 2000 zł i na okres 1 roku, przy nominalnym RRSO zdecydowanie niższym, bo np. 25 proc. (którego elementem jest prowizja 8 proc. i ubezpieczenie ryzyka kredytowego wycenione np. na dodatkowe 8 proc.). Skumulowana strata Firmy z sektora pożyczkowego zrzeszone w KPF w latach 2007 2012 odnotowały wzrost wartości portfela o ponad 900 mln zł. Największy bezwzględny przyrost nastąpił w 2012 r., o 350 mln zł, a średnie tempo zmian wyniosło 35 proc. r./r. Sektor jedynie w dwóch latach zanotował zysk netto (2007 r. i 2012 r.), łącznie 35 mln zł. Wielkość MIT 2 UZALEŻNIENIE STOPY PROCENTOWEJ OD POZIOMU STOPY LOMBARDOWEJ TO DOBRE ROZWIĄZANIE Na pozór rozwiązanie bardzo logiczne niższy koszt pieniądza = niższe odsetki. Ale w Polsce istniejące rozwiązanie opiera się o wielokrotność stopy procentowej, czyli niższy koszt pieniądza = n razy niższy koszt kredytu, czyli ktoś musi: 1. Wziąć na siebie ryzyko strat równych (N-1) razy koszt pieniądza. 2. Zaakceptować, że koszty pieniądza spadają, gdy rośnie ryzyko. 3. Zmierzyć się z długookresową tendencją spadku stóp procentowych w Europie i na świecie. Źródło: dr Piotr Białowolski, Raport przygotowany w Centrum Badań Demograficzno-Społecznych i Rynkowych SGH 7 8 / 2 0 1 3 47
RYNEK KREDYTOWY MA SPECYFIKĘ PRAKTYCZNIE ELIMINUJĄCĄ MOŻLIWOŚĆ REGULACJI BEZ KRZYWDZENIA OBU STRON (KONSUMENTÓW I DOSTAWCÓW) Źródło: dr Piotr Białowolski, Raport przygotowany w Centrum Badań Demograficzno-Społecznych i Rynkowych SGH zrealizowanego w 2012 r. zysku netto nie pokrywa skumulowanych strat, które osiągnęły poziom 75 mln zł. Wzrósł w sektorze przeciętny wskaźnik odmów zawarcia umowy pożyczkowej. W 2007 r. wskaźnik udziału odmów wynosił 28 proc., a w 2012 r. już ponad 40 proc. Oznacza to, że w przypadku 4/10 klientów decyzje w sprawie ich aplikacji kredytowej są odrzucane. Wyraźnie zmalała przeciętna wartość pożyczki, w 2007 r. było to 2252 zł, w 2012 r. już o 1100 zł mniej. Wzrost popytu na pożyczki w małych kwotach i na krótkie okresy świadczy o docenianiu przez konsumentów tareklama 48 Nowo cz esny B a n k Sp ó łd z ie lc z y kiej oferty. Podobnych produktów nie miały dotąd i ze względu na obowiązujące je przepisy ostrożnościowe nie będą miały banki. Provident zmienia portfolio Sektor przestał być monofirmowy Provident, największy dotąd dostawca pożyczek niebankowych, systematycznie tracił udziały w rynku, zbudowane w ciągu kilkunastoletniej działalności (praktycznie bez istotnej konkurencji) na rzecz dynamicznych, innowacyjnych firm pożyczkowych. Podnosząc średnią kwotę udzielanej pożyczki, Pro-
Sektor firm pożyczkowych NA INNYCH RYNKACH REGULACJA W POSTACI CENY MAKSYMALNEJ DOTYKA PRZECIĘTNEGO KLIENTA, NA RYNKU KREDYTOWYM JEST INACZEJ Źródło: dr Piotr Białowolski, Raport przygotowany w Centrum Badań Demograficzno-Społecznych i Rynkowych SGH vident limituje w konsekwencji dostęp do swojej oferty dla takich klientów, którzy zechcą i mogą (wymagany wyższy poziom zdolności kredytowej) zaciągnąć kredyt na okres utrzymywania krótszy niż 30 tygodni. Dalece odbiega to od minimalnego okresu kredytowania firm, oferujących tzw. chwilówki, nawet na okres 15 dni. Tymczasem wzrasta popyt na produkty kredytowe o krótkich, a nawet bardzo krótkich okresach utrzymywania i o małych (pożyczki z dostawą do domu ang. home credit) lub bardzo małych kwotach (chwilówki ang. pay- Firmy z sektora pożyczkowego zrzeszone w KPF w latach 2007 2012 odnotowały wzrost wartości portfela o ponad 900 mln zł. Największy bezwzględny przyrost nastąpił w 2012 r., o 350 mln zł, a średnie tempo zmian wyniosło 35 proc. r./r. day loans). Głównym kanałem ich dystrybucji jest internet, nadal jednak trwa powiększanie sieci placówek firm pożyczkowych, co wskazuje na strategię rozwoju formuły kredytów z dostawą do domów (home credit). Rosnąca sieć jest odpowiedzią na potrzebę zapewnienia wysokiej jakości usługi, lecz wiąże się z wymogiem ponoszenia wyższych kosztów stałych. 7 8 / 2 0 1 3 49
Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce Związek Pracodawców skupia ponad 60 instytucji, w tym banki, firmy pożyczkowe, doradców i pośredników, firmy zarządzające informacją gospodarczą i wierzytelnościami m.in. All Money S.A., Axcess Financial Poland sp. z o.o., Capital Service S.A., Eurocent S.A., Ferratum Poland sp. z o.o., Mikrokasa S.A., Optima S.A., Profi Credit Poland sp. z o.o., SMS Kredyt Holding S.A., Tempo Finanse sp. z o.o. NADWYŻKI OBU STRON Z WYMIANY NA RYNKU NIEREGULOWANYM Przychody ze sprzedaży sektora firm pożyczkowych w okresie 2007 2012 systematycznie wzrastały o ok. 9 proc. (r./r.). Przychody firm członków KPF zwiększyły się w tym czasie ponad 3-krotnie. Pozytywna prognoza podaje raport może niestety zderzyć się z ryzykiem wprowadzenia nowego, urzędowego limitu RRSO. Strzelanie do wróbla z armaty Uprawiona merytorycznie jest teza, iż przepisy dotyczące urzędowego limitu RRSO rekomendowane przez Komitet Stabilności Finansowej, sprzyjałyby głównie instytucjom oferującym kredyty o wysokich kwotach i udzielanych na długi okres. Taką konstatację może potwierdzać zapis dyskusji na posiedzeniu sejmowej Komisji Finansów Publicznych i informacja o konkretnej już propozycji limitu cen kredytów, jaką złożyła firma Provident. W doniesieniach prasowych pojawiały się propozycje limitu dla RRSO np. jako 6-, czy 10-krotność stopy kredytu lombardowego. KPF ostrzega, że w wyniku wprowadzenia nowego limitu zniknie poważna część legalnie oferowanych produktów sektora pożyczkowego. Wepchnięcie części produktów i klientów niebankowych w szarą strefę czy wprost w podziemie pożyczkowe stanie się faktem, tylko z powodu matematycznej formuły liczenia urzędowego limitu RRSO, wyznaczanego w dłuższym okresie kredytowania i w przeciętnych kwotach nawet kilkukrotnie większych niż pożyczki niebankowe. 50 Nowo cz esny B a n k Sp ó łd z ie lc z y Źródło: dr Piotr Białowolski, Raport przygotowany w Centrum Badań Demograficzno-Społecznych i Rynkowych SGH
Sektor firm pożyczkowych Autorzy raportu wskazują na zagrożenia związane z wykluczeniem finansowym na rynku consumer finance. Dotyczy to w szczególności osób mniej zamożnych, którzy nie generują istotnie większego niż przeciętnie ryzyka nadmiernego zadłużenia. Sygnałem zdaje się być zmiana strategii Provident: dostęp do pożyczek tej firmy jest coraz bardziej ograniczany dla tych klientów, którzy chcieliby zaciągnąć pożycz- nesu nierzetelną część dostawców kredytu, umożliwiając monitoring i restrykcyjną kontrolę każdej firmy, bez względu na jej wielkość. W przypadku wprowadzenia urzędowego limitu RRSO powstanie silna presja na firmy pożyczkowe do transferu swojej aktywności do segmentu pożyczek o znacznie wyższych kwotach. Według KPF nowe przepisy dotkną zapewne też klientów sektora bankowego (kar- KPF uważa, że poprawa jakości usług jest możliwa za sprawą wdrożenia rejestru działalności pożyczkowej. Ten wykluczyłby z biznesu nierzetelną część dostawców kredytu, umożliwiając monitoring i restrykcyjną kontrolę każdej firmy, bez względu na jej wielkość. kę dla siebie najbardziej bezpieczną w małej kwocie i na krótki czas. W przypadku wdrożenia urzędowego limitu to właśnie te osoby będą musiały szukać finansowania w szarej strefie. Po pierwsze, nie szkodzić! W opinii KPF wprowadzenie nowego limitu RRSO nie spowoduje obniżenia cen produktów kredytowych. Pogorszą się warunki prowadzenia biznesu, i to nie tylko w sektorze pożyczkowym. Ceny kredytów będą ciążyły w kierunku urzędowych limitów znacznie wyższych niż te, które ustalone byłyby w wyniku wolnej gry cen i konkurencji. Takie doświadczenia rodzimy rynek ma już z wprowadzenia limitu odsetek maksymalnych w 2005 r. KPF uważa, że poprawa jakości usług jest możliwa za sprawą wdrożenia rejestru działalności pożyczkowej. Ten wykluczyłby z biz- ty kredytowe, consumer finance). W konsekwencji pozytywne efekty konkurencji w segmencie home credit i payday loans, zostaną zaprzepaszczone, doprowadzając do wykluczenia, szarej strefy i podziemia pożyczkowego. Autorzy raportu przypominają, że w 2012 r. w Wielkiej Brytanii, w ramach działań podejmowanych przez rząd dla zmniejszenia wykluczenia finansowego w segmencie klientów o niskich dochodach, zarekomendowano podniesienie obowiązującego w credit unions (odpowiednik SKOK) limitu z 2 proc. stopy procentowej miesięcznie aż o 50 proc., tj. do 3 proc. Ta rekomendacja ma szczególne uzasadnienie w czasie kryzysu, który generuje wyższą skalę nieregularnie spłacanych zobowiązań konsumentów z powodu ich problemów finansowych. Opracowano na podstawie raportu przygotowanego przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce. Autorami raportu są Andrzej Roter i Izabela Skajewska. 7 8 / 2 0 1 3 51