Barbara Chuchacz członek zespołu przygotowującego program specjalizacji z psychologii klinicznej powołany przez Zarząd PTP

Barbara Chuchacz członek zespołu przygotowującego program specjalizacji z psychologii klinicznej powołany przez Zarząd PTP Szanowne Koleżanki i Koledzy! W listopadzie 2002 r Minister Zdrowia powołał zespół ekspertów do opracowania programu specjalizacji z psychologii klinicznej,zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia ( Dz. U. Nr 173, poz. 1419 ): DZIENNIK USTAW Warszawa,dnia 17 października 2002 r W dniu 18.11.2002 odbyło się I spotkanie ekspertów z byłymi wojewódzkimi konsultantami ds. psychologii klinicznej gdzie m. innymi ustalono,że program specjalizacji trwać będzie 5 lat. Wstępny Projekt został przygotowany przez Zespół Ekspertów powołany przez Ministra Zdrowia w składzie : Przewodniczący: prof. dr hab.med. Stanisław Pużyński, prof. dr hab. Anna Brzezińska, prof. dr hab. Czesław Czabała, prof. dr hab. Danuta Kądzielawa, dr hab. Jan Tylka, prof. UKSW W celu uzupełnienia projektu o uwagi w osobach praktyków klinicznych, zostały powołane 4 zespoły tematyczne : z psychologii klinicznej człowieka dorosłego, psychologii klinicznej dzieci i młodzieży, neuropsycholog ii i psychosomatyki. Ponowne spotkanie poszerzone o osoby przedstawicieli psychologów praktyków w celu uzgodnienia całościowego programu specjalizacji,odbyło się 20.01.2003 r. Projekt ten zostanie przesłany przez profesora Cz.Czabałę i profesora J.Tylkę do zatwierdzenia Ministerstwa, w kwietniu 2003 r. z propozycją wejścia w życie we wrześniu 2003r, po uzupełnieniu poprawek i brakujących lektur. Poniżej przedstawiam pierwszą wersję programu, z zastrzeżeniem,że może ona ulec korekcie w momencie zatwierdzania. Projekt jest bardzo ogólny i napewno będzie uszczegóławiany kolejnymi rozporządzeniami. Bieżące informacje można otrzymywać w Zarządzie Głównym PTP w Warszawie. Oto projekt specjalizacji: A/ Cele kształcenia: I. Założenia organizacyjno-programowe 1. Rozwój wiedzy z zakresu psychologii klinicznej, nauk medycznych i humanistycznospołecznych umożliwiającej rozumienie i rozwiązywanie problemów psychologicznych osób chorych. 2. Nabywanie i doskonalenie umiejętności wykorzystywania wiedzy w działalności diagnostycznej, terapeutyczno-rehabilitacyjnej, eksperckiej, orzeczniczej. 3. Nabywanie i doskonalenie wiedzy i umiejętności potrzebnych do stosowania psychologicznych metod terapii. 4. Rozwój świadomości metodologicznej 5. Rozwijanie wysokich standardów funkcjonowania zawodowego (etyka zawodowa) w kontakcie z pacjentem i jego rodziną oraz we współpracy z pracownikami służby zdrowia. 1

B/ Czas trwania specjalizacji Specjalizacja trwa 5 lat, 2 lata specjalistycznego podstawowego kształcenia i 3 lata specjalistycznego szczegółowego. C/ Sposób organizacji specjalizacji Do specjalizacji może przystąpić magister psychologii, realizujący zadania zawodowe wymagające kwalifikacji psychologa klinicznego, zatrudniony w publicznym lub nie publicznym zakładzie opieki zdrowotnej lub innej placówce od co najmniej 1 roku. Przystępujący do specjalizacji zgłasza się do jednostki uprawnionej do prowadzenia szkolenia specjalizacji i ustala tryb i warunki jej odbywania. Specjalizacja składa się z dwóch części: - specjalistycznego bloku podstawowego - specjalistycznego bloku szczegółowego. W bloku podstawowym specjalizujący się zdobywa podstawową wiedzę i umiejętności dotyczące zastosowania psychologii klinicznej w czterech działach medycyny: - psychiatrii - pediatrii - neurologii - chorób somatycznych W bloku szczegółowym specjalizujący się wybiera jedną z wyżej wymienionych ścieżek specjalistycznych i pogłębia swoją wiedzę i umiejętności szczegółowe, właściwe dla zaburzeń i chorób danego działu medycyny. Specjaliści I stopnia uzyskują specjalizację z psychologii klinicznej po ukończeniu jednego z czterech specjalistycznych bloków szczegółowych. Specjalizacja może być prowadzona przez instytucję, która spełnia następujące warunki: - prowadzi działalność leczniczą umożliwiającą odbywanie stażów specjalistycznych przewidzianych w programie specjalizacji lub ma zawarte umowy z innymi placówkami opieki zdrowotnej umożliwiające prowadzenie takich stażów - zatrudnia specjalistów II stopnia z psychologii, którzy mogą pełnić rolę kierownika specjalizacji (przewiduje się, że 1 kierownik specjalizacji nie może mieć pod swoją opieką więcej niż 3 specjalizujących się) - zatrudnia odpowiednio wykwalifikowane osoby, które będą nogą realizować zajęcia dydaktyczne przewidziane w programie specjalizacji lub ma zawarte odpowiednie umowy z innymi instytucjami na realizacje takich zadań A/ Zakres wiedzy teoretycznej Specjalistyczny blok podstawowy 1. znajomość podstawowych zagadnień psychologii: - psychologiczne koncepcje człowieka 2

- biologiczne mechanizmy zachowania - teorie osobowości oraz teorie rozwoju psychicznego - psychologia procesów poznawczych - psychologia emocji, stresu i konfliktu - psychopatologia: zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania - wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej dziecka - wybrane zagadnienia z neurologii klinicznej - podstawowe zagadnienia psychologii zdrowia, psychosomatyki, medycyny behawioralnej - miejsce i rola psychologa w zespole terapeutycznym - aspekty etyczne zawodu psychologa. 2. znajomość podstawowych metod i form psychoterapii oraz sposobów pomocy psychologicznej, jak również metod oceny ich efektywności B/ Wykaz umiejętności będących przedmiotem specjalizacji - umiejętność samodzielnego konstruowania i sprawdzania hipotez diagnostycznych - umiejętność doboru metod, sposobów ich stosowania oraz interpretacji uzyskanych informacji a także ich scalania - umiejętność odniesienia wyników badań diagnostycznych do celów i postawionych wcześniej hipotez - umiejętność przekazu wyników diagnozy członkom zespołu terapeutycznego a także zainteresowanym członkom rodziny - umiejętność wyboru adekwatnych do problemów wskazanych w diagnozie metod psychologicznego postępowania terapeutycznego (rehabilitacyjnego) z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb chorego PLAN NAUCZANIA L.p. Moduł Teoria Staż Liczba Placówka Liczba godzin godzin I Zaburzenia psychiczne i 30 oddział psychiatryczny 3 m-ce zaburzenia zachowania II Kliniczna diagnoza 50 j.w psychologiczna Łączna liczba godzin III Teorie psychologiczne wyjaśniające relacje : psychika -zdrowie, choroba. IV Specyfika diagnostyki psychologicznej w chorobach somatycznych. V Wybrane zagadnienia neurologii klinicznej 50 50 Oddział kardiologiczny, onkologiczny lub inny oddział chorób somatycznych zatrudniający specjalistę psychologa klinicznego 50 3 m-ce 3

VI Diagnoza neuropsychologiczna: podstawy teoretyczne, założenia metodologiczne uwarunkowania etiologiczne i lokalizacyjne zespołów objawów 50 Oddział neurologiczny zatrudniający specjalistę psychologa klinicznego 3 m-ce VII Prawidłowości rozwoju w okresie dzieciństwa i dorastania VIII Formy zaburzeń w okresie dzieciństwa i dorastania IX Podstawy diagnozy psychologicznej dzieci i młodzieży o zaburzonym rozwoju X Etyka zawodowa psychologa klinicznego 20 30 50 2 m-ce w poradni lub oddziale psychiatrii dziecięcej 1 m-c w oddziale pediatrycznym, zatrudniającym specjalistę psychologa klinicznego 30 Program nauczania Moduł I: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania A/ Treść nauczania: Pojęcie normy i patologii psychicznej. Charakterystyka zaburzeń nerwicowych (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń osobowości i zachowania (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń afektywnych (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń schizofrenicznych (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń psychicznych i zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych (objawy i zespoły) Charakterystyka innych zaburzeń: organicznych i zespołów behawioralnych związanych z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (objawy i zespoły) Cechy i stopnie zaburzeń rozwoju psychicznego. Charakterystyka zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym. B/ Umiejętności wynikowe: Umiejętność definiowania i rozpoznawania objawów zaburzeń nerwicowych, zaburzeń osobowości i zachowania, afektywnych, schizofrenicznych i związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. 4

Umiejętność różnicowania zaburzeń nerwicowych z zaburzeniami osobowości i afektywnymi. Umiejętność wykorzystywania wiedzy o stanie psychicznym i funkcjonowaniu pacjenta we wcześniejszych okresach rozwojowych, ważnych dla aktualnej diagnozy. Moduł II. Kliniczna diagnoza psychologiczna A. Treści nauczania: Cele diagnozy psychologicznej Formułowanie hipotez diagnostycznych i tworzenie planów ich weryfikacji. Metody i techniki stosowane w klinicznej diagnozie psychologicznej: obserwacja, wywiad i rozmowa psychologiczna, eksperyment kliniczny, testy, metody projekcyjne. Specyfika diagnozy psychologicznej w różnych zaburzeniach. Zasady formułowania wyniku diagnozy psychologicznej: integracja danych pochodzących z zastosowanych technik diagnostycznych odniesienie uzyskanych wyników do stawianych celów diagnostycznych. Przekazywanie wyników diagnozy psychologicznej różnym odbiorcom (np. pacjent, rodzina pacjenta, lekarz, instytucja opiekuńcza). Diagnoza psychologiczna jako źródło programu terapeutycznego. B. Umiejętności wynikowe: Umiejętność samodzielnego stawiania i sprawdzania hipotez diagnostycznych. Umiejętność stosowania metod i technik diagnozy psychologicznej oraz ich interpretacji i integracji. Umiejętność przekazywania wyników procesu diagnostycznego różnym adresatom (np. pacjent, rodzina pacjenta, inne osoby). Umiejętność wskazania i planowania dalszego postępowania terapeutycznego i/lub rehabilitacyjnego. Moduł III: Teorie psychologiczne wyjaśniające relacje : psychika -zdrowie, choroba A/ Treść nauczania: Podstawowe zagadnienia psychologii zdrowia, psychologii medycznej, medycyny behawioralnej oraz wzajemnych między nimi relacji. Znajomość podstawowych zagadnień nauk medycznych: psychopatologia, polietiologiczna koncepcja chorób somatycznych [czynniki somatyczne, psychospołeczne ryzyka chorobowego], wpływ choroby somatycznej na psychikę. B/ Wykaz umiejętności wynikowych: Rozumienie psychologicznego kontekstu choroby Umiejętność dostrzegania psychologicznych czynników warunkujących powstanie i przebieg chorób somatycznych Moduł IV. Specyfika diagnostyki psychologicznej w chorobach somatycznych. A/ Treść nauczania: 5

Diagnostyka psychologiczna: specyfika diagnozy psychologicznej w ustalaniu przyczyn choroby somatycznej. Metody diagnozowania stanu psychicznego w trakcie leczenia i rehabilitacji osób z chorobą somatyczną. Podstawowe narzędzia diagnostyczne Sposoby interpretacji wyników Zasady wykorzystania wyników diagnozy w terapii psychologicznej i lekarskiej B/ Wykaz umiejętności wynikowych: Umiejętność zaplanowania i przeprowadzenia wywiadu psychologicznego ukierunkowanego na specyfikę problemów chorego z uwzględnieniem potrzeb jakie wynikają z charakteru diagnozy lekarskiej. Umiejętność wykorzystania danych z wywiadu i obserwacji klinicznej dla sformułowana diagnozy klinicznej. Umiejętność doboru innych technik diagnostycznych [testy psychometryczne, eksperyment kliniczny] dla pogłębienia diagnozy i jej uszczegółowienia. Moduł V. Wybrane zagadnienia neuropsychologii klinicznej A/ Treść nauczania: Neurologia kliniczna: wybrane zagadnienia Biologiczno-społeczne uwarunkowania rozwoju człowieka w pełnym cyklu życia; perspektywa neuropsychologii Kliniczne formy zaburzeń poznawczych mózgowe mechanizmy motywacji oraz percepcji i ekspresji emocji mózgowe mechanizmy osobowości i neuropsychologiczne formy zaburzeń mózgowe mechanizmy zaburzeń psychicznych (neuropsychiatria) neuropsychologia medyczna: wybrane zagadnienia B/ Wykaz umiejętności wynikowych Podstawy teoretyczne współczesnej psychologii i nauk pokrewnych w celu rozpoznania i zdiagnozowania psychologicznych problemów pacjenta z dysfunkcjami OUN Moduł VI. Diagnoza neuropsychologiczna: podstawy teoretyczne, założenia metodologiczne - uwarunkowania etiologiczne i lokalizacyjne zespołów objawów A/ Treść nauczania: Diagnoza neuropsychologiczna: podstawy teoretyczne, założenia metodologiczne Diagnoza neuropsychologiczna: uwarunkowania etiologiczne i lokalizacyjne zespołów objawów Narzędzia diagnostyczne: podejście psychometryczne: baterie testów, testy do diagnozy wybranych funkcji, podejście kliniczno-eksperymentalne: kategorie zadań, próby sensybilizowane. B/ Wykaz umiejętności wynikowych: 6

Rozeznanie w charakterystykach treściowych i psychometrycznych reprezentatywnych metod diagnozy Umiejętność formułowania pytań diagnostycznych wobec osoby/pacjenta z podanymi charakterystykami osobowymi i klinicznymi Umiejętność przełożenia pytań diagnostycznych na procedury i metody diagnostyczne Biegłość w posługiwaniu się reprezentatywnym zbiorem narzędzi diagnostycznych Moduł VII. Prawidłowości rozwoju w okresie dzieciństwa i dorastania A/ Treść nauczania: Analiza w kontekście czynników powodzenia ( pomyślny rozwój) i czynników ryzyka zaburzeń ( niepomyślny rozwój) w różnych okresach rozwoju: Okres pre-, peri- i postanatalny Okres niemowlęcy i poniemowlęcy Okres przedszkolny Okres szkolny Okres dorastania (wczesna i późna adolescencja) B/ Wykaz umiejętności wynikowych: Umiejętność rozpoznawania czynników ryzyka zaburzeń charakterystycznych dla danego wieku rozwojowego. Moduł VIII. Formy zaburzeń w okresie dzieciństwa i dorastania A/ Treść nauczania: Zmienność form i ich uwarunkowań podmiotowych-kontekstowych i/lub osobowościowychsytuacyjnych w okresie dzieciństwa i dorastania Zaburzenia sfery psycho-motorycznej Zaburzenia sfery emocjonalno motywacyjnej Zaburzenia sfery poznawczej Zaburzenia osobowości Zaburzenia relacji jednostka - otoczenie B/ Wykaz umiejętności wynikowych: Umiejętność rozpoznawania zaburzeń wieku rozwojowego i ich uwarunkowań. 7

Moduł IX. Podstawy diagnozy psychologicznej dzieci i młodzieży o zaburzonym rozwoju Model diagnozy psychologicznej w ujęciu rozwojowym Typy związku między diagnozą a procesem pomagania Etapy procesu diagnostycznego Dziecko jako źródło informacji: problemy metodologiczne i etyczne Dorosły jako źródło informacji: problemy metodologiczne i etyczne Użyteczność narzędzi diagnozy psychologicznej w diagnozie dzieci i młodzieży: problem rzetelności i trafności narzędzi, problem jatrogenności Problemy etyczne związane ze stosowaniem narzędzi diagnostycznych Problem kontaktu, kontraktu i zgody dziecka oraz jego opiekunów. B/ Wykaz umiejętności wynikowych: Umiejętność zaplanowania i przeprowadzenia diagnozy Umiejętność analizy uzyskanych wyników Umiejętność sformułowania i przekazania wniosków wynikających z danych psychologicznych. Moduł X. Etyka zawodowa psychologa klinicznego A/. Treści nauczania: Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, ze szczególnym uwzględnieniem rozdziału dotyczącego działalności praktycznej. Dylematy etyczne najczęściej spotykane w praktyce klinicznej i sposoby ich rozwiązywania. B/. Umiejętności wynikowe: Umiejętność zgodnego ze standardami postępowania zawodowego. Uwrażliwienie na problemy wynikające w relacjach psycholog kliniczny - pacjent, psycholog kliniczny - inni pracownicy służby zdrowia. Wykaz lektur obowiązkowych 1. Bilikiewicz A. (red.): Psychiatria. PZWL, Warszawa, 1999 2. Czabała J. C.: Czynniki leczące w psychoterapii. PWN, Warszawa, 1997 3. Hall C. S. Lindzey G.: Teorie osobowości. PWN, Warszawa, 1994 4. Heszen-Niejodek I. (red.): Rola psychologa w diagnostyce i leczeniu chorób somatycznych. PZWL, Warszawa 1990 5. Garfield S. L., Bergin A. E.: Psychoterapia i zmiana zachowania. Wyd. IPiN, Warszawa 1990 8

6. Grzesiuk L. (red.): Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki, specyficzne problemy. PWN. Warszawa, 2000 7. Jakubik A.: Zaburzenia osobowości. PZWL. Warszawa, 1997 8. Sadowski B.: Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt. PWN. Warszawa, 2001. 9. Sęk H.: Społeczna psychologia kliniczna. PWN. Warszawa, 1998. 10. Sęk H.: Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Wyd. Nauk. "Scholar", Warszawa, 2001. 11. Tylka J.: Psychosomatyka. Wyd. UKSW. Warszawa, 2000 12. Walsh K.: Neuropsychologia kliniczna. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa, 1998 13. Jak rozumieć uszkodzenia mózgu. Podstawy diagnozy neuropsychologicznej. Wyd. IPiN. Warszawa, 2001. SPECJALISTYCZNY BLOK SZCZEGÓŁOWY I. PSYCHOLOGIA KLINICZNA ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH I. Założenia organizacyjno-programowe. A. Cele kształcenia Celem kształcenia jest przygotowanie psychologa do samodzielnej pracy diagnostycznoterapeutycznej z osobami leczonymi z powodu zaburzeń psychicznych i uzależnień. Psycholog kliniczny powinien umieć przeprowadzić badania i sformułować opinie potrzebne dla celów orzecznictwa sądowego i dla innych celów, w których potrzebne są orzeczenia psychologiczne. Celem kształcenia jest także nabycie umiejętności prowadzenia programów promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki zaburzeń psychicznych i uzależnień. B. Czas trwania 3 lata szkolenia specjalistycznego po zakończeniu bloku podstawowego. 9

C. Zakres wiedzy teoretycznej będącej przedmiotem specjalizacji - zapoznanie się z psychopatologią zaburzeń psychicznych - poznanie psychologicznych koncepcji wyjaśniania zaburzeń psychicznych - zapoznanie się z zasadami i metodami diagnozy psychologicznej - zapoznanie się z teorią pomocy psychologicznej i psychoterapii - zapoznanie się z metodami rehabilitacji i leczenia środowiskowego osób z zaburzeniami psychicznymi - poznanie zasad i metod orzecznictwa psychologicznego - poznanie specyfiki metod pracy z osobami uzależnionymi - poznanie zasad i metod promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki zaburzeń psychicznych - poznanie przepisów prawnych regulujących leczenie i rehabilitację osób z zaburzeniami psychicznymi. D. Wykaz umiejętności będących przedmiotem specjalizacji - umiejętność zaplanowania, przeprowadzenia i interpretacji wyników psychologicznego postępowania diagnostycznego - umiejętność współpracy z innymi uczestnikami procesu diagnostycznego - umiejętność stosowania metod pomocy psychologicznej (poradnictwo psychologiczne, interwencja kryzysowa, wsparcie emocjonalne, psychoedukacja) i psychoterapii - umiejętność organizowania programów rehabilitacji i leczenia środowiskowego oraz stosowania odpowiednich metod - umiejętność stosowania odpowiednich metod leczenia osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych - umiejętność zaplanowania, przeprowadzenia i interpretacji postępowania orzeczniczego zróżnicowanego ze względu na rodzaj i cele orzeczenia - umiejętność stosowania metod promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki zaburzeń psychicznych i uzależnień. PLAN NAUCZANIA L.p. Moduł Teoria Staż Liczba Placówka Liczba godzin godzin I Zaburzenia psychiczne i 30 oddział psychiatryczny 3 m-ce zaburzenia zachowania II Psychologiczna diagnoza 50 Poradnia zdrowia 3 m-ce zaburzeń psychicznych psychicznego III Psychologiczne koncepcje 50 wyjaśniania zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania Łączna liczba godzin 10

IV Pomoc psychologiczna 100 poradnia albo oddział leczenia zaburzeń nerwicowych V VI Rehabilitacja i metody działań środowiskowych Psychologia kliniczna w orzecznictwie sądowym 30 oddział rehabilitacyjny i zespół leczenia środowiskowego 50 oddział psychiatrii sądowej 3 m-ce 3 m-ce 1 m-c VII Metody pracy z osobami uzależnionymi 50 ośrodek leczenia osób uzależnionych 2 m-ce VIII Aspekty prawne pracy klinicznej psychologa 30 IX Metody promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki 50 Moduł I. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania wg ICD-10. Objawy psychopatologiczne i zespoły objawów A. Treści nauczania Pojęcie normy i patologii psychicznej. Charakterystyka zaburzeń nerwicowych (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń osobowości i zachowania (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń afektywnych (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń schizofrenicznych (objawy i zespoły) Charakterystyka zaburzeń psychicznych i zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych (objawy i zespoły) Charakterystyka innych zaburzeń: organicznych i zespołów behawioralnych związanych z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (objawy i zespoły) Cechy i stopnie zaburzeń rozwoju psychicznego. Charakterystyka zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym. B. Umiejętności wynikowe 11

Umiejętność definiowania i rozpoznawania objawów zaburzeń nerwicowych, zaburzeń osobowości i zachowania, afektywnych, schizofrenicznych i związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Umiejętność różnicowania zaburzeń nerwicowych z zaburzeniami osobowości i afektywnymi. Umiejętność wykorzystywania wiedzy o stanie psychicznym i funkcjonowaniu pacjenta we wcześniejszych okresach rozwojowych, ważnych dla aktualnej diagnozy. Moduł II. Psychologiczna diagnoza zaburzeń psychicznych A. Treści nauczania Cele diagnozy psychologicznej Formułowanie hipotez diagnostycznych i tworzenie planów ich weryfikacji. Metody i techniki stosowane w klinicznej diagnozie psychologicznej: obserwacja, wywiad i rozmowa psychologiczna, eksperyment kliniczny, testy, metody projekcyjne. Specyfika diagnozy psychologicznej w różnych zaburzeniach. Zasady formułowania wyniku diagnozy psychologicznej: integracja danych pochodzących z zastosowanych technik diagnostycznych odniesienie uzyskanych wyników do stawianych celów diagnostycznych. Przekazywanie wyników diagnozy psychologicznej różnym odbiorcom (np. pacjent, rodzina pacjenta, lekarz, instytucja opiekuńcza). Diagnoza psychologiczna jako źródło programu terapeutycznego. Podstawowe informacje na temat możliwości kształcenia się w psychoterapii. C. Umiejętności wynikowe Umiejętność samodzielnego stawiania i sprawdzania hipotez diagnostycznych. Umiejętność stosowania metod i technik diagnozy psychologicznej oraz ich interpretacji i integracji. Umiejętność przekazywania wyników procesu diagnostycznego różnym adresatom (np. pacjent, rodzina pacjenta, inne osoby). Umiejętność wskazania i planowania dalszego postępowania terapeutycznego i/lub rehabilitacyjnego. Umiejętność zaplanowania własnego kształcenia się w psychoterapii. Moduł III. Psychologiczne koncepcje wyjaśniania zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania 12

A. Treści nauczania Psychologiczne mechanizmy powstawania zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w koncepcjach behawioralno-poznawczych. Psychologiczne mechanizmy powstawania zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w koncepcjach psychoanalitycznych. Psychologiczne mechanizmy powstawania zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania zaburzeń w koncepcjach systemowych. Psychologiczne mechanizmy powstawania zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania zaburzeń w koncepcjach humanistyczno-egzystencjalnych. B. Umiejętności wynikowe Umiejętność wyjaśniania zaburzeń w paradygmacie behawioralno-poznawczym, psychoanalitycznym, systemowym i humanistyczno-egzystencjalnym. Moduł IV. Pomoc psychologiczna A. Treści nauczania Poradnictwo: zasady udzielania pomocy osobom zgłaszającym się po poradę Interwencja kryzysowa: diagnoza sytuacji kryzysowej metody interwencji funkcjonowanie ośrodków interwencji kryzysowej Rehabilitacja psychologiczna: modele ukierunkowujące rehabilitację specyfika diagnozy w procesie rehabilitacji rodzaj interwencji w procesie rehabilitacji Psychoterapia: miejsce psychoterapii w postępowaniu leczniczym. psychoterapia zorientowana psychoanalitycznie. psychoterapia zorientowana behawioralnie-poznawczo. psychoterapia zorientowana humanistycznie. psychoterapia systemowa. formy psychoterapii (psychoterapia indywidualna, grupowa, rodzinna, małżeńska) i ich zastosowanie. przebieg procesu psychoterapii i zjawiska pojawiające się w niej. 13

Inne formy pomocy psychologicznej (oddziaływania psychoedukacyjne, profilaktyczne, organizacja społeczności terapeutycznej) Wskazania do stosowania różnych form pomocy psychologicznej. B. Umiejętności wynikowe Umiejętność określenia rodzaju niezbędnej pomocy psychologicznej dostosowanej do rodzaju zaburzenia i aktualnego stanu pacjenta. Umiejętność stosowania wybranych form pomocy psychologicznej w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych. Moduł V. Rehabilitacja i metody działań środowiskowych A. Treści nauczania Zadania i rola psychologa klinicznego w lecznictwie zamkniętym. Zadania i rola psychologa klinicznego w lecznictwie ambulatoryjnym. Zadania i rola psychologa klinicznego w innych placówkach leczniczych (zespoły lecznictwa środowiskowego, oddziały dzienne, hostele). Współpraca psychologa klinicznego z innymi pracownikami służby zdrowia (lekarz, pielęgniarka, pracownik socjalny) B. Umiejętności wynikowe Umiejętność dostosowania własnych form pracy do specyfiki placówki służby zdrowia zatrudniającej psychologa klinicznego. Umiejętność kontaktowania się z innymi pracownikami służby zdrowia. Umiejętność przekazywania wiedzy psychologicznej współpracownikom. Moduł VI. Psychologia kliniczna w orzecznictwie sądowym A. Treści nauczania Przedmiot i zakres psychologicznej ekspertyzy sądowej. Specyfika klinicznej diagnozy psychologicznej dla celów orzecznictwa sądowego. Zasady sporządzania ekspertyzy psychologicznej dla celów sądowych. B. Umiejętności wynikowe Umiejętność zaplanowania, przeprowadzenia i wykorzystania wyników badań psychologicznych dla potrzeb orzecznictwa sądowego. Moduł VII. Metody pracy z osobami uzależnionymi 14

A. Treści nauczania Teorie uzależnień: biologiczne, psychospołeczne Klinika uzależnienia od alkoholu Współuzależnienie i kontekst rodzinny Specyfika pracy z uzależnionymi od alkoholu Metody specjalistycznej terapii osób uzależnionych od alkoholu Teorie uzależnienia od narkotyków: biologiczne, psychospołeczne Klinika uzależnienia od narkotyków Specyfika pracy z uzależnionymi od narkotyków Metody specjalistycznej terapii osób uzależnionych od narkotyków B. Umiejętności wynikowe: Umiejętność rozpoznawania symptomów i przyczyn uzależnienia od alkoholu i narkotyków Umiejętność formułowania wskazań do rodzaju terapii dostosowanej do specyfiki problemów osoby uzależnionej Umiejętność planowania i stosowania metod terapii osób uzależnionych Umiejętność pracy z rodziną i środowiskiem osób uzależnionych Moduł VIII. Aspekty prawne pracy klinicznej psychologa A. Treści nauczania Wybrane regulacje prawne dotyczące postępowania bez zgody chorego wynikające z Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Zakres odpowiedzialności prawnej za działania wykonywane przez psychologa klinicznego. Tajemnica zawodowa i warunki uchylania jej wg kodeksu postępowania karnego oraz wg kodeksu etyczno-zawodowego psychologa. Obowiązki i przywileje biegłego sądowego w świetle przepisów prawnych. B. Umiejętności wynikowe: Umiejętność postępowania zawodowego zgodnie z obowiązującym w Polsce ustawodawstwem. 15

Moduł IX. Metody promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki A. Treści kształcenia: Znajomość podstaw teoretycznych promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki zaburzeń psychicznych Poznanie metod promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki zaburzeń psychicznych Poznanie zasad rozpoznawania zagrożeń dla zdrowia psychicznego B. Umiejętności wynikowe: Umiejętność monitorowania stanu zdrowia psychicznego wybranych populacji Umiejętność rozpoznawania zagrożeń dla zdrowia psychicznego Umiejętność stosowania metod promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym. 4. Wykaz lektur obowiązkowych Aleksandrowicz, J.W. (1997). Zaburzenia nerwicowe, zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (według ICD - 10). Wyd. Collegium Medicum UJ, Kraków. Badura-Madej, W. (red.) (1996). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Interart, Kraków. Barbaro de, B. (red.) (1997). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Wyd. Collegium Medicum UJ, Kraków. Bilikiewicz, A. (red.). (1998). Psychiatria. PZWL, Warszawa. Brzeziński, J. (1999). Metodologia badań psychologicznych. PWN, Warszawa. Czabała, J. C. (1997). Czynniki leczące w psychoterapii. PWN, Warszawa. Ekdawi, M. Y., Conning, A. M. (1995). Rehabilitacja psychiatryczna. PZWL, Warszawa. Garfield, S. L., Bergin, A. E. (red.). (1990). Psychoterapia i zmiana zachowania. Wyd. IPiN, Warszawa. Gierowski, J. K., Szymusik, A. (red.). (1996). Postępowanie karne i cywilne wobec osób zaburzonych psychicznie. Wybrane zagadnienia z psychiatrii, psychologii i seksuologii sądowej. Wyd. Collegium Medicum UJ, Kraków. Grzesiuk, L. (red.) (2000). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki, specyficzne problemy. PWN, Warszawa. Jakubik, A. (1997). Zaburzenia osobowości. PZWL, Warszawa. 16

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD - 10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. (1997). Wyd. Vesalius, IPiN, Kraków - Warszawa. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD - 10. Badawcze kryteria diagnostyczne. (1998). Wyd. Vesalius, IPiN, Kraków - Warszawa. Namysłowska, I. (1997). Terapia rodzin. Springer PWN, Warszawa. Paluchowski, W. J. (2001). Diagnoza psychologiczna. Wydawnictwo Naukowe "Scholar", Warszawa. Sęk, H. (1993). Społeczna psychologia kliniczna. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Sęk, H. (2001). Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa. II. PSYCHOLOGIA KLINICZNA CHORÓB SOMATYCZNYCH I. Założenia organizacyjno-programowe A. Cele kształcenia - przygotowanie wysoko wykwalifikowanej kadry specjalistów psychologii do samodzielnego rozwiązywania problemów psychologicznych u osób chorych somatycznie, - podejmowanie zadań wynikających z roli psychologa w profilaktyce, leczeniu i rehabilitacji chorych somatycznie, - w organizowaniu działań na rzecz promocji zdrowia społeczeństwa. - Doskonalenie wiedzy w dziedzinie psychosomatyki i somatopsychiki. - Nabycie umiejętności samodzielnej pracy w zakresie czynności diagnozy i terapii psychologicznej u chorych somatycznie, współdziałania z różnymi specjalistami medycyny oraz organizowanie i prowadzenie szkoleń specjalistycznych dla psychologów. B. Czas trwania specjalizacji 17

3 lata po zakończeniu podstawowego bloku specjalistycznego C. Zakres wiedzy teoretycznej - Poznanie specyfiki chorób i zaburzeń psychosomatycznych : choroby układu krążenia, choroby układu pokarmowego, choroby układu oddechowego, choroby dermatologiczne, choroby nowotworowe, choroby reumatyczne ; zaburzenia : odżywiania, seksualne, snu. - Poznanie zależności somatopsychicznych dróg oddziaływania stanu somatycznego na procesy i mechanizmy regulacji psychicznej. Funkcje somatyczne i ich poznawcze, emocjonalne i behawioralne odzwierciedlenie. - Zapoznanie się z psychologicznymi i psychofizjologicznymi metodami badań reakcji emocjonalnych, postaw, przejawów zachowań w wybranych psychosomatycznych jednostkach chorobowych. - Nabycie wiedzy na temat opracowywania i stosowania w praktyce programów profilaktyki pierwotnej i wtórnej chorób cywilizacyjnych oraz programów promocji zdrowia. D. Wykaz umiejętności praktycznych II. Plan kształcenia - Umiejętność budowania planu diagnostycznego, stawiania hipotez i ich weryfikacji w oparciu o standardowe techniki psychologiczne oraz konstruowane doraźnie metody celem pełniejszego poznania problemów chorego somatycznie (wynikających ze specyfiki schorzenia). - Opanowanie wybranych technik diagnozy psychofizjologicznej ( np.: aktywności elektrodermalnej, aktywności układu sercowo-naczyniowego). - Opanowanie metod terapii psychologicznej szczególnie przydatnych w chorobach somatycznych takich jak : techniki relaksacji (zmniejszanie napięcia psychofizycznego), metody biologicznego sprzężenia (biofeedback), modyfikacji zachowań. - Umiejętność oceniania skutków podejmowanych działań (terapeutycznych, rehabilitacyjnych). - Umiejętność współpracy z innymi specjalistami (lekarz, mgr rehabilitacji ruchowe, socjolog) celem integracji sposobów skutecznego oddziaływania terapeutycznego i profilaktycznego. Lp Moduł Teorialiczba godzin I. Teorie regulacji zachowania i możliwości ich wykorzystania w praktyce psychologicznej wobec chorych somatycznie II. Symptomatologia i terapia chorób somatycznych Staż Placówka Zakłady Psychologii Klinicznej przy Akademiach Medycznych oraz Pracownie Psychologii Klinicznej w Instytutach Medycznych Liczba godzin 3 m-ce Liczba godzin ogółem 18

III. Psychofizjologiczne mechanizmy kontroli przebiegu procesu terapii i rehabilitacji IV. Metodologia badań psychologicznych i metody terapii psychologicznej oraz ich zastosowanie z uwzględnieniem specyfiki choroby somatycznej oraz etapu leczenia i rehabilitacji VI. Człowiek chory somatycznie w systemie opieki zdrowotnej oraz psychologiczne problemy kontaktu lekarz-pacjent VII. Udział psychologa w rozwiązywaniu problemów związanych z profilaktyką chorób somatycznych (cywilizacyjnych zagrożeń) oraz promocją zdrowia Oddziały specjalistyczne, w których zatrudniony jest specjalista psycholog kliniczny: - internistyczny - kardiologiczny - onkologiczny - rehabilitacyjny Zakłady epidemiologii i Profilaktyki Chorób Cywilizacyjnych, Poradnie Promocji Zdrowia 2 m-ce 2 m-ce 2 m-ce 2m-ce 2 m-ce Wykaz lektur uzupełnienie do wykazu lektur podstawowych. 1. Luban- Plozza B., Poldinger W., Kroger F., Wasilewski B.: Zaburzenia psychosomatyczne w praktyce lekarskiej.pzwl.w-wa,1995. 2. Metody psychofizjologiczne w badaniach psychologicznych.(red.) Sosnowski T., Zimmer K..PWN,1993. 3. Podręcznik odnowy psychosomatycznej.(red.) Kasperczak T., Fenczyn J..PZWL, W-wa,1996. 4. Siek S.: Autopsychoterapia. Wyd. A.T.K.,W-wa, 1985. 5. Wiener J.M.: Medycyna behawioralna. Wyd. I polskie pod red.s. Sidorowicza.Urban i Partner. Wrocław,1996. 19

III. NEUROPSYCHOLOGIA KLINICZNA I. Założenia organizacyjno-programowe A/ Cele kształcenia: a. Rozwój wiedzy z zakresu psychologii klinicznej, nauk medycznych i humanistycznospołecznych umożliwiającej rozumienie i rozwiązywanie problemów wywołanych przez chorobę u pacjenta i jego najbliższych, a także opracowanie i wdrażanie działań profilaktycznych. b. Rozwój świadomości metodologicznej c. Nabywanie i doskonalenie umiejętności wykorzystywania wiedzy w działalności diagnostycznej, terapeutyczno-rehabilitacyjnej, eksperckiej, orzeczniczej. d. Rozwijanie wysokich standardów funkcjonowania zawodowego (etyka zawodowa) w kontakcie z pacjentem i jego rodziną oraz we współpracy z pracownikami służby zdrowia B/ Czas trwania specjalizacji 3 lata, po zakończeniu bloku specjalistycznego podstawowego 20

II. Plan nauczania ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Lp. Moduł liczba godzin 1. neuropsychologiczna charakterystyka pacjentów z naczyniowymi chorobami mózgu 2. neuropsychologiczna charakterystyka pacjentów po urazie czaszkowomózgowym 3. neuropsychologiczna charakterystyka pacjentów z guzami OUN 4. neuropsychologiczna charakterystyka pacjentów z padaczką 5. neuropsychologiczna charakterystyka pacjentów z otępieniem 6. neuropsychologiczna charakterystyka pacjentów z OJOMu, oddziału neurologicznego, neurochirurgicznego, rehabilitacyjnego 7. zaburzenia świadomości 8. zaburzenia procesów poznawczych 9. zaburzenia emocjonalno-motywacyjne 10. zaburzenia osobowości 11. zaburzenia tzw. funkcji wykonawczych 12. diagnoza neuropsychologiczna 13. pomoc psychologiczna ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2. Program nauczania A/ Treść nauczania: 1. Moduły nr 1 6 obejmują analogiczne kategorie następujących zagadnień: specyfika zaburzeń ze względu na patomechanizm, rozległość i lokalizację patologii, dynamika choroby, objawy neurodynamiczne, ogólnomózgowe i ogniskowe, objawy bezpośrednie i odległe, mechanizmy kompensacyjne: samoistne i kierowane; Wszystkie wymienione zagadnienia rozpatrywane w kontekście zmiennych osobowych (wiek, płeć, wykształcenie, uzdolnienia i sprawności indywidualne, ręczność, cechy temperamentu, osobowości) 2. Formy zaburzeń świadomości (typowe i nietypowe) i ich neuropsychologiczne konsekwencje 3. Zaburzenia uwagi, spostrzegania, zróżnicowanych form pamięci, reprezentacji języka i czynności mowy, kategoryzacji i rozumowania: reprezentatywne dla stanu wiedzy neuropsychologicznej 4. Zaburzenia emocjonalno-motywacyjne: charakterystyka neurologiczna i neuropsychologiczna 5. Zaburzenia osobowości: charakterystyka neuropsychiatryczna 6. Zaburzenia tzw. funkcji wykonawczych 21

7. Diagnoza neuropsychologiczna: formy diagnozy: ich specyfika, zespoły objawów reprezentatywnych dla danego czynnika patologicznego, zespoły objawów nietypowych i trudności diagnostyczne 8. Pomoc psychologiczna: formy pomocy charakterystyczne dla danej patologii, formy pomocy w przypadkach trudnych, ocena efektywności pomocy psychologicznej. B/ Wykaz umiejętności wynikowych: 1. umiejętność analitycznego planowania badania diagnostycznego 2. biegłość w posługiwaniu się reprezentatywnym zbiorem podejść i metod diagnostycznych 3. umiejętność opracowania lub adaptowania metody badawczej na użytek nietypowego problemu diagnostycznego 4. umiejętność formułowania konkluzji diagnostycznej stosownie do odbiorcy 5. umiejętność precyzyjnego i odpowiedzialnego formułowania orzeczeń i ekspertyz 6. umiejętność rozpoznania problemu pacjenta i jego rodziny oraz doboru adekwatnych metod pomocy 7. umiejętność oceny efektów pracy z pacjentem i zdolność modyfikacji celów i metod C. Staże kierunkowe dla bloku specjalistycznego z neuropsychologii klinicznej Lp. staż kierunkowy w zakresie okres stażu liczba godzin 1. zadań neuropsychologa w oddziale neurologicznym 2 miesiące 2.... w oddziale neurochirurgii 2 3.... w oddziale rehabilitacji 2 Wykaz lektur obowiązkowych dla bloku specjalistycznego z neuropsychologii klinicznej 1. Herzyk, A., Kądzielawa, D. (red.) (1996).Zaburzenia w funkcjonowaniu człowieka z perspektywy neuropsychologii człowieka. Lublin: Wydawnictwo UMCS. 2. Herzyk, A., Kądzielawa, D. (1998). Związek mózg zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS. 3. Herzyk, A., Borkowska A. (1999). Neuropsychologia emocji. Poglądy, badania, klinika. Lublin: Wydawnictwo UMCS. 4. Borkowska, A., Szepietowska, E., M. (2000). Diagnoza neuropsychologiczna. Metodologia i metodyka. Lublin: Wydawnictwo UMCS. 5. Herzyk, A., Daniluk, B. (2002). Jakościowy opis w neuropsychologii klinicznej. Przekrój zagadnień. Lublin: Wydawnictwo UMCS. 22

IV. PSYCHOLOGIA KLINICZNA DZIECI I MŁODZIEŻY PLAN NAUCZANIA Temat Godz A. Moduły 230 1 Czynniki ryzyka zaburzeń rozwoju w okresie dzieciństwa i dorastania 20 2 Grupy szczególnego ryzyka zaburzeń w okresie dzieciństwa i dorastania 60 3 Specjalistyczna diagnoza psychologiczna dzieci i młodzieży o zaburzonym rozwoju 4 Podstawowe formy pomocy psychologicznej dla dzieci i młodzieży 75 5 Kompetencje psychologów pracujących z dziećmi i młodzieżą 15 B. Staże zawodowe: 1 Poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży, psychologicz. pedagog. 3 m- ce 60 23

2 Oddział psychiatrii dziecięcej / dla młodzieży, inny oddział szpitalny 2 m- ce 3 Ośrodek szkolno-wychowawczy, rehabilitacyjny, dziennego pobytu 2 m- ce 4 Ośrodek socjoterapii, zakład poprawczy, schronisko dla nieletnich 1 m- c 5 Centrum pomocy rodzinie, ośrodek pomocy społecznej 1 m- c 6 Fundacja, stowarzyszenie np. rodziców, klub dla młodzieży zagrożonej... 1 m- c 7 Oddział pediatryczny 3 m- ce Program nauczania poszczególnych modułów: 1. Czynniki ryzyka zaburzeń rozwoju w okresie dzieciństwa i dorastania: analiza poprzeczna każdego okresu rozwoju oraz analiza podłużna dynamika zmian charakteru i roli czynników ryzyka w procesie rozwoju w okresie dzieciństwa i dorastania: - Czynniki genetyczne i konstytucjonalne: specyficzna rola układu nerwowego - Podmiotowe czynniki ryzyka - somatyczne i psychologiczne (poznawcze, emocjonalne, motywacyjne i osobowościowe): problem kompetencji i poczucia kompetencji - Kontekstowe czynniki ryzyka - kulturowe, społeczne i wychowawcze: problem deprywacji i przeciążenia, środowiska stymulujące rozwój i blokujące go 2. Grupy szczególnego ryzyka zaburzeń w okresie dzieciństwa i dorastania: Analiza form zaburzenia i ich zróżnicowania ze względu na wiek i/lub płeć, dynamiki zmian i patomechanizmu, czynników zwiększających ryzyko poważnych zaburzeń funkcjonowania i dalszego rozwoju w późniejszych okresach dzieciństwa, dorastania i dorosłości: - Dzieci urodzone z małą wagą urodzeniową i przedwcześnie (o niskiej dojrzałości) - Dzieci z aberracjami chromosomalnymi - Dzieci z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego - Dzieci z niesprawnością fizyczną - Dzieci przewlekle chore somatycznie (choroby układu krążenia, oddechowego, pokarmowego) - Dzieci narażone na choroby zakaźne, alergiczne, choroby skóry - Dzieci z chorobą nowotworową 24

- Dzieci i młodzież wobec transplantacji - Dzieci w rodzinach z chorobą psychiczną - Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się - Dzieci ofiary i/lub świadkowie wypadków, katastrof i klęsk żywiołowych - Dzieci ze środowisk kulturowo zaniedbanych i niewydolnych wychowawczo - Dzieci krzywdzone i wykorzystywane - Dzieci i młodzież a problem uzależnień. 3. Podstawowe formy pomocy psychologicznej dla dzieci i młodzieży: - działalność profilaktyczna, terapeutyczna, edukacyjna, interwencja w sytuacjach kryzysowych: formy pomocy, adresaci pomocy, osoby udzielające pomocy - analiza I: formy pomocy adresowane do jednostki a formy pomocy adresowane do otoczenia, w którym żyje problem efektywności krótko- i długoterminowej, problem wzajemnych związków obu form pomocy - analiza II: formy pomocy indywidualnej w kolejnych okresach dzieciństwa i dorastania - wskaźniki i wyznaczniki ich efektywności - analiza III: formy pomocy adresowanej do opiekunów dzieci i młodzieży w kolejnych okresach dzieciństwa i dorastania - wskaźniki i wyznaczniki ich efektywności - rola osób znaczących z otoczenia dziecka w procesie budowania, realizacji i ewaluacji programów pomagania (profilaktycznych, terapeutycznych, edukacyjnych, interwencyjnych) - rola profesjonalistów i nieprofesjonalistów w procesie udzielania pomocy - samoorganizacja i grupy samopomocowe - animacja lokalnych społeczności, rola liderów - kampanie informacyjne, kampanie społeczne, rola mass mediów - rola psychologów i innych specjalistów w budowaniu sieci wsparcia społecznego. 4. Kompetencje psychologów pracujących z dziećmi i młodzieżą: - wiedza z różnych dziedzin psychologii i umiejętność posługiwania się wiedzą czyli gotowość do tzw. refleksyjnej praktyki jako warunek rzetelnej, trafnej i etycznej diagnozy oraz efektywnej pomocy - znajomość kodeksów prawnych i etycznych w kwestiach dotyczących dzieci i młodzieży - gotowość i umiejętność współpracy z innymi specjalistami, także w zespole - formy rozwijania i kształtowania kompetencji osobistych 25

- formy rozwijania i kształtowania kompetencji zawodowych diagnostycznych i związanych z udzielaniem pomocy - popularyzacja wiedzy psychologicznej problem odpowiedzialności psychologa występującego w mediach III. WSKAZÓWKI METODYCZNE Osoby mogące się specjalizować w psychologii klinicznej, tryb przystąpienia do specjalizacji, obowiązki kierownika specjalizacji, sposób składania egzaminu końcowego określają przepisy zawarte w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002. Przewidziany jest egzamin 3-częsciowy: testowy, praktyczny i ustny IV. STANDARD KSZTAŁCENIA 1. Szkolenie może prowadzić jednostka, która spełnia następujące warunki: - zatrudnia (etatowo lub przez umowę zlecenie) specjalistów psychologów klinicznych mogących pełnić rolę kierownika specjalizacji; 1 kierownik nie może mieć więcej niż 3 specjalizujących się; - posiada kadrę dydaktyczną przygotowaną do prowadzenia zajęć dydaktycznych, - posiada bazę kliniczną do odbywania stażów specjalistycznych lub umowy z innymi instytucjami, które taki staż poprowadzą; w miejsc, w którym odbywać się będzie staż powinien być zatrudniony specjalista psycholog kliniczny, odpowiedzialny za jego przebieg i zaliczenie; - przedstawi do zaakceptowania szczegółowy program szkolenia specjalistycznego; - przedstawi do zaakceptowania formy zaliczania poszczególnych modułów, staży i umiejętności praktycznych oraz system oceny jakości kształcenia 26