Alexander J. BeĚllohlávek MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAWNA INWESTYCJI W ENERGETYCE

Alexander J. BeĚllohlávek MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAWNA INWESTYCJI W ENERGETYCE

MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAWNA INWESTYCJI W ENERGETYCE

Alexander J. BeĚllohlávek MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAWNA INWESTYCJI W ENERGETYCE Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2011

Propozycja cytowania: Alexander J. Bělohlávek, Międzynarodowa ochrona prawna inwestycji w energetyce, Warszawa 2011 Redaktor prowadzący: Natalia Adamczyk Ilustracja na okładce: Hilary Seselja Wydanie oryginalne czeskojęzyczne zostało wydane nakładem Wydawnictwa C.H. Beck Praga. Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Marcin Teodorczyk Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-3338-0 ISBN e-book 978-83-255-3433-2

Auctorium o Autorze Prof. Dr. et Mgr., Ing. (oec) Alexander J. Bělohlávek, Dr. h. c. jest absolwentem Wydziału Prawa Uniwersytetu Karola (UK) w Pradze, wcześniej studiował także na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Ewangelisty Purkyniego w Brnie (dziś Uniwersytet Masaryka w Brnie). Pierwsze stopnie naukowe (w specjalności prawo cywilne I.) otrzymał na Wydziale Prawa UK w Pradze na początku grudnia 1993 r. W latach 1991 1996 wykładał na Wydziale Prawa UK w Pradze w Instytucie Praw Autorskich, Prawa Przemysłowego i Prawa Konkurencji, ostatnio w Katedrze Prawa Handlowego i Gospodarczego w Zakładzie Prawa Prywatnego Międzynarodowego tejże uczelni. Od 1992 r. pracuje w Katedrze Prawa Wydziału Ekonomii Wyższej Szkoły Górniczej Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie (CZ). Jest członkiem rady naukowej ds. podyplomowych studiów doktoranckich na Wydziale Ekonomii Wyższej Szkoły Górniczej Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie (CZ) oraz na Wydziale Prawa Uniwersytetu Masaryka w Brnie (CZ). Stopień naukowy docenta został mu nadany w 1996 r. Od 1993 r. świadczył usługi prawnicze, a od 1994 r. prowadzi kancelarię adwokacką w Pradze z licencjonowaną filią w USA (New Jersey). Dnia 1 kwietnia 2001 r. uzyskał stopień naukowy profesora. W 1992 r. Wydziały Prawa i Ekonomii Uniwersytetu w Kijowie nadały mu również tytuł doctor honoris causa. Poza praktyką adwokacką i działalnością pedagogiczną pełni także szereg funkcji, jest członkiem kilku ważnych zagranicznych instytucji, stowarzyszeń i komisji. Jest przewodniczącym Światowego Związku Adwokatów The World Association of Lawyers (z siedzibą w Waszyngtonie, D.C./USA), członkiem Rady Nadzorczej (Board of governors) Światowego Związku Prawników The World Jurist Association (Waszyngton, D.C./USA), członkiem IBA (International Bar Association). Jest również arbitrem w Trybunale Arbitrażowym przy Izbie Gospodarczej Republiki Czeskiej i Izbie Rolniczej Republiki Czeskiej ds. sporów krajowych i zagranicznych, Międzynarodowym Trybunale Arbitrażowym Izby Gospodarczej Austrii, Międzynarodowym Trybunale Arbitrażowym przy Izbie Przemysłowo-Handlowej Ukrainy w Kijowie, rozstrzyga spory w ramach uprawnień Międzynarodowego Trybunału Arbitrażowego ICC (Międzynarodowej Izby Handlowej) w Paryżu oraz według Regulaminu UNCITRAL. Ponadto jest członkiem Międzynarodowego Trybunału Arbitrażowego przy Międzynarodowej Izbie Handlowej V

Auctorium o Autorze (ICC), Szwajcarskiego Stowarzyszenia Arbitrażowego (ASA), Austriackiego Stowarzyszenia Postępowania Arbitrażowego, Niemieckiego Instytutu Postępowania Arbitrażowego (DIS), Londyńskiego Sądu Arbitrażu Międzynarodowego (LCIA), Międzynarodowej Izby Handlowej (ICC/International Chamber of Commerce), przewodniczącym komisji arbitrażowej ICC (Komisja Narodowa RCz), ASIL (American Society of International Law), członkiem stowarzyszonym Law Society of England and Wales, członkiem ILA (International Law Association, Headquarters branch, Londyn) oraz wielu innych organizacji międzynarodowych. Ponadto jest autorem bez mała 30 monografii (w języku czeskim, niemieckim, angielskim, rosyjskim, ukraińskim i polskim), ponad 300 specjalistycznych artykułów, przede wszystkim z zakresu międzynarodowego prawa prywatnego, procesowego, handlowego i finansowego. W Republice Czeskiej jest członkiem rady redakcyjnej czasopisma Časopis pro právní vědu a praxi wydawanego przez Wydział Prawa Uniwersytetu Masaryka w Brnie, biuletynu Bulletin advokacie wydawanego przez Czeską Izbę Adwokacką w Pradze oraz The Lawyer Quarterly. Jest jednym z głównych redaktorów roczników Česká ročenka mezinárodního práva (The Czech Yearbook of International Law) oraz Česká (& Středoevropská) ročenka pro rozhodčí řízení (The Czech /& Central European / Yearbook of Arbitration), jak i periodyku Rome Case Law (Rome Convention Rome I and II Regulation Case Law). Jest członkiem rady redakcyjnej czasopisma Law and Technology wydawanego w Waszyngtonie, D.C., członkiem rady naukowej oraz rady wydawniczej Instytutu Prawa Międzynarodowego, Prawa Prywatnego Międzynarodowego, Prawa Unijnego i Prawa Konstytucyjnego Lex Lata w Hadze (Holandia) i in. Wykłada w kraju i za granicą (spośród krajów, w których wykładał na uniwersytetach, można wymienić na przykład Niemcy, Holandię, Austrię, Szwajcarię, Polskę, Ukrainę, Irlandię, Afrykę Południową, Katar, Indie, Australię, USA i in.). VI

Gratiarum Podziękowanie Za przydatną pomoc i wsparcie przy opracowaniu niniejszej publikacji autor dziękuje swoim kolegom, zwłaszcza (choć nie tylko) Mgr. Petrowi Kallowi, JUDr. Filipowi Černému, Dr. Marcinowi Czepelakowi, Mgr. Lukášowi Havlowi, Mgr. Terezie Profeldovej, Mgr. Tomášowi Řezníčkowi, Marianie Jungwirthovej i Bc. Tomášowi Demo. Za cenną pomoc w zakresie językowego i technicznego przygotowania niniejszej publikacji autor dziękuje zwłaszcza PhDr. Světlušce Sobolovej, PaeDr. Milenie Frydrychovej, Janowi Halfarowi, Františkowi Halfarowi, Naděždzie Motyčkovej, Lence Němečkovej i Ing. Karlowi Nohavowi. Autor VII

Spis treści Auctorium o Autorze........................................ V Gratiarum Podziękowanie................................... VII Index Compendiorum Wykaz skrótów........................ XVII I. Wstęp.............................................. 1 I.1. Zawartość oraz cel publikacji.......................... 1 I.2. Termin energetyka w strukturach międzynarodowych i europejskich....................................... 1 I.3. Europejska Karta Energetyczna (Karta) oraz Traktat Karty Energetycznej (ECT)............................ 2 I.3.1. Definicja energetyki na podstawie Karty oraz ECT........ 2 I.3.2. Europejska Karta Energetyczna (Karta)................. 3 I.3.3. Traktat Karty Energetycznej (ECT)..................... 4 I.3.4. Ochrona inwestycji według Traktatu Karty Energetycznej....................................... 7 I.3.5. Struktury Karty oraz ECT............................. 8 I.3.5.1. Konferencja Karty Energetycznej...................... 8 I.3.5.2. Organy pomocnicze.................................. 8 I.3.6. Niektóre korzyści oraz ryzyko związane z interpretacją i stosowaniem ECT.................................. 9 I.3.7. Przyszłość ECT a podejście Rosji...................... 11 I.4. I.4.1. Pozostałe międzynarodowe oraz unijne (wspólnotowe) inicjatywy w zakresie energetyki....................... 12 Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości........................ 12 I.4.1.1. Cel i zasady konwencji............................... 12 I.4.1.2. Współpraca polityczna............................... 13 I.4.1.3. Współpraca naukowa................................ 13 I.4.1.4. Wymiana informacji................................. 13 I.4.1.5. Współpraca w zakresie kształcenia..................... 14 I.4.1.6. Kontekst konwencji.................................. 14 I.4.2. Paryska Karta Nowej Europy OBWE 1................. 15 I.4.3. Ramowa konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu...... 16 1 Charter of Paris For New Europe. IX

Spis treści II. II.1. Specyfika ochrony inwestycji według ECT w porównaniu z dwustronnymi umowami o ochronie inwestycji oraz innymi instrumentami wspierania i ochrony bezpośrednich inwestycji zagranicznych...... 19 Strony ECT (aspekt podmiotowy ochrony inwestycji) oraz przedmiot regulacji na podstawie ECT.............. 20 II.1.1. Definicja inwestycji................................... 20 II.1.2. Definicja inwestora.................................. 24 II.1.3. Tymczasowe stosowanie.............................. 24 II.2. Specyfika przepisów prawa materialnego w zakresie ochrony inwestycji................................... 25 II.2.1. Traktowanie narodowe............................... 25 II.2.2. Minimalny standard traktowania...................... 26 II.2.3. Klauzula parasolowa (umbrella clause).................. 26 II.2.4. Klauzula o odmowie uprzywilejowania................. 27 II.2.5. Filtr podatkowy..................................... 28 II.3. Przepisy o rozstrzyganiu sporów....................... 29 II.3.1. II.3.2. Forum oraz możliwe do zastosowania zasady procesowe.......................................... 29 Organ mianujący arbitra lub przewodniczącego trybunału arbitrażowego (tzw. appointing authority)...... 30 II.3.3. Wybór forum....................................... 30 II.3.4. Okres ochronny (tzw. cooling-off period)................ 31 III. Interpretacja instrumentów prawa międzynarodowego w związku z ECT................. 31 III.1. Standardy międzynarodowej ochrony prawnej inwestycji.......................................... 31 III.2. Różnice w procesach interpretacji na podstawie BIT/ICSID/ECT..................................... 33 III.2.1. Interpretacja zgodnie z Konwencją wiedeńską o prawie traktatów (1969; KWPT)............................. 33 III.2.2. Artykuł 31 KWPT................................... 34 III.2.3. Artykuł 32 KWPT................................... 36 III.2.4. KWPT w wyrokach wydanych na podstawie ECT........ 36 III.3. Wcześniejsze wyroki (znaczenie orzecznictwa)........... 38 III.3.1. Podejście sądów (trybunałów arbitrażowych)............ 38 III.3.2. Orzecznictwo dotyczące BIT a ECT.................... 40 IV. Równoległe spory według ECT oraz BIT............... 43 IV.1. Równoległe roszczenia/równoległe postępowania........ 44 IV.2. Aspekty prawa materialnego (rzeczowe)................ 45 X

Spis treści IV.3. Aspekty kompetencji (właściwości).................... 48 IV.3.1. Oddziaływanie stanowisk procesowych w sprawie kompetencji (właściwości) oraz standardów materialnoprawnych w zakresie udzielania ochrony...... 48 IV.3.2. Kardassopoulos v. Gruzja............................. 49 IV.3.3. Plama v. Bułgaria.................................... 51 IV.4. Dopuszczalność..................................... 53 IV.4.1. Znaczenie oraz istota ograniczeń....................... 53 IV.4.2. Ograniczenia wynikające z umów...................... 53 IV.4.3. Res iudicata......................................... 55 IV.4.4. Lis pendens.......................................... 55 IV.4.4.1. Nadużycie postępowania.............................. 56 IV.4.4.2. Rozwiązania procesowe............................... 57 IV.4.4.3. Połączenie spraw..................................... 58 IV.4.4.4. Inne techniczne instrumenty procesowe................ 62 V. Traktowanie zgodnie z klauzulą najwyższego uprzywilejowania (MFN) a prawo krajowe............. 63 V.1. Traktowanie w trybie najwyższego uprzywilejowania (MFN)............................................. 64 V.1.1. Przepisy regulujące traktowanie MFN w ECT............ 64 V.1.2. Możliwości rozszerzenia stosowania regulacji umożliwiającej wykorzystanie MFN przy rozstrzyganiu sporów................................. 66 V.1.2.1. Polemika........................................... 66 a) Sprawy Maffezini i Plama.......................... 67 b) RosInvest Co i Renta4............................. 70 V.2. Tryb traktowania narodowego......................... 71 V.2.1. Przepisy regulujące traktowanie narodowe w ECT........ 71 V.2.2. Problemy wynikające ze stosowania traktowania narodowego........................................ 73 V.2.2.1. Porównanie inwestorów zagranicznych i krajowych...... 73 V.2.2.2. Różne traktowanie................................... 74 V.2.2.3. Brak uzasadnienia różnego traktowania................. 74 V.2.2.4. Stosunek między traktowaniem narodowym a innymi standardami traktowania............................. 75 VI. Wywłaszczenie według ECT oraz innych międzynarodowych instrumentów ochrony inwestycji........................................... 75 VI.1. Definicja pojęcia wywłaszczenia........................ 75 VI.2. Wywłaszczenie pośrednie............................. 78 VI.3. Wywłaszczenie stopniowe............................. 85 VI.4. Wywłaszczenie na podstawie ECT...................... 88 XI

Spis treści VI.5. Wywłaszczenie oraz definicja inwestycji................. 89 VI.6. Stabilne, równe i sprzyjające warunki dla inwestorów oraz sprawiedliwe i równe traktowanie.................. 90 VII. Zakres przedmiotowy terminu traktowanie w ECT oraz w BIT......................................... 90 VII.1. Definicja pojęcia traktowania......................... 91 VII.1.1. Traktowanie narodowe............................... 91 VII.1.2. Klauzula najwyższego uprzywilejowania (MFN).......... 91 VII.2. Zakres przedmiotowy klauzuli MFN w ECT w porównaniu z dwustronnymi oraz innymi wielostronnymi umowami o ochronie inwestycji......... 92 VII.2.1. Faza przedinwestycyjna (przygotowawcza).............. 92 VII.2.2. Klauzula MFN przy rozstrzyganiu sporów............... 95 VII.2.3. Traktowanie zgodne z postanowieniami traktatowymi....................................... 95 VII.2.4. Wielostronne umowy o integracji gospodarczej.......... 98 VIII. Zakres przedmiotowy terminu inwestor w ECT........ 101 VIII.1. Warunki kwalifikujące osobę prawną lub fizyczną jako inwestora zgodnie z ECT.............................. 102 VIII.1.1. Definicja inwestora zgodnie z art. 1 ust. 7 ECT........... 102 VIII.1.2. Szczególna zasada zgodnie z art. 26 ust. 7 ECT........... 103 VIII.2. Znaczenie kontroli podmiotu do celów definicji inwestora........................................... 104 VIII.3. Okoliczności powstania roszczeń na podstawie ECT dla spółek zagranicznych lub krajowych znajdujących się pod kontrolą osób posiadających przynależność państwową państwa przyjmującego..................... 106 VIII.3.1. Orzecznictwo....................................... 106 VIII.3.2. TSA v. Argentyna.................................. 112 VIII.3.3. Osoby fizyczne...................................... 116 VIII.3.3.1 Artykuł 1 ust. 7 ECT, test według konwencji ICSID oraz według BIT......................................... 116 VIII.3.3.2. Zakres przedmiotowy wyrażenia przynależność państwowa w art. 1 ust. 7 lit. a) pkt (i) ECT.............. 118 VIII.3.3.3. Stałe miejsce zamieszkania według art. 1 ust. 7 lit. a) pkt (i) ECT......................................... 120 a) Artykuł 31 KWPT: Ogólna reguła interpretacji........ 121 b) Artykuł 32 KWPT: Uzupełniające środki interpretacji... 122 c) Możliwe znaczenie terminu która ma stałe miejsce zamieszkania........................................ 123 VIII.4. Zarzut niestosowania (art. 17 ECT).................... 127 XII

Spis treści VIII.4.1. Czy wykonywanie prawa państwa zgodnie z art. 17 ECT jest zarzutem przeciwko jurysdykcji (kompetencji) lub dopuszczalności rozstrzygania sporów przez trybunał arbitrażowy, czy obroną merytoryczną?................. 127 VIII.4.2. Czy art. 17 ECT działa wstecz, czy działa tylko na przyszłość?....................................... 129 VIII.5. Niektóre przykłady celowego wyboru przynależności państwowej (nationality shopping) z niedawnej przeszłości.......................................... 132 IX. Zakres przedmiotowy terminu inwestycja według ECT.. 134 IX.1. Definicja inwestycji według ECT....................... 134 IX.1.1. Treść rozdziału...................................... 134 IX.1.1.1. Definicja zgodnie z art. 1 ust. 6 ECT.................... 135 IX.1.2. Obszary szczególnie szerokiego stosowania art. 1 ust. 6 ECT.......................................... 137 IX.1.2.1. Artykuł 1 ust. 6 lit. c) ECT: roszczenia pieniężne......... 137 IX.1.2.2. Inwestycje pośrednie................................. 142 IX.1.2.3. Artykuł 1 ust. 6 lit. f) ECT: wszelkie uprawnienia przyznane z mocy prawa albo umowy lub z mocy jakichkolwiek licencji czy pozwoleń.................... 142 IX.1.3. Data wejścia w życie (ang. effective date)................ 144 IX.1.3.1. Pojęcie inwestycji a tymczasowe stosowanie ECT......... 145 IX.1.3.2. Zakończenie tymczasowego stosowania................. 149 IX.1.3.3. Warunek związania z działalnością gospodarczą w sektorze energii................................... 151 IX.1.3.4. Zakres przedmiotowy terminu projekty efektywności Karty w ostatnim akapicie art. 1 ust. 6 ECT.............. 152 IX.2. Wsparcie gospodarek rozwijających się................. 153 IX.3. Inwestycje w sektorze energii jako przedmiot ochrony materialnoprawnej według ECT....................... 154 IX.3.1. Zakres (standard) ochrony: różne regulacje dotyczące fazy przedinwestycyjnej............................... 155 IX.4. Zakres przedmiotowy terminu inwestycja: test zastosowany w sprawie Salini a ogólne zasady prawa międzynarodowego.................................. 156 IX.4.1. Orzecznictwo ICSID................................. 156 IX.4.2. Ogólne zasady prawa międzynarodowego............... 158 IX.5. Znaczenie bezpośredniej lub pośredniej kontroli inwestycji zgodnie z art. 1 ust. 6 ECT................... 159 IX.5.1. Zdolność inwestora do wywierania znaczącego wpływu na zarządzanie i funkcjonowanie inwestycji zgodnie z Ustaleniami....................................... 160 XIII

Spis treści IX.5.2. Interes finansowy jako przedmiot inwestycji............. 161 IX.5.3. Prawo umawiającego się państwa przy interpretacji kontroli zgodnie z art. 1 ust. 6 ECT a prawo państwa pochodzenia inwestora............................... 164 IX.5.4. Brak znaczenia nadzoru właścicielskiego nad inwestorem lub własnością inwestora według art. 1 ust. 6 ECT........ 166 X. Odszkodowania w przypadkach sporów inwestor v. państwo na podstawie ECT oraz porównanie z BIT (cechy charakterystyczne według ECT).......... 166 XI. Zakres przedmiotowy wyrażenia skuteczne środki dochodzenia roszczeń i egzekwowania praw zgodnie z art. 10 ust. 12 ECT................................. 169 XI.1. Zakres i znaczenie omawianego problemu............... 169 XI.2. Wymóg skutecznych środków jako możliwa deklaracja norm prawa międzynarodowego dotyczących odmowy sprawiedliwości..................................... 170 XI.3. Zakres przedmiotowy skutecznych środków według art. 10 ust. 12 ECT................................... 173 XI.4. Standardy określania zgodności........................ 175 XII. Energetyka, ochrona inwestycji w energetyce, ECT i prawo Unii Europejskiej............................ 178 XII.1. Energetyka w prawie oraz w strukturach WE/UE......... 179 XII.1.1. XIV Polityka energetyczna UE i jej rozwój: założenia prawa UE........................................... 179 XII.1.2. Struktury UE a energetyka............................ 186 XII.1.2.1. Struktury administracyjne UE Dyrekcje Generalne w dziedzinie energetyki............................... 186 XII.1.2.2. Struktura DG XVII Dyrekcja ds. Energii (Directorate for Energy).......................................... 186 XII.1.3. Programy polityki energetycznej....................... 188 XII.1.3.1. Lista programów UE w dziedzinie energii............... 188 XII.1.3.2. Pozostałe programy i instytucje obejmujące także energetykę.......................................... 189 XII.1.4. Prawodawstwo wspólnotowe (unijne) w zakresie energetyki.......................................... 190 XII.1.4.1. Instrumenty prawne................................. 190 XII.1.4.2. Energetyka jądrowa.................................. 191 a) Ramy prawne..................................... 191 b) Jądrowe programy badawcze oraz rozwojowe.......... 194 XII.1.4.3. Odnawialne źródła energii............................ 195 a) Koncepcje wsparcia oraz cele w zakresie odnawialnych źródeł energii....................................... 195

Spis treści b) Zakres pojęcia odnawialne źródła energii............. 196 c) Źródła odnawialne jako przedmiot inwestycji......... 197 XII.2. Wspólnota Europejska (Unia Europejska) jako strona traktatu ECT........................................ 198 XII.3. Postępowanie arbitrażowe między inwestorem a państwem prowadzone przeciwko UE lub przeciwko krajom członkowskim UE............................ 199 XII.3.1. Zakres problematyki w związku z praktycznymi skutkami oddziaływania ECT oraz prawa UE.................... 199 XII.3.2. Oświadczenie UE.................................... 200 XII.3.3. Wybór inwestora.................................... 201 XII.4. Zmiany wprowadzone do polityki inwestycyjnej UE przez traktat lizboński................................ 202 XII.5. Dodatkowe kwestie wynikające z prawa UE............. 206 XII.5.1. Pozwy skierowane w związku ze środkami przyjętymi na podstawie zobowiązań wynikających z prawa UE...... 206 XII.5.2. AES Summit Generation Ltd. v. Węgry oraz AES-Tisza Erömö Kft v. Węgry................... 207 XII.5.2.1. Istota sporów, przebieg procesu oraz amicus curiae...... 207 XII.5.2.2. Wyroki w sporach................................... 209 a) Znaczenie prawa UE............................... 209 b) Indywidualne zobowiązania umowne a zobowiązania z tytułu ECT........................................ 212 c) Uzasadnione oczekiwania........................... 213 d) Stabilne ramy prawne i gospodarcze................. 214 e) Prawidłowe postępowanie, arbitralność i przejrzystość.. 215 f) Dyskryminacyjny charakter środków................. 216 XII.5.3. Ważność klauzuli dotyczącej transferów wynikająca z ECT w świetle prawa UE............................ 217 XIII. Stosunek między ECT a umowami międzynarodowymi GATT i WTO....................................... 219 XIII.1. Przepisy umów w ramach GATT i WTO................ 220 XIII.1.1. Szczególne zasady wprowadzone przez GATT........... 220 XIII.1.2. Wyjątki............................................ 221 XIII.1.3. Umowy WTO....................................... 222 XIII.2. Różnica między handlem a inwestycjami............... 227 XIII.3. Zobowiązanie stron traktatu ECT do stosowania zasad XIII.4. WTO w zakresie energetyki........................... 229 Podobne i odmienne aspekty mechanizmów rozstrzygania sporów według ECT oraz według WTO................ 232 XIII.4.1. Cel postępowania.................................... 233 XIII.4.2. Wszczęcie postępowania.............................. 234 XV

Spis treści XIII.4.3. XIII.5. XVI Ustanowienie trybunału arbitrażowego oraz grupy ekspertów.......................................... 234 Faza następująca po wydaniu wyroku przez trybunał (skład orzekający)/raportu zespołu orzekającego......... 235 Tabele/Wykazy: Tabele/wykazy Nr I Wykaz sygnatariuszy ECT............................ 239 Tabele/wykazy Nr II Wykaz podstawowych przepisów UE/WE w zakresie energetyki.......................................... 241 II.A. II.B. II.C. II.D. Podstawowe przepisy oraz decyzje w zakresie energetyki prawo UE/WE..................................... 242 Pozostałe przepisy WE/UE dotyczące różnych obszarów energetyki oraz aspektów polityki energetycznej UE...... 248 Indeks umów międzynarodowych oraz umów między UE a państwami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi w zakresie energetyki i polityki energetycznej............................... 260 Indeks decyzji Komisji Europejskiej i/lub Rady w zakresie energetyki i polityki energetycznej..................... 263 Załącznik Nr III Akt końcowy Konferencji w sprawie Europejskiej Karty Energetycznej/Traktat Karty Energetycznej oraz dokumenty powiązane (ECT) Polska wersja wybranych przepisów................................ 277 Literatura I Monografie......................................... 355 II Artykuły w czasopismach i pracach zbiorowych.......... 370 III Literatura dostępna w formie elektronicznej............. 404 Indeks haseł................................................. 411 I Uwagi wstępne do indeksu haseł....................... 411 II Indeks haseł według słów kluczowych.................. 411 III Indeks cytowanych przepisów (aktów normatywnych i innych źródeł)...................................... 426 IV Indeks odsyłaczy do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych lub arbitrażowych (rejestr według powodów strony, forum, podstawy prawnej, specyfikacji rzeczy i wyroków)....... 434 V Indeks odsyłaczy do państw (Postępowania dotyczące konkretnych państw jako stron sporu uwzględnione w części IV niniejszego indeksu)....................... 445

Index Compendiorum Wykaz skrótów BIT dwustronna umowa o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji (ew. w liczbie mnogiej) skrót pochodzący od angielskiej nazwy: Bilateral Investment Treaty (ogólnie jako typ umowy międzynarodowej, czasem z dodatkiem określającym umawiające się strony w danym przypadku) BIZ bezpośrednia inwestycja zagraniczna (także w liczbie mnogiej) Centrum ICSID International Centre for Settlement of Investment Disputes. Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (patrz też konwencja ICSID) CIJ Court of International Justice Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. CUP Cambridge University Press DSB Dispute Settlement Body. Organ Rozstrzygania Sporów (przewidziany na podstawie Porozumienia ustanawiającego WTO) DSU Understanding on Rules and Procedures Governing the Settlement of Dispute. Uzgodnienie w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów (na podstawie Porozumienia ustanawiającego WTO w ramach DSB) Dz.Urz. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej ECT Energy Charter Treaty. Traktat Karty Energetycznej (Lizbona, 17.12.1994 r.) 1 EIA Economic Integration Agreements. Umowy o integracji gospodarczej. 1 Jednocześnie został podpisany także Protokół Karty Energetycznej dotyczący efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska (Lizbona, 17.12.1994 r., patrz Protokół Karty). XVII

Index Compendiorum Wykaz skrótów ETS Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wcześniej Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich). Jeżeli z kontekstu nie wynika inaczej, skrótem objęto: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd (patrz też SPI) oraz Sąd do spraw Służby Publicznej). W przypadku powoływanego orzecznictwa skrót ten dotyczy Trybunału Sprawiedliwości (Trybunału) EWWiS Europejska Wspólnota Węgla i Stali. European Coal and Steel Community ECSC GAR Global Arbitration Review GATS The General Agreement on Trade and Services. Układ ogólny w sprawie handlu usługami, Porozumienie WTO, które weszło w życie w 1995 r. jako wynik urugwajskiej rundy rozmów GATT General Agreement on Tariffs and Trade. Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu. Wielostronna umowa międzynarodowa zawierająca zasady kierowania handlem itp. GBR Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej GSP Generalized System of Preferences. Ogólny System Preferencji 2 IALR International Arbitration Law Review (period.) IAR Investment Arbitration Reporter (period., wyd. Luke E. Petersen) 3 ICC International Chamber of Commerce Międzynarodowa Izba Handlowa. Tu w znaczeniu ICC International Court of Arbitration (Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy przy Międzynarodowej Izbie Handlowej) ICJ International Court of Justice Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. ICSID Rev.-FILJ ICSID Review Foreign Investment Law Journal 2 Jeden z tzw. wyjątków od zasady wolnego handlu w ramach GATT. 3 Patrz www.iareporter.com. XVIII

Index Compendiorum Wykaz skrótów ICSID Patrz skrót Centrum ICSID oraz skrót konwencja ICSID ILR International Law Reports. CUP Int. ALR International Arbitration Law Review ITO Międzynarodowa Organizacja Handlu. International Trade Organization 4 ITR Investment Treaty News JIA Journal of International Arbitration JIDS Journal of International Dispute Settlement JWI Journal of World Investment. Period. (ISSN: 1660-7112) JWIT Journal of World Investment & Trade. Period. (ISSN: 1660-7112) Karta Europejska Karta Energetyczna Klauzula MFN Patrz MFN KLI Kluwer Law International Komisja Komisja Wspólnot Europejskich/Komisja Europejska (art. 13 i nast. TUE/ TFUE) Konwencja ICSID Konwencja waszyngtońska o rozstrzyganiu sporów inwestycyjnych między państwami a obywatelami innych państw z 18.3.1965 r. 5 Konwencja nowojorska Konwencja nowojorska o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (1958 r.) 4 Nie udało się założyć; zatrzymano się na etapie prób/międzynarodowej inicjatywy w ramach Konferencji ONZ na temat handlu i zatrudnienia. 5 Weszła w życie 14.10.1966 r. ČSRF podpisała konwencję ICSID 12.5.1991 r., dla ČSRF weszła w życie dnia 8.4.1992 r. Opublikowana w: 420/1992 Sb. XIX