Pojęcie inwestycji i aktywa inwestycyjne

Pojęcie inwestycji i aktywa inwestycyjne Katedra Teorii Pieniądza i Polityki Pieniężnej tomasz.gabrusewicz@ue.poznan.pl www.gabrusewicz.pl PODSTAWOWE POJĘCIA, UREGULOWANIA PRAWNE, SCHEMATY 2 System rachunkowości i jego otoczenie OTOCZENIE PRZEDSIĘBIORSTWA PRZEDSIĘBIORSTWO Odbiorcy wewnętrzni SYSTEM INFORMACYJNY RACHUNKOWOŚCI Wejście (pierwotne dane) Przetwarzanie Wyjście (informacje) Odbiorcy zewnętrzni 1

PODSTAWOWE POJĘCIA, UREGULOWANIA PRAWNE, SCHEMATY 3 Rachunkowość pełni w praktyce gospodarczej 3 funkcje: - informacyjną -kontrolną - analityczną Rachunkowość pełni wszystkie wymienione funkcje równocześnie. Zmierzają bowiem ostatecznie do właściwego wykonania zadania jednostki gospodarczej i efektownego wykorzystania jej zasobów. Informacyjna Funkcja Rachunkowości polega na dostarczaniu informacji do podejmowania decyzji w procesie zarządzania. - informacje te powinny być dostosowane pod względem treści, czasu i stopnia szczegółowości do zarządzania jednostką gospodarczą przez jej wewnętrzne ograny, tak aby podejmowane decyzje umożliwiały osiągnięcie najlepszych wyników rzeczowych i finansowych, - informacje dostarczone przez rachunkowość organom wewnętrznym stanowią natomiast podstawę obliczeń dokonywanych w skali gospodarki narodowej PODSTAWOWE POJĘCIA, UREGULOWANIA PRAWNE, SCHEMATY 4 Identyfikacja zdarzeń gospodarczych Rejestracja zdarzeń gospodarczych Proces przetwarzania danych w systemie rachunkowości Klasyfikacja zdarzeń gospodarczych Inwentaryzacja Agregacja zapisów księgowych Sprawozdawczość finansowa 2

PODSTAWOWE POJĘCIA, UREGULOWANIA PRAWNE, SCHEMATY 5 Elementy sprawozdania finansowego Bilans Rachunek zysków i strat Informacja dodatkowa Rachunek przepływów pieniężnych Zestawienie zmian w kapitale własnym PODSTAWOWE POJĘCIA, UREGULOWANIA PRAWNE, SCHEMATY 6 Zasady rachunkowości: wiernego i rzetelnego obrazu kontynuacji działania memoriałowa współmierności ostrożności ciągłości periodyzacji podmiotowości porównywalności istotności wyższości treści nad formą 3

PODSTAWOWE POJĘCIA, UREGULOWANIA PRAWNE, SCHEMATY 7 System rachunkowości i jego uregulowania prawne Polska Świat KSR UoR MSSF MSSF USGAAP USGAAS Pozostałe uregulowania WYCENA W RACHUNKOWOŚCI AKTYWA BILANSU 8 Wycena zagadnienia podstawowe: 1. czym jest wycena? 2. jakie są cele wyceny? 3. kto, kiedy i gdzie dokonuje wyceny? 4. różne składniki = inne metody wyceny!!! 5. wycena a kreowanie sprawozdania finansowego; 6. czy księgowy to: a) architekt b) sługus c) rzemieślnik d) wszystkie powyższe odpowiedzi są prawidłowe 4

WYCENA W RACHUNKOWOŚCI w teorii rachunkowości i przepisach prawnych 9 MSSF y defniniują wycenę jako proces zmierzający do ustalenia kwot pieniężnych, w jakich składniki sprawozdania finansowego mają zostać ujęte i wykazane w bilansie oraz rachunku zysków i strat. Pociąga to za sobą konieczność wyboru jednej z istniejących zasad wyceny Ważna uwaga R.J. Chambers i jego rozróżnienie pojęć valuation i measurement Przez wycenę rozumie się działanie mające na celu przypisanie wartości kwantytatywnej do danego obiektu na podstawie informacji związanych z przyszłością Przez pomiar wartości rozumie się działanie mające na celu przypisanie wartości kwantytatywnej do danego obiektu na podstawie informacji czerpanych z przeszłości ewentualnie teraźniejszości Interpretując podejście Chambersa, pomiar wartości dotyczyć będzie zdarzeń dokonanych, weryfikowalnych na podstawie dokumentów, czyli wycena na podstawie kosztu historycznego (głównie). Natomiast wycena dotyczyć będzie takiego określenia wartości, które bazuje na podstawie informacji dotyczących przyszłości. WYCENA W RACHUNKOWOŚCI w teorii rachunkowości i przepisach prawnych 10 Y. Iriji relacje pomiędzy obiektami w procesie pomiaru* RZECZYWISTOŚĆ OBIEKTY POMIAR ODZWIERCIEDLENIE W RACHUNKOWOŚCI WARTOŚCIOWA PREZENTACJA OBIEKTÓW W RACHUNKOWOŚCI RELACJE MIĘDZY OBIEKTAMI CZY RELACJE ZOSTAŁY ODZWIERCZIEDLONE? RELACJE MIĘDZY REPREZENTACJA MI OBIEKTÓW Y. Iriji, The Foundations of Accounting Measurement, Scholars Book Co., Houston 1978, s. 22. 5

WYCENA W RACHUNKOWOŚCI w teorii rachunkowości i przepisach prawnych11 Podstawa wyceny Opis Podejście bazy wyceny Historyczna cena nabycie/koszt wytworzenia Cena bieżąca Aktywa ujmuje się na dzień nabycia w wartości godziwej odpłatności za nie ważnej w dniu ich nabycia, natomiast zobowiązania wykazuje się w wartości godziwej odpłatności za ekwiwalent otrzymany w zamian za zaciągnięcie zobowiązania Oznacza najbardziej ekonomiczną cenę nabycia lub koszt wytworzenia składnika aktywów lub jego ekwiwalentu, odpowiadającą jego potencjałowi produkcyjnemu, w szczególności może to być cena odtworzenia lub cena odkupu - Cena odtworzenia Najbardziej ekonomiczna cena bieżąca zastąpienia dotychczasowego składnika aktywów składnikiem identycznym - Cena odkupu Najbardziej ekonomiczna cena bieżąca zastąpienia dotychczasowego składnika aktywów innym takim składnikiem o analogicznej zdolności produkcyjnej lub potencjale usługowym Kosztowe Kosztowe Kosztowe Kosztowe Wartość sprzedaży netto Wartość użytkowa Różnica między szacunkową cena sprzedaży, uzyskiwaną w toku zwykłej działalności gospodarczej a szacowanymi kosztami zakończenia jego działania i kosztami niezbędnymi do doprowadzenia sprzedaży do skutku Bieżąca, szacunkowa wartość przyszłych przepływów środków pieniężnych, których można oczekiwać z dalszego użytkowania tego składnika oraz jego zbycia po zakończeniu użytkowania Przychodowe Przychodowe WYCENA W RACHUNKOWOŚCI w teorii rachunkowości i przepisach prawnych12 Podstawa wyceny Opis Podejście bazy wyceny Wartość godziwa Kwota za jaką na warunkach rynkowych składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie zaspokojone, pomiędzy zainteresowanymi, niepowiązanymi i dobrze poinformowanymi stronami transakcji Wartość utracona Strata, którą odczułaby jednostka, gdyby została pozbawiona składnik a aktywów. Górną granicę tej wartości stanowi cena odkupu, a dolną wartość możliwa do odzyskania Wartość możliwa do odzyskania (odzyskiwalna) Wartość bieżąca Wyższa wartość spośród wartości użytkowej i ceny sprzedaży netto Technika, która może zostać zastosowana w pewnych okolicznościach do oszacowania ww. podstaw wyceny Przychodowe Mieszane Przychodowe przychodowe 6

13 Istota i klasyfikacja inwestycji Inwestycje stanowią niezbędny warunek rozwoju każdej jednostki gospodarczej. Działalność inwestycyjna jest bowiem rozumiana jako nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych w celu pozyskania określonych korzyści, przy czym wspomniane aktywa nie są wykorzystywane w działalności operacyjnej jednostki gospodarczej, lecz znajdują się pod jej kontrolą, w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości bądź uzyskiwania z nich przychodów w postaci odsetek, czynszów, tantiem, udziałów w zyskach itp. Definicja inwestycji: Inwestycje są to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści 14 Instrumenty kapitałowe to kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty Podział inwestycji ze względu na przedmiot Inwestycje niefinansowe Inwestycje (aktywa) finansowe Nieruchomości Aktywa pieniężne Wartości niematerialne i prawne Instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki i prawo do otrzymania instrumentów kapitałowych 7

15 Ze względu na przedmiot inwestycji wyróżnia się: - inwestycje w nieruchomości, - inwestycje w wartości niematerialne i prawne, - aktywa finansowe, - inne inwestycje. Inwestycje w nieruchomości to grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntu, budynki i budowle oraz stanowiące odrębną własność jednostki lokale, a także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, które zostały nabyte w celu osiągania korzyści ekonomicznych (np. wzrost wartości) i nie są wykorzystywane do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej przez jednostkę(właściciela). Inwestycje w wartości niematerialne i prawne są to prawa majątkowe i inne prawa spełniające kryteria wymagane dla tej grupy aktywów trwałych, które nie są wykorzystywane do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej, lecz zostały nabyte w celu uzyskania korzyści ekonomicznych. 16 Aktywa finansowe są to aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach W ramach aktywów finansowych wyróżnia się: - aktywa pieniężne, - instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, -prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach. Przez aktywa pieniężne rozumie się aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych 8

17 W rachunkowości istotne znaczenie ma podział inwestycji ze względu na okres inwestowania i ich prezentację w bilansie. Biorąc pod uwagę powyższe kryterium rozróżnia się: - inwestycje długoterminowe, - inwestycje krótkoterminowe. Inwestycje długoterminowe oznaczają zamrożenie aktywów jednostki na okres dłuższy niż rok w zamian za spodziewane korzyści ekonomiczne. W bilansie w ramach inwestycji długoterminowych wyróżnia się: 1. Nieruchomości, 2. Wartości niematerialne i prawne, 3. Długoterminowe aktywa finansowe w podziale na posiadane w jednostkach powiązanych i pozostałych: - udziały lub akcje, - inne papiery wartościowe, - udzielone pożyczki, - inne długoterminowe aktywa finansowe, 4. Inne inwestycje długoterminowe. 18 Inwestycje krótkoterminowe są dokonywane zazwyczaj po to, aby zamrożone" w nich aktywa można było uwolnić w okresie nie przekraczającym roku obrotowego. Struktura bilansowa inwestycji krótkoterminowych przedstawia się następująco: 1. Krótkoterminowe aktywa finansowe: a) z podziałem na posiadane w jednostkach powiązanych i pozostałych: udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, inne krótkoterminowe aktywa finansowe, b) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne: środki pieniężne w kasie i na rachunkach, inne środki pieniężne, inne aktywa pieniężne. 2. Inne inwestycje krótkoterminowe. 9

19 Kolejnym kryterium podziału inwestycji jest rodzaj nabytych praw poprzez dokonaną inwestycję. Zgodnie z tym kryterium inwestycje dzieli się na: - inwestycje o charakterze lokat kapitałowych (udziałowe), - inwestycje o charakterze lokat wierzytelności pieniężnych (wierzytelnościowe), - pozostałe inwestycje. Inwestycje udziałowe są aktywami finansowymi reprezentującymi prawo własności inwestora do aktywów netto jednostki, w której dokonano inwestycji. Przykładem inwestycji udziałowych mogą być akcje i udziały w spółkach nieemisyjnych. Inwestycje wierzytelnościowe są to aktywa finansowe, które reprezentują wierzytelności inwestora wobec drugiej strony kontraktu. Z kolei pozostałe inwestycje mogą ujmować zarówno aktywa pozostałe finansowe (niezaliczone do dwóch poprzednich grup), jak i aktywa inwestycje niefinansowe. 20 Istota inwestycji niefinansowych Inwestycje niefinansowe obejmują zarówno nieruchomości inwestycyjne, jak i wartości niematerialne i prawne, utrzymywane w formie inwestycji. Zgodnie z MSR nr 40 Nieruchomości inwestycyjne" nieruchomość inwestycyjna jest to nieruchomość(grunt, budynek, lub część budynku lub też oba te elementy), którą właściciel lub leasingobiorca w leasingu finansowym traktuje jako źródło przychodów z czynszów lub utrzymuje w posiadaniu ze względu na przyrost jej wartości, względnie obie te korzyści, przy czym nieruchomość taka nie jest: a) wykorzystywana przy produkcji, dostawach towarów, świadczeniu usług lub czynnościach administracyjnych, ani też b) przeznaczona na sprzedaż w ramach zwykłej działalności jednostki. 10

21 Zatem aktywa w postaci nieruchomości, do których zgodnie z przepisami Ustawy zalicza się: grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego, są klasyfikowane do inwestycji wówczas, gdy celem ich nabycia było osiągnięcie korzyści ekonomicznych. Nie mogą być więc używane przez jednostkę do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej, muszą natomiast spełniać funkcję lokaty kapitału, która przynosi określoną korzyść ekonomiczną. Taką korzyścią może być: wzrost wartości rynkowej nieruchomości, osiąganie innych pożytków(np. czynsz z tytułu wynajmu). Natomiast, nie zalicza się do inwestycji takich nieruchomości, które: - spełniają warunki przypisane środkom trwałym, - stanowią towary lub produkty będące przedmiotem dalszej sprzedaży, -są w trakcie budowy lub ulepszenia i zaliczane są do środków trwałych w budowie", -częściowo użytkowane są przez jednostkę, częściowo zaś -przy niepełnym wykorzystaniu jako środków trwałych - wynajmowane są innym jednostkom. 22 Do inwestycji niefinansowych zalicza się również inwestycje poczynione w wartości niematerialne i prawne. Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe, a w szczególności: -autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych, -know-how. Powyższe wartości mogą być uznane za inwestycje tylko wówczas, gdy nabyto je w celu uzyskania korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości. Nie są natomiast inwestycjami prawa nabyte w celu: - wykorzystania ich do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej przez jednostkę gospodarczą, - odsprzedaży w ramach prowadzonej działalności. 11

23 Wycena inwestycji niefinansowych W momencie wprowadzenia inwestycji niefinansowych do ksiąg rachunkowych ich wartość ustala się w wartości ceny nabycia lub kosztu wytworzenia albo w wartości ceny rynkowej bądź w wartości godziwej. W okresie sprawozdawczym wartość początkowa inwestycji niefinansowych może być powiększona o koszty ich ulepszenia,polegającego na przebudowie, rozbudowie, modernizacji lub rekonstrukcji i powodującego, że wartość użytkowa tej inwestycji po zakończeniu ulepszenia przewyższa dotychczasową jej wartość użytkową mierzoną m.in. okresem używania lub kosztami eksploatacji. Wartość początkową inwestycji niefinansowych zmniejszają odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. Jeżeli przedsiębiorstwo określi w swojej polityce rachunkowości, iż stosuje do ewidencji inwestycji w nieruchomościach takie same zasady, jak w odniesieniu do środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych 24 Wycena wartości początkowej inwestycji niefinansowych WARTOŚĆ POCZĄTKOWA Sposób pozyskania inwestycji odpłatny wytworzone nieodpłatny + wymiana Cena nabycia Koszt wytworzenia Istnieje aktywny rynek dla danej inwestycji Nie istnieje aktywny rynek dla danej inwestycji Cena rynkowa Inaczej ustalona wartość godziwa 12

25 TRWAŁA UTRATA WARTOŚCI ma miejsce wówczas, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości, przewidywanych korzyści ekonomicznych. Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości inwestycji obciążają pozostałe koszty operacyjne. Jednak istnieje możliwość przywrócenia" części lub całości odpisanej wartości, jeżeli ustały przyczyny dla której dokonano uprzednio takiego odpisu, wówczas uznaje się pozostałe przychody operacyjne. Przepisy ustawy o rachunkowości stanowią, iż koszty lub przychody związane z utrzymaniem lub zbyciem inwestycji niefinansowych zalicza się do pozostałych kosztów lub przychodów operacyjnych. Art. 3 ust. 1 pkt32b UoR 26 Na dzień bilansowy inwestycje niefinansowe wycenia się według zasad stosowanych do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych lub według ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej (art. 28 ust 1, pkt 1a UoR). Inwestycje niefinansowe wyceniać można według: - ceny nabycia lub kosztów wytworzenia lub wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych), pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, - ceny rynkowej, - wartości godziwej. Jeżeli inwestycje zaliczane do aktywów trwałych są wyceniane według wartości rynkowej i ich wartość na dzień bilansowy ulega zwiększeniu, to skutki tego wzrostu zwiększają kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Obniżenie wartości inwestycji uprzednio przeszacowanej do wysokości kwoty, o którą podwyższono z tego tytułu kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny zmniejszaten kapitał (fundusz),w pozostałych przypadkach skutki obniżenia wartości inwestycji zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych. Natomiast wzrost wartości danej inwestycji bezpośrednio wiążący się z uprzednim obniżeniem jej wartości (zaliczonym do pozostałych kosztów operacyjnych), ujmuje się do wysokości tych kosztów jako pozostałe przychody operacyjne. 13

27 Ewidencja inwestycji niefinansowych Ewidencję inwestycji niefinansowych prowadzi się na koncie bilansowym: - Inwestycje długoterminowe - Nieruchomości, - Inwestycje długoterminowe - Wartości niematerialne i prawne, - Inne inwestycje długoterminowe. Do kont bilansowych Inwestycji prowadzi się również konta korygujące: - Umorzenie długoterminowych inwestycji niefinansowych, - Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych. -Ewidencja księgowa prowadzona na kontach korygujących przybiera następującą postać: odpisy amortyzacyjne: Dt(Wn) - Amortyzacja Ct(Ma) - Umorzenie długoterminowych inwestycji niefinansowych, odpisy z tytułu trwałej utraty wartości: Dt(Wn) - Pozostałe koszty operacyjne Ct(Ma) - Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych. 28 Przykład praktyczny Wycena według ceny nabycia pomniejszona o odpis z tytułu trwałej utraty wartości Założenie: Jednostka nabyła budynek wartości 635 000 zł, który stanowi dla niej inwestycję długoterminową, - Opłaty związane z nabyciem budynku (notarialne, skarbowe) wyniosły 9 580 zł - Koszty związane z przystosowaniem budynku do roli" inwestycji 27 300 zł -Na dzień pierwszy bilansowy mający miejsce w roku zrealizowania zakupu budynku dokonano odpisu z tytułu trwałej przez niego utraty wartości w wysokości 25 000 zł, - Po dwóch latach jednostka zdecydowała się sprzedać budynek za 690 000 zł. 14

29 Rozwiązanie: Lp. Treść operacji Wartość Dt Dekretacja 1. Zakup inwestycji 635 000,- Długoterminowe inwestycje niefinansowe Ct Rozliczenie zakupu 2. Opłaty związane z nabyciem inwestycji 9 580- Długoterminowe inwestycje niefinansowe Rachunek bankowy 3. Koszty związane z przystosowaniem nieruchomości do roli" inwestycji 27 300- Długoterminowe inwestycje niefinansowe Rozliczenie zakupu 4. Odpis amortyzacyjny 10 580- Amortyzacja Umorzenie długoterminowych inwestycji niefinansowych 5. Odpis z tytułu trwałej utraty wartości 25 000 - Pozostałe koszty operacyjne Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych 6. Sprzedaż inwestycji a) rozchód inwestycji 671 880- Umorzenie długoterminowych inwestycji niefinansowych (10 580) Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych (25 000) Pozostałe koszty operacyjne (636 300) Długoterminowe inwestycje niefinansowe (671 880) 7. b) wartość sprzedaży 690 000 - Rozrachunki z odbiorcami Pozostałe przychody operacyjne 30 Przykład praktyczny Wycena według wartości rynkowej Założenie: Jednostka posiada inwestycję w nieruchomości wartości 66 000 zł, W pierwszym roku jej posiadania wartość rynkowa inwestycji wzrosła o 5 000 zł W drugim roku wartość rynkowa inwestycji zmniejsza się o 9 000 zł, W trzecim roku wartość rynkowa wzrosła o 8 000 zł, Na początku czwartego roku jednostka decyduje się sprzedać inwestycję za 80 000 zł. 15

31 Rozwiązanie: Lp. Treść operacji Wartość 1. Przeszacowanie wartości inwestycji do wartości rynkowej Winien Dekretacja 5 000,- Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych Ma Kapitał z aktualizacji wyceny 2. Obniżenie wartości rynkowej inwestycji 5 000- Kapitał z aktualizacji wyceny Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych Pozostałe koszty operacyjne 4 000- Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych 3. Wzrost wartości rynkowej Odpisy aktualizujące wartość inwestycji inwestycji niefinansowych 4 000 Pozostałe przychody operacyjne 4 000 - Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych Kapitał z aktualizacji wyceny 4. Sprzedaż inwestycji a) rozchód inwestycji 70 000 - Pozostałe koszty operacyjne Długoterminowe inwestycje nie-finansowe b) wartość sprzedaży 80 000,- Rozrachunki z odbiorcami Pozostałe przychody operacyjne 5. Przeksięgowanie nadwyżki wartości inwestycji w cenie rynkowej nad wartością w cenie nabycia (dot. op.3) 4 000 - Kapitał z aktualizacji wyceny Pozostałe przychody operacyjne 32 Zakwalifikowanie składnika majątkowego jako inwestycji może dotyczyć tylko określonego okresu czasu, po upływie którego inwestycja zostaje przekwalifikowana albo do środków trwałych albo do zapasów. Jeżeli inwestycja niefinansowa zostaje przekwalifikowana do środków trwałych, to jej wartość godziwa na dzień przekwalifikowania będzie stanowiła wartość początkową środka trwałego. Zatem w księgach rachunkowych zapis będzie miał postać: Dt(Wn) -Środki trwałe, Ct(Ma) - Długoterminowe inwestycje niefinansowe, Dt(Wn) - Umorzenie długoterminowych inwestycji niefinansowych, Ct(Ma) - Umorzenie środków trwałych, Dt/Ct - Odpisy aktualizujące wartość inwestycji niefinansowych, Ct/Dt - Środki trwałe. 16

33 Zapisy przy przekwalifikowaniu inwestycji niefinansowych do zapasów. Jedyna rozbieżność dotyczy umorzenia, które w tym przypadku skoryguje (zmniejszy) wartość zapasów. Przekwalifikowanie składników majątkowych może nastąpić również w drugą stronę, tzn. aktywo użytkowane jako środek trwały zostaje przekwalifikowany na inwestycję. W takim przypadku należy ustalić różnicę pomiędzy wartością netto środka trwałego a szacowaną wartością godziwą tegoż obiektu. Różnica ta jest traktowana jako przeszacowanie, czyli trwała zmiana wartości, którą interpretuje się następująco: jeżeli wartość godziwa obiektu jest niższa od jego wartości księgowej netto, to różnica miedzy tymi wartościami wpływa na wynik finansowy lub -częściowo -na zmniejszenie stanu kapitału własnego z aktualizacji wyceny; lub jeżeli wartość godziwa obiektu jest wyższa od jego wartości księgowej netto, to różnica między tymi wartościami odwraca" ewentualne poprzednie odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości tego obiektu, a więc wpływa na wynik finansowy w tym okresie, a pozostała część różnicy zwiększa stan kapitału własnego z aktualizacji wyceny. 34 Istota i podział inwestycji finansowych Inwestycje finansowe inaczej aktywa finansowe dzielą się na: - długoterminowe aktywa finansowe, - krótkoterminowe aktywa finansowe. Długoterminowe aktywa finansowe są to aktywa płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie powyżej 12 miesięcy, licząc od dnia bilansowego. W podziale na: - udziały lub akcje - inne papiery wartościowe - udzielone pożyczki - inne długo-/ krótko- terminowe papiery wartościowe 17

35 Wycena inwestycji finansowych Na dzień nabycia lub powstania, aktywa finansowe ujmuje się w księgach rachunkowych według ceny nabycia lub ceny zakupu, jeżeli koszty związane z przeprowadzeniem i rozliczeniem transakcji nie są istotne. Natomiast na dzień bilansowy poszczególne pozycje długoterminowych aktywów trwałych wycenia się według: - ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, - wartości godziwej, - ceny rynkowej. W przypadku wyceny według ceny rynkowej skutki przeszacowania -podobnie jak przy inwestycjach niefinansowych -odnosi się na konto Kapitał z aktualizacji wyceny". 36 Krótkoterminowe aktywa finansowe na dzień bilansowy wycenia się według: - ceny rynkowej, - niższej z cen: nabycia lub rynkowej, -wartości godziwej określonej w inny sposób, jeżeli na dany składnik aktywów finansowych nie istnieje aktywny rynek. W przypadku, gdy aktywa finansowe są wyrażane w walucie obcej, to na dzień bilansowy należy dokonać ich wyceny po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski. 18

37 Ewidencja inwestycji finansowych Do ewidencji obrotu długoterminowymi inwestycjami finansowymi służą konta: bilansowe - Długoterminowe aktywa finansowe", Kapitał z aktualizacji wyceny" korygujące - Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe, wynikowe - Przychody finansowe", Koszty finansowe". Do konta Długoterminowe aktywa finansowe"powinna być prowadzona ewidencja analityczna w przekroju poszczególnych rodzajów aktywów finansowych. 38 Ewidencja długoterminowych aktywów finansowych Lp. Treść operacji 1. Nabycie składnika długoterminowych aktywów finansowych 2. Nabycie udziałów lub akcji w zamian za wkład rzeczowy 3. Przekwalifikowanie inwestycji krótkoterminowych do długoterminowych Dt Długoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe Dekretacja Ct Rachunek bankowy lub Pozostałe rozrachunki Pozostałe przychody operacyjne Krótkoterminowe aktywa finansowe 4. Wycofanie udziałów a) w postaci pieniężnej Rachunek bankowy b) w formie zadeklarowanego zwrotu Rozrachunki z wspólnikami c) w postaci rzeczowej Środki trwałe 5. Sprzedaż aktywów finansowych a) rozchód Koszty finansowe Długoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe b)wartość sprzedaży Rachunek bankowy Przychody finansowe 6. Przekwalifikowanie inwestycji długoterminowych do Krótkoterminowe Długoterminowe krótkoterminowych aktywa finansowe aktywa finansowe 19

Dokonując wyceny bilansowej długoterminowych aktywów finansowych niejednokrotnie wykorzystuje się konto Odpisy aktualizujące wartość aktywów finansowych". Saldo tego konta koryguje wartość bilansową inwestycji. 39 L p. Treść operacji Dt Dekretacja Ct 1 Wzrost ceny rynkowej długoterminowych aktywów finansowych Odpisy aktualizujące wartość długoterminowych aktywów finansowych Kapitał z aktualizacji wyceny 2 Zmniejszenie wartości długoterminowych aktywów finansowych do wysokości uprzednio podwyższonej wartości Kapitał z aktualizacji wyceny Odpisy aktualizujące wartość długoterminowych aktywów finansowych 3 Zmniejszenie wartości długoterminowych aktywów finansowych z tytułu trwałej utraty wartości lub różnica pomiędzy zmniejszeniem wartości a zmniejszeniem wartości odniesionym na kapitał z aktualizacji wyceny Koszty finansowe Odpisy aktualizujące wartość długoterminowych aktywów finansowych 4. Przywrócenie całości lub części uprzednio utraconej wartości długoterminowych aktywów finansowych Odpisy aktualizujące wartość długoterminowych aktywów finansowych Przychody finansowe 5. Korekta ceny nabycia długoterminowych aktywów finansowych w przypadku ich sprzedaży lub innej formy zmian własności o uprzednio dokonany odpis z tytułu trwałej utraty wartości Odpisy aktualizujące wartość długoterminowych aktywów finansowych Długoterminowe aktywa finansowe 40 Do ewidencji aktywów finansowych, których upłynnienie" nastąpi w ciągu 12 miesięcy służy konto Krótkoterminowe aktywa finansowe". Podobnie jak w przypadku długoterminowych aktywów finansowych, jednostki gospodarcze powinny w stosunku do krótkoterminowych aktywów finansowych prowadzić ewidencję analityczną, która uwzględniałaby podział tych aktywów na poszczególne rodzaje. W przypadku, gdy aktywa finansowe wyrażone są w walucie obcej, to różnice kursowe powstałe na tych aktywach odnosi się na konta Koszty finansowe" lub Przychody finansowe", w zależności od charakteru ekonomicznego tych różnic. Wszelkie koszty związane z obrotem krótkoterminowych aktywów finansowych odnosi się na konto Koszty finansowe", natomiast korzyści wynikające z tego obrotu na konto Przychody finansowe". 20

41 Obrót krótkoterminowymi aktywami finansowymi Lp. Treść operacji 1. Nabycie krótkoterminowych aktywów finansowych w cenie nabycia Dt Krótkoterminowe aktywa finansowe Dekretacja Ct Rachunek bieżący 2. Skapitalizowane oprocentowanie (odsetki) Krótkoterminowe aktywa finansowe Przychody finansowe 3. Otrzymane odsetki Rachunek bieżący Przychody finansowe Sprzedaż krótkoterminowych aktywów finansowych a) wartość Rachunek bieżący lub sprzedaży Pozostałe rozrachunki Przychody finansowe 4. Krótkoterminowe b) rozchód aktywów w cenie sprzedaży Koszty finansowe aktywa finansowe c) prowizja maklerska Koszty finansowe Rachunek bieżący 5. Umorzenie własnych udziałów lub akcji w ciężar kapitału zapasowego Kapitał zapasowy Krótkoterminowe aktywa finansowe 6. Umorzenie własnych udziałów lub akcji w ciężar zysku Dodatnie różnice kursowe krótkoterminowych aktywów finansowych 7. wyrażonych w walucie obcej Rozliczenie wyniku finansowego Krótkoterminowe aktywa finansowe Krótkoterminowe aktywa finansowe Przychody finansowe Ujemne różnice kursowe krótkoterminowych aktywów finansowych 8. wyrażonych w walucie obcej Przekwalifikowanie aktywów finansowych 9. a) długoterminowych na krótkoterminowe b) krótkoterminowych na długoterminowe Koszty finansowe Krótkoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe Krótkoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe Krótkoterminowe aktywa finansowe 42 Dokonując bilansowej wyceny krótkoterminowych aktywów finansowych, efekt tej wyceny odnosi się w ciężar kosztów finansowych lub na dobro przychodów finansowych w korespondencji z kontem: - Krótkoterminowe aktywa finansowe" - w przypadku, gdy wyceny dokonuje się według wartości rynkowej, - Odpisy aktualizujące krótkoterminowe aktywa finansowe" - gdy wyceny dokonuje się według cen nabycia, nie wyższych jednak od cen rynkowych. W drugim przypadku podwyższenie wartości rynkowej aktywów finansowych jest możliwe po ich wcześniejszym obniżeniu i to tylko do wartości uprzedniej obniżki. 21

43 Przykład praktyczny Założenia: Jednostka gospodarcza ART-Bis posiada długoterminowe aktywa finansowe w postaci akcji spółki TRZOS S.A. w cenie nabycia 357 500,-zł. Na dzień bilansowy dokonano odpisu z tytułu trwałej utraty wartości w wysokości 31 400- zł. Jednostka podjęła decyzję o sprzedaży akcji w najbliższym czasie, a zatem dokonała przekwalifikowania akcji spółki TRZOS S.A. do pozycji krótkoterminowych aktywów finansowych. Wartość rynkowa akcji spółki TRZOS S.A. na dzień przekwalifikowania wynosi: -I przypadek -332 700, - II przypadek- 317 600,- Wycena krótkoterminowych aktywów netto odbywa się według ceny nabycia nie wyższej od ceny rynkowej. 44 Rozwiązanie Lp. Treść operacji Wartość I przypadek 1. Przekwalifikowanie długoterminowych aktywów finansowych na krótkoterminowe a) korekta z tytułu trwałej utraty wartości 31 400 Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe b) przeniesienie składnika aktywów 326 100 Krótkoterminowe aktywa finansowe II przypadek 1. Przekwalifikowanie długoterminowych aktywów finansowych na krótkoterminowe a) korekta z tytułu trwałej utraty wartości 31 400 Dt Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe Dekretacja Ct Długoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe b) przeniesienie wartości aktywa finansowego w cenie rynkowej 317 600 Krótkoterminowe aktywa finansowe Długoterminowe aktywa finansowe c) przeniesienie nadwyżki wartości w cenie nabycia nad wartością rynkową 8500 Koszty finansowy Długoterminowe aktywa finansowe 22

45 Aktywa pieniężne Istota i struktura aktywów pieniężnych Zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości aktywa pieniężne to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych. W ramach aktywów pieniężnych wyróżnia się: - środki pieniężne w kasie i na rachunkach, - inne środki pieniężne, - inne aktywa pieniężne. 46 Inne środki pieniężne Weksle obce Pojęcie weksla Weksel jest dokumentem o charakterze papieru wartościowego stanowiący bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie, w określonym terminie i miejscu, przez wystawcę weksla lub osobę przez niego wskazaną, określonej na wekslu sumy pieniężnej. Zobowiązanie wekslowe ma charakter: - bezwarunkowy -oznaczający, iż każdy weksel powinien zawierać bezwarunkowe polecenie zapłaty lub przyrzeczenie zapłaty, - pieniężny - przez który należy rozumieć, że przedmiotem zobowiązania może być wyłącznie świadczenie pieniężne, - abstrakcyjny - gdyż podpisanie weksla zobowiązuje osobę podpisującą niezależnie od przyczyn wystawienia weksla, - solidarny -oznaczający, iż zarówno ta osoba która weksel wystawiła jak i ta która go przyjęła, indosowała lub poręczyła, odpowiada wobec posiadacza weksla solidarnie. 23

47 Prawo wekslowe wyróżnia następujące rodzaje weksli: - weksel trasowany, zwany również ciągnionym, obcym lub tratą, - weksel własny, zwany prostym, solo lub suchym, - weksel niezupełny - in blanco". Weksel trasowany jest papierem wartościowym zawierającym polecenie bezwarunkowe zapłacenia określonej sumy pieniężnej skierowane przez wystawcę do trasata na rzecz lub na zlecenie wskazanej osoby (remitenta). W wekslu trasowanym występują: - trasant - wystawca weksla, - trasat - osoba, która ma dokonać zapłaty, - remitent - osoba na rzecz której wystawiany jest weksel. Weksel własny jest pisemnym, bezwarunkowym przyrzeczeniem zapłaty określonej sumy pieniężnej przez wystawcę na rzecz osoby, która weksel posiada. 48 Weksel trasowany a własny Weksel trasowany Weksel własny Zawiera polecenie bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej skierowane przez Zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie przez wystawce do trasata na rzecz lub na zlecenie wystawcę zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej na wskazanej osoby (remitenta) lub innej osoby rzecz lub na zlecenie remitenta Dłużnikiem głównym jest akceptant, którym staje się trasat w momencie złożenia podpisu na wekslu Dłużnikiem głównym jest wystawca weksla Wystawca może być remitentem lub tra-satem Wystawca nie może być remitentem, trasat przy wekslu własnym nie występuje 24

49 Weksel niezupełny zawiera upoważnienie dla odbiorcy do jego wypełnienia przez wpisanie w nim kwoty na którą opiewa zabezpieczona wierzytelność jako sumy wekslowej i dnia wymagalności -jako termin płatności weksla. Posiadacz weksla (remitent) w każdej chwili może przenieść weksel na inną osobę. Wówczas to on staje się dłużnikiem wobec nowego posiadacza weksla. Takie przeniesie weksla na inną osobę nazywa się indosem. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę. Osobą, która przenosi swoje prawa z weksla na inną osobę nazywa się indosantem, natomiast osobą, na którą przeniesiono prawa z weksla poprzez indos- indosatariuszem lub indosatem. 50 Jeżeli weksel nie został wykupiony przez jego wystawcę w terminie wskazanym na wekslu, to posiadacz weksla może go oprotestować. Protest weksla sporządza notariusz, który - pobiera opłatę, stanowiącą dla składającego protest koszt. W zależności od sytuacji, w której weksel jest wykorzystywany, może on spełniać w obrocie gospodarczym następujące funkcje: - kredytową, oznaczającą, iż przyjmujący weksel (a nie gotówkę) jako formę regulowania płatności w rzeczywistości kredytuje wystawcę weksla, - płatniczą, oznaczającą, że weksel jest formą regulowania płatności, - obiegową, gdyż uprawnienia z weksla mogą być przenoszone na inne osoby, - gwarancyjną, przez którą należy rozumieć, że weksel jest zabezpieczeniem otrzymania należności, - refinansową polegającą na złożeniu weksla w banku do dyskonta. 25

51 Złożenie weksla do dyskonta w banku umożliwia uzyskanie środków pieniężnych przez posiadacza weksla przed upływem płatności. Bank wypłaca posiadaczowi sumę weksla pomniejszoną o dyskonto, tzn. odsetki naliczone od daty skupu weksla do dnia płatności obliczone według stopy dyskontowej jaką stosuje się w dniu przyjęcia weksla do dyskonta. Bank, który przyjął weksel do dyskonta może z kolei złożyć go do redyskonta w NBP. Dyskonto sposób obliczania D = [(Sw*d)/365]*t gdzie: D -kwota dyskonta S w -suma weksla d - stopa dyskontowa t liczba dni dyskonta 52 Na dzień bilansowy weksle obce powinny być wykazane w bilansie jako: - Inneśrodkipieniężne(Aktywa-póz. B.IIIIc) - jeżelisą płatne wciągu3miesięcy od daty ich wystawienia, - Inne papiery wartościowe (Aktywa - póz. B.III la lub b) - jeżeli są płatne w terminie powyżej 3 miesięcy od daty ich wystawienia), ale nie dłuższym niż 12 miesięcy. 26

53 Czeki obce Czek jest dokumentem zawierającym polecenie wypłaty określonej na czeku kwoty w ciężar rachunku wystawcy czeku. Zasady wystawiania, formy czeku oraz posługiwania się czekiem w obrocie gospodarczym zostały określone w przepisach ustaw: Prawo czekowe oraz Prawo bankowe. Osoba, która jest upoważniona do odbioru środków pieniężnych może być, lecz nie musi byćokreślona na czeku. Zatemwyróżnićmożna czeki imienne i czeki na okaziciela. Ze względu na sposób realizacji czeku można wyróżnić czeki: gotówkowe i rozrachunkowe. Czek gotówkowy jest dyspozycją wystawcy czeku udzielającą bankowi polecenia wypłacenia oznaczonej na czeku kwoty w gotówce osobie uprawnionej, wymienionej na czeku lub okazicielowi przy jednoczesnym obciążeniu rachunku wystawcy czeku. Czek rozrachunkowy jest dokumentem rozliczeń bezgotówkowych, w którym wystawca czeku zleca bankowi obciążenie swojego rachunku kwotą oznaczoną na czeku i uznanie tą kwotą rachunku osoby wskazanej na czeku lub posiadacza czeku. 54 Czek powinien być zrealizowany w ciągu 10 dni od daty jego wystawienia, jeżeli byłwystawionyipłatnywtymsamymkraju. Natomiast jeżeli czek był wystawiony w innym kraju niż ten, w ktorym jest płatny, to powinien zostać przedstawiony do zapłaty w ciągu 20 dni od daty wystawienia - w przypadku gdy miejsce wystawienia i miejsce płatności znajduje się w tej samej części świata, 70 dni od daty wystawienia - gdy kraj wystawienia i kraj płatności czeku znajdują się w różnych częściach świata. Wszelkie roszczenia posiadacza czeku ulegają przedawnieniu po 6 miesiącach od dnia, w którym czek powinien zostać najpóźniej przedstawiony do zapłaty. 27

55 Ewidencja czeków obcych odbywa się na koncie bilansowym Czeki obce" lub Inne środki pieniężne", w analityce Czeki obce". Czeki obce w bilansie wykazywane są jako: - Inne środki pieniężne" (Aktywa -póz. B.III l c) -jeżeli płatne są w ciągu 3 miesięcy od daty ich wystawienia, - Inne papiery wartościowe" (Aktywa póz. B.III la lub b) w przypadku czeków obcych w okresie realizacji powyżej 3 miesięcy, ale nie dłuższym niż 12 miesięcy od daty wystawienia. Lp. Treść operacji 1. Przyjęcie czeku jako spłata należności 2. Oddanie czeku w banku do realizacji 3. Realizacja czeku 4. Przedawnienie czeku obcego lub uznanie za nieściągalny 5. Dodatnie różnice kursowe czeku obcego wyrażonego w walucie obcej 6. Ujemne różnice kursowe czeku obcego wyrażonego w walucie obcej Dt Czeki obce Środki pieniężne w drodze Rachunek bieżący Pozostałe koszty operacyjne Czeki obce Koszty finansowe Dekretacja Ct Rozrachunki z odbiorcami Czeki obce Środki pieniężne w drodze Czeki obce Przychody finansowe Czeki obce 56 Środki pieniężne w drodze Pojęcie środków pieniężnych w drodze jest ściśle związane z problemem przekazania środków pieniężnych pomiędzy kasą i rachunkami bankowymi. Środkami pieniężnymi w drodze są: - środki wpłacone z kasy do banku, gdy potwierdzenie wpłaty przez bank ma miejsce w dniu następnym, - środki pieniężne przekazywane między rachunkami bankowymi jednostki gospodarczej, - czeki rozrachunkowe złożone w banku do realizacji, -utargi gotówkowe wpłacone za pomocą trezora bankowego, poczty lub inkasentów. 28

57 Ewidencja środków pieniężnych w drodze odbywa się na koncie bilansowym Środki pieniężne w drodze", które może być prowadzone: - bieżąco, tzn. że na koncie jest księgowana każda operacja dotycząca środków pieniężnych w drodze, - tylko na przełomie okresów sprawozdawczych, gdy na dzień bilansowy brak potwierdzenia wpływu kwoty, która została przekazana. Konto Środki pieniężne w drodze" może wykazywać saldo debetowe, które oznacza przekazane środki pieniężne, których wpływ potwierdzony zostanie w następnym okresie sprawozdawczym. Saldo tego konta wykazuje się w pozycji bilansowej - Inne środki pieniężne (Aktywa- póz. B.III Ic). 58 Ewidencja środków pieniężnych w drodze Lp. Treść operacji Dt Dekretacja Ct 1. Wpłata gotówki do banku nie potwierdzona przez bank w bieżącym dniu Środki pieniężne w drodze Kasa 2. 3. 4. 5. Potwierdzenie wpłaty własnej przez bank w dniu następnym Przelew środków z rachunku bieżącego na rachunek pomocniczy Potwierdzenie wpływu środków na rachunek pomocniczy Oddanie czeku rozrachunkowego do banku do realizacji Rachunek bieżący Środki pieniężne w drodze Inne rachunki bankowe Środki pieniężne w drodze 6. Potwierdzenie wpływu środków z realizacji czeku Rachunek bieżący 7. Wpłata utargu gotówkowego ze sprzedaży detalicznej Środki pieniężne w drodze Środki pieniężne w drodze Rachunek bieżący Środki pieniężne w drodze Czeki obce Środki pieniężne w drodze Przychody ze sprzedaży detalicznej towarów 29

Inwestycje długookresowe w rachunkowości ocena efektywności www.gabrusewicz.pl tomasz.gabrusewicz@ue.poznan.pl 60 Ocena projektów inwestycyjnych Decyzja inwestycyjna może być zdefiniowana jako działanie polegające na wydatkowaniu środków pieniężnych w celu uzyskania określonych wpływów pieniężnych w przyszłości. Do typowych decyzji inwestycyjnych należą: - zakup przedsiębiorstwa, - budowa zakładu, - zakup urządzeń, - modernizacja budynków i maszyn, - doskonalenie zawodowe pracowników itp.. 30

61 Ocena projektów inwestycyjnych W celu umożliwienia podjęcia powyższych decyzji w zgodzie z podstawowym celem działania przedsiębiorstwa (maksymalizacja dobrobytu właścicieli), należy dokonać ich oceny pod względem opłacalności. Oceny tej można dokonać przy zastosowaniu szeregu metod, do których należą: okres zwrotu i zdyskontowany okres zwrotu, księgowa stopa zwrotu (ARR) albo zwrot na zaangażowanym kapitale (ROE), wartość bieżąca netto (NPV) i zmodyfikowana wartość bieżąca netto (MNPV), wskaźnik rentowności (PI), wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) i zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu (MIRR). Etapy oceny projektu inwestycyjnego 62 Analizę projektu inwestycyjnego może przeprowadzić według następujących etapów: oszacowanie nakładów, oszacowanie przepływów gotówkowych, określenie stopy dyskontowej, obliczenie opłacalności projektu: -identyfikacja projektów opłacalnych (który jest opłacalny), - wartościowanie projektów opłacalnych (który jest lepszy), przeprowadzenie analizy wrażliwości projektu, czyli wpływu zmian parametrów, takich jak: -wielkość przepływów gotówkowych, -zmiana współczynnika dyskontowego, na opłacalność projektu inwestycyjnego. 31

63 Oszacowanie nakładów Szacując nakłady inwestycyjne należy pamiętać o uwzględnieniu wszystkich wydatków związanych z daną inwestycją. Przy zakupie maszyny należy uwzględnić nie tylko jej koszt ale także koszty związane przykładowo z jej instalacją transportem itp.. Jednocześnie nie bierzemy pod uwagę tzw. kosztów utopionych (poniesionych w przeszłości) jak również kosztów, które zostałyby poniesione bez względu na planowaną inwestycję. Oszacowanie przepływów gotówkowych 64 Przedsięwzięcie inwestycyjne powinno być oceniane z punktu widzenia przepływów gotówkowych (pieniężnych) generowanych przez projekt. Dlatego podstawowym problemem w ocenie efektywności inwestycji jest określenie przepływów gotówkowych (wpływów i wypływów gotówki) dla kolejnych lat realizacji i eksploatacji inwestycji. 32

65 Oszacowanie przepływów gotówkowych Prawidłowe oszacowanie przepływów gotówkowych jest niewątpliwie najtrudniejszym zadaniem w całym procesie oceny projektu inwestycyjnego. Błędy w oszacowaniu przepływów mogą spowodować przyjęcie do realizacji niekorzystnego, tzn. pomniejszającego wartość dla akcjonariuszy, projektu inwestycyjnego. Oszacowanie przepływów gotówkowych 66 Trudności w oszacowaniu przepływów gotówkowych wynikają z konieczności uwzględnienia wielu, często na pierwszy rzut oka nie związanych z projektem, wydatków. Dodatkowo, w typowym projekcie inwestycyjnym efekty inwestycji w postaci dodatnich przepływów gotówkowych pojawiają się ze znacznym opóźnieniem czasowym, co zwiększa prawdopodobieństwo ich błędnego, w stosunku do realizacji, oszacowania. 33

Oszacowanie przepływów gotówkowych 67 Szacując przepływy gotówkowe należy kierować się następującymi zasadami: 1. Należy uwzględnić wszystkie przepływy pieniężne związane z inwestycją: koszty budowy lub remontu budowli i budynków, koszty zakupu maszyn i urządzeń, koszty instalacji maszyn i urządzeń, zmiany w wysokości przychodów i płatności, zmiany w zapotrzebowaniu na kapitał obrotowy, efekty podatkowe, koszty alternatywnego wykorzystania zasobów przedsiębiorstwa. 2. Nie należy uwzględniać następujących wielkości: kosztów utopionych (wydatków gotówkowych poniesionych w przeszłości), wydatków gotówkowych, które miałyby miejsce niezależnie od podejmowanej inwestycji, sposobu finansowania projektu (spłata rat kapitałowych). Sposób finansowania projektu jest uwzględniony poprzez współczynnik dyskontowy określający koszt" zaangażowanych w przedsięwzięcie środków, elementów nie pomniejszających strumienia korzyści (amortyzacja, odsetki od kredytów, wypłacane dywidendy). Wydatki te dotyczą sposobu dystrybucji efektów inwestycji, nie wpływają natomiast najej efektywność 3. Należy konsekwentnie uwzględniać lub nie inflację. 4. Należy szacować przepływy w możliwie najkrótszych okresach (miesiąc, kwartał). Oszacowanie przepływów gotówkowych 68 W praktyce, szacując przepływy gotówkowe brutto, a więc bez uwzględnienia zmian w kapitale obrotowym, możemy posłużyć się jednym z poniższych równoważnych wzorów: zysk netto + amortyzacja + odsetki (1-T) EBIT (1-T) + amortyzacja EBDIT*(1-T)+T*amortyzacja gdzie: CF - przepływ gotówkowy brutto, EBIT - zysk przed opodatkowaniem i odsetkami, EBDIT - zysk przed amortyzacją, odsetkami i opodatkowaniem, T - stopa podatku dochodowego od przedsiębiorstw. 34

Oszacowanie przepływów gotówkowych 69 Wybór jednego z powyższych wzorów do obliczenia przepływów gotówkowych brutto zależy od rodzaju dostępnych danych finansowych. W celu obliczenia przepływów gotówkowych netto należy do obliczonego przy pomocy jednego z powyższych wzorów przepływu brutto dodać zmiany w wysokości kapitału obrotowego. Oszacowanie przepływów gotówkowych Wzrost kapitału obrotowego oznacza zamrożenie dodatkowych środków finansowych przedsiębiorstwa przede wszystkim w postaci zapasów i należności co powoduje konieczność uwzględnienia tej wielkości w obliczeniach efektywności inwestycji. Stąd otrzymujemy: NCF=CF+ CA gdzie: NCF - przepływy gotówkowe netto, CA - zmiany w kapitale obrotowym (CA) związane z inwestycją. 70 35

Oszacowanie przepływów gotówkowych 71 W większości przypadków w związku z podjęciem inwestycji rozwojowych zwiększa się zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. Czasami podjęcie inwestycji może przyczynić się do spadku zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Może to mieć miejsce np. w przypadku usprawnienia procesu produkcyjnego polegającego na zmniejszeniu zapasów surowców i produkcji w toku dzięki zakupowi nowoczesnej linii technologicznej. Oszacowanie przepływów gotówkowych W pewnych sytuacjach projekt inwestycyjny może mieć również wpływ na poziom zobowiązań przedsiębiorstwa. Na przykład zakup nowej maszyny i związane z tym zwiększenie zapotrzebowania na surowce może spowodować wzrost kredytu kupieckiego oferowanego przez dostawców. Powoduje to, iż wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy jest w pewnym stopniu neutralizowany przez wzrost stałego poziomu zobowiązań. Dlatego do obliczenia rzeczywistych przepływów gotówkowych netto lepiej stosować wzór: NCF = CF + WC 72 gdzie: WC -zmiany w kapitale pracującym związane z inwestycją finansowania). (bez 36

73 Metody oceny efektywności projektów inwestycyjnych Okres zwrotu (Payback Period) Okres zwrotu jest to najprostsza i najczęściej stosowana jako pierwsze przybliżenie metoda oceny projektów inwestycyjnych. Okres zwrotu jest to czas po jakim następuje zrównanie sumy wpływów gotówkowych z poniesionymi wydatkami gotówkowymi. Metoda ta może być stosowana w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych na dwa sposoby. Gdy mamy do czynienia z decyzją przyjąć/odrzucić metoda ta stanowi kryterium przyjęcia projektu, w sytuacji gdy projekt pozwala na odzyskanie zaangażowanych środków w ustalonym z góry horyzoncie czasowym. Okres zwrotu może również stanowić kryterium uszeregowania pod względem opłacalności wzajemnie wykluczających się projektów. W tym przypadku wyżej oceniane są projekty, których okres zwrotu jest najkrótszy. Okres zwrotu (Payback Period) Kapitał pracujący w okresie zwrotu 74 Odzyskany" majątek obrotowy jest mniej warty na koniec okresu projekcji ze względu na koszt kapitału. Zamrożony majątek obrotowy kosztuje nas ze względu na brak możliwości alternatywnego wykorzystania zamrożonych środków jak i ryzyko związane z możliwością ich odzyskania. Jednak w przypadku stosowania metody okresu zwrotu nie uwzględniamy zmian w kapitale pracującym. Dzieje się tak z dwóch przyczyn: - Po pierwsze metoda nie bierze pod uwagę wartości pieniądza w czasie, co powoduje, że poszczególne przepływy nie są dyskontowane. - Po drugie metoda uwzględnia tylko przepływy w okresie zwrotu. Dlatego w przypadku uwzględnienia w przepływach zmian w majątku obrotowym pogorszylibyśmy wynik ponieważ okres zwrotu nie obejmowałby momentu odzyskania majątku obrotowego. 37

Okres zwrotu (Payback Period) Zalety okresu zwrotu: 75 metoda jest łatwa do stosowania i zrozumiała, metoda preferuje projekty o szybszym okresie zwrotu, a więc najczęściej mniej ryzykowne. Ponieważ wiarygodność przepływów gotówkowych maleje wraz z wydłużeniem horyzontu projekcji, cecha metody polegająca na eliminowaniu projektów z wysokimi dodatnimi przepływami w późniejszych okresach zwiększa jej realność, metoda umożliwia pominięcie w analizie odległych a przez to trudnych do oszacowania przepływów gotówkowych, metoda preferując szybko zwracające się projekty jest przydatna dla jednostek mających ograniczone możliwości pozyskania środków na inwestycje. Okres zwrotu (Payback Period) 76 Wady okresu zwrotu: nie uwzględnianie wartości pieniądza w czasie. Przepływy uzyskiwane w kolejnych latach nie powinny być bezpośrednio do siebie dodawane ponieważ ich realna" wartość jest różna, arbitralne przyjęcie wymaganego okresu zwrotu, nie uwzględnianie przepływów uzyskiwanych po okresie zwrotu. Wypacza to uzyskane wyniki w szczególności w sytuacji posiadania wiarygodnych projekcji finansowych, problemy ze stosowaniem w przypadku nietypowych projektów, tzn. gdy przepływy ujemny pojawiają się w różnych okresach projekcji. 38