PRÓBA WY JASNIENIA PRZYCZYN LICZNEGO WYSTĘPOWANIA DZIKICH APOIDEA NA PLANTACJI LUCERNY W NOWOSIÓŁKACH

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIII 1979 PRÓBA WY JASNIENIA PRZYCZYN LICZNEGO WYSTĘPOWANIA DZIKICH APOIDEA NA PLANTACJI LUCERNY W NOWOSIÓŁKACH Stanisława Sowa Instytut Ochrony Roślin ART w Olsztynie Mirosława Dylewska Zakład Zoologii Systematycznej i Doświadczalnej PAN w Krakowie B o l e s ł a w J a b ł o ń s k i, M i e c z y s ł a w B i l i ń s k i Oddział Pszczelnictwa IS w Puławach WSTĘP W czasie badań liczebności owadów zapylających lucernę na Lubelszczyźnie w latach 1966-1971 {S o w a 1973, D Yl e w s k a 1973) stwierdzono, źe plantacja tej rośliny w Nowosiółkach koło Hrubieszowa, należąca do Michała Dworniczaika, była wielokrotnie liczniej odwiedzana przez te owady niż inne dotychczas badane przez autorów plantacie. Rolnik zbierał też wysokie plony nasion, sięgające 700 kg z ha, które były niewątpliwie wynikiem między innymi dobrego zapylenia lucerny (J a b ł o ń- s k i 1970). W pracy niniejszej podjęto próbę wyjaśnienia przyczyn wyjątkowo wysokiego stanu liczebności dzikich Apoidea na wspomnianej plantacji, co mogłoby dostarczyć cennych przesłanek dla przyszłych prac nad podnoszeniem plonów nasion lucerny w naszym kraju. MATERIAŁ I METODA Badania liczebności owadów na lucernie prowadzono w latach 1969- -1971 metodą przemarszu (D y l e w s k a i inni 1970). Na pierwszym pokosie lucerny wykonywano obserwacje iw trzeciej dekadzie czerwca, a na drugim - w trzeciej dekadzie lipca. Rodzaj gleby i jej odczyn określano w Zakładzie Gleboznawstwa IUNG w Puławach. Dane meteorologiczne otrzymano ze stacji meteorologicznej Zakładu Doświadczalnego IUNG w Werbkowicach koło Hrubieszowa, znajdującej się w odległości około 10 km od Nowosiółek. Informacje o strukturze gospodarstwa, uprawie lucerny i zbieranych plonach nasion pochodzą z dziesięcioletnich (1961-1970) zapisków gospodarskich M. Dworniczaka. właściciela badanego gospodarstwa. 9 131

WYNIKI LICZEBNOSC APOIDEA NA PLANTACJACH LUCERNY NASIENNEJ W NOWOSIOŁKACH A PLONY NASION Badana liczebność pszczoły miodnej na kwitnącej plantacji lucerny w Nowosiółkach była w zasadzie podobna do liczebności spotykanej na plantacjach w wielu innych miejscowościach Lubelszczyzny i kształtowała się powyżej 10 osobników na 100 m 2. Natomiast liczba dziko żyjących zapylaczy była kilkakrotnie wyższa niż gdzie indziej. W porównaniu z plantacją w Białopolu koło Hrubieszowa, którą można było uważać dotychczas za jedną z najlepszych pod względem liczebności zapylaczy lucerny, liczba spój nicy lucernowej (MeHitta leporina Panz.) w Nowosiółkach byław 1969 roku czterokrotnie wyższa, a w 1970- dwukrotnie wyższa (tab. 1). Podobne porównanie z naj słabiej oblatywaną plantacją w Żmudzi koło Chełma wykazuje, że w Nowosiółkach spój nica lucernowa w 1969 r. występowała aż lo-krotnie, a w roku 1970-4-krotnie liczniej. W roku 1971 w obydwu wyżej wymienionych miejscowościach nie zaobserwowano w ogóle występowania tego gatunku, a liczebność innych owadów pszczołowatych była tam, w porównaniu z Nowosiółkami, również bardzo niska. Plony nasion lucerny w Nowosiółkach w latach 1961-1970 wahały się znacznie, od bardzo niskich w latach 1964 i 1966 (przy których nie opłacało się nawet przeprowadzać omłotu) do rekordowo wysokich, sięgających 700 kg z ha w roku 1969 (tab. 2). Przeciętnie w okresie 10 lat zbierano w Nowosiółkach 275 kg nasion z 1 ha. W porównaniu ze średnią krajową wynoszącą 35 kg z ha. (J e l i n o w s k a i C h ł o p e c k i 1966), jest to ilość 9-krotnie wyższa. Wysokie,plony nasion lucerny w Nowosiółkach dowodzą, że musiało tam być zawsze dobre zapylanie przez dziko żyjące owady pszczołowate. CZYNNIKI MOGĄCE WPŁYWAĆ NA LICZEBNOSĆ OWADOW ZAPYLAJĄCYCH LUCERNĘ W NOWOSIOŁKACH Teren Nowosiółek zaliczany jest do chełmskiej dzielnicy rolniczo-klimatycznej (G u m i ń s k i 1961, K o n d r a c k i 1965). Jest to rejon nieco chłodniejszy od lubelskiej dzielnicy klimatycznej. Nowosiółki nie odznaczają się więc jakirus bardzo odmiennym mikroklimatem, który byłby specjalnie sprzyjający dla zapylaczy lucerny. Zaobserwowano natomiast, że w cieplejszym i znacznie suchszym roku 1969 liczba dziko żyjących zapylaczy lucerny była dwukrotnie wyższa, aniżeli w bogatym w opady roku 1970. Plony nasion lucerny były też wtedy proporcjonalnie wyższe. Wachania przebiegu pogody w latach poprzednich mogły podobnie wpływać na liczebność owadów zapylających, a tym samym na plon nasion 132,

Liczebność owadów pszczołowatych na 100 m' lucerny nasiennej w Nowosiólkach i w dwu innych miejscowościach Lubelszczyzny Number of bee specimens per 100 m' of seed lucerne at Nowosiólki and at two other Iocalities of Lublin-province Tabela 1 Nowosiółki Bialopole Żmudź 1969 1970 1971 1969 1970 1971 1969 1970 1971 Gatunek owada Insect spccies pokos pokos pokos pokos pokos pokos pokos pokos pokos pokos pokos pokos cut cut cut cut cut cut cut cut cut cut cut cut I II II I I II II II I II II II Pszczola miodna Apis me1lifera L. 57,00 60,00 65,00 10,25 33,70 47,70 62,78 360,00 58,70 47,50 37,14 157,00 Kornutka koniczynowa Eucera longicornis L. 1,10 - - - 0,23 Trzmiele Bombus Latr. 0,23 0,25 - - - - - 1,11-0,33-0,33 Pszczolinki Andrena F. 1,53 1,00 0,27 0,64 0,23 - - - 0,45 Spój nica lucernowa Melitta leporina Pz. - 17,00 8,50 7,36 0,23 4,07 4,44 - - 1,50 2,46 Wigorczyk lucernowiec Rhophitoides canus (Ev.) - 14,10 7,30 6,02-1,50 2,22 1,11 - - - 0,66 Dzikie pszczołowate ogółem Wild Apoidea total 2,86 32,35 16,07 14,02 0,70 5,57 6,66 2,22 0,45 1,83 2,46 1,00... w

Tabela 2 Plonowanie lucerny nasiennej w gospodarstwie M. Dworniczaka Seed yields of lucerne in the farm of M. Dworniczak at Nowosiólki Kolejny rok użytko- Odrost przeznaczony Plon nasion Rok Plantacja wania plantacji na nasiona wkgzlha Year Plantation Year of using of Cut designed for Seed yields plantation seeds in kg/ha Średnie temperatury i sumy opadów w miesiącach letnich otrzymane ze Stacji Meteorologicznej w Werbkowicach koło Hrubieszowa Average air temperaturę and sum rainfalls in summer months from Meteorological Station at Werbkowice near Hrubieszów Rok Temperatura w "C - Temperature in "C Opady w mm - Rainfalls in mm Year VI VII VIII IX VI VII VIII IX 1961 17,7 16,9 16,7 13,6 52,2 100,2 49,9 5,7 1962 14,4 15,6 16,8 12,2 59,0 63,0 32,1 31,1 1963 16,9 19,8 19,9 14,4 12,4 67,9 33,3 59,7 1964 20,2 18,5 15,3 12,9 58,3 82,8 71,4 54,3 1965 16,1 16,4 14,8 13,7 79,7 116,9 67,2 30,4 1966 16,2 18,2 16,6 11,6 90,5 74,6 83,4 22,9 1967 16.6 18,9 16,8 15,9 77,0 50,1 28,4 24,0 1968 17,4 16,8 16,6 13,1 76,9 96,5 90,6 84,1 1969 16,3 17,6 16,6 12,6 57,3 24,0 82,6 7,9 1970 16,0 17,1 16,7 11,6 69,7 122,3 21,9 71,0 tej rośliny. Porównując plony nasion (tab, 2) z temperaturą i opadami (tab. 3), nie można jednak dopatrzyć się wyżej wspomnianej prawidłowości. Na przykład w latach 1961-1964 plony nasion lucerny, według zapisków gospodarza, stale się obniżały, mimo, że temperatura i opady w okresie kwitnienia i dojrzewania lucerny były podobne. Z braku odpowiednich obserwacji nie można niestety rozstrzygnąć, czy spadek plonów w tych latach wynikał ze słabszego zapylenia lucerny. Można natomiast wyraźnie zauważyć, że na ogół każda z czterech plantacji (A, B, C, D,) 134

dawała najwyższe plony nasion w pierwszym roku użytkowania, a w miarę starzenia się lucernika - coraz niższe (tab, 2). Przypuszczalnie wiązało się to, jak twierdzą specjaliści {Mo d z e l e w s k a - J e l i n o w s k a 1959, R o m a n k o w 1960 i inni), z nasilaniem się występowania szkodników, które niszczą przede wszystkim organy generatywne roślin w różnym stadium ich rozwoju, a więc zapylone kwiaty, młode strąki i nasiona. Według podziału fizjograficznego J a h n a (1956) Nowosiółki leżą na Płaskowyżu Horodelskim, zaś C h a ł u b i ń s k a i W i l g a t (cyt. za D y l e w s k ą i współautorami 1972) rejon ten zaliczają do Wierzchowiny Grabowickiej. Teren Nowosiółek i najbliższej okolicy jest wzniesiony około 200 m nad poziomem morza i charakteryzuje się lekko falistą powierzchnią. Brak tam wąwozów, większych nieużytków wśród pól uprawnych, a drogi i miedzę są podobne jak gdzie indziej, chociaż mniej liczne ze względu na większe powierzchnie gospodarstw. Badane gospodarstwo M. Dworniczaka znajduje się obok szosy prowadzącej z Hrubieszowa do Chełma. Powierzchnia gospodarstwa wynosi 18 ha, w tym gruntów ornych - 17,5 ha, a 0,5 ha zajmują budynki gospodarcze, trawniki wokół zabudowań, dojazdowe drogi śródpolowe i nieużytkowane rolniczo zagłębienia terenu (zwane Babi Dołek). Po obu stronach szosy znajdują się pobocza o szerokości 3 m każde i pochyłe skarpy przydrożne wzdłuż szosy do ponad 3 m wysokości. W odległości 1 km od zabudowań, a w bezpośrednim sąsiedztwie pól, znajduje się kilka hektarów nie użytkowanego rolniczo terenu. Wszystkie te powierzchnie stanowią niewątpliwie dogodne miejsce do gnieżdżenia się dzikich pszczołowatych i mogą się na nich znajdować siedliska tych owadów. Gleba w badanym gospodarstwie to czarnoziem wytworzony z lessu, o odczynie słabo alkalicznym (na większości pól węglan wapnia występuje już na powierzchni). Ciemna warstwa próchnd.czna sięga od 40 da 70 cm. Czarnaziemne gleby tego typu chara:kteryzują się, jak wiadomo, doskonałyrui właściwościami fizycznymi. Są to tak zwane "gleby ciepłe", bardzo urodzajne, Owady pszczołowate żyjące w ziemi, mogą mieć w takich glebach bardzo dobre warunki do gnieżdżenia się. Należy tu nadmienić, że ukształtowanie powierzchni pól w Białapolu i Żmudzi (usytuowanych na granicy Wierzchowiny Grabawieckiej i Pagórów Chełmskich) przypomina lekka falisty teren Nowosiółek. W Żmudzi znajduje się jeszcze dość wysoki kredowy pagórek, u podnóża którego zakładane były liczne plantacje lucerny. W obu wspomnianych miejscowaściach lucernę uprawia się na rędzinach. Pod względem dzika rosnących roślin nektarodajnych i pyłkodajnych teren Nawasiółek nie jest wcale bogatszy od innych badanych przez autarów miejscowości województwa chełmskiego, lubelskiego i zamojskiego, gdzie obserwowano minimalne ilości owadów zapylających. W promieniu kilkunastu kilometrów od badanego gospodarstwa brak jest lasów i większych zarośli. Na polach uprawnych sąsiadujących z gospodarstwem Dworniczaka bywa uprawiana koniczyna czerwona na nasio- 135

na, lucerny natomiast brak. Samo gospodarstwo znajduje się jednak w korzystnej sytuacji pod względem roślinności pożytkowej. Pobrzeża znajdujące się w bliskim sąsiedztwie szosy, jak też drogi śródpolne oraz wspomniany wyżej kilkuhektarowy nieużytek w odległości 1 km, były porośnięte różnymi roślinami, jak: cieciorka pstra, wyki, wilżyna, chaber driakiewnik i nadreński, lucerna sierpowata, koniczyna biała, naostrzyk, przytulia żółta i inne, mogące stanowić bazę pokarmową dla dzikich pszczołowatych. W obrębie 'samego gospodarstwa rosły drzewa owocowe (jabłonie, grusze, czereśnie i wiśnie), sporo krzewów owocowych (porzeczka czarna i czerwona, agrest), ozdobnych (bez lilak, jaśminowiec) i innej roślinności (mniszek lekarski, jasnota biała, mierznica czarna). Przede wszystkim jednak duża powierzchnia gruntów ornych znajdowała się pod uprawą roślin nektarodajnych i pyłkodajnych (tab. 4). Rośliny wcześniej kwitnące, takie jak drzewa i krzewy owocowe, następnie rzepak ozimy, a dalej koniczyna biała, gorczyca polna, koniczyna czerwona i lucerna mogą stanowić doskonałą bazę pokarmową dla takich owadów, jak pszczolinki, kornutki czy miesiarki, a sama lucerna i koniczyna w zupeł- Tabela 4 Powierzchnia uprawy na nasiona roślin nektarodajnych i pyłkodajnych w gospodarstwie M. Dworniczaka- Area of plantations of nectar and pollen plants designed for seeds in the farm M. Dworniczak Lata - Years Gatunek rośliny Species 1961 11962119631196411965119661 1967119681196911970 Rzepak ozimy Brassica napus L. 0,5 2,0 1,0 1,0 0,5 Koniczyna biała Trifolium repens L. 1,0 2,0 1,0 1,0 0,5 Koniczyna czerwona Trifolium pratense L. 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 3,0 2,5 1,0 Lucerna mieszańcowa Medicago media Pers. 1,5 3,0 1,0 1,0 2,0 2,0 1,0 3,5 3,5 2,5 Komonica rożkowa Lotus corniculatus L. 0,5 0,5 0,5 1,0 0,5 1,5 Słonecznik zwyczajny Heliantus annuus L. 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Cebula jadalna Allium cepa L. 1,0 1,0 1,0 1,0 Marchew siewna Daucus carota L. 1,0 1,0.1,5 1,5 1,5 1,0 Facelia błękitna Phacelia tanacaeti- 2,0 folia Benth, Razem (ha) Totał (ha) 6,0 5,0 7,0 5,0 6,0 7,5 4,0 9,5 7,0 4,5 ') powierzchnia gospodarstwa wynosila 18 ha - This farm included 18 ha 136

nosci zapewnia pokarm dla głównych zapylaczy, a więc dla spojnicy i wigorczyka. Podkreślić należy też systematyczność uprawy tych roślin z roku na rok, która miała miejsce w gospodarstwie Dworniczaka i zapewne wywarła bardzo korzystny wpływ na utrzymanie się populacji tych owadów w terenie (R u s z k o w s k i 1969). Duży wpływ na liczebność owadów zapylających lucernę w danej miejscowości mogą wywierać stosowne zabiegi ochrony roślin, a możliwe że także i sposób uprawy lucerny nasiennej. Pierwsze dwie plantacje (A i B) w Nowosiółkach były założone po nasiennikach okopowych, a pozostałe (C i D) - po zbożach. Siew lucerny wykonywano zawsze w trzeciej dekadzie kwietnia bez rośliny ochronnej, w rzędy co 44 cm (plantacje A i B) lub co 60 cm (plantacje C i D). W innych badanych przez nas miejscowościach rozstawa rzędów wynosiła 35 lub 40 cm. Przed wysiewem lucerny stosowane było zawsze nawożenie mineralne w ilości około 100 kg K 2 0 i 80 kg P 2 0 S na 1 ha. Podobne dawki dawano wiosną pogłównie. Pielęgnacja lucerny w pierwszym roku po zasiewie ograniczała się do jednorazowego pielenia ręcznego i dwukrotnego stosowania opielacza konnego. W następnych latach wiosną, zwykle pod koniec kwietnia, stosowano głębsze (do 10 cm) spulchnianie międzyrzędzi przy pomocy odpowiednio przystosowanego kultywatora. Ponadto groźniejsze chwasty usuwano ręcznie. Z wymienionych zabiegów jedynie głębsze spulchnianie międzyrzędzi mogłoby mieć przypuszczalnie szkodliwy wpływ na owady pszczołowate, gnieżdżące się wśród łanu. Środki ochrony roślin stosowano w gospodarstwie umiejętnie. W roku 1966 opylano koniczynę czerwoną Owadofosem przeciw pędrusiowi konieczynowemu. W roku 1968 wykonano opylenie plantacji lucerny Melipaxem przeciwko szkodnikom, a w 1970 dwukrotnie zastosowano Folition. Stonkę ziemniaczaną oraz chwasty szerokolistne wśród zbóż jarych zwalczano według zaleceń podawanych przez służbę rolną. Nie bez znaczenia może być fakt, że poszczególne pola płodozmianu w omawianym gospodarstwie są dość duże, W kształcie szerokich prostokątów, a nie wąskich wstęg, wobec czego i przenoszenie środków chemicznych w czasie oprysków czy opylania przez wiatr na inne uprawy jest znaozie mniejsze. W latach stosowania insektycydów (1966, 1968 i 1970) na motylkowe nasienne (lucerna, koniczyna) plony nasion lucerny były jednak wyraźnie niższe. WNIOSKI Przyczyną licznego występowania dzikich Apoidea zapylających lucernę w Nowosiółkach nie mogą być warunki klimatyczne, gdyż są one tu podobne jak w innych pobliskich miejscowościach, gdzie owadów tych jest bardzo mało. Mogły natomiast wpływać następujące czynniki: 137

a) Obecność w pobliskiej odległości (1 km) od gospodarstwa M. Dworniczaka kilkuhektarowego nieużytkowanego rolniczo terenu, licznie porośniętego roślinnością nektarodajną i pyłkodajną oraz wysokich skarp wzdłuż graniczącej z polami szosy, gdzie owady miały dogodne warunki do gnieżdżenia się i dostatek pokarmu. b) Duży i z roku na rok stały udział w gospodarstwie roślin nektarodajnych i pyłkodajnych uprawianych na nasiona, zapewniający owadom pszczołowatym obfitość i ciągłość bazy pokarmowej. c) Krótkotrwałość plantacji nasiennych lucerny, zapobiegająca licznemu występowaniu jej szkodników, a tym samym intensywnemu stosowaniu przeciwko nim chemicznych środków ochrony roślin, które niszczą jednocześnie owady pszczołowate. d) Mała liczba innych plantacji nasiennych lucerny w pobliżu, dzięki czemu owady pszczołowate z pobliskich terenów mogły zlatywać się na plantację M. Dworniczaka, gdzie z kolei zakładały także gniazda, zapewniając tym samym bogatą liczebność swych populacji w roku następnym. e) Czarnoziemna tzw. "ciepła" gleba, charakteryzująca się doskonałymi właściwościami fizycznymi, w której owady pszczołowate mogą mieć bardzo dobre warunki do gnieżdżenia się. LITERATURA D Yl e w s kam. i inni (1970) - Badania nad metodami ustalania liczebności Apoidea na plantacjach lucerny nasiennej. Wiad. Ekol, 16(3): 232-245. D y l e w s kam. (1973) - Die Beurteilung der Effektivitat der Apoiden fur die Bestaubung der Luzerne im Raume (Woiewodschaft) Lublin. Zesz. Probl. Pest, Nauk. Roln. z. 131: 159-,,166. G u m i ń s kir. (1951) - Meteorologia i klimatologia dla rolników. PWRiL Warszawa. J a b ł o ń s k i B. (1970) - Badania biologii kwitnienia i zapylania lucerny mieszańcowej (Medicago media Pers.). Pszczelo Zesz. Nauk:., (1-2-3) 14 : 1-74. J a h n (1956) - Wyżyna Lubelska. Prace Geogr. nr 7. Inst. Geogr. PAN, Warszawa. J e l i n o w s k a A.. C h ł o p e c k i K. (1966) - Problem nasiennictwa lucerny w Polsce. Nowe Roln., 15/10: 16-17. K o n d r a c kij. (1965)- Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. M o d z e l e w s k a - J e l i n o'w s k a A. (1959) - Studia nad możliwością podniesienia plonów nasion lucerny w warunkach Polski. Roczn. Nauk Roln. 80-A-2: 281-348. R o m a n k o w W. (1960) - Przegląd szkodliwej entomofauny owadów występujących na roślinaich motylkowych pastewnych w Polsce. Pol, Pismo Entomol., 1-2(17-18) : 41-51. R u s z k o w s k i A. (1969) - Rośliny pokarmowe trzmiela parkowego Bombus hypnorum -(L.) i jego znaczenie gospodarcze. Pam. Pul., Z. 36: 321-338. S o was. (1973) - Z badań nad owadami zapylającymi lucernę w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., z. 131: 145-152. 138

non bitka Bbl5lCHEHliUI nph4hh MHoro4HCJlEHHOrO HAJlH4H5I,lI,HKHX APOIDEA HA njlaht AUHH J1IOUEPHbl B HOBOCIOJlKAX C. c o B a, M.,li,bille B c K a, 6. 516 11o H b C K H, M. 6 H 11H H b C K H Pe310Me Bo BpeMII HcclleAoBaHHH MHor04HClleHHOCTH HaceKOMblX Apoidea Ha cemehohochoh 1I104epHe B 1I10611HHCKOMBoeBOACTBe 06HapY)f(eHO, 4TO n1lilhta4hli B HOBOClOlIKilX HeAalIeKO OT rpy6ewoba OTIIH4i1eTCII 04eHb BblCOKHM ypobhem OnbllllllOLL\eH 3HTOMoą>ayHbl. Flonsrrenacs BblllCIłHTb nph4hhbl aroro IIBlIeHHII, notomy 4TO 310 nomo)f(et nph paapefior- Ke cnocofie nobblwehhii yp0)f(ileb cemiih 1I104epHbl. KOHCTilTHpOBilHO, 4TO K1IHMaTH4eCKHe yciiobhii B HOBOClOlIKilX noa06hbl yciiobhiim B ApyrHx HCClIeAOllilHHblX MeCTHOCTIIX, B KOTOpblX HaceKOMblX Apoidea 04eHb MilIlO. nplol- 4101HOHMHOr04101C1IeHHOrOHil1I1oI410111 AIoIKIoIXApoidea (rllallhblm 06pa30M. Melitta leporina Pz., Rhophitoides canus Ev. 101And rena sp. F) IIBlIlIeTCII: ii) 0610111HenlolLL\1oIBO lipemil acero lieretil41010hhoro ce30ha Ha B03Ae1lblllaeMblX 101He B03Aellbl.aeMblX 3eMIIIIX, 6) 611i1- ronpasm+ste yciiobloi1i Allil rhe3aobilhhli B rny60kom 4epH03eMe, KilK HiI 1I104epHe, TilK H Ha coceahhx He B03Aell~IBileMbIX 3eMIIlIX 101nplolAopO)f(HblX OTKOCilX, B) «oporxoe IoICn01lb30BilHHe cemehohochblx n1lilhtil4hh 1I104epHbl, He AonycKillOLL\ee K pil311101tioiioiipeah- Te1leH H TilKIoIM 06pa30M, orpilhioi410111i1ioll\eenphmehehloie XIoIMIoI4eCKIoIXcpeACTB no 3i1LL\IoITe pactehioih. SEARCH TO EXPLAIN THE CAUSE OF LARGE POPULATION OF WILD APOIDEA ON PLANTATION OF LUCERNE AT NOWOSIOŁKI S. S o w a, M. D Yl e w li k a, B. J a b ł o ń s k i, M. B i l iń s k i Summary During the investigation on populatlon of Apoidea on plantations of lucerne f9r seed production in Lublin province it was found that in the field at Nowosiółki near Hrubieszów was a very Iarge number of pollinating insects. Attempts were taken to explain this phenomenon, because it could help in elaboration of the manner to increase seed yields of lucerne. It was' stated that climatic conditions at Nowosiółki were similar as in other investigated localities where wild Apoidea were very few. The reason for large population of wild Apoidea (mainly Melitta leporina Pz., Rhophitoides canus Ev. and Andrena sp. F.) at Nowosiółki could be: a) abundance of food during the vegetation season in the cultivated fields as well as in the neighbouring uncultivated areas; b) suitable conditions for nesting in deep chernozem soil in the lucerne field and in the near environment and in wayside slopes; e) a short exploitation of lucerne for seed production whieh have not permited development of pests and which simultaneously limited application of pesticides.