Część pierwsza Piotr Zamroch Problematyka prawna urządzeń przesyłowych na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych 25

Spis treści Recenzja 3 O autorach 5 Wstęp 23 Część pierwsza Piotr Zamroch Problematyka prawna urządzeń przesyłowych na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych 25 1. Służebność przesyłu w ujęciu ogólnym 27 1.1. Urządzenia przesyłowe i ich status prawny 27 1.1.1. Pojęcie urządzenia przesyłowego w rozumieniu art. 49 1 k.c. 27 1.1.2. Moment wyodrębnienia własności znaczenie trwałego połączenia z siecią 32 1.1.3. Status prawny urządzeń przed połączeniem z siecią 33 1.1.4. Status prawny urządzeń nieczynnych 34 1.2. Pojęcie przedsiębiorcy przesyłowego 36 1.2.1. Przedsiębiorca przesyłowy w projekcie ustawy o korytarzach przesyłowych 38 1.2.2. Przedsiębiorstwo energetyczne i jego obowiązek dbałości o stan sieci 39 1.2.3. Wykonywanie zadań publicznych przez przedsiębiorców przesyłowych 40 1.3. Własność urządzeń przesyłowych 42 1.3.1. Własność urządzeń w okresie do 1 czerwca 1984 r. 43 1.3.2. Uchwała w sprawie III CZP 105/05 44 1.3.3. Własność urządzeń po nowelizacji z 3 sierpnia 2008 r. 46 1.3.4. Własność spółdzielcza z art. 235 Prawa spółdzielczego 47 1.3.5. Roszczenie z art. 49 2 k.c. 48 2. Ustanowienie służebności przesyłu mocą umowy i postanowienia sądu. Decyzja administracyjna ograniczająca własność 50 2.1. Ogólne uwagi o praktycznych możliwościach wykorzystania służebności przesyłu 50 2.2. Ustanowienie służebności przesyłu mocą umowy 51 2.2.1. Strony umowy 51 2.2.2. Forma oświadczenia woli o ustanowieniu służebności przesyłu 53 2.2.3. Treść prawa służebności przesyłu 54 2.2.4. Obszar ograniczenia własności 56 2.2.5. Czas trwania służebności 57 2.3. Ustanowienie służebności przesyłu mocą postanowienia sądu 58 2.3.1. Przesłanki niezbędne dla złożenia wniosku 58 2.3.2. Przedmiot obciążenia służebnością przesyłu, treść żądania wniosku 61 2.3.2.1. Określenie nieruchomości 61 2.3.2.2. Określenie urządzeń przesyłowych 62 2.3.2.3. Strona czynna i bierna służebności przesyłu 62 2.3.2.4. Przedstawienie przebiegu urządzeń przez nieruchomość 64 2.3.2.5. Pas eksploatacyjny i strefa oddziaływania urządzeń 65 2.3.2.6. Czas trwania służebności przesyłu 68 2.3.2.7. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu 69

8 Spis treści Część pierwsza 2.3.3. Uwagi dotyczące przebiegu postępowania 71 2.3.4. Rola rzeczoznawcy majątkowego w postępowaniu o przymusowe ustanowienie służebności przesyłu 71 2.4. Ograniczenie prawa własności na potrzeby urządzeń przesyłowych mocą decyzji administracyjnej 73 3. zasiedzenie służebności przesyłu i służebności gruntowej jako sposób nabycia prawa i kluczowy element sporów przesyłowych 77 3.1. Uwagi ogólne 77 3.2. Dobra albo zła wiara posiadacza służebności 79 3.2.1. Okoliczności uzasadniające dobrą wiarę 80 3.3. Nieodpłatność nabycia służebności przez zasiedzenie 83 3.4. Widoczny charakter urządzeń przesyłowych jako przesłanka zasiedzenia 85 3.5. Problem nieruchomości władnącej 89 3.6. Dzierżenie służebności przez przedsiębiorstwa państwowe przed 1 lutego 1989 r. 90 3.7. Następstwo prawne i przeniesienie posiadania służebności 91 4. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu 93 4.1. Wynagrodzenie a odszkodowanie 93 4.2. Perspektywa wyceny 95 4.3. Podstawy ustalenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu 96 4.3.1. Obniżenie użyteczności nieruchomości 97 4.3.2. Obniżenie wartości nieruchomości. Inne szkody, w tym utracone korzyści 98 4.3.3. Podstawy wynagrodzenia a żądania właściciela nieruchomości. Rozkład ciężaru dowodu 101 4.3.4. Przesłanki odmowy uwzględnienia składnika wynagrodzenia w postaci obniżenia wartości nieruchomości 102 4.3.5. Rekompensata za utratę możliwości zwiększenia wartości nieruchomości 103 4.3.6. Naprawienie szkody powstałej na skutek lokalizacji urządzeń 104 4.3.6.1. Uwagi ogólne 104 4.3.6.2. Adresat roszczeń z art. 36 ust. 1 i ust. 3 u.p.z.p. 106 4.3.6.3. Możliwość wystąpienia szkody lokalizacyjnej dla stanów przeszłych 106 4.3.6.4. Sekwencja czasowa lokalizacji urządzeń i obciążenia nieruchomości służebnością 107 4.3.6.5. Znaczenie wydania decyzji ulicp dla przebudowy urządzeń przesyłowych 109 4.3.6.6. Możliwe warianty podsumowanie 110 4.3.6.7. Szkoda lokalizacyjna w operacie sporządzanym na zlecenie sądu 110 4.4. Czynniki decydujące o wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu 112 4.4.1. Czynniki dotyczące właściciela nieruchomości oraz prawa własności 113 4.4.1.1. Wartość nieruchomości oraz jej przeznaczenie 113 4.4.1.2. Rodzaj, parametry urządzeń przesyłowych. Sposób ich przebiegu przez nieruchomość i możliwość wykorzystania jej pozostałej części 115 4.4.1.3. Katalog uprawnień przedsiębiorcy przesyłowego, ograniczeń dla właściciela oraz związana z tym powierzchnia nieruchomości 116 4.4.1.4. Przewidywany okres obciążenia nieruchomości urządzeniami przesyłowymi 117 4.4.2. Czynniki dotyczące przedsiębiorcy przesyłowego 117

Spis treści Część druga 9 4.4.2.1. Wykonywanie zadań publicznych 117 4.4.2.2. Znaczenie rozwoju i modernizacji sieci przesyłowych dla gospodarki Polski 118 4.4.2.3. Współkorzystanie z urządzeń przez właściciela nieruchomości 118 4.4.2.4. Konieczność korzystania z nieruchomości osób trzecich 119 4.4.2.5. Zwiększenie wartości przedsiębiorstwa 120 4.4.3. Przykłady zastosowania czynników w orzecznictwie Sądu Najwyższego 120 4.5. Aktywna rola sądu. Możliwość zastosowania przepisu art. 322 K.p.c. 122 4.6. Forma wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu 124 4.7. Wynagrodzenie w nowelizacji Kodeksu cywilnego 125 4.8. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu w orzecznictwie sądów powszechnych 126 5. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości 132 5.1. Ograniczenie prawa własności 132 5.2. Posiadanie służebności przez przedsiębiorcę przesyłowego 133 5.3. Współkorzystanie z nieruchomości przez właściciela i przedsiębiorcę 135 5.4. Przedsiębiorca przesyłowy posiadający służebność w złej wierze 136 5.5. Zakres terytorialny ograniczenia własności 138 5.6. Sposób obliczania wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w orzecznictwie 140 5.7. Sposób obliczania wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości praktyka sporządzania wycen 143 5.7.1. Problem trwałości urządzeń oraz łagodzenia skutków zmian ekonomicznych warunków funkcjonowania przedsiębiorców przesyłowych 144 5.8. Alternatywny sposób określania wartości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości głos w dyskusji 148 Część Druga Monika Nowakowska Określanie wartości ograniczonych praw rzeczowych 151 Wykaz skrótów 153 1. Wstęp 155 2. Regulacje prawne przepisy ogólne 157 2.1. Kodeks Cywilny 157 2.2. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece 158 2.3. Ustawa o gospodarce nieruchomościami 158 2.4. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego 160 2.5. Ustawa Prawo budowlane 160 2.6. Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych 160 2.7. Ustawa o podatku od spadków i darowizn 161 2.8. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji i Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji 162

10 Spis treści Część trzecia 3. Żródła ustanowienia, zmiany treści i wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych 163 4. Cele wyceny ograniczonych praw rzeczowych 165 5. Przepisy prawne. Sposoby wyceny ograniczonych praw rzeczowych 168 5.1. Użytkowanie 168 5.2. Służebność 170 5.3. Zastaw 185 5.4. Hipoteka 185 5.5. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu 186 6. Przykłady praktyczne 189 Przykład 1 Prawo użytkowania 189 Przykład 2 Służebność gruntowa 190 Przykład 3 Służebność gruntowa 192 Przykład 4 Służebność osobista 194 7. Podsumowanie 196 Materiały pomocnicze i literatura 197 Część trzecia Jerzy Dąbek Wycena odszkodowań i wynagrodzeń związanych z urządzeniami przesyłowymi oraz z ochroną środowiska i przyrody 211 Urządzenia infrastruktury technicznej 213 1. Rodzaje urządzeń infrastruktury technicznej 213 1.1. Definicje urządzeń w przepisach prawnych 213 1.2. Urządzenia energetyczne w ustawie Prawo energetyczne i w rozporządzeniach wykonawczych 215 1.2.1. Przyłącze energetyczne 215 1.2.2. Sieć, przyłącze i instalacja gazowa 215 1.2.3. Sieć i przyłącze ciepłownicze 216 1.3. Urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków 216 1.4. Urządzenia łączności i telekomunikacyjne 218 1.4.1. Przyłącze telekomunikacyjne 218 1.5. Sieci szerokopasmowe 219 1.6. Budowa urządzeń infrastruktury technicznej 219 1.7. Sieć uzbrojenia terenu w prawie geodezyjnym i kartograficznym 220 1.7.1. Urządzenia infrastruktury technicznej w dokumentacji geodezyjno-kartograficznej GESUT 220 2. Podział urządzeń infrastruktury technicznej 223 2.1. Podział urządzeń infrastruktury technicznej ze względu na sposób budowy 223 2.2. Podział funkcjonalny urządzeń infrastruktury technicznej 223 2.3. Budowa urządzeń przesyłowych i dystrybucyjnych jako infrastrukturalna inwestycja liniowa 224 2.4. Uwarunkowania dotyczące pozwolenia na budowę urządzeń znacząco wpływających na środowisko, związane z ochroną środowiska i przyrody 225 3. Stan prawny urządzeń infrastruktury technicznej 226

Spis treści Część trzecia 11 3.1. Uwarunkowania prawne budowy urządzeń infrastruktury technicznej po II wojnie światowej 226 3.2. Status prawny urządzeń energetycznych 227 3.3. Regulacje prawne wprowadzone od 3 sierpnia 2008 r. nowelizacją Kodeksu cywilnego, dotyczące urządzeń infrastruktury technicznej 228 3.3.1. Status prawny urządzeń infrastruktury technicznej według art. 49 Kodeksu cywilnego 229 3.3.2. Regulacja stanu prawnego urządzeń według art. 49 2 Kodeksu cywilnego 229 4. tryby pozyskiwania praw do dysponowania nieruchomościami na cele budowy urządzeń 231 4.1. Uwarunkowania prawne wynikające z ustawy Prawo budowlane 231 4.2. Pozyskiwanie prawa do dysponowania nieruchomościami na cele budowlane 231 4.2.1. Tryb umowny 232 4.2.2. Tryb sądowy 232 4.2.3. Tryb wywłaszczeniowy 233 4.2.4. Tryb z mocy prawa 235 4.3. Pozyskiwanie prawa do lokalizacji i na cele budowy urządzeń infrastruktury technicznej w pasach drogowych dróg publicznych 237 5. Regulacje prawne ułatwiające operatorom urządzeń dostęp do nieruchomości 238 6. Służebne części nieruchomości związane z urządzeniami infrastruktury technicznej 240 6.1. Rodzaje służebnych części nieruchomości 240 6.1.1. Obszar (strefa) oddziaływania urządzenia infrastruktury technicznej 240 6.1.2. Pas budowy (roboczy) urządzenia 242 6.1.3. Pas technologiczny urządzenia 243 6.1.4. Pas służebności przesyłu 243 6.1.5. Ustalanie parametrów służebnych części nieruchomości 244 OBSZARY ODDZIAŁYWANIA I PASY TECHNOLOGICZNE URZĄDZEŃ PRZESYŁOWYCH 246 1. Wstęp 246 2. Podstawowe dane dotyczące gazociągów oraz stref kontrolowanych 247 2.1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie 247 2.1.1. Definicje określeń użytych w rozporządzeniu 248 2.1.2. Podział gazociągów 248 2.1.3. Strefy kontrolowane gazociągów 249 2.1.4. Kryteria zaliczenia terenu do odpowiedniej klasy lokalizacji 250 2.1.5. Warunki projektowania i budowy gazociągów 250 2.1.6. Strefy kontrolowane gazociągów wybudowanych przed 12 grudnia 2001 r. oraz w okresie 12 grudnia 2001 r. do 4 września 2013 r. 251 2.1.7. Wpływ nowych przepisów dotyczących szerokości stref kontrolowanych na obciążenie przedsiębiorstw sektora gazowniczego 258 2.2. Zestawienie przepisów szczegółowych dotyczących stref kontrolowanych i stref oddziaływania gazociągów niskiego, średniego i wysokiego ciśnienia 258 3. Strefy bezpieczeństwa dla rurociągów do transportu ropy i produktów naftowych 259

12 Spis treści Część trzecia 3.1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie 259 3.2. Przepisy obowiązujące przed wejściem w życie rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. 264 3.2.1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej, produktów naftowych i ich usytuowanie 264 3.2.2. Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 30 sierpnia 1996 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej, produktów naftowych i ich usytuowanie 264 4. Obszary oddziaływania i pasy technologiczne napowietrznych linii elektroenergetycznych 266 4.1. Przepisy prawne i normy techniczne (aktualne) 266 4.1.1. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 266 4.1.2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania tych poziomów 267 4.1.3. Normy techniczne 269 4.2. Przepisy nieobowiązujące 270 4.3. Graniczne natężenie pola elektromagnetycznego i strefy ochronne I i II stopnia w przepisach uchylonych 270 4.3.1. Strefy ochronne w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 5 listopada 1980 r. 271 4.3.2. Ograniczenie użytkowania nieruchomości w strefach ochronnych według rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r. 272 4.3.3. Odległości przewodów linii elektroenergetycznych od budynków w zarządzeniu Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 28 stycznia 1985 r. 272 4.4. Graniczne natężenie pola elektromagnetycznego i szerokość stref oddziaływania w aktualnie obowiązujących przepisach i normach technicznych 273 4.5. Zasięg hałasu wytwarzanego przez linie elektroenergetyczne NN 275 4.6. Odległości przewodów linii elektroenergetycznej od budynków 276 4.6.1. Linie elektroenergetyczne niskiego napięcia (do 1 kv) i średniego napięcia (od 1 kv do 45 kv) 276 4.6.1.1. Norma PN-E-05100-1:1998 276 4.6.1.2. Norma N SEP-E-003 277 4.6.1.3. Norma PN-EN 50423-1:2007 277 4.6.2. Linie elektroenergetyczne WN (110 kv), NN (220 kv i 400 kv) 280 4.6.2.1. Norma PN-EN 50341-xx, część 3-xx 1. Tablica 5.4.5.2/PL.1 280 4.7. Odległość pozioma od drzew przewodu nieuziemionego linii elektroenergetycznej 280 4.7.1. Linie elektroenergetyczne nn (do 1 kv) i SN (od 1 kv do 45 kv) 280 4.7.1.1. Norma PN-E-05100-1 280 4.7.1.2. Norma PN-EN 50423-1:2007 282

Spis treści Część trzecia 13 4.7.2. Linie elektroenergetyczne o napięciu powyżej 45 kv 284 4.7.2.1. Norma PN-EN 50341-1:2005-xx, część 3-xx: Zbiór normatywnych warunków krajowych. Normatywne warunki krajowe Polski 284 5. Pasy technologiczne elektroenergetycznych i sygnalizacyjnych linii kablowych 285 5.1. Normy techniczne uchylone i obowiązujące 285 5.2. Głębokość ułożenia kabli w ziemi 285 5.3. Odległość pozioma ułożenia kabli bezpośrednio w ziemi (minimalna) 285 6. Pasy technologiczne dla linii telekomunikacyjnych 287 6.1. Przepisy prawa i normy techniczne 287 6.2. Telekomunikacyjne linie napowietrzne 288 6.3. Telekomunikacyjne linie kablowe 288 7. Pasy technologiczne dla rurociągów wodociągowych 290 7.1. Odległości rurociągów od obiektów według nieobowiązujących przepisów i norm technicznych 290 7.2. Odległości przewodów sieci wodociągowej od obiektów budowlanych i zieleni według wymagań technicznych COBRTI INSTAL 290 7.3. Odległości rurociągów od obiektów według wytycznych technicznych przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych 290 8. Pasy technologiczne dla rurociągów kanalizacyjnych 292 8.1. Odległości rurociągów od obiektów według nieobowiązujących przepisów prawa i norm technicznych 292 8.2. Odległości przewodów sieci kanalizacyjnej od obiektów budowlanych i zieleni według wymagań technicznych COBRTI INSTAL 292 8.3. Odległości rurociągów od obiektów według wytycznych technicznych Aquanet SA 292 9. Pasy technologiczne dla rurociągów PEC 294 9.1. Odległości podstawowe podziemnych sieci ciepłowniczych od obiektów terenowych 294 Odszkodowania i wynagrodzenia związane z Urządzeniami przesyłowymi na etapach ich realizacji, eksploatacji i likwidacji 298 1. Szkoda i odszkodowanie według kodeksu cywilnego 298 1.1. Szkoda majątkowa i jej składniki; naprawienie szkody 298 1.2. Szkoda wyrządzona czynem niedozwolonym (delikt) 301 2. Wynagrodzenie w kodeksie cywilnym i sposób jego określenia 302 2.1. Istota wynagrodzenia 302 2.2. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości 303 3. rodzaje odszkodowań i wynagrodzeń na etapach realizacji i eksploatacji urządzeń 304 3.1. Etapy realizacji, eksploatacji i likwidacji urządzeń infrastruktury technicznej 304 3.1.1. Odszkodowanie z tytułu obniżenia wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzeń infrastruktury technicznej przed 1 stycznia 1995 r. 304 3.1.2. Odszkodowanie z tytułu obniżenia wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzeń infrastruktury technicznej po 1 stycznia 1995 r. 305 3.1.3. Odszkodowania i wynagrodzenia określane na etapie pozyskania praw do dysponowania nieruchomościami na cele budowlane 308 3.1.4. Odszkodowania i wynagrodzenia określane na etapie posadowienia urządzenia w trakcie budowy i po jej zakończeniu 309

14 Spis treści Część trzecia 3.1.5. Odszkodowania i wynagrodzenia związane z eksploatacją urządzenia 309 3.1.6. Odszkodowania związane z likwidacją urządzenia infrastruktury technicznej 310 4. Określanie wartości szkód o charakterze tymczasowym 311 4.1. Rodzaje szkód powstałych podczas budowy urządzeń 311 4.2. Źródła informacji wykorzystywane w określaniu wartości szkód powstałych na skutek budowy urządzeń 312 4.3. Zasady określania wartości szkód o charakterze tymczasowym 312 4.4. Określanie wartości zniszczonych zasiewów zbóż i upraw roślin okopowych 314 4.5. Określanie wartości zniszczonej plantacji kultur wieloletnich 317 4.6. Określanie wartości szkody w trwałych użytkach zielonych 319 4.7. Określanie wartości szkód w zieleńcach, ogrodach ozdobnych i przydomowych 319 4.8. Określanie wartości drzewostanów na gruntach leśnych (Ls) 320 4.9. Określanie wartości drzewostanów dla ustalenia wysokości odszkodowania w trybie ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości decyzją starosty 320 4.10. Określanie wartości utraconego dochodu rolniczego 320 4.11. Określenie kosztów wykonania rekultywacji biologicznej i odchwaszczenia gleby 322 4.12. Określanie wartości szkody z powodu zmniejszonego plonowania w pasie budowy w okresie porekultywacyjnym 322 4.13. Rodzaje innych szkód spowodowanych budową urządzeń 323 4.14. Określanie wartości szkody w produkcji rybackiej 323 4.15. Określanie wartości szkody na nieruchomości ze złożem kopaliny, stanowiącej część składową nieruchomości 324 4.16. Zestawienie rodzajów szkód o charakterze tymczasowym na gruntach rolnych i stosowane sposoby ich oszacowania 326 5. Określanie wartości szkód powstałych w wyniku ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości decyzją starosty 327 5.1. Uwarunkowania prawne dotyczące określania wartości szkód i zmniejszenia wartości nieruchomości 327 5.2. Zasady określania wartości szkód oraz zmniejszenia wartości nieruchomości według rozporządzenia w sprawie wyceny nieruchomości 329 6. Wskazówki dotyczące określania wartości szkód spowodowanych budową urządzeń 333 6.1. Uwagi ogólne 333 6.2. Wycena wartości szkód przed rozpoczęciem robót budowlanych 333 6.3. Sprawdzenie skali dokumentu na mapie sytuacyjnej przesłanej pocztą mailową lub faxem 336 WYNAGRODZENIE ZA SŁUŻEBNOŚĆ PRZESYŁU ORAZ KORZYSTANIE Z NIERUCHOMOŚCI W RAMACH DZIERŻAWY 338 1. Wstęp 338 2. działania PFSRM podjęte w sprawie opracowania standardu KSWS 4 340 3. Ogólne zasady ustanawiania służebności przesyłu oraz ustalania wynagrodzenia 343 3.1. Służebność przesyłu w Kodeksie cywilnym i jej zastosowanie 343 3.2. Charakterystyka problemów warsztatowych dotyczących określania wartości służebności przesyłu 344 3.3. Sposoby ustanawiania służebności przesyłu i ogólne zasady dotyczące ustalania wynagrodzenia 347

Spis treści Część trzecia 15 3.4. Zasady ustalania wynagrodzenia za służebność przesyłu ustanawianą w drodze umowy cywilno-prawnej 348 3.5. Zasady ustalania wynagrodzenia za służebność przesyłu ustanawianą w postępowaniu sądowym 349 3.6. Ogólne zasady określania wartości służebności przesyłu 351 4. Określanie wartości składników wynagrodzenia za służebność przesyłu 353 4.1. Sposoby określania wartości służebności przesyłu 353 4.2. Sposób bezpośredni określania wartości służebności przesyłu 354 4.3. Sposób pośredni określania wartości służebności przesyłu 355 4.4. Składniki wynagrodzenia za służebność przesyłu 355 4.5. Określanie obniżenia wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzenia w dokumentacji planistycznej i jego posadowienia na nieruchomości 356 4.5.1. Sposoby określenia obniżenia wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzenia w dokumentacji planistycznej 357 4.5.1.1. Daty stanu nieruchomości i daty poziomu cen 359 5. Obniżenie wartości nieruchomości na skutek posadowienia urządzenia na nieruchomości 360 5.1. Szkoda spowodowana lokalizacją naziemnych elementów infrastruktury technicznej 360 5.2. Szkoda z tytułu posadowienia urządzenia na nieruchomości 364 6. Warianty określania wartości służebności przesyłu sposobem pośrednim 367 6.1. Wariant nr 1 367 6.1.1. Zastosowanie określanej wartości służebności przesyłu 367 6.1.2. Składniki wartości służebności przesyłu 370 6.1.2.1. Obniżenie wartości nieruchomości z tytułu lokalizacji i posadowienia urządzenia 370 6.1.2.2. Wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w czasie eksploatacji urządzenia 371 6.1.2.3. Określanie wartości służebności przesyłu jako sumy łącznego odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości oraz wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości 372 6.1.2.4. Wielkość współczynnika K SP 372 6.1.3. Przykłady określenia wartości służebności przesyłu 373 6.1.3.1. Przykład nr 1 (grunt przeznaczony pod budownictwo mieszkaniowe): 373 6.1.3.2. Przykład nr 2 (grunt przeznaczony pod aktywizację gospodarczą): 374 6.1.3.3. Przykład nr 3 (grunt rolny): 374 6.2. Wariant nr 2 375 6.2.1. Zastosowanie określanej wartości służebności przesyłu 375 6.2.2. Składniki wartości służebności przesyłu 376 6.2.3. Wzory do określania wartości służebności przesyłu sposobem pośrednim 376 6.2.4. Przykłady określenia wielkości współczynnika K SP 377 6.2.4.1. Przykład nr 1 grunt przeznaczony pod budownictwo mieszkaniowe: 377 6.2.4.2. Przykład nr 2 (grunt rolny): 378 6.3. Wariant nr 3 378 6.3.1. Zastosowanie określanej wartości służebności przesyłu 378 6.3.2. Określanie wartości służebności przesyłu sposobem pośrednim w przypadku braku naziemnych elementów urządzenia 379

16 Spis treści Część trzecia 6.3.3. Określanie wartości służebności przesyłu sposobem pośrednim w przypadku istnienia naziemnych elementów urządzeń 380 6.4. Określanie wielkości współczynników u, k, S L, S B oraz stopy kapitalizacji R b 381 6.4.1. Współczynnik u 381 6.4.2. Współczynnik k 381 6.4.2.1. Przykład określenia współczynnika k jako wielkości średniej ważonej w pasie służebności przesyłu napowietrznej linii elektroenergetycznej 400 kv 382 6.4.3. Współczynnik S L 383 6.4.4. Współczynnik S B 384 6.4.5. Stopa kapitalizacji R b 384 7. Sposoby określania wynagrodzenia za służebność przesyłu w zależności od sposobu zapłaty 385 7.1. Uwarunkowania prawne, wnioski wynikające z orzecznictwa sądowego 385 7.2. Rozłożenie jednorazowego wynagrodzenia za służebność przesyłu na płatność w równych ratach rocznych 386 7.3. Określenie części jednorazowego wynagrodzenia za służebność przesyłu w przypadku planowanej likwidacji urządzenia w przyszłości 386 7.4. Określenie dodatkowego wynagrodzenia za służebność przesyłu w przypadku zmiany warunków umownych dotyczących okresu, na jaki służebność została ustanowiona 387 7.5. Rozłożenie jednorazowego wynagrodzenia za służebność przesyłu na płatność w różnych ratach rocznych 388 8. Wpływ lokalizacji kilku urządzeń na obniżenie wartości nieruchomości i na wartość służebności przesyłu 391 8.1. Wpływ lokalizacji kilku urządzeń na obniżenie wartości nieruchomości 391 8.2. Wpływ lokalizacji kilku urządzeń na wartość służebności przesyłu 393 9. Określanie wynagrodzenia za dzierżawę pasa slużebności przesyłu 394 9.1. Sposób pośredni określenia wartości rocznego czynszu dzierżawnego (brutto) 394 9.2. Wartość prawa zobowiązaniowego (dzierżawa) w ustalonym okresie czasu 395 SŁUŻEBNOŚĆ PRZESYŁU W LASACH PAŃSTWOWYCH DLA URZĄDZEŃ PRZESYŁOWYCH 396 1. nowelizacja ustawy o lasach 396 2. Usuwanie drzew i krzewów ze stref ochronnych urządzeń 398 3. załączniki 400 3.1. Stawki opłat za usunięcie drzew i krzewów oraz stawki kar za zniszczenie zieleni na rok 2013 według obwieszczenia Ministra Środowiska z dnia 25 września 2012 r. 400 Załącznik nr 1 400 Załącznik nr 2 401 WYNAGRODZENIE ZA BEZUMOWNE KORZYSTANIE Z NIERUCHOMOŚCI PRZEZ PRZEDSIĘBIORCĘ PRZESYŁOWEGO 402 1. Charakterystyka wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości 402 1.1. Główne cechy wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości 402 1.2. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w orzecznictwie Sądu Najwyższego 402 1.3. Waloryzacja wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości 403 2. Sposoby określania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości 405

Spis treści Część trzecia 17 2.1. Wnioski z orzecznictwa sądowego dotyczące określania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości 405 2.2. Sposoby określenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości 406 2.3. Określanie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości sposobem pośrednim 407 2.4. Określanie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości sposobem pośrednim na podstawie wartości służebności przesyłu 408 2.5. Uwagi dotyczące określania powierzchni pasów bezumownego korzystania z nieruchomości i waloryzacji nominalnych rocznych dochodów brutto 409 3. Podsumowanie, wnioski 411 4. Przykład określenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości 412 PROJEKTOWANE ZMIANY PRZEPISÓW DOTYCZĄCYCH STATUSU PRAWNEGO URZĄDZEŃ I SŁUŻEBNOŚCI PRZESYŁU 417 1. wstęp. Istniejące sposoby pozyskiwania praw do dysponowania nieruchomościami na cele budowy urządzeń infrastruktury technicznej 417 1.1. Istniejące przepisy prawne ułatwiające przedsiębiorcom przesyłowym i dystrybucyjnym dostęp do urządzeń infrastruktury technicznej w celu ich konserwacji i napraw 418 1.2. Projektowane przepisy dotyczące statusu prawnego urządzeń infrastruktury technicznej oraz służebności przesyłu 419 2. Projektowana nowelizacja Kodeksu cywilnego dotycząca urządzeń przesyłowych 420 2.1. Zmiany dotyczące statusu prawnego urządzeń oraz ustanawiania służebności gruntowej na prawie użytkowania wieczystego 420 2.2. Treść projektowanych przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących ustanawiania służebności przesyłu i określania wynagrodzenia 421 3. projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny i ustawy o gospodarce nieruchomościami 423 3.1. Uwagi ogólne dotyczące projektu zmiany ustawy Kodeks cywilny i ustawy o gospodarce nieruchomościami 423 3.2. Projektowane zmiany dotyczące ustawy Kodeks cywilny 424 3.3. Projektowane zmiany dotyczące ustawy o gospodarce nieruchomościami 426 4. Projekt ustawy o korytarzach przesyłowych 428 4.1. Uwagi ogólne dotyczące potrzeby wprowadzenia projektowanej ustawy o korytarzach przesyłowych do polskiego systemu prawnego 428 4.2. Zakres rzeczowy projektowanej ustawy o korytarzach przesyłowych 429 4.3. Definicje zawarte w projekcie ustawy o korytarzach przesyłowych 430 4.4. Planowanie lokalizacji urządzeń przesyłowych 431 4.5. Ustanawianie korytarza przesyłowego dla nowych urządzeń przesyłowych 431 4.6. Pozwolenie na budowę urządzeń przesyłowych 433 4.7. Określanie korytarza przesyłowego dla istniejących urządzeń przesyłowych 434 4.8. Lokalizowanie kolejnych urządzeń przesyłowych oraz innych urządzeń w korytarzu przesyłowym 434 4.9. Ustanawianie służebności przesyłu z mocy prawa w obszarze korytarza przesyłowego 435 4.10. Uprawnienia przedsiębiorcy przesyłowego i ograniczenia sposobu użytkowania gruntu w obszarze korytarza przesyłowego przez właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości 435 5. zasady ustalania odszkodowania z tytułu obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu 437

18 Spis treści Część trzecia 5.1. Uwarunkowania prawne wynikające z ustawy o korytarzach przesyłowych 437 5.2. Roszczenia właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości oraz posiadacza ograniczonego prawa rzeczowego 439 5.3. Algorytm ustawowy dla ustalenia wysokości odszkodowania za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu z mocy prawa 440 6. Podsumowanie 444 Odszkodowanie według algorytmu oraz wartość służebności przesyłu według zasad ogólnych 445 Odszkodowania w ochronie środowiska i przyrody 446 1. Podstawy prawne ochrony środowiska i przyrody 446 1.1. Umowy międzynarodowe dotyczące ochrony środowiska i przyrody 446 1.2. Ważniejsze konwencje dotyczące ochrony środowiska 446 1.3. Prawo Unii Europejskiej dotyczące ochrony środowiska i przyrody 447 1.4. Przepisy prawa dotyczące ochrony środowiska i przyrody w Polsce 447 2. Ochrona środowiska w ustawie Prawo ochrony środowiska 449 2.1. Sposoby korzystania ze środowiska oraz sposoby ochrony zasobów środowiska 449 2.1.1. Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzany jest raport o oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko 450 2.1.2. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach 451 2.1.3. Ustanawianie obszarów ograniczonego użytkowania i stref przemysłowych 453 2.2. Zasady ochrony środowiska i zasobów środowiska 455 2.2.1. Ochrona przed hałasem 455 2.2.2. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi 457 2.3. Roszczenia wynikające z ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną środowiska 457 2.4. Roszczenia wynikające z ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska 458 3. Ochrona i warunki korzystania z zasobów środowiska oraz związane z tym odszkodowania 460 3.1. Ochrona zasobów wodnych w ustawie Prawo wodne 460 3.2. Ochrona gruntów rolnych i leśnych położonych w obszarach ograniczonego użytkowania według ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych 461 3.3. Ochrona obszarów uzdrowiskowych w ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych 462 3.4. Ochrona zasobów przyrody w ustawie o ochronie przyrody 463 3.5. Ochrona zasobów środowiska w ustawie Prawo geologiczne i górnicze 466 3.5.1. Odpowiedzialność za szkody 468 3.6. Odszkodowania z tytułu ograniczeń w sposobie korzystania z nieruchomości spowodowanych innymi ustawami według ustawy Prawo ochrony środowiska 469 4. Zapobieganie szkodom i naprawa szkód w środowisku 471 4.1. Uregulowania w ustawie o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie 471 4.1.1. Działania zapobiegawcze i naprawcze 472 4.1.2. Odszkodowanie za szkody powstałe na nieruchomości w wyniku działań naprawczych 473 4.1.3. Zgłaszanie bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku 474

Spis treści Część czwarta 19 5. Dochodzenie roszczeń za szkody spowodowane ograniczeniem sposobu użytkowania nieruchomości według kodeksu cywilnego 475 6. Źródła informacji wykorzystywanych w wycenie szkód w środowisku 476 6.1. Mapa sozologiczna 476 6.2. Mapa hydrograficzna 477 Część czwarta Jerzy Dąbek Problematyka wyceny nieruchomości przeznaczonych i zajętych pod drogi publiczne i wewnętrzne 479 INFORMACJE DOTYCZĄCE DRÓG PUBLICZNYCH I WEWNĘTRZNYCH 481 1. definicje i podział dróg 481 2. kategorie dróg publicznych 482 3. Wykaz autostrad i dróg ekspresowych w Polsce 483 4. klasy dróg publicznych i dane techniczne według rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych dróg publicznych 485 5. Ochrona środowiska przed hałasem i wibracjami 488 6. lokalizacja urządzeń infrastruktury technicznej w pasie drogowym 489 7. Opłaty roczne za umieszczenie urządzeń infrastruktury technicznej w pasach drogowych 490 8. numeracja ewidencyjna dróg publicznych 491 9. zaliczanie dróg publicznych do odpowiedniej kategorii 492 10. zarządzanie drogami publicznymi 493 NABYWANIE NIERUCHOMOŚCI PRZEZNACZONYCH POD DROGI PUBLICZNE 494 1. Budowa dróg publicznych jako cel publiczny 494 2. tryby nabywania nieruchomości przeznaczonych pod drogi publiczne 495 3. Nabywanie nieruchomości przeznaczonych pod drogi publiczne i ustalanie wysokości odszkodowania na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami 496 3.1. Działki gruntu wydzielane w trakcie podziału nieruchomości 496 3.1.1. Podział nieruchomości z urzędu 496 3.1.2. Podział nieruchomości na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego 496 3.2. Działki gruntu wydzielane w trakcie scalenia i podziału nieruchomości 497 4. Nabywanie nieruchomości przeznaczonych pod drogi publiczne na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 499 4.1. Okres od 21 września 2007 r. do 14 października 2009 r. 499 4.2. Zasady pozyskiwania nieruchomości dla budowy dróg publicznych jako przedsięwzięć związanych z EURO 2012 od 15 października 2009 r. 501 5. realizacja infrastrukturalnych inwestycji liniowych na podstawie ustaw szczególnych specustaw 504 5.1. Rodzaje infrastrukturalnych inwestycji liniowych realizowanych w trybie specustaw 504

20 Spis treści Część czwarta 5.2. Pozyskiwanie nieruchomości z mocy prawa na realizację dróg publicznych według specustawy drogowej 504 5.3. Pozyskiwanie nieruchomości z mocy prawa na realizację linii kolejowych o znaczeniu państwowym na podstawie specustawy kolejowej 505 5.4. Ograniczanie sposobu korzystania z nieruchomości dla budowy gazociągów wysokiego ciśnienia według specustawy o terminalu regazyfikacyjnym skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu 505 6. nabywanie nieruchomości przeznaczonych pod drogi publiczne na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych 507 6.1. Okres od 12 maja 2003 r. do 16 grudnia 2006 r. 507 6.2. Okres od 16 grudnia 2006 r. do 10 września 2008 r. 508 6.3. Uwarunkowania prawne obowiązujące od 10 września 2008 r., decyzja zrid 510 6.4. Zasady ustalania wysokości odszkodowania i jego wypłaty za nieruchomości przejęte z mocy prawa na realizację drogi publicznej 511 6.5. Zasady ustalania wysokości odszkodowania za szkody powstałe przy przekraczaniu wód płynących i terenów linii kolejowych 512 7. nabywanie gruntów zajętych pod drogi publiczne 513 7.1. Przejęcie z mocy prawa gruntów zajętych pod drogi publiczne 513 7.2. Ustalanie wysokości odszkodowania za działki gruntu zajęte pod drogi publiczne i przejęte z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego 515 8. nabywanie nieruchomości lub ich części zajętych i przeznaczonych pod drogi publiczne i drogi wewnętrzne umową cywilno-prawną 516 8.1. Nabywanie gruntów zajętych pod drogi publiczne 516 8.2. Nabywanie gruntów przeznaczonych lub zajętych pod drogi wewnętrzne 516 ZASADY OKREŚLANIA WARTOŚCI NIERUCHOMOŚCI PRZEZNACZONYCH I ZAJĘTYCH POD DROGI PUBLICZNE 518 1. przepisy prawne dotyczące wyceny nieruchomości przeznaczonych pod inwestycje drogowe oraz gruntów zajętych pod drogi publiczne 518 2. zasady określania wartości odszkodowania za nieruchomości przejęte z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, w trybie wywłaszczenia 519 2.1. Zasady określania wartości nieruchomości przeznaczonych i zajętych pod drogi publiczne i drogi wewnętrzne według rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego 520 2.1.1. Przepis 36 ust. 1 520 2.1.2. Przepis 36 ust. 2 521 2.1.3. Przepis 36 ust. 3 521 2.1.4. Przepis 36 ust. 4 522 2.1.5. Przepis 36 ust. 5 522 2.1.6. Przepis 36 ust. 6 523 2.1.7. Przepis 37 523 3. zasady określania wartości nieruchomości nabywanych pod drogi publiczne i drogi wewnętrzne w drodze umownej 524

Spis treści Część czwarta 21 Interpretacja treści 36 i 37 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości przez MTBiGM 525 1. Wstęp 525 1.1. Ogólny schemat postępowania w zakresie wyceny nieruchomości na potrzeby inwestycji drogowych 526 2. Szczegółowe postępowanie w zakresie wyceny nieruchomości na potrzeby inwestycji drogowych 527 2.1. Przedmiot wyceny, stan prawny i faktyczny, przeznaczenie nieruchomości 527 2.2. Wybór podejścia, metody i techniki wyceny nieruchomości 528 2.3. Zasada wyboru podejścia, metody i techniki wyceny 528 2.4. Określanie wartości według 36 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego 529 2.5. Określanie wartości według 36 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego 529 2.6. Określanie wartości według 36 ust. 4 rozporządzenia w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego 530 2.7. Określanie wartości według 36 ust. 3 rozporządzenia w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego 530 3. Przepisy prawne 532