Regulacja na rynku telekomunikacyjnym i reglamentacja usług audiowizualnych
Działalność gospodarcza i swoboda (wolność) działalności gospodarczej Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny (art. 22 Konstytucji RP).
Reglamentacja Reglamentacja w najszerszym ujęciu oznacza ograniczanie dostępu do określonych dóbr lub do podejmowania określonej działalności ze względu na przyjęte z góry założenia (które mogą być różne, zależnie od np. ustroju państwa, momentu historycznego i koniunktury). Przykłady reglamentacji: Kartki żywnościowe w Polsce Ludowej, Pozwolenie na broń, Pozwolenie na budowę.
Reglamentacja działalności gospodarczej Oznacza interwencję publiczną służącą zapewnieniu zgodnego z interesem publicznym funkcjonowania gospodarki rynkowej, realizowaną poprzez ograniczenie swobody podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przy pomocy władczych instrumentów nakazu i zakazu o charakterze generalnym i indywidualnym (wg. J. Walulika). Inaczej mówiąc, chodzi o funkcję państwa polegającą na ograniczaniu swobody działalności gospodarczej w imię interesu publicznego.
Regulacja sektorowa Regulacja sektorowa stanowi szczególną postać reglamentacji gospodarczej. Regulacja sektorowa to funkcja państwa polegająca na ciągłym, interwencyjnym oddziaływaniu państwa na gospodarkę poprzez władcze, restrykcyjne wpływanie na strukturę rynku i zachowania jego uczestników (wg. J. Walulika). Regulacja jest odpowiedzią na niesprawności mechanizmu rynkowego (market failure) specyficzne dla danego sektora (występujące tylko w nim albo mające w nim cechy szczególne).
Regulacja ekonomiczna i społeczna Regulacja ekonomiczna wpływa na konkurencję na rynku, tworząc ją (np. poprzez ułatwienia w wejściu na rynek), substytuując (np. poprzez wpływanie na ceny lub jakość usług monopolisty) albo blokując (w tych rzadkich przypadkach, gdy nie jest pożądana vide rynek lotniczy w USA od lat 50-ych do 70-ych). Regulacja społeczna zmierza do osiągnięcia celów niezwiązanych bezpośrednio z celami ekonomicznymi, a odnoszących się np. do ochrony bezpieczeństwa, praw konsumentów, praw pracowników czy środowiska naturalnego.
Regulacja o ochrona konkurencji Regulacja służy ciągłemu korygowaniu mechanizmu rynkowego dotkniętego trwałą niesprawnością z natury swej więc dotyczy tylko określonych sektorów gospodarki. Ochrona konkurencji służy powstrzymaniu incydentalnych zagrożeń konkurencji, które mogą wystąpić w dowolnych sektorach gospodarki.
Telekomunikacja i usługi audiowizualne a reglamentacja i regulacja sektorowa Rynek usług audiowizualnych i audialnych (radiowych) nie cierpi na systematyczną niesprawność mechanizmu rynkowego, co widać szczególnie w przypadku usług dostępnych w Internecie. Rynek ten nie jest więc poddany regulacji, lecz po prostu reglamentacji ze względu na potrzebę ochrony interesu publicznego, do którego zalicza się m.in. różnorodność kulturowa, prawo do informacji, pluralizm mediów, ochrona małoletnich i konsumentów. Sektor telekomunikacyjny wymaga regulacji sektorowej ze względu na swoją specyfikę.
Charakterystyka regulacji sektora telekomunikacyjnego Rynek telekomunikacyjny jest przykładem rynku, na którym- przed zastosowaniem instrumentów regulacji - konkurencja jest pożądana, ale nie jest możliwa (ze względu na historycznie monopolistyczną strukturę rynku oraz jego infrastrukturalny charakter). Rynek ten wymaga więc stosowania tzw. asymetrycznych instrumentów regulacji, ułatwiających wejście na rynek nowych podmiotów i polepszających ich sytuację w relacji z dawnym monopolistą (operatorem zasiedziałym).
Regulacja a udziały w rynku Udział monopolisty/ operatora zasiedziałego w rynku telefonii stacjonarnej (do 1991 r. przedsiębiorstwo państwowe Poczta Polska, Telegraf i Telefon, od 1991 r. TP SA, od 2012 r. Orange Polska SA) Rok 1989 100% 2003 >90% 2014 56% Udział w rynku Udziały w rynku dostępu do Internetu w Polsce w 2014 r. (wszystkie technologie) Przedsiębiorca Udział Orange 29% Polkomtel (marka Plus) 9% T-Mobile 8% UPC 8% P4 (marka Play) 7% Aero 2 5% Netia 4% Pozostali 30%
Udziały w rynku telefonii mobilnej w 2014 r. (wg liczby użytkowników) Orange Polska 22% 27% 2% 27% 22% Polkomtel (Plus) T-Mobile Polska P4 (Play)
Charakterystyka branży infrastrukturalnych 1. Wymagają kapitałochłonnych inwestycji w sieci infrastrukturalne (zarówno ich budowę jak i utrzymanie) nakłady na kapitał produkcyjny są dużo wyższe, niż średnia dla całej gospodarki (3 do 4 razy). Infrastruktura jest przy tym w znacznym stopniu niepodzielna. 2. Kapitałochłonne inwestycje mają charakter kosztów utopionych infrastruktura nie jest mobilna, więc nie można jej sprzedać na innym rynku lokalnym. Te dwie cechy sprawiają, że by osiągnąć zysk trzeba mieć dużą grupę klientów (wysoki poziom minimalnego efektywnego udziału w rynku). 3. Występują w nich monopole (w normalnych warunkach nie da się efektywnie konkurować z zasiedziałym usługodawcą). 4. Inwestycje w infrastrukturę są długowieczne (zainwestowany kapitał zwraca się przez dziesiątki lat, a nie lata). 5. Usługi infrastrukturalne z reguły mają charakter usług użyteczności publicznej, sprzedawane są jednak przez podmioty prywatne.
Pozainfrastrukturalne pro-monopolistyczne cechy sektora telekomunikacyjnego Bierna klientela (motywowana przyzwyczajeniem niechęć do zmiany operatora) zwłaszcza wśród osób starszych. Możliwość zakupu różnych usług u jednego przedsiębiorcy (co prowadzi do przenoszenia się silnej pozycji rynkowej na rynki powiązane).
Dlaczego koncentracja siły rynkowej jest niekorzystna? Znaczna koncentracja siły rynkowej (w ekstremalnym przypadku w postaci monopolu) prowadzi do zbyt wysokich cen, zbyt wysokich kosztów funkcjonowania oraz ograniczenia innowacji.
Polityka regulacyjna w Unii Europejskiej Trwała konkurencja może zostać osiągnięta jedynie w oparciu o zasoby infrastrukturalne (konkurencja infrastrukturalna - infrastructure based competition). Wymaga to poruszania się przez konkurentów operatora zasiedziałego w górę tzw. drabiny inwestycyjnej. Konkurentom zapewnia się dostęp do infrastruktury operatora zasiedziałego, tworząc warunki dla konkurencji usługowej (service-based competition). Dzięki temu konkurencji uzyskują klientów i przychody, które ostatecznie umożliwiają im budowę własnej infrastruktury.
Podstawy prawne regulacji telekomunikacji w Unii Europejskiej i Polsce Europejskie tzw. ramy regulacyjne telekomunikacji uchwalono w 2002 r. i poważnie znowelizowano w 2009 r. Na 2016 r. planowana jest kolejna głęboka reforma. Obejmują kilka aktów prawnych: Dyrektywę ramową (2002). Dyrektywę o dostępie (2002). Dyrektywę o usłudze powszechnej (2002). Dyrektywę o prywatności i łączności elektronicznej (2002). Rozporządzenie o Organie Europejskich Regulatorów Łączności elektronicznej BEREC (2009). Rozporządzenie w sprawie otwartego Internetu i roamingu (2015). W Polsce najważniejsze znaczenie ma wielokrotnie nowelizowana ustawa Prawo telekomunikacyjne z 16.07.2004 (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 243 ze zm.)
Cele regulacji telekomunikacji Wspieranie skutecznej konkurencji w usługach telekomunikacyjnych Rozwój i wykorzystanie nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej Zapewnienie ładu w gospodarce numeracją, częstotliwościami oraz zasobami orbitalnymi. Zapewnienie użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych. Zapewnienie neutralności technologicznej. Zapewnienie użytkownikom końcowym - osobom niepełnosprawnym dostępu do usług telekomunikacyjnych równoważnego dostępowi osób pełnosprawnych.
Podstawowe pojęcia telekomunikacyjne Sieć telekomunikacyjna infrastruktura umożliwiająca przekazywanie sygnałów za pomocą przewodów, fal radiowych, optycznych lub innych. Usługa telekomunikacyjna usługa polegająca głównie na przekazywaniu sygnałów w sieci telekomunikacyjnej. Publiczna u.t. to u.t. dostępna dla ogółu użytkowników. Przedsiębiorca telekomunikacyjny: dostawca usług p.t. uprawniony do świadczenia usług telekomunikacyjnych; operator p.t. dostarczający sieci telekomunikacyjne. Użytkownik- podmiot korzystający z publicznie dostępnej usługi telekomunikacyjnej (lub jej żądający) użytkownik końcowy korzysta z sieci dla własnych potrzeb; dostawca treści i aplikacji korzysta z sieci dla dostarczania treści i aplikacji użytkownikom końcowym. Zakończenie sieci fizyczny punkt, w którym abonent otrzymuje dostęp do sieci telekomunikacyjnej.
Literatura M. Król, Czy w dyskusji o separacji funkcjonalnej telekomunikacja może skorzystać z doświadczeń kolei? ikar nr 6 (4) 2015 R. Stankiewicz, Między ochroną konkurencji a regulacją sektorową. Ustrojowe granice rozdzielenia obszarów ingerencji państwa w gospodarce, Ekonomia i Prawo nr 1/2012 R. Śliwa, Zjawisko koncentracji rynkowej w sektorze telekomunikacyjnym w Polsce wobec potrzeby rozbudowy infrastruktury szerokopasmowej zarys problemu, ikar 8 (3) 2014 J. Walulik, Reforma regulacyjna. Przykład transportu lotniczego, Warszawa 2013