Legnia 25.04.2012r. 1
1. Klasyfikaja wyposażenia kontrolno pomiarowego. 2. Czynnośi nadzorze nad AKP. 3. Formy kontroli metrologiznej przyrządów. 4. Wymagania prawne krajowe. 5. Wzory eh legalizayjnyh. 6. Zaleane terminy ważnośi kontroli metrologiznej. 7. Terminy ważnośi legalizaji i zatwierdzania typu. 8. Główne źródła błędów podzas pomiarów użytkowyh. 9. Porównanie stałyh eh legalizaji i wzorowania. 10. Wymagania wg PN-EN ISO/IEC 17025 dla wyposażenia pomiarowego. 11. Zarządzanie zęstotliwośią wzorowania AKP. 2
Przyrząd pomiarowy w rozumieniu ustawy Prawo o miarah, to urządzenie, układ pomiarowy lub jego elementy, przeznazone do wykonywania pomiarów samodzielnie lub w połązeniu z jednym lub wieloma urządzeniami dodatkowymi; wzore miary i materiały odniesienia są traktowane jako przyrządy pomiarowe. Wzorze jednostki miary przyrząd pomiarowy przeznazony do zdefiniowania, zrealizowania, zahowania lub odtwarzania jednostki miary albo jednej lub wielu wartośi danej wielkośi fizyznej i służąy jako odniesienie. Państwowy wzorze jednostki miary wzorze jednostki miary uznany urzędowo w RP za podstawę do przypisywania wartośi innym wzorom jednostki miary danej wielkośi fizyznej 3
Wymagania eksploatayjne: 1. Przyrządy powinny być kompletne i sprawne tehniznie, 2. Obsługa przyrządów powinna być przeszkolona w zakresie prawidłowego ih użytkowania. Szkolenie powinno być zakońzone egzaminem, 3. Przyrządy elektryzne i/lub elektronizne powinny być włązone do siei zasilająej przez 24 godz./dobę, 4. Każdorazowo przed pomiarem przyrządy powinny być zerowane, 5. Przyrządy powinny być okresowo przeglądane i sprawdzane lub wzorowane, 4
Prawna kontrola metrologizna w formie: Zatwierdzenia typu WE, Legalizaji jednostkowej WE, Weryfikaja WE (Legalizaja WE oena zgodnośi), Legalizaja ponowna (krajowa) Wzorowanie Sprawdzanie 5
ustawa Prawo o miarah w art. 8 szzegółowo wymienia przypadki zastosowań przyrządów pomiarowyh określonyh w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, - - a stosowanyh: w ohronie zdrowia, żyia i środowiska, w ohronie bezpiezeństwa i porządku publiznego, w ohronie praw konsumentów, przy pobieraniu opłat, podatków i niepodatkowyh należnośi budżetowyh oraz ustalaniu opustów, kar umownyh, wynagrodzeń i odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu podobnyh należnośi i świadzeń, przy dokonywaniu kontroli elnej, w bezpośrednim obroie handlowym. 6
Z punktu widzenia użytkownika istotny jest zapis art. 8n Legalizaja jest ważna przez zas określony. Jeżeli przyrząd pomiarowy podlega tylko zatwierdzeniu typu i legalizaji pierwotnej albo legalizaji jednostkowej, legalizaja jest ważna przez zas nieokreślony, Legalizaja trai ważność w przypadku: 1. stwierdzenia, że przyrząd pomiarowy przestał spełniać wymagania, 2. uszkodzenia przyrządu pomiarowego, 3. uszkodzenia albo zniszzenia ehy legalizayjnej lub ehy zabezpiezająej, 4. zmiany miejsa instalaji lub użytkowania przyrządu, w którym legalizaja była wykonana. 7
Wzór znaku zatw. typu Ceha urzędowa Ceha identyfikująa podmiot upoważniony Ceha legalizayjna rozna Ceha legalizayjna miesięzna Materialne miary długośi 8
Zawiera dane dotyząe poszzególnyh rodzajów przyrządów pomiarowyh i przypisane im rodzaje dowodów legalizaji (np. lub/albo i s) z tym, że Tabela 1. zawiera okresy ważnośi legalizaji pierwotnej lub jednostkowej oraz okresy ważnośi legalizaji ponownej. Tabela 2. zawiera terminy zgłoszenia przyrządu do legalizaji ponownej po dokonaniu oeny zgodnośi oraz terminy ważnośi legalizaji ponownej 9
Rodzaj przyrządu Rodzaj dowodów legalizaji Okresy ważnośi legalizaji pierwotnej i legalizaji jednostki. Okresy ważnośi legalizaji ponownej 1 8 lat 1 8 lat 10 lat nieokreślony 10 lat ---- Lizniki energii elektryznej zynnej prądu przemiennego, klasy dokł. 0,2; 0,5; 1 i 2*: 1) indukyjne o moy nominalnej nie większej niż 30 kw 2) przekładnikowe, statyzne oraz inne o moy nominalnej większej niż 30 kw Gazomierze: 1) turbinowe o maksymalnym strumieniu objętośi nie większym niż 6500 m3/h 2) rotorowe 3) miehowe Przelizniki do gazomierzy Ciepłomierze do wody o nominalnym strumieniu objętośi nie większym niż 500 m2/h, z wyłązeniem iepłomierzy zwężkowyh i składanyh 10
Rodzaj przyrządu Przelizniki wskazująe do iepłomierzy do wody, z wyłązeniem przelizników wskazująyh do iepłomierzy zwężkowyh Pary zujników temperatury do iepłomierzy do wody, z wyłązeniem par zujników temperatury do iepłomierzy zwężkowyh Przetworniki przepływu do iepłomierzy do wody o nominalnym strumieniu objętośi nie większym niż 500 m3/h, z wyłązeniem przetworników przepływu zwężkowyh Materialne miary długośi: przymiary sztywne, w tym do pomiaru wysokośi napełniania zbiorników przymiary półsztywne, w tym do pomiaru wysokośi napełnienia zbiorników Rodzaj dowodów legalizaji Okresy ważnośi legalizaji pierwotnej i legalizaji jednostk. Okresy ważnośi legalizaji ponownej C lub s lub s 11
Rodzaj przyrządu Rodzaj dowodów legalizaji Okresy ważnośi legalizaji pierwotnej i legalizaji jednostk. Okresy ważnośi legalizaji ponownej Wagi nieautomatyzne albo is ---- 25 miesięy Wagi automatyzne: przenośnikowe 25 miesięy 25 miesięy 13 miesięy 13 miesięy wagonowe do ważenia w ruhu wagonów albo is albo is 12
Przyrządy pomiarowe wprowadzone do obrotu lub użytkowania po dokonaniu oeny zgodnośi powinny być zgłoszone do legalizaji ponownej po raz pierwszy przed upływem terminów określonyh w tabeli nr 2, z zastrzeżeniem art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2006r. o zmianie ustawy o systemie oeny zgodnośi oraz o zmianie niektóryh innyh ustaw (Dz. U. Nr 249, poz. 1834). 13
Przyrządy pomiarowe wprowadzane do Rodzaj obrotu lub użytkowania w wyniku dowodów dokonania oeny zgodnośi legalizaji i podlegająe w użytkowaniu legalizaji ponownej Termin zgłoszenia Okresy ważnośi legalizaji ponownej przyrządu pomiar. po raz pierwszy do legalizaji ponownej po dokonaniu oeny zgodnośi Lizniki energii elektryznej zynnej prądu przemiennego, do stosowania w gospodarstwah domowyh, w usługah i handlu oraz w przemyśle drobnym: 1) indukyjne bezpośrednie o moy nominalnej nie większej niż 30 kw 2) pozostałe Gazomierze, do stosowania w gospodarstwah domowyh, w usługah i handlu oraz w przemyśle drobnym: 1) miehowe 2) pozostałe 1 8 lat 1 8 lat 10 lat 10 lat 14
Przyrządy pomiarowe wprowadzane do Rodzaj obrotu lub użytkowania w wyniku dowodów dokonania oeny zgodnośi legalizaji i podlegająe w użytkowaniu legalizaji ponownej Ciepłomierze do wody z wyłązeniem iepłomierzy zwężkowyh i iepłomierzy składanyh oraz następująe podzespoły iepłomierzy do wody, do stosowania w gospodarstwah domowyh, w usługah i handlu oraz w przemyśle drobnym: 1) przelizniki, z wyłązeniem przelizników do iepłomierzy zwężkowyh 2) pary zujników temperatury, z wyłązeniem par zujników temperatury do iepłomierzy zwężkowyh 3) przetworniki przepływu, z wyłązeniem przetworników przepływu zwężkowyh Termin zgłoszenia Okresy ważnośi przyrządu pomiar. po raz legalizaji ponownej pierwszy do legalizaji ponownej po dokonaniu oeny zgodnośi 15
Przyrządy pomiarowe wprowadzane do Rodzaj obrotu lub użytkowania w wyniku dowodów dokonania oeny zgodnośi legalizaji i podlegająe w użytkowaniu legalizaji ponownej Termin zgłoszenia Okresy ważnośi przyrządu pomiar. po raz legalizaji ponownej pierwszy do legalizaji ponownej po dokonaniu oeny zgodnośi Wagi nieautomatyzne albo i s 3 lata 25 miesięy albo i s albo i s 3 lata 2 lata 25 miesięy 13 miesięy Wagi automatyzne: przenośnikowe wagonowe Wodomierze przeznazone do pomiaru objętośi wody zystej, zimnej lub podgrzanej, zużywanej w gospodarstwah domowyh, usługah i handlu oraz w przemyśle drobnym 16
17
18
19
Legnia 25.04.2012r. 20
GŁÓWNE ŹRÓDŁA BŁĘDÓW WIELKOŚĆ MIERZONA WYPOSAŻENIE METODA BŁĄD POMIARU PM OTOCZENIE OPERATOR (WYKONANIE)
GŁÓWNE ŹRÓDŁA BŁĘDÓW Błąd wskazań przyrządu pomiarowego b = W - Wwzorowa A. Postępowanie pomiarowe ( metoda i sposób pomiaru, wpływ temperatury, drgania, wilgotność. B. Przedmiot mierzony i sposób odbierania o nim informaji. C. Przyrządy pomiarowe. D. Nastawienie i odzytanie.
Czy dana eh jest koniezna Legalizaja Wzorowanie Określenie zakresu badań przez zgłaszająego NIE TAK Określenie wymagań TAK NIE Podanie metody sprawdzenia NIE TAK Stwierdzenie zgodnośi z wymaganiami właśiwyh TAK dokumentów metrologiznyh NIE*) Podanie powiązania z wzorami wyższego rzędu NIE spójność pomiarowa TAK Podanie wyników sprawdzenia NIE TAK*) Podanie okresu ważnośi świadetwa TAK NIE Podanie niepewnośi pomiarów NIE TAK *) zależnie od potrzeb świadetwo wzorowania może zawierać wyniki wzorowania wraz ze związaną z nimi niepewnośią pomiaru lub oświadzenie o zgodnośi ze speyfikają 23
Wymagania PN-EN ISO 9001 dla wyposażenia pomiarowego Wyposażenie, które daje wątpliwe wyniki (zostało przeiążone, postępowano z nim nie właśiwie, przekraza wyspeyfikowane granie) powinno zostać WYŁĄCZONE Z UŻYTKOWANIA oraz odpowiednio OZNAKOWANE Organizaja powinna zbadać wpływ wykrytej wady na wześniej wykonane badania/pomiry i wszząć postępowanie zgodne z proedurą Wyposażenie pomiarowe.
Wymagania PN-EN ISO 9001 dla wyposażenia pomiarowego Wszędzie gdzie jest to możliwe, ałe wyposażenie nadzorowane przez organizaję oraz wymagająe wzorowania, powinno być opatrzone etykietami, jednoześnie wskazująymi na status danego wyposażenia oraz zawierająymi datę ostatniego wzorowania i kryteria następnego wzorowania (np., ważne 2 lata, następne wzorowanie ).
Wymagania PN-EN ISO 9001 dla wyposażenia pomiarowego Jeżeli do utrzymania zaufania o do statusu wzorowania wyposażenia pomiarowego koniezne są sprawdzenia pośrednie, należy je przeprowadzać zgodnie z określoną proedurą, np.: - każdorazowo przed użyiem, - raz na pół roku, - każdorazowo, gdy wyposażenie znajdzie się poza bezpośrednim nadzorem organizaji.
Ogólne wymagania w zakresie nadzoru nad wyposażeniem pomiarowym podano w normie PN-EN 10012-1:1998, a w szzególnośi: - System potwierdzania statusu metrologiznego przyrządu, - Audity i przeglądy tego systemu, - Określanie wymagań w tym dokładnośi, rozdzielzośi i zakresu sprawdzeń, - Określenie poziomu niepewnośi wzorowania, - Oznakowywania przyrządów (etykietowanie), - Odstępu zasów miedzy potwierdzeniami (załąznik A), - Zabezpiezenie przed zmiana nastaw, 27
Na zęstość potwierdzania wpływa: Klasę wyposażenia, Zaleenia produenta, dostawy, Trendy zmiany błędów (z poprzednih wzorowań), Zapisy z przebiegu konserwaji i obsługi oraz tendenję do zużywania się i pełzania, Zakres i intensywność użytkowania, Częstość wykonywania porównań z jednostką miary, Warunki otozenia i użytkowania, Ozekiwaną dokładność pomiaru, Odpowiedzialnośi za wykorzystanie niezdatnego wyposażenia, Koszty wzorowania, Długość okresu pozostawania bez sprawnego przyrządu w użytkowaniu. 28
ZARZĄDZANIE CZĘSTOTLIWOŚCIĄ SPRAWDZANIA I WZORCOWANIA AKP ASPEKTY ISTOTNE PRZY USTALANIU CZĘSTOTLIWOŚCI WZORCOWANIA AKP: 1.CZY JEST TO PROCES ZWALNIAJĄCY PRODUKT? 2.JAKA JEST ISTOTNOŚĆ TEGO PROCESU POMIAROWEGO NA RYZYKO PRODUKTU? 3.JAKA JEST CZĘSTOTLIWOŚĆ WYKONYWANIA POMIARÓW UŻYTKOWYCH? 4.JAKIE SĄ WARUNKI PROWADZENIA PROCESU POMIAROWEGO? 5.JAKA JEST LECIWOŚĆ WYPOSAŻENIA POMIAROWEGO? 6.JAKIE SĄ WYNIKI OSTATNICH 3 KALIBRACJI AKP W ASPEKCIE DOPUSZCZALNYCH BŁĘDÓW? 7.JAKA JEST ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA I PRAWNA ZA PRODUKT NIEZGODNY Z WYMAGANIAMI? 8.JAKIE SĄ KOSZTY WZORCOWANIA?
ZARZĄDZANIE CZĘSTOTLIWOŚCIĄ KALIBRACJI OKRESOWYCH AKP HIST O G R AM W YZN AC ZO N YC H P O D C ZAS KALIB R AC JI B ŁĘ D Ó W W AG I [kg ] 0,015 0,01 0,005 1 kwi 04 1 gru 03 1 sie 03 1 kwi 03 1 gru 02 1 sie 02 1 kwi 02 1 gru 01 1 sie 01 1 kwi 01 1 gru 00 1 sie 00 1 kwi 00 1 gru 99 1 sie 99 1 kwi 99 1 gru 98 1 sie 98 1 kwi 98 1 gru 97 1 sie 97 1 kwi 97 1 gru 96 1 sie 96 1 kwi 96 1 gru 95 1 sie 95 1 kwi 95-0,01 1 gru 94-0,005 1 sie 94 0-0,015-0,02 W yzn b ład o d hyłk a gó rna D o p uszzalny b łąd o d hyłk a gó rna W yzn b łąd o d hyłk a d o lna D o p uszzalny b łąd o d hyłk a d o lna A lert gó rny A lert d o lny
ZARZĄDZANIE CZĘSTOTLIWOŚCIĄ KALIBRACJI OKRESOWYCH AKP INTERPRETACJA NEGATYWNYCH WYNIKÓW KALIBRACJI AKP Niezbędne działania: a/. Analiza, wstez do ostatniego sprawdzenia bieżąego, wszystkih oznazeń, pomiarów i wyników do któryh stosowano przyrząd pomiarowy z niepewną harakterystyką (negat po kalibraji), b/. Określenie istotnośi wpływu wyznazonego podzas kalibraji lub sprawdzenia okresowego błędu wskazań przyrządu pomiarowego na jakość proesu pomiarowego lub produktu (wyrobu), /. Podjęie deyzji, w odniesieniu do rzetelnośi dokonanyh wześniej pomiarów, o ih unieważnieniu lub powtórzeniu.
ZARZĄDZANIE CZĘSTOTLIWOŚCIĄ KALIBRACJI OKRESOWYCH AKP Występująe trudnośi: 1.Wielokrotnie spotykamy się z faktem braku zasu na dokumentowanie tej zynnośi. 2.Sam fakt wykonania zynnośi jest wyjątkowo ważny dla systemu zarządzania jak i proesu pomiarowego. Dotyhzas zajmowaliśmy się przyrządem pomiarowym i zynnośiami z zakresu jago nadzorowania (tehniznego i metrologiznego), natomiast dla zamknięia pętli sprzężenia zwrotnego musimy wykonać analizę ryzyka produktu. 3.Samo wyofanie z użytkowania przyrządu pomiarowego niezgodnego z warunkami proesu stanowi jedynie połowę działań dla tej niezgodnośi. 4. W wielu przypadkah, gdy ykl produkyjny od produenta do konsumenta jest bardzo krótki np. przemysł spożywzy, to konsekwenje wykrytej niezgodnośi mogą być nieodwraalne, gdyż produkt znajduje się poza oddziaływaniem organizaji. 32
ZARZĄDZANIE CZĘSTOTLIWOŚCIĄ KALIBRACJI OKRESOWYCH AKP
ZARZĄDZANIE CZĘSTOTLIWOŚCIĄ KALIBRACJI OKRESOWYCH AKP DOKUMENTOWANE ZAMKNIĘCIA PĘTLI JAKOŚCI W PRZYPADKU NEGATYWNEGO WYNIKU SPRAWDZENIA / KALIBRACJI AKP: 1.Analiza ryzyka produktu wstez. 2.Weryfikaja i separaja produktu potenjalnie zagrożonego. 3.Czynnośi naprawze z AKP. 4.Kalibraja AKP po naprawie. 5.Przywróenie zgodnośi proesu pomiarowego z wymaganiami.
Serdeznie dziękuję Państwu za uwagę 35