Drodzy Czytelnicy, Szanowni Państwo,

Drodzy Czytelnicy, Szanowni Państwo, Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce jesienny numer kwartalnika naukowo-technicznego Elektroenergetyka Współczesność i Rozwój. Znajdą w nim Państwo szereg interesujących materiałów napisanych przez naukowców i ekspertów z branży elektroenergetycznej, w tym pracowników GK PSE Operator. Jak zwykle, staraliśmy się zaprezentować kwestie istotne dla rynku energii w Polsce i w Europie, odnoszące się do trwającej liberalizacji i harmonizacji rynków energii z punktu widzenia regulatora i przedstawiciela giełdy energii. Wśród zagadnień technicznych znalazły się zarówno opracowania teoretyczne, oparte na pracach badawczo-rozwojowych (także na zlecenie PSE Operator), blok poświęcony energetyce słonecznej i wpływowi Słońca na system elektroenergetyczny, jak i zalecenia dotyczące praktyki remontowej w spółkach Grupy Kapitałowej PSE Operator. Wracamy do poruszanego w E-WiR tematu przewidywanych zmian w elektroenergetyce w kontekście polityki klimatycznej Unii Europejskiej i spodziewanego wzrostu cen uprawnień do emisji CO 2. Wydanie rozpoczynamy artykułem Marka Woszczyka pt. Rola regulatora na europejskim rynku energii. Prezes URE zauważa, że liberalizacja i harmonizacja zasad rynku energii elektrycznej oraz postęp w tym obszarze na rynkach regionalnych przybliżają pełną integrację i powstanie jednolitego europejskiego rynku energii. Osiągnięcie tego celu do 2014 r. wymaga intensyfikacji działań wszystkich uczestników, aby wyeliminować bariery na rynku krajowym i przygotować infrastrukturę do integracji, co najmniej w wymiarze regionalnym. Europejska infrastruktura rynkowa, którą tworzy III pakiet liberalizacyjny wspierany przez inicjatywy Komisji Europejskiej na rzecz integralności i przejrzystości handlu na hurtowym rynku energii oraz katalog instrumentów wspierających połączenia techniczne, określonych w tzw. pakiecie infrastrukturalnym, powinny zapewnić zakończenie procesu integracji do 2014 r.( ) Proces implementacji trzeciego pakietu liberalizacyjnego jeszcze się w Polsce nie rozpoczął. Biorąc pod uwagę złożoność materii, założenia o potrzebie uregulowania zagadnień rynku energii elektrycznej i rynku gazu ziemnego w odrębnych ustawach oraz kalendarz polityczny, faktyczna implementacja dyrektyw może nastąpić dopiero w przyszłym roku pisze Marek Woszczyk. Mimo braku implementacji dyrektyw rynkowych do prawa krajowego przepisy rozporządzeń wchodzących w skład tego pakietu stosuje się wprost. W materiale został opisany status regulatora i główne cele jego działania na europejskim rynku energii elektrycznej. Autor przedstawił rolę regulatorów w rozwoju rynków regionalnych i integracji europejskiego rynku energii elektrycznej, w tym harmonizację kodeksów sieciowych, uzgadnianie 10-letnich planów inwestycyjnych oraz monitorowanie rynku hurtowego i eliminowanie prób manipulacji rynkiem. Prezes URE przypomina, że zadanie zrealizowania tych celów zostało nałożone w większym niż dotychczas stopniu na dwie instytucje: niezależnego regulatora i na niezależnego operatora systemu przesyłowego, jako przedstawicieli państwa członkowskiego w strukturach nowych instytucji europejskich. Status niezależności regulatora danego państwa, określony w przepisach prawa krajowego oraz status niezależności operatora systemu przesyłowego będą mieć istotny wpływ na zdolność do osiągania prorynkowych celów w wymiarze krajowym. Efekty osiągane na rynku krajowym i krajowe doświadczenia oraz pionierskie rozwiązania dają możliwość tak dużym krajom, jak Polska, do przejmowania roli lidera w wybranych projektach i partnera w innych podsumowuje Marek Woszczyk. Profesor Jacek Malko podejmuje fundamentalne zagadnienie, jakim jest Sektor energii w procesie przemian. W syntetycznym artykule prezentuje impulsy rozwojowe dla systemów elektroenergetycznych. Początkowo były nimi dość elementarne potrzeby: efektywne zasilanie odbiorników prądu w gospodarstwach domowych i utrzymywanie układów napędu w przemyśle. Obecnie zmieniły i poszerzyły się zadania stojące przed energetyką, a zmiany w sposobach wytwarzania, przesyłania, zarządzania i użytkowania energii elektrycznej opierają się na zachodzącej na wielką skalę elektryfikacji procesów w przemyśle i w transporcie. Aby sprostać nowym oczekiwaniom niezbędna staje się infra- 4

struktura bardziej elastyczna, zdolna do rekonfiguracji, nasycona technologiami informatycznymi i komunikacyjnymi (ICT), przynajmniej na poziomie dystrybucji, z tendencją do rozszerzenia na cały system uważa profesor Malko. Obok zdigitalizowanej doskonałej mocy współczesny konsument oczekuje sieci inteligentnej nowej generacji, zdolnej do informowania, zaopatrywania w energię i bezpiecznej. Dział TECHNOLOGIA rozpoczynamy wyczerpującym artykułem pt. Przywracanie zdolności przesyłowej sieci po ruchowym lub awaryjnym odstawieniu linii autorstwa prof. Piotra Kacejko, prof. Jana Machowskiego, dr Piotra Millera, Pawła Pijarskiego i Rafała Kuczyńskiego. Artykuł dotyczy bardzo ważnego zagadnienia łączeń zwanych synchronicznymi lub do pierścienia. Autorzy z Politechniki Lubelskiej, Politechniki Warszawskiej i PSE Operator stworzyli spójną teorię, metodykę obliczeń i odpowiednie oprogramowanie. Materiał jest dość obszerny i porusza tematykę istotną dla operatora systemu przesyłowego. Dotychczas temat nie był omawiany tak kompleksowo, nawet w opracowaniach innych operatorów systemów przesyłowych. Załączenia linii przesyłowych po ich ruchowym lub awaryjnym odstawieniu mogą powodować duże udary prądu groźne dla elementów systemu elektroenergetycznego. Dla ograniczenia tych udarów stosuje się urządzenia synchrocheck do kontroli warunków zamknięcia wyłącznika. Autorzy opisują kryteria doboru nastawień urządzeń synchrocheck, metody obliczania niezbędnych wielkości i program komputerowy do doboru wartości nastawczych tych urządzeń. Artykuł powstał w oparciu o raport z pracy badawczo-rozwojowej wykonanej na zlecenie PSE Operator. W materiale Straty mocy w transformatorach energetycznych zasilających dużych odbiorców przemysłowych prof. Kazimierz Jagieła, dr Janusz Rak, dr Marek Gała i Marian Kępiński zauważyli, że w ostatnich kilkudziesięciu latach nastąpiło radykalne zwiększenie udziału odbiorników energii o nieliniowych charakterystykach napięciowo-prądowych w ogólnej mocy zainstalowanej w systemie elektroenergetycznym. Prądy niesinusoidalne pobierane przez odbiorniki nieliniowe powodują spadki napięć o kształcie niesinusoidalnym, co prowadzi do odkształcenia krzywej napięcia dostarczanego do odbiorcy. Szybki wzrost mocy urządzeń energoelektronicznych (napędów prądu stałego i przemiennego, sterowników AC) wywołał problemy związane z obecnością i zwiększającym się poziomem wyższych harmonicznych generowanych do sieci elektroenergetycznych. Autorzy rozpatrują wpływ wyższych harmonicznych na warunki pracy transformatorów energetycznych, analizują straty w transformatorach przy przebiegach odkształconych, opisują metody wyznaczania zmniejszenia obciążenia transformatora i współczynników obniżenia dopuszczalnego obciążenia transformatorów w stacjach elektroenergetycznych. Na podstawie prowadzonych badań dochodzą do wniosku, że w typowych transformatorach energetycznych stacji WN/SN wpływ odkształcenia napięcia zasilającego jest pomijalny, a znaczenie ma jedynie stopień deformacji prądu obciążenia tj. obecność wyższych harmonicznych prądu. Energia promieniowania słonecznego była zawsze wykorzystywana przez ludzi zarówno w sposób przypadkowy, jak i zaplanowany. Jednak dopiero współczesne technologie dopasowane do warunków klimatycznych, typu i wielkości obciążeń energetycznych umożliwiły efektywne pozyskanie i przetwarzanie tej energii do celów użytkowych. Rozwiązania, do niedawna niemożliwe do stosowania w pewnych warunkach nasłonecznienia i odbioru energii użytkowej, uległy udoskonaleniu dzięki postępowi technologicznemu. Obecnie nie tylko są realne, ale stają się coraz bardziej powszechne pisze prof. Dorota Chwieduk w Wybranych problemach energetyki słonecznej. Autorka opisuje podstawowe konwersje energii promieniowania słonecznego, stosowane rozwiązania energetyki słonecznej rozproszonej, podaje stan i perspektywy rozwoju energetyki słonecznej i fotowoltaiki. Prof. Chwieduk prognozuje, że droga obecnie w Europie środkowej energia elektryczna z systemów fotowoltaicznych ok. 2020 r. stanie się konkurencyjna wobec energii konwencjonalnej produkowanej w szczycie i ok. 2030 r. w stosunku do energii produkowanej poza szczytem. Podaje skalę inwestycji w instalacje fotowoltaiczne i dochodzi do wniosku, że współczesne technologie fotowoltaiczne energetyki słonecznej powinny być poważnie brane pod uwagę przy tworzeniu planów rozwoju sektora elektroenergetycznego w przyszłości. nr 3 (9) 2011 5

W środowisku elektroenergetyków od lat dyskutuje się o wpływie burz słonecznych (zwanych też burzami magnetycznymi) na funkcjonowanie systemów elektroenergetycznych. Efekty aktywności Słońca i ich związek z pracą przesyłowych sieci elektroenergetycznych były omawiane podczas seminarium Pogoda kosmiczna zagrożenia dla infrastruktury technicznej, wyzwania dla zarządzania kryzysowego, zorganizowanego 21 czerwca 2011 r. w siedzibie PSE Operator przez Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk, PSE Operator i Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Początkowo naukowcy twierdzili, że incydenty mogą się zdarzać jedynie w nocy, w szczycie aktywności cyklu słonecznego i że mają znaczenie tylko na obszarach o dużej szerokości geograficznej. Lata doświadczeń wskazują, że ryzyko wpływu burz geomagnetycznych na system elektromagnetyczny (SEE) występuje na obu półkulach, w wielu krajach, również o umiarkowanej szerokości geograficznej. Na pytanie Czy burze magnetyczne są groźne dla krajowej elektroenergetyki? próbują odpowiedzieć Adam Klimpel i Krzysztof Lipko. Opisują wpływ pogody kosmicznej na zakłócenia (niekiedy na ogromną skalę) w przesyle energii elektrycznej. Przedstawiają przykłady światowych awarii elektroenergetycznych, które pozbawiły prądu wiele milionów ludzi i doprowadziły do uszkodzenia infrastruktury przesyłowej (m.in. spalone transformatory przesyłowe). Autorzy wyjaśniają powstawanie prądów indukowanych geomagnetycznie GIC 1 i ich wpływ na transformatory, podając jednocześnie środki zaradcze zapobiegające negatywnym wpływom tych prądów. Proponują także listę działań, gdyby zaistniało prawdopodobieństwo wystąpienia burz magnetycznych w Polsce. Jednak dotychczas (w latach 1980-2011) nie stwierdzono wpływu burz słonecznych na Krajowy System Elektroenergetyczny. przesyłowych może to być katastrofalne w skutkach (zerwanie przewodu roboczego, przerwy w dostawie energii elektrycznej). Propozycję rozwiązania problemu opisują Tadeusz Szczepański i Jan Gramowski w artykule pt. Naprawa linii 220 kv Włocławek Azoty Pątnów za pomocą oplotowych złączek mostkujących BELOS-PLP PREFORMED TM Splice Shunt. Autorzy twierdzą, że prototypowe użycie oplotowych złączek mostkujących znacznie ogranicza koszty naprawy linii. Całkowity koszt założenia dziesięciu oplotowych złączek jest porównywalny z wymianą jednej uszkodzonej złączki zaprasowanej na linii. Istnieją obecnie techniki pozwalające na wykonanie oględzin odgórnych napowietrznych linii przesyłowych bez wyłączania napięcia (technologie prac pod napięciem PPN) i bez odstawiania automatyki samoczynnego ponownego załączania (SPZ). Krzysztof Mikołajczyk, Jan Gramowski i Tadeusz Szczepański proponują Wykorzystanie techniki PPN do poprawy diagnostyki stanu technicznego napowietrznych linii przesyłowych. Autorzy prezentują aktualny stan diagnostyki liniowej, oględziny odgórne jako jej uzupełnienie i opisują doświadczenia PSE-Północ w prowadzeniu przeglądów linii NN w technologiach PPN. Po przeanalizowaniu wybranych prac na liniach i oszacowaniu wszystkich elementów wpływających na wybór metody, autorzy twierdzą, że koszty PPN i prac z wyłączeniem napięcia są porównywalne, a dla niektórych zabiegów technologia bezwyłączeniowa jest ewidentnie tańsza (przy drobnych naprawach w strefie napięciowej). Dochodzą do wniosku, że zasadne jest wznowienie przeglądów odgórnych napowietrznych linii przesyłowych jako zabiegów planowych wykonywanych cyklicznie (np. co 10 lat) ze względu na skuteczność oględzin odgórnych i możliwości technologii PPN, wdrożonych w polskiej sieci przesyłowej. Na eksploatowanych od lat liniach przesyłowych coraz częściej kłopoty sprawiają złączki śródprzęsłowe i zaprasowane uchwyty odciągowe. Po kilkudziesięciu latach z powodu utleniania aluminium lub korozji jego powierzchni, nawet dobrze zaprasowane złączki lub uchwyty odciągowe tracą swoje właściwości elektryczne i mechaniczne. Prąd przepływający przez złączkę powoduje wydzielanie się ciepła na skutek wzrostu jej rezystancji. Dla linii Ponownie mamy okazję zaprezentować na naszych łamach publikację międzynarodowego grona ekspertów, przygotowaną pod auspicjami CIGRE pt. Inicjatywa TSC 2 : wzrost bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej poprzez pogłębienie regionalnej współpracy międzyoperatorskiej w oparciu o wspólną platformę informatyczną i wspólne działania naprawcze. Celem opisanej inicjatywy jest zwiększenie bezpieczeństwa systemu elektroener- 1 GIC geomagnetically induced currents 2 Regionalna grupa TSC (ang. Transmission System Operator Security Cooperation, www.tso-security-cooperation.eu) została powołana w dniu 19 grudnia 2008 r. w wyniku umowy o współpracy międzyoperatorskiej. Grupa TSC obejmuje systemy, których warunki pracy są od siebie uzależnione w największym stopniu. Inicjatywa promuje współdziałanie służb dyspozytorskich nie tylko w sytuacjach awaryjnych, ale też w codziennym prowadzeniu ruchu sieci w całym regionie. 6

getycznego przez pogłębienie współpracy międzyoperatorskiej, wypracowanie kryteriów oceny bezpieczeństwa i umożliwienie otwartej wymiany danych. Rudolf Baumann, Knut Eggenberger, Dennis Klaar, Olivier Obert, Robert Paprocki, Tuncay Türkucar i Joachim Vanzetta przedstawili proces wdrożenia wspólnej platformy informatycznej i zaprezentowali doświadczenia w koordynacji współpracy międzyoperatorskiej, skupiając się na aspektach technicznych, ekonomicznych i regulacyjnych. Sporo miejsca poświęcili opisowi platformy informatycznej, służącej wymianie danych i prowadzeniu wspólnych analiz bezpieczeństwa (system CTDS 3 ). System CTDS umożliwia operatorom systemów przesyłowych weryfikację i porównanie efektywności poszczególnych działań naprawczych. W praktyce daje to rozwiązanie problemu przy minimalizacji jego kosztu. - Należy jednak pamiętać, że w przypadku połączonych systemów elektroenergetycznych środek naprawczy wdrożony przez jednego OSP może jednocześnie stworzyć zagrożenie dla bezpieczeństwa systemu innego OSP. Współpraca międzyoperatorska oraz system CTDS mają na celu przeciwdziałać tego typu zjawiskom przez uwzględnienie wszystkich skutków ubocznych danego działania naprawczego na całym obszarze połączonego systemu. Jak się okazuje, w niektórych przypadkach bardziej efektywne jest rozwiązanie problemu danego operatora poprzez operatorów z krajów sąsiadujących. Innymi słowy, system CTDS pozwala zastąpić mniej efektywne działania jednostronne lub dwustronne wielostronnymi działaniami naprawczymi przestrzegają autorzy. Na zakończenie autorzy nakreślili kierunki rozwoju inicjatywy TSC, w tym przeanalizowanie doświadczeń podczas pracy z systemem CTDS, przeprowadzenie rzetelnej oceny, a w razie potrzeby reorganizacji wspólnego zdecentralizowanego planowania operacyjnego. Kolejnym celem OSP jest ocena wykonalności wyznaczania i alokacji zdolności przesyłowych oraz koordynacji na całym obszarze objętym inicjatywą TCS. Dodatkowo inicjatywa ma przeciwdziałać pracy systemu poza dopuszczalnymi granicami bezpieczeństwa, przede wszystkim za pomocą działań rynkowych, a nie przez złożone wielostronne środki naprawcze typu redispatching transgraniczny. Autorzy przedstawili potencjalne kierunki przyszłego rozwoju systemu CTDS. Najważniejsze wymagania w tym zakresie to po- prawa prognozowania oraz funkcje optymalizacyjne, w tym opracowanie narzędzi optymalizacyjnych do wyznaczania najbardziej efektywnych środków naprawczych w obrębie całej sieci przesyłowej dla określonych stanów krytycznych systemu. - Identyfikacja krytycznych scenariuszy i wyznaczenie najbardziej efektywnych środków naprawczych jeszcze przed wystąpieniem ograniczeń przesyłowych sprawiają, że operator zyskuje więcej czasu na przeprowadzenie obliczeń niż w przypadku analizy w czasie rzeczywistym podczas sytuacji awaryjnej. W ten sposób zwiększa się dokładność modelowania, a także możliwe jest zastosowanie bardziej zaawansowanych algorytmów, dzięki którym uzyskuje się znacznie lepsze rezultaty wyjaśniają autorzy. Na zakończenie autorzy dodają, że członkostwo w inicjatywie TCS stwarza okazję do organizacji i uczestnictwa we wspólnych szkoleniach poświęconych procesom operacyjnym, takim jak planowanie operacyjne, praca systemu w warunkach standardowych i awaryjnych, a także przywracanie bezpieczeństwa pracy systemu. Zgodnie z założonym harmonogramem od 1 lipca 2011 r. w Operatorze Systemu Przesyłowego wdrożono nowy model funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji. Jednym z najistotniejszych wyzwań było przejęcie przez Regionalne Centra Nadzoru koordynacji prac na majątku PSE Operator od Obszarowych Dyspozycji Mocy. Tomasz Kopka i Grzegorz Ciężki z Centrum Nadzoru z PSE Operator w artykule Nowy model funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji sieci przesyłowej opisują założenia nowego modelu, hierarchię w służbach nadzoru eksploatacji, obieg informacji między służbami dyspozytorskimi KDM/ODM a służbami nadzoru eksploatacji CN/RCN oraz koordynację prac i podział kompetencji między nimi. W tekście Sektor energetyczny zagadnienia rozwoju, analiza kosztów wytwarzania. Bilans uprawnień do emisji CO 2 w ramach EU ETS III Adam Gajda opowiada się za zwiększeniem udziału gazu w bilansie paliwowym sektora energetycznego w kontekście polityki klimatycznej UE i konieczności wymiany bazy wytwórczej energetyki w perspektywie 2020 r. - Stale zmieniają się warunki dotyczące otoczenia energetyki, w tym koszty czynników produkcji, prognozy cen uprawnień do emisji CO 2, koszty wychwytu 3 CTDS Common Tool for Data Exchange and n-1 Security Assessments nr 3 (9) 2011 7

i magazynowania CO 2, a negocjowane z Komisją Europejską (KE) projekty rozwiązań w sprawie ustanowienia łagodniejszych zasad przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji CO 2 dla ciepła sieciowego nie znalazły potwierdzenia. Uregulowania dotyczące zasad przydziału bezpłatnych uprawnień dla producentów ciepła i energii elektrycznej przyjęte w europejskim systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS III) nie są przy krajowej monokulturze węglowej wystarczającym bodźcem do podejmowania decyzji inwestycyjnych z pełną świadomością skali wynikającego z nich ryzyka pisze Adam Gajda. Autor dochodzi także do wniosku, że od roku 2020 (gdy producenci energii elektrycznej będą musieli kupować na aukcjach 100% potrzebnych uprawnień do emisji CO 2 ) przy cenie gazu ok. 36 zł/gj, tj. 1200 zł/tys. m 3 (p.c. 2008) i przy średniej cenie uprawnień 39 EUR (156 zł)/mg CO 2 bloki gazowe będą mogły konkurować z nowymi blokami węglowymi na parametry nadkrytyczne. Wdrożenie programu rozwoju sektora proponowanego przez Adama Gajdę (przedstawił go w artykule Krajowy sektor energetyczny ocena wpływu nowych mocy na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza w latach 2008-2020) wymaga sprawnych działań, w tym w zakresie infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej energii elektrycznej i gazu, a także podjęcia przez inwestorów ryzyka związanego z szerszym wprowadzeniem gazu do energetyki w stosunku do zakładanego w Polityce energetycznej Polski do 2030 r. Tym bardziej, że wobec niekorzystnych doświadczeń z pilotowymi instalacjami CCS 4, moce węglowe mogą napotkać postępujący, znaczny wzrost kosztów wytwarzania w kolejnych fazach ETS (prognozowane duże wzrosty cen uprawnień). W artykule Planowane regulacje na rynku energii w Unii Europejskiej Jacek Brandt przybliża trzeci pakiet liberalizacyjny dla energetyki przyjęty przez Komisję Europejską. Jego wprowadzenie zapewni obywatelom Unii Europejskiej korzyści z konkurencyjnego rynku energii w Europie. Kluczowymi celami trzeciego pakietu liberalizacyjnego są: możliwość wyboru dostawcy energii przez konsumentów, uczciwsze ceny energii, czystsza energia i bezpieczeństwo dostaw. W podsumowaniu autor stwierdza, że wdrożenie zapowiadanych rozwiązań rynkowych wymaga w pierwszej kolejności opracowania dokumentów ogólnych w postaci wytycznych ramowych i kodeksów sieciowych dla każdego obszaru rynku. Wdrażanie szczegółowych rozwiązań rynkowych to domena operatorów systemów przesyłowych i giełd energii. Dla czystości krajowych rozwiązań prawnych niezbędne jest jak najszybsze ustawowe wzmocnienie roli Prezesa URE zgodnie z przepisami unijnymi. W dziale KTO JEST KIM W ENERGETYCE przybliżamy kolejne sylwetki osób znanych nie tylko w polskiej energetyce. Znalazł się wśród nich prof. Maciej Kaliski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki, który od czerwca br. nadzoruje sektor energetyczno-paliwowy i górnictwo. Omówiliśmy dokonania profesorów Zbigniewa Szczerby i Jacka Mareckiego, związanych z Politechniką Gdańską, z okazji podwójnego jubileuszu 60-lecia pracy na rzecz polskiej elektroenergetyki. Rynek europejski reprezentuje Herbert Reul przewodniczący komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii Parlamentu Europejskiego. W 120. rocznicę przesyłu energii elektrycznej na dużą odległość przy użyciu prądu trójfazowego wysokiego napięcia przypominamy Michała Doliwo-Dobrowolskiego (1862 1919), genialnego wynalazcę, twórcę m.in. tego systemu przesyłu energii elektrycznej. Gorąco zachęcamy Państwa do lektury jesiennego wydania E-WiR. Jak zawsze liczymy na bieżący kontakt z redakcją. Propozycje artykułów oraz wszelkie spostrzeżenia, uwagi i komentarze prosimy nadsyłać na adres: redakcja@elektroenergetyka.org. Przypominamy o dostępności numerów archiwalnych i informacji redakcyjnych na stronie internetowej www.elektroenergetyka.org. Redakcja E-WiR 4 CCS Carbon Capture and Storage Systems 8