AGNIESZKA TURSKA-KAWA OSOBOWOŚCIOWE UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH Studium województwa śląskiego
RECENZENCI dr hab. Danuta Plecka, prof. hlmk dr hab. Łukasz Tomczak, prof. US Spis treści: REDAKTOR PROWADZi}CY Radosław Urbański REDAKTOR TECHNICZNY Paweł Banasiak KOREKTA Martyna Janiak PROJEKT OKŁADKI Krzysztof Galus Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach Copyright by Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2013 ISBN 978-83-7780-833-7 Wydawnictwo prowadzi sprzedaż wysyłkową: tel./fax 56 648 50 70, e-mail: marketing@marszalek.com.pl Wydawnictwo Adam Marszałek, ul. Lubicka 44, 87-100 Toruń tel./fax 56 648 50 70; tel. 56 660 8160,566642235 e-mail: info@marszalek.com.pl www.marszalek.com.pl Drukarnia nr 2, ul. Warszawska 52,87-148 Łysomice, tel. 56 6783478 WSTĘP ROZDZiAŁ I ZAŁOŻENIA ROZWAŻAŃ TEORETYCZNYCH I PRZEPROWADZONYCH BADAŃ WŁASNYCH................ ROZDZIAŁ II OSOBOWOŚĆ ORAZ JEJ MIEJSCE WE WSPÓŁCZESNYCH BADANIACH ZACHOWAŃ WYBORCZYCH 1. Osobowość - zagadnienia d~fi~ic';j~~'i'kia~~iik;~;j~~'. : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 1.1. Pojęcie osobowości...................... 1.2. Pomiar osobowości.................... 1.3. Cechowe ujęcie osobowości.......................... 2. Pięcioczynnikowy model osobowości - historia, podstawowe założenia, krytyka......................................... 2.1. Historia badań nad pięcioczynikowym modelem osobowości....... 2.2. Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości Paula T. Costy i Roberta R. McCrae.......................... 2.3. Krytyka modelu pięcioczynikowego......................... 3. Osobowość jako kategoria polityczna............... ROZDZIAŁ III POJĘCIE I SPECYFIKA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH.............. l. Podstawowe formy zachowań wyborczych................... 2. Uwarunkowania aktywności wyborczej.............. 2.1. Psychologiczne uwarunkowania aktywności wyborczej............. 2.1.1. Poznawcze mechanizmy motywacyjne............... 2.1.2. Procesy afektywne............................ 2.1.3. Motywy specyficzne................................ 2.2. Sytuacyjne uwarunkowania aktywności wyborczej............ 2.3. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania aktywności wyborczej...... 7 II 17 17 17 20 23 27 27 31 36 38 48 48 55 56 56 60 61 64 66
Spis treści 3. Modele zachowań wyborczych............. 3.1. Model socjologiczny (socjalno-strukturalny)......... 3.2. Model psychologiczny (identyfikacji partyjnej, uspołecznionej jednostki)...,............................ 3.3. Model ekonomiczny (teoria racjonalnego wyboru)............ 4. Osobowościowe uwarunkowania preferencji politycznych. Klasyczne teorie i badania............... 4.1. Charakter autorytarny (Erich Fromm).......... 4.2. Osobowość autorytarna (Theodor WAdorno, Nevitt San ford, Else Frenkel-Brunswik, Daniel Levinson).................. 4.3. Umysłowość twarda-miękka (Hans J. Eysenck).............. 4.4. Dogmatyczność umysiu (Milton Rokeach)........... 4.5. Polaryzacja afektywna (Silvan Tomkins).... 4.6. System wartości (Milton Rokeach)............... ROZDZIAŁ IV ZNACZENIE OSOBOWOŚCI W ANALIZIE I PROGNOZIE ZACHOWAŃ WYBORCZYCH........................... 93 l. Praktyczny wymiar badań nad osobowością wyborców........... 93 1.1. Segmentacja psychograficzna rynku................... 93 1.2. Rola osobowości wyborcy w kampaniach wyborczych.... 97 1.3. Psychograficzne wskaźniki jednostek biernych wyborczo i niezdecydowanych................... 101 2. Pomiar osobowości wyborców............................. 105 2.1. Metody pomiaru osobowości wyborców............. 106 2.2. Trudności w pomiarze osobowości wyborców.... 110 3. Pięcioczynnikowy model osobowości w badaniach zachowań wyborczych............ 112 69 70 72 74 78 79 81 84 86 88 90 Spis tre ści I 5 ROZDZIAŁ VI EMPIRYCZNA EKSPLORACJA WYNIKÓW BADAŃ.............. 140 l. Rozstrzygnięcia empiryczne...................... 140 2. Pytania badawcze.......................... 145 3. Typy wyborców oraz ich charakterystyka osobowościowa........ 146 3.1. Lojalni......... 146 3.2. Aktywni labilni..................... 151 3.3. Bierni........................... 157 3.4. Niesystematyczni.............................. 164 4. Preferencje ideologiczne a typy wyborców.............................. 170 5. Nieufność polityczna a typy wyborców.............. 178 ZAKOŃCZENIE: MOBILIZACJA OBYWATELSKA - DYSKUSJA NAD WNIOSKAMI PŁYNĄ.CYMI Z PRZEPROWADZONYCH BADAŃ................. 186 BIBLIOGRAFIA 0. 0 0.0 197 SPIS TABEL I RYSUNKÓW................. 227 ROZDZIAŁ V OPIS WYKORZYSTANYCH METOD BADAWCZYCH ORAZ CHARAKTERYSTYKA PRÓBY............... 122 l. Metody pomiaru zmiennych........... 122 2. Organizacja badań, sposób doboru oraz charakterystyka badanej próby... 127 2.1. Charakterystyka socjodemograficzna badanej próby............ 128 2.2. Charakterystyka socjodemograficzna jednostek biernych i aktywnych wyborczo w elekcjach 2009-2011............... 130 2.3. Charakterystyka socjodemograficzna jednostek o różnych preferencjach wyborczych i ideologicznych............. 135
Spis tabel i rysunków SPIS TABEL Tabela 1. Koncepcja człowieka oraz warsztat naukowo-badawczy w podstawowych teoriach osobowości... 24 Tabela 2. Najważniejsze punkty w historii rozwoju modelu pięcioczynnikowego.................... 27 Tabela 3. Struktura socjodemograficzna badanej próby z uwagi na kategorię płci, wieku oraz miejsca zamieszkania............. 128 Tabela 4. Struktura wykształcenia w badanej próbie............. 129 Tabela 5. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku... 130 Tabela 6. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach prezydenckich w 20 loroku... 131 Tabela 7. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach do sejmiku województwa w 2009 roku....... 133 Tabela 8. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach do sejmu w 2011 roku... 134 Tabela 9. Struktura socjodemograficzna jednostek o odmiennych deklarowanych preferencjach politycznych.............. 137 Tabela 10. Struktura socjodemograficzna jednostek o odmiennych deklarowanych preferencjach ideologicznych................ 139 Tabela 11. Wyniki analizy skupień na zbiorze wyników dotyczących zachowań wyborczych respondentów......................... 140 Tabela 12. Wyróżnione typy wyborców wśród badanych......... 141 Tabela 13. Wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA dla głównych czynników modelu Wielkiej Piątki......... 141 Tabela 14. Wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA dla poszczególnych składników głównych czynników modelu Wielkiej Piątki 142 Tabela 15. Zestawienie wartości głównych czynników modelu Wielkiej Piątki - wartości stenowe oraz odchylenia standardowe (analiza dla wartości istotnych w teście ANOVA)............. 144
228 I Spis tabel i rysunków Tabela 16. Zestawienie wartości poszczególnych składników głównych czynników modelu Wielkiej Piątki - wartości sten owe oraz odchylenia standardowe (analiza dla wartości istotnych w teście ANOVA)....... 144 Tabela 17. Struktura socjodemograficzna lojalnych................. 151 Tabela 18. Struktura socjodemognificzna aktywnych labilnych......... 157 Tabela 19. Odpowiedzi badanych uzasadniające ich bierność w analizowanym cyklu wyborczym................. 159 Tabela 20. Wyróżnione podtypy biernych.............. 160 Tabela 21. Struktura socjodemograficzna biernych....... 163 Tabela 22. Rozkład odpowiedzi uzasadniających bierność w poszczególnych elekcjach w grupie niesystematycznych........ 165 Tabela 23. Wyróżnione podtypy niesystematycznych oraz ich deklarowana bierność w poszczególnych elekcjach..................................... 166 Tabela 24. Bierność w poszczególnych wyborach w grupie niesystematycznych............ 167 Tabela 25. Struktura socjodemograficzna niesystematycznych... 170 Tabela 26. Struktura preferencji ideologicznych w poszczególnych typach zachowań wyborczych.......................... 177 Tabela 27. Rezultaty analizy wariancji dla różnych typów wyborców........ 183 Tabela 28. Średnie oraz odchylenia standardowe wskaźnika nieufności politycznej oraz wyniki w te śc ie post-hoc Tukey'a HSD dla analizowanych typów wyborców.................................. 184 Tabela 29. Zestawienie poziomów zaufania jako składnika ugodowości oraz nieufności politycznej wśród różnych typów wyborców............. 185 Tabela 30. Postawy względem sceny politycznej poszczególnych typów wyborców................. 189 Tabela 31. Znaczenie cech osobowości poszczególnych typów wyborców dla aktywności obywatelskiej...................... 194 SPIS RYSUNKÓW Rysunek l. Schemat osobowości według Pięcioczynnikowej Teorii Osobowości.................... 31 Rysunek 2. Zależności pomiędzy polityką, osobowością a zachowaniem politycznym................................... 39 Rysunek 3. Predyspozycyjne zaplecze aktora politycznego........ 39 Rysunek 4. Model znaczenia" wolności" i "równości" w ideologiach politycznych w teorii Miltona Rokeacha.................. 92
9 ISBN 978-83-7780-833-7