SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 28.11.2013 COM(2013) 836 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Czwarte sprawozdanie w sprawie monitorowania sytuacji po liberalizacji reżimu wizowego w państwach Bałkanów Zachodnich zgodnie z oświadczeniem Komisji z dnia 8 listopada 2010 r. (Tekst mający znaczenie dla EOG) PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Czwarte sprawozdanie w sprawie monitorowania sytuacji po liberalizacji reżimu wizowego w państwach Bałkanów Zachodnich zgodnie z oświadczeniem Komisji z dnia 8 listopada 2010 r. (Tekst mający znaczenie dla EOG) 1. WPROWADZENIE Od dnia 19 grudnia 2009 r. obywatele byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii, Czarnogóry i Serbii posiadający paszport biometryczny mogą korzystać z ruchu bezwizowego do państw członkowskich UE, zgodnie z rozporządzeniem 539/2001 1. Obywatele Albanii i Bośni i Hercegowiny korzystają z ruchu bezwizowego na tych samych warunkach od dnia 15 grudnia 2010 r. Decyzja o zniesieniu obowiązku wizowego została podjęta na podstawie szczegółowej oceny postępów poczynionych przez te państwa w wypełnianiu wymogów przewidzianych w ich planach działania dotyczących liberalizacji reżimu wizowego w obszarach obejmujących bezpieczeństwo dokumentów, zarządzanie granicami i migracjami, azyl, walkę z przestępczością zorganizowaną i korupcją i prawa podstawowe związane ze swobodą przemieszczania się. Ruch bezwizowy pozostaje jednym z głównych dotychczasowych osiągnięć tych państw w staraniach na rzecz integracji europejskiej. W oświadczeniu sporządzonym dla Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych dnia 8 listopada 2010 r. Komisja podkreśliła, że integralność ruchu bezwizowego zależy od kontynuowania przez poszczególne państwa Bałkanów Zachodnich wdrażania środków określonych w ich planach działania dotyczących wiz. Komisja ustanowiła mechanizm monitorowania sytuacji po liberalizacji reżimu wizowego obejmujący wszystkie obszary polityki określone w planach działania dotyczących wiz w celu dokonania oceny trwałości reform mających na celu wspieranie integralności ruchu bezwizowego. Niniejsze sprawozdanie jest czwartym sprawozdaniem w sprawie monitorowania sytuacji po liberalizacji reżimu wizowego, publikowanym 2 od czasu oświadczenia Komisji sporządzonego w 2010 r. W sprawozdaniu zawarto przegląd procesu wprowadzania mechanizmu monitorowania sytuacji po liberalizacji reżimu wizowego, przedstawiono dokonaną przez Komisję ocenę środków wdrażanych przez państwa Bałkanów Zachodnich na podstawie ich planów działania dotyczących wiz, dokonano przeglądu funkcjonowania ruchu bezwizowego i sformułowano zalecenia w odniesieniu do reform mających na celu zapobieganie ponownemu powstawaniu problemów, które od 2010 r. utrudniają ruch bezwizowy. 1 2 Rozporządzenie Rady (WE) nr 539/2001 z dnia 15 marca 2001 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu (Dz.U. L 81 z 21.3.2001, s. 1). Poprzednie sprawozdania zawarte są w następujących dokumentach: SEC(2011) 695, SEC(2011) 1570, COM(2012) 472. PL 2 PL

2. WZMOCNIONY MECHANIZM MONITOROWANIA SYTUACJI PO LIBERALIZACJI REŻIMU WIZOWEGO Komisja opublikowała swoje trzecie sprawozdanie w sprawie monitorowania sytuacji po liberalizacji reżimu wizowego dnia 28 sierpnia 2012 r. 3. W sprawozdaniu tym Komisja przeprowadziła analizę postępów poczynionych przez poszczególne państwa zwolnione z obowiązku wizowego we wdrażaniu reform określonych w ich planach działania dotyczących liberalizacji reżimu wizowego, dokonała przeglądu funkcjonowania ruchu bezwizowego i oceniła starania tych państw na rzecz walki z nadużywaniem procedur azylowych w państwach członkowskich UE. Dialog między Komisją a państwami Bałkanów Zachodnich dotyczący ruchu bezwizowego odbywa się w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia. Urzędnicy Komisji odwiedzili Czarnogórę w styczniu 2013 r., Serbię w maju 2013 r. oraz Bośnię i Hercegowinę w czerwcu 2013 r. Z pomocą ekspertów z państw członkowskich mogli oni przeprowadzić weryfikację jakości reform wdrożonych przez te państwa zwolnione z obowiązku wizowego. 10. Forum Ministerialne UE Bałkany Zachodnie dotyczące Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych odbyło się dnia 5 listopada 2012 r. w Tiranie, w czasie gdy doszło do bezprecedensowego sezonowego napływu osób ubiegających się o azyl z Bałkanów Zachodnich do UE. Państwa Bałkanów Zachodnich przyjęły wspólną deklarację w zakresie ruchu bezwizowego, która potwierdziła ich zdecydowane zobowiązanie do wdrażania reform koniecznych w celu zachowania integralności ruchu bezwizowego. Komisja zwołała posiedzenie urzędników wysokiego szczebla dnia 12 listopada 2012 r., aby doprowadzić do realizacji tych zobowiązań. Uczestnicy posiedzenia postanowili wzmocnić mechanizm sprawozdawczości w zakresie przepływów migracyjnych poprzez wykorzystanie comiesięcznych powiadomień FRONTEX-u oraz wkładu ze strony Europolu i Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu (EASO). W grudniu 2012 r. wszystkie państwa Bałkanów Zachodnich zwolnione z obowiązku wizowego rozpoczęły przedkładanie Komisji miesięcznych statystyk dotyczących przepływów migracyjnych do UE. Komisja przeanalizowała stan tego systemu sprawozdawczości na posiedzeniu urzędników wysokiego szczebla, które odbyło się w Brukseli dnia 22 lutego 2013 r. W odpowiedzi na wzrost liczby wniosków o udzielenie azylu w 2012 r. i 2013 r., jaki nastąpił w poszczególnych krajach, państwa UE i zainteresowane państwa uczestniczące w dorobku Schengen podjęły natychmiastowe działania we współpracy z ich partnerami z Bałkanów Zachodnich. Wzrost liczby albańskich wniosków o udzielenie azylu w Zjednoczonym Królestwie na początku 2013 r. był impulsem do wysłania przez władze brytyjskie urzędnika łącznikowego ds. imigracji do Tirany. W sierpniu 2012 r. niemieckie organy azylowe odpowiedziały na niedawny wzrost liczby wniosków o udzielenie azylu z Serbii i byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii przez ponowne powołanie na Bałkanach Zachodnich jednostki wsparcia, co skróciło czas postępowania w przypadku decyzji podejmowanych w pierwszej instancji. W lipcu 2012 r. szwajcarskie organy federalne ds. migracji wprowadziły procedurę przyspieszoną w odniesieniu do wszystkich wnioskodawców z państw europejskich zwolnionych z obowiązku wizowego. W następstwie nagłego wzrostu liczby albańskich wniosków składanych w Szwecji w kwietniu i maju 2012 r. organy szwedzkie wysłały urzędników łącznikowych do Serbii i Czarnogóry i przekonały swoich albańskich partnerów do wzmocnienia kontroli na wszystkich albańskich przejściach granicznych. Albańska policja 3 COM(2012) 472. PL 3 PL

graniczna zintensyfikowała monitorowanie lotów do Szwecji z Grecji, Kosowa * i byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii, ponieważ większość albańskich pasażerów wylatywała z tych właśnie państw. FRONTEX, przy wsparciu swojej zachodniobałkańskiej sieci ds. analizy ryzyka, wydał dotychczas 34 sprawozdania dotyczące ostrzegania. W jego rocznej analizie ryzyka dotyczącej Bałkanów Zachodnich w 2013 r. (2013 Western Balkans Annual Risk Analysis), zaprezentowanej uczestnikom z Bałkanów Zachodnich na konferencji w Skopje w maju 2013 r., podsumowano najnowsze tendencje w zakresie kontroli granicznych na zewnętrznych granicach UE i nielegalnej migracji z regionu. Wspomniane sprawozdania oraz roczna analiza ryzyka zapewniają szczegółowe oceny tendencji migracyjnych z regionu oraz działań operacyjnych podejmowanych przez państwa członkowskie UE i zainteresowane państwa zwolnione z obowiązku wizowego w celu zapobiegania nadużywaniu azylu. Komisja opiera się na comiesięcznych powiadomieniach FRONTEX-u przy sporządzaniu not dla Rady i, w razie potrzeby, przy organizowaniu posiedzeń urzędników wysokiego szczebla. 3. OCENA TRWAJĄCEGO WDRAŻANIA PRZEZ PAŃSTWA BAŁKANÓW ZACHODNICH ŚRODKÓW SŁUŻĄCYCH SPEŁNIENIU WYMOGÓW PLANU DZIAŁANIA DOTYCZĄCEGO WIZ Ocena opiera się na następujących źródłach: comiesięcznych powiadomieniach oraz rocznej analizie ryzyka dotyczącej Bałkanów Zachodnich w 2013 r. wydanych przez FRONTEX; miesięcznych statystykach dotyczących tendencji migracyjnych, przedkładanych przez państwa Bałkanów Zachodnich; sprawozdaniach opisowych państw zwolnionych z obowiązku wizowego, zawierających analizę przyczyn nadużywania azylu; dodatkowych informacjach przedłożonych przez EASO i inne agencje UE; wynikach posiedzeń odpowiednich podkomitetów i spotkań w ramach dialogu wysokiego szczebla organizowanych z każdym państwem w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia oraz wynikach ukierunkowanych misji oceniających przeprowadzanych przez urzędników Komisji. Ocena opiera się na strukturze planów działania poszczególnych państw dotyczących liberalizacji reżimu wizowego. 3.1. Albania Nadal trwa wytwarzanie i dystrybucja biometrycznych paszportów i dowodów tożsamości. Od czasu wprowadzenia paszportów biometrycznych w maju 2009 r. władze albańskie wydały ich 2 590 000. Albania zmieniła swoje przepisy w celu zaostrzenia warunków ubiegania się przez obywateli o zmianę nazwiska, która może służyć obejściu kontroli granicznych. Zmieniono ustawę o ewidencji ludności, aby ograniczyć i kontrolować zmiany w tej ewidencji. Na mocy nowego rozporządzenia wydanego przez ministerstwo spraw wewnętrznych obywatele, aby móc ubiegać się o zmianę nazwiska, muszą uzyskać od straży granicznej zaświadczenie potwierdzające, że nie figurują w wykazie osób objętych zakazem wjazdu do strefy Schengen. Między czerwcem 2012 r. a marcem 2013 r. odrzucono z tego powodu około 34 % z 6 763 wniosków o zmianę nazwiska. Fałszowanie dokumentów, w szczególności stosowanie fałszywych stempli na zewnętrznych granicach UE oraz posługiwanie się przez obywateli Albanii podrobionymi paszportami, nadal stanowi poważny problem. Albania poczyniła postępy w obszarze zarządzania granicami. Zintensyfikowała współpracę operacyjną z Grecją, Włochami i Kosowem, wprowadziła porozumienie ustanawiające * Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244 z 1999 r. oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa. PL 4 PL

wspólne centrum współpracy policyjnej z byłą jugosłowiańską republiką Macedonii i prowadzi liczne wspólne patrole z Kosowem, byłą jugosłowiańską republiką Macedonii i Czarnogórą. Albania zapewniła także połączenie systemu informatycznego swojej straży granicznej z bazą danych ewidencji ludności na przejściach granicznych, co stanowi drugi poziom działań kontrolnych skierowanych przeciw oszustwom w zakresie zmiany nazwisk. Zdolności w zakresie analizy ryzyka i oceny zagrożenia wymagają wzmocnienia. Wprowadzono ramy instytucjonalne i prawne w obszarze azylu. Ochronę międzynarodową przyznaje się jednak w Albanii tylko niewielkiej liczbie wnioskodawców. Należy zintensyfikować starania w tym zakresie. Uchodźcom i osobom, którym przyznano ochronę uzupełniającą, nie wydano jeszcze osobistych dokumentów tożsamości. Albański system wizowy nie jest jeszcze w pełni zgodny z normami UE. Albania poczyniła pewne postępy w obszarze migracji. Nadal wdraża umowę o readmisji zawartą między UE a Albanią. Liczba dobrowolnie powracających obywateli albańskich w 2012 r. wzrosła w porównaniu do 2011 r. Należy jednak wzmocnić potencjał instytucjonalny w zakresie wdrażania strategii i planu działania w odniesieniu do osób powracających. Można odnotować pewien postęp w zakresie współpracy policyjnej i zwalczania przestępczości zorganizowanej. Albańskie siły policyjne dokonują obecnie przeglądu swoich procedur w celu poprawy zdolności sprawozdawczych funkcjonariuszy z jednostek terenowych i umiejętności stosowania proaktywnych technik śledczych. Istnieje pilna potrzeba zwiększenia koordynacji między głównymi instytucjami i zmaksymalizowania ich możliwości w zakresie prowadzenia dochodzeń dotyczących przestępczości poważnej i zorganizowanej. Albania zamierza wkrótce zawrzeć porozumienie operacyjne z Europolem. Osiągnięto postęp w obszarze zwalczania narkotyków. W pierwszym kwartale 2013 r. liczba spraw karnych związanych z handlem narkotykami wzrosła o blisko 40 %, natomiast liczba osób zatrzymanych pod zarzutami związanymi z narkotykami wzrosła o 11,5 %. Wzrosła liczba przypadków konfiskaty marihuany i kokainy, spadła natomiast liczba przypadków konfiskaty heroiny. Albania poczyniła pewne postępy w zwalczaniu handlu ludźmi, jednak handel wewnątrz kraju nadal pozostaje problemem. Utworzono standardowe procedury operacyjne w zakresie identyfikacji ofiar i potencjalnych ofiar oraz udzielania im wsparcia, natomiast potencjał organów ścigania oraz współpraca międzynarodowa wymagają jeszcze wzmocnienia. W listopadzie 2012 r. powołano wspólną grupę roboczą z udziałem przedstawicieli ministerstwa spraw wewnętrznych, prokuratury i ministerstwa sprawiedliwości w celu omówienia konkretnych przypadków handlu ludźmi. Należy monitorować wyniki tej inicjatywy. Osiągnięto pewne postępy w obszarze prania pieniędzy. Policja opracowała modele oceny ryzyka i udostępniła je pozostałym organom. Na podstawie zaleceń komitetu MONEYVAL przyjęto zmiany kodeksu karnego ustanawiające niezależność przestępstwa prania pieniędzy od przestępstwa źródłowego oraz wprowadzające pojęcie przestępstwa prania pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał. Liczba wyroków skazujących w sprawach związanych z praniem pieniędzy wzrosła w stosunku do wcześniejszego niskiego poziomu, podobnie jak liczba zgłoszeń podejrzanych transakcji. Albania poczyniła pewne postępy w walce z korupcją. Wprowadzono zasadniczo ramy prawne i instytucjonalne w tym obszarze, nadal jednak należy usunąć przeszkody utrudniające należyte prowadzenie dochodzeń dotyczących funkcjonariuszy publicznych i funkcjonariuszy sądownictwa. Należy zapewnić rzetelne prowadzenie dochodzeń, postępowań i wyroków skazujących na wszystkich szczeblach, jakkolwiek poczynione starania zaczęły już przynosić korzyści. W latach 2012 2013 liczba zgłoszonych przypadków PL 5 PL

związanych z korupcją wzrosła z 22 do 45, liczba przypadków stosowania proaktywnych technik śledczych wzrosła z 19 do 32, a liczba operacji policji związanych z korupcją i przestępczością białych kołnierzyków wzrosła z 5 do 11. Postęp w obszarze praw podstawowych jest zróżnicowany: poczyniono pewne postępy w odniesieniu do praw kobiet i walki z dyskryminacją, natomiast niewiele osiągnięto w zakresie integracji Romów. Instrumenty polityczne ukierunkowane na słabsze grupy społeczne wymagają skuteczniejszej realizacji. Strategia na rzecz poprawy warunków życia Romów jest niespójna. Podjęto środki mające rozwiązać problem nierejestrowania dzieci romskich w urzędach stanu cywilnego. Należy poprawić wdrażanie środków uwzględnionych w krajowym planie działania w ramach Dekady na rzecz Romów w Europie. Ogólnie Romowie nadal żyją w trudnych warunkach i często są dyskryminowani pod względem dostępu do edukacji, zatrudnienia, opieki zdrowotnej i mieszkań. 3.2. Bośnia i Hercegowina Bośnia i Hercegowina poczyniła postępy w obszarze bezpieczeństwa dokumentów. Władze wydały 1 791 444 paszporty biometryczne, jednak w obiegu pozostaje nadal 62 565 starych paszportów. Bośnia i Hercegowina przyjęła nową ustawę dotyczącą paszportów i podjęła przygotowania do wydania paszportów biometrycznych trzeciej generacji. W marcu 2013 r. rozpoczęto wydawanie elektronicznych dowodów tożsamości nowej generacji; do dnia dzisiejszego posługuje się nimi 258 077 osób. Nie przyjęto jeszcze proponowanych zmian w ustawie o prawie pobytu. Trwa wdrażanie zmienionej strategii zintegrowanego zarządzania granicami i planu działania w tym zakresie, wprowadzono już mechanizmy monitorowania. Nadal prowadzona jest współpraca operacyjna i wymiana informacji z FRONTEX-em. Straż graniczna korzysta z kolejnych szkoleń. Wspólne centrum analizy ryzyka przygotowuje analizy strategiczne dla odpowiednich organów. Poprawiła się infrastruktura nadzoru na przejściach granicznych. Kontynuowano współpracę z państwami sąsiednimi, a dzięki częstym wspólnym patrolom granicznym wzrosła skuteczność pod względem wykrywania nielegalnych migrantów i przemycanych towarów. Bośnia i Hercegowina zlikwidowała 44 niedozwolone przejścia graniczne wykryte wzdłuż granicy z Czarnogórą. Nadal nie zamknięto niedozwolonych przejść granicznych na granicy z Serbią. W obszarze udzielania azylu przyjęto zmiany w ustawie w sprawie przemieszczania się i pobytu cudzoziemców i osób ubiegających się o azyl, dzięki czemu przepisy zostały w większym stopniu dostosowane do norm unijnych i międzynarodowych. Dalszej pracy wymaga dostosowanie do dorobku prawnego UE przepisów dotyczących zatrzymań. Przyjęto nową strategię i plan działania w zakresie migracji i udzielania azylu. Władze utworzyły stały ośrodek azylowy w Trnovie. Możliwości systemu azylowego wydają się wystarczające, aby poradzić sobie z aktualną liczbą wniosków o udzielenie azylu. Urzędnicy zajmujący się udzielaniem azylu przeszli dalsze szkolenia. Bośnia i Hercegowina osiągnęła postęp w obszarze migracji. Uruchomiono ośrodek tymczasowego przetrzymywania nielegalnych imigrantów. Realizowana jest umowa o readmisji między UE a Bośnią i Hercegowiną. Należy w pełni wdrożyć strategię na rzecz reintegracji osób powracających. Bośnia i Hercegowina poczyniła przygotowania do opracowania nowej strategii na rzecz zwalczania przestępczości zorganizowanej na podstawie modelu oceny zagrożenia poważną i zorganizowaną przestępczością sporządzonego przez Europol. Poprzednią strategię realizowano do 2012 r. Uruchomiono system elektronicznej wymiany danych między organami ścigania a prokuratorami, jednakże dyrekcja ds. koordynacji działań policji nie ma PL 6 PL

dostępu do baz danych będących jego podstawą. Brak systemowej wymiany informacji o przestępstwach i danych wywiadowczych oraz brak skutecznej koordynacji utrudniają walkę z przestępczością zorganizowaną. Wkrótce ma zostać przyjęty projekt ustawy dotyczącej ochrony świadków. Nie wprowadzono żadnego skutecznego systemu w odniesieniu do konfiskaty majątku. W 2012 r. przeprowadzono szereg skutecznych operacji policyjnych na dużą skalę wspólnie z państwami trzecimi, wymierzonych w handel ludźmi, narkotykami i bronią. Plan działania uwzględniający współpracę między Europolem i ministerstwem bezpieczeństwa wymaga pełnego wdrożenia. Europol zakończył przeprowadzanie oceny skutków w zakresie ochrony danych, która jest niezbędna do zawarcia porozumienia operacyjnego, oraz przedłożył ją wspólnemu organowi nadzorczemu Europolu w celu uzyskania jego opinii. Potencjał instytucjonalny w zakresie koordynowania i wdrażania ram politycznych w obszarze zwalczania handlu narkotykami pozostaje na niskim poziomie. Należy usprawnić działania związane z egzekwowaniem prawa. Realizacja poprzedniej krajowej strategii narkotykowej i zakładanego przez nią planu działania okazała się niewystarczająca. Nie przyjęto dotąd projektu zmian do ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu nadużywania środków odurzających, obejmujących ustanowienie urzędu ds. narkotyków. Kontynuowano współpracę z Europejskim Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii. Przyjęto nową strategię i plan działania w obszarze zwalczania handlu ludźmi. Do kodeksów karnych Republiki Serbskiej i Dystryktu Brczko włączono przepisy dotyczące handlu ludźmi. Należy jeszcze przyjąć podobne zmiany w kodeksie karnym na szczeblu krajowym i federalnym. Wzrosła liczba zidentyfikowanych ofiar. Kontynuowane są kampanie edukacyjne skierowane do pracowników socjalnych, nauczycieli, inspektorów pracy i prokuratorów. Departament ds. zwalczania handlu ludźmi działający w ramach urzędu krajowego koordynatora nie rozwinął jeszcze w pełni swojej działalności, a baza danych dotycząca ofiar handlu nie została jeszcze w pełni uruchomiona. Nadal brakuje skutecznych środków zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu działalności terrorystycznej. Niezbędne są lepsze przepisy w zakresie zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu działalności terrorystycznej oraz skuteczniejsze wdrażanie strategii i planu działania w tej dziedzinie. Należy przyjąć nową ustawę dotyczącą prania pieniędzy i finansowania działalności terrorystycznej oraz zmiany w kodeksie karnym na podstawie zaleceń komitetu MONEYVAL. Należy wdrożyć plan działania mający na celu realizację zaleceń komitetu MONEYVAL. Kontynuowano wymianę informacji poprzez Grupę Egmont, sieć jednostek analityki finansowej (FIU). Opóźnieniu uległo wdrożenie nowej strategii antykorupcyjnej i planu działania w tym zakresie. Agencja ds. zapobiegania korupcji i koordynacji walki z korupcją zatrudniła nowych pracowników, ale musi jeszcze w pełni rozwinąć swoją działalność. Korupcja nadal jest powszechnym zjawiskiem zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Niezbędne są pilne i bardziej zdecydowane działania ze strony organów ścigania i prokuratorów. Dotychczasowe wyniki w zakresie dochodzeń, postępowań i wyroków skazujących związanych z przypadkami korupcji są niezadowalające. Przyjęto nową ustawę dotyczącą finansowania partii politycznych, ale przepisy w tym obszarze pozostają niespójne. Zmiany w ustawie dotyczącej konfliktu interesów wymagają dalszej pracy. Nie ma żadnych przepisów gwarantujących ochronę osobom zgłaszającym przypadki naruszenia. W odniesieniu do praw podstawowych związanych ze swobodą przemieszczania się sytuacja Romów uległa nieznacznej poprawie. W ramach rządu powołano komitet ds. Romów w celu monitorowania realizacji strategii na rzecz Romów i przeprowadzania przeglądu inicjatywy Dekady na rzecz Romów w Europie w latach 2005 2015. W skład komitetu wchodzi 22 PL 7 PL

członków połowę z nich stanowią przedstawiciele społeczności romskiej, a drugą połowę przedstawiciele odpowiednich instytucji. Odbyły się dwa posiedzenia komitetu, na których uzgodniono podstawy projektów mających na celu wspieranie dostępu Romów do zatrudnienia, mieszkań i opieki zdrowotnej. Niewiele jednak zrobiono, aby poprawić sytuację romskich kobiet i dzieci. Wiele romskich dzieci nie jest rejestrowanych po urodzeniu i nie może uczęszczać do szkoły ani nie kwalifikuje się do ubezpieczenia zdrowotnego. Problemem pozostaje zorganizowane żebractwo dzieci. 3.3. Była jugosłowiańska republika Macedonii Była jugosłowiańska republika Macedonii poczyniła postępy w obszarze bezpieczeństwa dokumentów. Od kwietnia 2007 r. do grudnia 2012 r. władze wydały 1 603 993 paszporty biometryczne. Proces wydawania dokumentów przebiega sprawnie. Od lutego 2012 r. można posługiwać się jedynie paszportami biometrycznymi. W obszarze zarządzania granicami kontynuowano współpracę operacyjną i wymianę danych z FRONTEX-em. W pierwszym kwartale 2013 r. była jugosłowiańska republika Macedonii przeprowadziła 87 patroli mieszanych wspólnie z funkcjonariuszami z Bułgarii, Albanii, Serbii i Kosowa. Kontynuowano prace mające na celu wprowadzenie systemu komunikacji radiowej TETRA. Straż graniczna uczestniczyła w dalszych szkoleniach. Potencjał instytucjonalny i funkcjonalny krajowego centrum koordynacji w zakresie zarządzania granicami pozostaje na niskim poziomie. W obszarze azylu przyjęto nowy krajowy program na rzecz integracji. Dzięki dotacji UNHCR rozpoczęto budowę 20 obiektów zakwaterowania. W 2012 r. złożono 527 wniosków o udzielenie azylu, tj. o 213 mniej niż w 2011 r. Większość wniosków złożyli obywatele Afganistanu i Pakistanu. Kontynuuje się kampanie informacyjne skierowane do osób ubiegających się o azyl. Poprawiły się zdolności jednostki ds. azylu w ministerstwie spraw wewnętrznych, a jej pracownikom zaoferowano dalsze szkolenia. Ramy legislacyjne i instytucjonalne są zadowalające, należy jednak ulepszyć wdrażanie. Poczyniono pewne postępy w zakresie przyspieszania procesu wydawania dokumentów tożsamości osobom ubiegającym się o azyl. Nadal występują problemy w zakresie zapewniania osobom ubiegającym się o azyl tłumaczenia podczas przesłuchań. Jeśli chodzi o migrację, zmieniono ustawę dotyczącą cudzoziemców w celu uproszczenia procedur przyznawania tymczasowych zezwoleń na pobyt. W 2012 r. zatrzymano 682 nielegalnych migrantów, kolejnych 111 zatrzymano w pierwszych dwóch miesiącach 2013 r. Zdolność radzenia sobie z przepływami migracyjnymi i zarządzania nimi jest niewystarczająca, biorąc pod uwagę rosnącą liczbę migrantów traktujących byłą jugosłowiańską republikę Macedonii jako państwo tranzytowe. Nadal wdrażana jest umowa o readmisji zawarta z UE. W obszarze walki z przestępczością zorganizowaną centrum zwalczania zorganizowanej i poważnej przestępczości działające w ministerstwie spraw wewnętrznych boryka się z problemami w zakresie rekrutacji nowych pracowników. Nie uruchomiono jeszcze krajowej bazy danych wywiadu kryminalnego w celu gromadzenia danych wywiadowczych. Nie ustanowiono nadal krajowego centrum koordynacji w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej. Poprawy wymaga współpraca w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej między odpowiednimi organami ścigania ministerstwem spraw wewnętrznych, prokuraturą, administracją celną i policją finansową. Kontynuowano szkolenia w zakresie wdrażania nowej ustawy dotyczącej postępowania karnego. Na skuteczność prokuratury negatywnie wpływa brak bezpośredniego dostępu do baz danych dotyczących egzekwowania prawa. Policji brakuje niezależnego i solidnego mechanizmu PL 8 PL

zewnętrznego nadzoru. Poprawiła się współpraca policji i administracji celnej w zakresie przechwytywania narkotyków, przeprowadzono szereg skutecznych międzynarodowych operacji policji wymierzonych w sieci handlu narkotykami. Należy zwiększyć zasoby ludzkie w departamencie ds. niedozwolonych środków odurzających ministerstwa spraw wewnętrznych. Kontynuowana jest współpraca międzynarodowa i regionalna w obszarze transgranicznej przestępczości zorganizowanej. Była jugosłowiańska republika Macedonii ratyfikowała porozumienie operacyjne, ale nie oddelegowała jeszcze urzędnika łącznikowego do Europolu. Przyjęto nową strategię i plan działania w zakresie zwalczania handlu ludźmi, w których położono nacisk na identyfikowanie ofiar, zapobieganie i poprawę reintegracji ofiar. Ma powstać fundusz państwowy na rzecz odszkodowań dla ofiar handlu ludźmi. Na szczeblu lokalnym we współpracy z organizacjami pozarządowymi powołano sześć zespołów mobilnych, których zadaniem jest wczesne identyfikowanie potencjalnych ofiar. Kontynuowano szkolenia dla policji, straży granicznej, prokuratorów, sędziów i urzędników. W 2012 r. w czterech sprawach dotyczących handlu ludźmi skazano 24 osoby. Opracowania nadal wymaga kompleksowe, wielodyscyplinarne i ukierunkowane na ofiary podejście do handlu ludźmi. Należy poprawić zdolność identyfikowania i reintegracji ofiar oraz ścigania sprawców. Jeśli chodzi o walkę z korupcją, w 2012 r. wzmocniono ramy legislacyjne, aby umożliwić systemową weryfikację oświadczeń w sprawie konfliktu interesów przez państwową komisję ds. zapobiegania korupcji. W 2012 r. zweryfikowano ogółem 483 oświadczenia złożone przez członków rządu, członków parlamentu i funkcjonariuszy publicznych, przy czym wykryto 9 przypadków konfliktu interesów. 123 osoby nie złożyły takich deklaracji, a w 26 przypadkach wszczęto postępowania o wykroczenie. W pierwszym kwartale 2013 r. przyjęto szczegółowy plan weryfikacji oświadczeń pochodzących z sądownictwa i samorządów lokalnych. Przeprowadzono dalsze szkolenia dla sędziów, prokuratorów, pracowników organów ścigania i urzędników. System kontroli finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych został ulepszony przez wprowadzenie zmian do ustawy o finansowaniu partii politycznych przyjętych w listopadzie 2012 r. Trwa opracowywanie wyników przeglądu dochodzeń, oskarżeń, wyroków skazujących i kar, z uwzględnieniem przypadków korupcji na wysokim szczeblu. Wzmocniono zdolności prokuratury w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej i korupcji przez rekrutację trzech prokuratorów, co spowodowało zwiększenie ich liczby do 13. Należy poprawić współpracę między organami, a prokuratorzy powinni otrzymać dostęp do odpowiednich baz danych dotyczących egzekwowania prawa. W obszarze praw podstawowych wdraża się plan działania na rzecz integracji Romów. Obejmuje on środki na rzecz dalszej poprawy dostępu do zatrudnienia, kształcenia, mieszkań i dokumentów tożsamości. Dotychczas otwarto 11 centrów informacji dla Romów, mających na celu udzielanie pomocy w dostępie do usług społecznych i edukacyjnych. Kontynuowano projekt udzielania społeczności romskiej pomocy prawnej. Wdrażany jest projekt regionalny dotyczący najlepszych praktyk w zakresie integracji Romów na Bałkanach Zachodnich. Komisja ochrony przed dyskryminacją planuje również powołanie przedstawiciela społeczności romskiej. 3.4. Czarnogóra W okresie od maja 2008 r. do marca 2013 r. władze Czarnogóry wydały 344 004 paszporty biometryczne. W obszarze zintegrowanego zarządzania granicami rząd przyjął nową strategię i plan działania, które nie są jeszcze spójne z koncepcją UE w zakresie zintegrowanego zarządzania PL 9 PL

granicami. Należy wzmocnić nadzór nad granicą morską i szczególnie nad zieloną granicą, zapewniając dalsze inwestycje w wyposażenie do nadzoru. Należy ustanowić krajowe centrum koordynacji. W 2012 r. prowadzono współpracę transgraniczną z państwami sąsiadującymi, przeprowadzając przy tym 709 wspólnych patroli. Nadal nie zamknięto niedozwolonych przejść granicznych na granicy z Bośnią i Hercegowiną. W obszarze azylu przepisy są jedynie częściowo zgodne z dorobkiem prawnym Unii. Ze statystyk dotyczących azylu za pierwszą połowę 2013 r. wynika, że 876 osób złożyło wnioski o udzielenie azylu. Większość wnioskodawców ucieka, zanim ich wnioski zostaną rozpatrzone. Najwięcej wniosków złożyli obywatele Algierii, a następnie obywatele Tunezji i Afganistanu. Opóźniło się otwarcie nowego ośrodka azylowego w Spuz. Tymczasowy ośrodek recepcyjny w Koniku musi spełnić minimalne warunki przyjmowania osób, w szczególności w zakresie opieki zdrowotnej. Należy nadal uważnie przyglądać się kwestii zakwaterowania osób ubiegających się o azyl. W obszarze migracji rząd przyjął nowy plan działania w celu wdrożenia strategii zarządzania migracjami. Czarnogóra nadal wdraża umowę o readmisji zawartą między UE a Czarnogórą. Potrzebne są dalsze działania w odniesieniu do nielegalnej migracji, integracji migrantów i ochrony osób wymagających szczególnej troski. Ośrodek recepcyjny dla nielegalnych migrantów jeszcze nie funkcjonuje. W obszarze zwalczania przestępczości zorganizowanej opracowano nowy plan działania. Nowe zmiany w kodeksie karnym obejmują przepisy dotyczące cyberprzestępczości, prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz handlu ludźmi. Na współpracę między organami wpływa brak bezpiecznego systemu komunikacji i niewystarczający dostęp wszystkich odpowiednich instytucji do podstawowych danych. Dochodzeń finansowych nie prowadzi się jeszcze w sposób systematyczny liczba takich dochodzeń i wielkość odzyskanego majątku utrzymuje się na niskim poziomie. Brakuje specjalnych przepisów regulujących konfiskatę tymczasową, stałą i rozszerzoną. Maksymalny okres tymczasowego aresztowania, wynoszący sześć miesięcy, należy wydłużyć, ponieważ ograniczenie to negatywnie wpływa na skuteczność dochodzeń. Należy wydłużyć okres korzystania ze specjalnych środków dochodzeniowych. Trwa wdrażanie modelu działań policyjnych z wykorzystaniem danych wywiadowczych; należy także kontynuować odpowiednie szkolenia. Wyspecjalizowane jednostki policji do zwalczania przestępczości zorganizowanej, w tym cyberprzestępczości i handlu ludźmi, nadal posiadają niewystarczającą liczbę pracowników, także na poziomie regionalnym. W odniesieniu do handlu ludźmi Czarnogórę uznaje się za kraj tranzytu, pochodzenia i przeznaczenia. Przyjęto nową strategię krajową i plan działania w celu zwalczania handlu ludźmi. Wprowadzono zmiany w kodeksie karnym, których celem jest poprawa identyfikacji ofiar i uwzględnienie przestępstw takich jak handel narządami ludzkimi. Kodeks zawiera także przepisy dotyczące niewolnictwa i przymusowego małżeństwa jako przestępstw będących skutkiem handlu ludźmi. Nadal trwa ścisła współpraca z Europolem, Interpolem, siłami policyjnymi państw członkowskich i państw sąsiadujących, szczególnie w zakresie handlu ludźmi. Ministerstwo zdrowia we współpracy z ministerstwem spraw wewnętrznych opracowało nową strategię zwalczania narkotyków i plan działania w tym zakresie. Obejmują one środki związane z zapobieganiem, rehabilitacją, opieką medyczną i zarządzaniem dostawami. Jeżeli chodzi o walkę z korupcją, należy nadal wzmacniać i wdrażać ramy prawne. Dzięki nowym przepisom prawa pracy wzmocniono ochronę osób zgłaszających przypadki naruszenia; liczba zgłoszeń obywateli dotyczących przypadków korupcji utrzymuje się jednak na niskim poziomie. Sporządzono nowy plan działania, w ramach którego wdraża się strategię PL 10 PL

mającą na celu zwalczanie korupcji i przestępczości zorganizowanej. Wzmocnienia wymagają nadal mechanizmy kontroli konfliktu interesów, finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych oraz mechanizmy egzekwowania sankcji i kontroli w zakresie zamówień publicznych. Należy zwiększyć zakres obowiązków zawodowych i niezależność organów nadzorczych, w szczególności państwowej komisji wyborczej, państwowej izby kontroli i komisji ds. zapobiegania przypadkom konfliktu interesów. Komisja ds. zapobiegania przypadkom konfliktu interesów powinna uzyskać dostęp do wszystkich odpowiednich baz danych prowadzonych przez inne jednostki państwowe. W sprawach dotyczących korupcji nie dochodziło dotychczas do odzyskiwania majątku. Kontynuuje się kampanie podnoszenia świadomości mające na celu zgłaszanie przypadków korupcji. Dyrekcję ds. inicjatyw antykorupcyjnych przeniesiono do ministerstwa sprawiedliwości. Dyrekcja ta nie posiada jednak wystarczających narzędzi koniecznych dla zapewnienia skutecznej koordynacji działań zapobiegających korupcji. W sprawach o korupcję notuje się bardzo dużą liczbę wyroków uniewinniających zarówno w pierwszej instancji, jak i po odwołaniu. W obszarze praw podstawowych związanych ze swobodą przemieszczania się w styczniu 2013 r. przyjęto najnowszy plan działania w zakresie wdrażania strategii na rzecz przesiedleńców i uchodźców wewnętrznych. W planie tym uwzględnia się środki ukierunkowane na poprawę statusu, integrację społeczno-ekonomiczną, w tym na zatrudnienie, kształcenie, opiekę zdrowotną, ubezpieczenie społeczne i mieszkania, jednak stopień wdrożenia tego planu utrzymuje się na niskim poziomie. Kontynuowano działania służące podnoszeniu świadomości. Postęp uzyskano w zakresie przepisów regulujących status przesiedleńców. W styczniu 2013 r. rząd przedstawił parlamentowi projekt zmiany ustawy o cudzoziemcach, zgodnie z którą termin składania wniosków o status rezydenta długoterminowego ulega przedłużeniu do grudnia 2013 r. Organizowane są wyjazdy do Kosowa w celu umożliwienia przesiedleńcom zgromadzenia dokumentów koniecznych do uregulowania ich statusu w Czarnogórze. Przyjęta w kwietniu 2012 r. strategia mająca na celu poprawę sytuacji Romów, Aszkali i Egipcjan nadal oczekuje na realizację. Należy podjąć dalsze działania w celu poprawy warunków życia w obozie w Koniku. W październiku 2013 r. Czarnogóra przyjęła kompleksowe plany działania dotyczące rozdziałów negocjacyjnych 23 i 24 w ramach rozszerzenia w celu wdrożenia reform w obszarze sądownictwa, praw podstawowych, sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa. 3.5. Serbia Nadal trwa wytwarzanie i dystrybucja paszportów biometrycznych i bezpiecznych dowodów tożsamości. W 2012 r. Serbia wydała 584 668 paszportów biometrycznych. Należy ulepszyć funkcjonowanie i sprawozdawczość specjalnej dyrekcji koordynującej zajmującej się wydawaniem dokumentów podróży osobom mieszkającym w Kosowie. W obszarze zarządzania granicami Serbia kontynuowała wdrażanie swojej strategii zintegrowanego zarządzania granicami i planu działania w tym zakresie. Kontynuowała współpracę transgraniczną z Bośnią i Hercegowiną oraz Czarnogórą, udoskonaliła infrastrukturę nadzoru wideo oraz prowadziła wspólne operacje państwami sąsiadującymi. Nadal nie zlikwidowano niedozwolonych przejść granicznych na granicy z Bośnią i Hercegowiną. System wczesnego ostrzegania wykrywający fałszywe dokumenty podroży działa sprawnie. Serbia wzmocniła również kontrole graniczne na określonych przejściach granicznych w celu zapobiegania przypadkom nadużywaniu azylu, do których dochodzi w państwach członkowskich. Połączenie analizy ryzyka, kontroli przedsiębiorstw turystycznych i technik dochodzeniowych umożliwiło policji i ministerstwu transportu zapobieżenie nadużywaniu azylu w części przypadków. Serbia wprowadziła także zmiany w swoim PL 11 PL

kodeksie karnym w celu włączenia do niego przestępstwa polegającego na pomocy w nadużywaniu azylu w innych państwach i zintensyfikowała dochodzenia dotyczące przedsiębiorstw transportowych i biur podróży podejrzanych o ułatwianie nielegalnej migracji do państw UE. Władze wniosły 7 zarzutów wobec 8 osób na podstawie tego nowego przepisu w kodeksie karnym. W 2012 r. dialog między Belgradem a Prisztiną przyniósł znaczące skutki w obszarze wdrażania zintegrowanego zarządzania granicami. Do końca grudnia 2012 r. uruchomiono cztery bramki, w tym dwie bramki w północnym Kosowie; od lutego 2013 r. uruchomiono wszystkie sześć bramek między Serbią a Kosowem. Obie strony zgodziły się także na rozpoczęcie pobierania ceł. W odniesieniu do swobodnego przemieszczania się uruchomiono system podróżowania w oparciu o dowód tożsamości. Obie strony nadal realizują porozumienie dotyczące stempli celnych. Odnotowano także postęp w zakresie ewidencji ludności, a współpraca Serbii z misją EULEX nadal ulegała poprawie. Bezpośrednie kontakty na wysokim szczeblu i kontakty na poziomie operacyjnym w dalszym ciągu ułatwiają współpracę, m. in. w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej. Serbia powinna wykazać się stałym zaangażowaniem w normalizację stosunków z Kosowem. W odniesieniu do kwestii azylu nie odnotowano znaczącego postępu. Ramy legislacyjne w dużym stopniu spełniają normy UE, jednakże wymagają skutecznego wdrożenia. Brak odpowiednich procedur azylowych często zachęca osoby ubiegające się o azyl do postrzegania Serbii jako kraju tranzytu na drodze do dalszej (nielegalnej) migracji do UE. W Serbii znajdują się dwa ośrodki recepcyjne dla osób ubiegających się o azyl, ale mają niewystarczające zasoby, aby obsłużyć wszystkich wnioskodawców. Dostęp do procedur azylowych jest uzależniony od tego, czy dana osoba otrzyma zakwaterowanie w takim ośrodku. Serbia powinna usprawnić swój system azylowy poprzez utworzenie trzeciego ośrodka, opracowanie systemu przetwarzania danych biometrycznych osób ubiegających się o azyl i zapewnienie lepszych warunków dla integracji tych osób. Powinna podjąć dalsze działania w celu dostosowania swojego ustawodawstwa do dorobku prawnego UE w zakresie legalnej migracji, a w szczególności prawa do łączenia rodzin, pobytu długoterminowego oraz warunków przyjmowania na studia obywateli państw trzecich. Podjęto wstępne kroki w celu stworzenia krajowej bazy danych do weryfikacji danych osobowych i odcisków palców osób ubiegających się o azyl. W obszarze migracji Serbia podjęła kilka środków. Komisariat ds. uchodźców i migracji wdrożył we współpracy z Międzynarodową Organizacją ds. Migracji (IOM) zbiór środków na rzecz budowania potencjału, przeznaczonych dla urzędów samorządu lokalnego zajmujących się migracją i reintegracją, ukierunkowanych na poprawę jakości kształcenia i usług społecznych na rzecz osób powracających i ich rodzin. Władze i IOM zorganizowały także serię debat okrągłego stołu dla serbskiego społeczeństwa obywatelskiego na temat migracji, reintegracji i readmisji. Serbia nadal realizuje umowę o readmisji zawartą między UE a Serbią, przyjmując, jak się zgłasza, około 95 % wniosków o readmisję z państw członkowskich UE. Serbia poczyniła pewne postępy w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej. Trwa wdrażanie nowej strategii dotyczącej działań policyjnych z wykorzystaniem danych wywiadowczych. Prokurator specjalny ds. przestępczości zorganizowanej rozpoczął szereg bardzo poważnych spraw w okresie objętym sprawozdaniem, jednak system wymiany informacji obejmujący policję i prokuratorów wymaga dopiero utworzenia. Serbia zamierza wkrótce zawrzeć porozumienie operacyjne z Europolem. Wzrosła liczba konfiskat przeprowadzonych w 2012 r., jednak konfiskata tymczasowa i zamrożenie aktywów wiązały się z trudnościami w ramach nowego serbskiego kodeksu karnego. Możliwość prowadzenia złożonych dochodzeń finansowych nadal jest ograniczona, chociaż FIU stała się bardziej PL 12 PL

aktywna w rozpoczynaniu dochodzeń finansowych, a policja kryminalna kontynuowała współpracę z Interpolem i międzyagencyjną siecią odzyskiwania mienia CARIN w zakresie spraw transgranicznych dotyczących prania pieniędzy. Poziom odzyskiwania mienia wzrósł umiarkowanie, jednak nadal jest to poziom niski. Serbia pozostaje krajem pochodzenia, tranzytu i przeznaczenia w odniesieniu do ofiar handlu ludźmi. Liczba ofiar handlu ludźmi pochodzących z Serbii spadła w 2012 r., ale liczba przestępców serbskich uczestniczących w tym procederze jest nadal tak wysoka, że stanowią oni pod tym względem jedną z dziesięciu najliczniejszych grup narodowych w UE. Austria, Słowenia, Grecja i Chorwacja zgłosiły najwyższą liczbę ofiar pochodzących z Serbii w 2012 r. Serbia wzmacnia współpracę w zakresie zwalczania handlu ludźmi z Włochami, Rumunią i Bułgarią, Francją i Belgią. Władze serbskie rozpoczęły szereg dochodzeń oraz przeprowadziły kampanie służące podnoszeniu świadomości i szkolenia dla zainteresowanych stron. Utworzono nowy ośrodek ochrony ofiar handlu ludźmi, jednak nie rozpoczął on jeszcze działalności. Wciąż rozwija się wszechstronne podejście do problemu handlu ludźmi, ukierunkowane na ofiary, ze szczególnym uwzględnieniem identyfikacji ofiar i dostępu do pomocy i ochrony. Serbia osiągnęła pewien postęp w walce z korupcją. Stworzyła odpowiednie ramy prawne i instytucjonalne, w tym powołała agencję antykorupcyjną i uchwaliła nową ustawę o finansowaniu partii politycznych zgodnie z normami europejskimi. Wybory parlamentarne w 2012 r. przeprowadzono już na mocy tej ustawy, a władze dokonają wkrótce przeglądu działalności partii politycznych w zakresie zgodności z przepisami tej ustawy. Nadal istnieje konieczność stosowania aktywnego, opartego na danych wywiadowczych podejścia do zwalczania korupcji i przestępczości zorganizowanej. Przyjęto nową strategię antykorupcyjną i plan działania. Agencja antykorupcyjna musi dopiero wykazać się skutecznością w zakresie kontroli finansowania partii politycznych oraz udoskonalić współpracę z odpowiednimi podmiotami przy analizowaniu oświadczeń majątkowych. Przepisy dotyczące osób zgłaszających przypadki naruszenia nie są wdrażane w skuteczny sposób. W odniesieniu do praw podstawowych związanych ze swobodą przemieszczania się Serbia poczyniła pewne postępy. Komisariat ds. uchodźców i migracji przeprowadził we współpracy z IOM szereg projektów na poziomie lokalnym w celu budowania potencjału reintegracji. W projektach tych uczestniczyły samorządy lokalne i organizacje pozarządowe. Rząd przyjął także strategię krajową i plan działania w celu poprawy sytuacji Romów przy wsparciu funduszy UE. W krajowym planie zatrudnienia na 2013 r. określa się zatrudnienie Romów jako priorytet w programach tworzenia miejsc pracy. Kwestie dotyczące kształcenia podstawowego, zapisywania do szkół, rejestrowania w urzędach stanu cywilnego (w tym regulowanie statusu osób niewidzialnych dla prawa ) i dostępu do opieki zdrowotnej dla osób powracających uległy nieznacznej poprawie, jednak ogólna sytuacja Romów nadal jest niepewna. Rząd serbski powinien kontynuować wdrażanie środków krótko- i długoterminowych mających na celu poprawę sytuacji społeczno-ekonomicznej Romów, w szczególności w zakresie ich dostępu do edukacji, rynku pracy, szkoleń zawodowych, usług społecznych i opieki zdrowotnej. 4. FUNKCJONOWANIE RUCHU BEZWIZOWEGO W 2012 R. I W PIERWSZYCH SZEŚCIU MIESIĄCACH 2013 R. 4.1. Przegląd zachodzących zmian W 2012 r. nadużywanie azylu nadal wpływało na ruch bezwizowy między Bałkanami Zachodnimi a UE. Z danych przedstawionych przez Eurostat wynika, że w 2012 r. łączna liczba wniosków o udzielenie azylu złożonych w państwach członkowskich UE i państwach PL 13 PL

uczestniczących w dorobku Schengen przez obywateli pięciu państw Bałkanów Zachodnich zwolnionych z obowiązku wizowego wzrosła do 47 025, co stanowi wzrost o 63 % w stosunku do 2011 r. (wykres 6.1). Liczba wniosków złożonych w ubiegłym roku była największa od czasu zniesienia obowiązku wizowego dla obywateli Bałkanów Zachodnich. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2013 r. łączna liczba wniosków o udzielenie azylu z pięciu państw zwolnionych z obowiązku wizowego była tylko o 5,6 % niższa niż w pierwszych dziewięciu miesiącach 2012 r. 4. W odniesieniu do napływu wniosków w 2013 r. zauważono wyraźnie podobną tendencję jak w 2012 r. Zgodnie z danymi Eurostatu obywatele pięciu państw Bałkanów Zachodnich zwolnionych z obowiązku wizowego stanowili w 2012 r. około 13 % wszystkich osób ubiegających się o azyl w państwach UE i państwach uczestniczących w dorobku Schengen 5. Prawie 92 % tych wniosków złożono w sześciu państwach członkowskich i państwach uczestniczących w dorobku Schengen, w których ich liczba była najwyższa: w Niemczech, Szwecji, Francji, Szwajcarii, Belgii i Luksemburgu. Podczas gdy w 2009 r. w państwach tych złożono 64 % wszystkich wniosków o azyl pochodzących z państw Bałkanów Zachodnich i złożonych w strefie Schengen, w 2012 r. odsetek ten wyniósł już 92 % (wykres 6.2). Zeszłoroczny znaczny wzrost liczby wniosków o udzielenie azylu pochodzących z państw Bałkanów Zachodnich miał zróżnicowany wpływ na państwa członkowskie UE i państwa uczestniczące w dorobku Schengen (wykres 6.3): liczba wniosków o udzielenie azylu w Niemczech wzrosła o 143 % do 22 715; liczba wniosków o udzielenie azylu w Szwecji wzrosła o 31 % do 6 410; liczba wniosków o udzielenie azylu we Francji wzrosła o 133 % do 5 505; liczba wniosków o udzielenie azylu w Szwajcarii wzrosła o 31 % do 3 670; liczba wniosków o udzielenie azylu w Belgii spadła o 36 % do 3 315; liczba wniosków o udzielenie azylu w Luksemburgu spadła o 9 % do 1 435. Wskaźnik przyznawania azylu 6 w tych państwach członkowskich i państwach uczestniczących w dorobku Schengen obniżył się z 2,8 do 2,3 % w latach 2011 2012 (wykres 6.4). Jednak nawet taki niski współczynnik wiązał się ze znacznym zróżnicowaniem wśród wnioskodawców z poszczególnych państw Bałkanów Zachodnich: jedynie około 1,3 % wnioskodawców z Czarnogóry, 0,7 % wnioskodawców z byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i 1,7 % wnioskodawców z Serbii otrzymało ochronę międzynarodową w wymienionych powyżej sześciu państwach członkowskich i państwach uczestniczących w 4 5 6 W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2013 r. FRONTEX obliczył, że w pięciu państwach najczęściej przyjmujących wnioski złożono 16 940 wniosków o udzielenie azylu z państw Bałkanów Zachodnich, co stanowiło spadek o 5,6 % w porównaniu z pierwszymi dziewięcioma miesiącami 2012 r. Niemcy otrzymały o 70 % więcej wniosków w pierwszych trzech kwartałach 2013 r. niż w tym samym okresie w 2012 r.; jednocześnie liczba wniosków o udzielenie azylu spadła w Szwecji, Szwajcarii, Belgii i Luksemburgu. Spośród łącznej liczby 360 880 wniosków o udzielenie azylu złożonych w 2012 r. w państwach UE i państwach uczestniczących w dorobku Schengen 47 025 złożyli obywatele państw Bałkanów Zachodnich zwolnionych z obowiązku wizowego. Wskaźnik przyznawania azylu oblicza się jako odsetek decyzji pozytywnych (dotyczących statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub statusu humanitarnego) w łącznej liczbie decyzji podejmowanych w pierwszej instancji. PL 14 PL

dorobku Schengen. Jednocześnie azyl w tych państwach otrzymało w 2012 r. 9,1 % wnioskodawców z Albanii 7 i 3,2 % wnioskodawców z Bośni i Hercegowiny. W 2012 r. wzrosła liczba wniosków o udzielenie azylu napływających z każdego z państw Bałkanów Zachodnich zwolnionych z obowiązku wizowego. Największą liczbę wniosków o udzielenie azylu złożyli obywatele Serbii i byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii, zaś trzecią pod względem liczebności grupą osób ubiegających się o azyl wśród państw Bałkanów Zachodnich stali się obywatele Albanii, wyprzedzając obywateli Bośni i Hercegowiny. W przypadku obywateli Czarnogóry również odnotowano duży wzrost w 2012 r., chociaż był to wzrost w odniesieniu do mniejszej wartości wyjściowej (wykresy 6.5 6.9): liczba wniosków o udzielenie azylu złożonych przez obywateli Serbii wzrosła o 35 % do 20 935; liczba wniosków złożonych przez obywateli byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii wzrosła o 64 % do 10 740; liczba wniosków złożonych przez obywateli Albanii wzrosła o 143 % do 7 705; liczba wniosków złożonych przez obywateli Bośni i Hercegowiny wzrosła o 117 % do 6 335; liczba wniosków złożonych przez obywateli Czarnogóry wzrosła o 96 % do 1 310. Poprzednie lata charakteryzowały się dwoma szczytami sezonowymi: obserwowano mniejszy szczyt wiosenny około marca i większy szczyt jesienny wraz z rozpoczęciem się chłodniejszej pory roku. W 2012 r. nie odnotowano wyraźnego szczytu wiosennego, natomiast rok ten charakteryzował się liniowym wzrostem liczby wniosków o udzielenie azylu od kwietnia, a kumulacja nastąpiła w październiku wraz z nagłym wzrostem liczby składanych wniosków. Tylko w październiku 2012 r. obywatele państw Bałkanów Zachodnich złożyli w sześciu najbardziej dotkniętych państwach członkowskich UE i państwach uczestniczących w dorobku Schengen 8 605 wniosków o udzielenie azylu, co stanowi najwyższy miesięczny wskaźnik od czasu zniesienia obowiązku wizowego dla obywateli państw Bałkanów Zachodnich. Do końca 2012 r. liczba wniosków o udzielenie azylu spadła do poziomu pozaszczytowego. W 2013 r. odnotowano wyraźnie podobny ogólny schemat składania wniosków o udzielenie azylu charakteryzujący się linearną tendencją wzrostową od maja 2013 r. W 2012 r. napływające wnioski były ukierunkowane na Niemcy w jeszcze większym stopniu niż w poprzednich latach ponad 48 % wszystkich wniosków o azyl złożonych przez obywateli państw Bałkanów Zachodnich (ogółem 22 715) złożono właśnie w Niemczech (wykres 6.4). Szczególnym miesiącem okazał się październik 2012 r., kiedy Niemcy otrzymały prawie cztery piąte (6 615 z 8 605) wniosków złożonych przez obywateli państw Bałkanów Zachodnich w sześciu najbardziej dotkniętych państwach członkowskich UE i państwach uczestniczących w dorobku Schengen. Ukierunkowanie składanych wniosków na Niemcy było szczególnie widoczne wśród obywateli Serbii, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i w mniejszym stopniu obywateli Bośni i Hercegowiny (wykresy 6.6, 6.7, 6.9). W 2012 r. ujawniła się również silniejsza korelacja między poszczególnymi państwami Bałkanów Zachodnich a państwami strefy Schengen. Największą część wzrostu liczby wniosków skierowanych do Niemiec w październiku 2012 r. stanowiły wnioski złożone przez obywateli Serbii, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i w mniejszym stopniu Bośni i 7 Na ten szczególnie wysoki wskaźnik w odniesieniu do obywateli Albanii wpływ miała prawdopodobnie decyzja francuskiej Rady Stanu z marca 2012 r. dotycząca wykreślenia Albanii z wykazu bezpiecznych państw pochodzenia. PL 15 PL