W Y B R A N E P R O B L E M Y I NY N I E R S K I E N U M E R 2 I N S T Y T U T A U T O M A T Y Z A C J I P R O C E S Ó W T E C H N O L O G I C Z N Y C H I Z I N T E G R O W A N Y C H S Y S T E M Ó W W Y T W A R Z A N I A Grzegorz OCHMAN * Kompania Wglowa S.A., 40-039 Katowice, ul. Powstaców 30 * g.ochman@kwsa.pl SYSTEM ZARZDZANIA BEZPIECZESTWEM I HIGIEN PRACY JAKO ELEMENT ZINTEGROWANEGO SYSTEMU ZARZDZANIA NA PRZYKŁADZIE KOMPANII WGLOWEJ S.A. Streszczenie: W artykule przedstawiono system zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy wdroony w Kompanii Wglowej S.A. Stanowi on obecnie element zintegrowanego systemu zarzdzania, obejmujcego poza systemem zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy system zarzdzania jakoci i ochronrodowiska. W artykule w sposób szczegółowy zaprezentowano ten obszar systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy, który dotyczy identyfikacji zagroe i oceny ryzyka zawodowego oraz kształtowania wiadomoci i motywowania pracowników do działa na rzecz poprawy BHP. 1. Wstp Rynek wgla kamiennego i silna konkurencja zmusza zakłady górnicze do wdraania rozwiza, których celem jest poprawa ich pozycji, poprawa metod zarzdzania firm oraz zmiana jej wizerunku, w szczególnoci w oczach klientów oraz podmiotów zainteresowanych współprac z kopalniami. Koncepcje zmierzajce do poprawy sytuacji w tym zakresie s proponowane przez organizacje normalizacyjne lub uznane organizacje midzynarodowe proponujce rozwizania systemowe. Rozwizania te zmierzaj do poprawy skutecznoci zarzdzania przedsibiorstw w okrelonych dziedzinach, a w konsekwencji take do poprawy ich efektywnoci. W trosce o bezpieczestwo pracowników, dobro klienta i stan rodowiska naturalnego, Kompania Wglowa S.A. wdroyła zintegrowany system zarzdzania (ZSZ) zgodny z wymaganiami norm: ISO 9001:2005, ISO 14001:2004 oraz PN-N-18001:2004. 2. Zarzdzanie ryzykiem zawodowym W trakcie wdraania zintegrowanego systemu zarzdzania ujednolicono w całej firmie proces zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy, a procedury wymagane w tym zakresie objły zasigiem wszystkie kopalnie Kompanii Wglowej S.A. Do najwaniejszych procedur, które wymagały ujednolicenia, naleały procedury dotyczce identyfikacji zagroe oraz oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Ten obszar zarzdzania został wyposaony w narzdzie umoliwiajce realizacj postanowie procedur z wykorzystaniem technologii informatycznych.
Na podstawie wprowadzonych we wszystkich kopalniach Kompanii Wglowej S.A. jednakowych zasad dokonano identyfikacji zagroe zawodowych [2], w sposób szczególny uwzgldniajc zagroenia naturalne i zagroenia wypadkowe. Uzyskane w ten sposób informacje wykorzystane zostały w Analizie SWOT [1] w celeu okrelenia palety przedsiwzi, jakie naley podj, aby eliminowa i ogranicza ryzyko zawodowe. Waga Czynniki wewntrzne Waga Czynniki zewntrzne SILNE STRONY SZANSE Wdroony system zarzdzania bezpieczestwem i polityka bezpieczestwa uzgodniona z przedstawicielami pracowników. Podniesienie wród społeczestwa (w tym pracowników), poziomu autotelicznej wartoci bezpieczestwa i higieny pracy. Rozbudowany system monitoringu zagroe i przepływu informacji dotyczcych bezpieczestwa Dowiadczona kadra kierownicza. Zaplanowane wydatkowanie odpowiednich rodków finansowych na cele BHP 0,10 0,10 1,00 1,00 SŁABE STRONY Zaangaowanie pracowników i ich przedstawicieli w działania na rzecz poprawy bhp. Obnienie kosztów ponoszonych z tytułu składki na ubezpieczenie wypadkowe z moliwoci wykorzystania na cele BHP. Ustabilizowany perspektywicznie poziom zbytu i przychodu. Rozwój techniki górniczej w tym systemów monitoringu zagroe. ZAGROENIA Wysoki poziom zagroe naturalnych. Prognozowany wzrost zagroe naturalnych. Brak instrumentów finansowych dla pozyskania pracowników Niedostateczny system dowozu załogi na z kwalifikacjami wymaganymi stanowiska pracy pod ziemi. w ruchu zakładu górniczego, w tym dla słub BHP. Mało innowacyjny park maszynowy. Wprowadzanie do obrotu wyrobów na zasadach ogólnych, bez uwzgldnienia wystpujcych zagroe naturalnych. Dua liczba pracowników nowoprzyjtych Trudnoci w pozyskiwaniu załogi nie posiadajcych odpowiedniego na rynku z powodu niedostatecznego wykształcenia technicznego, jednoczesny szkolnictwa zawodowego. ubytek dowiadczonych pracowników. 1,00 1,00 Rys.1. Analiza SWOT w obszarze BHP [ródło: Program poprawy BHP KW S.A.] Fig.1. SWOT analysis on Occupational Health and Safety Na podstawie wyników analizy SWOT opracowano Program poprawy BHP, w którym wytyczono główne kierunki działa, majce słuy zmniejszaniu liczby wypadków i poprawie higienicznych warunków na stanowiskach pracy, a tym samym ograniczeniu ryzyka zawodowego. Program ten, zgodnie z zasadami obowizujcymi w systemowym podejciu do zarzdzania, został wdroony uchwał Zarzdu KW S.A. i zaakceptowany przez Rad Nadzorcz Spółki. Program obejmuje osiem niej wymienionych przedsiwzi:
1. Zwalczanie zagroe naturalnych 2. Wymiana i modernizacja parku maszynowego 3. Poprawa transportu ludzi na stanowiska pracy 4. Poprawa warunków higienicznych na stanowiskach pracy 5. Polityka zatrudnieniowa 6. Szkolenia i podnoszenie kwalifikacji 7. rodki ochrony, urzdzenia zabezpieczajce 8. Podniesienie rangi słub BHP, które precyzowane s szczegółowo w zdefiniowanych w Programie zadaniach. Finansowy zakres poszczególnych przedsiwzi jest weryfikowany corocznie, z uwzgldnieniem obowizujcego planu techniczno-ekonomicznego, a jego realizacja jest monitorowana w okresach kwartalnych. Sprawozdanie przedkładane jest zarzdowi i radzie nadzorczej KW S.A. oraz stronie społecznej na posiedzeniach komisji bezpieczestwa. Zidentyfikowane zagroenia, jak równie przedsiwzicia i zadania zdefiniowane w Programie poprawy BHP, s wykorzystywane przy sporzdzaniu kart oceny ryzyka zawodowego. Do tego celu zastosowano w Kompanii Wglowej S.A. oprogramowanie bazujce na ujednoliconych bibliotekach i rejestrach, które zawieraj wszystkie te elementy, o których mówi przepisy prawa regulujce zasady oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego. 3. Kształtowanie wiadomoci i motywowanie pracowników do działa na rzecz poprawy BHP Prowadzone w Kompanii Wglowej S.A. analizy wypadków przy pracy wskazuj jako najczstsz ich przyczyn tzw. czynnik ludzki. Przyczyny osobowe stanowi ponad 70 % przyczyn wszystkich wypadków przy pracy. Std te konieczne jest stałe doskonalenie działa zwizanych z kształtowaniem wiadomoci i motywowaniem pracowników do działa na rzecz poprawy BHP. Poniej przedstawiono niektóre z działa realizowanych w KW S.A. w ramach systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy, zwizanych z kształtowaniem wiadomoci i motywowaniem pracowników do działa na rzecz poprawy BHP. Nale do nich m.in.: 1) Webowy system intranetowy promujcy zagadnienia bezpieczestwa i higieny pracy. System ten umoliwia pracownikom Kompanii Wglowej S.A. uzyskiwanie informacji dotyczcych m.in. takich zagadnie jak: biece statystyki wypadkowe, opisy wszystkich wypadków zaistniałych w kopalniach i zakładach Kompani Wglowej S.A., edytowanie gotowych prezentacji multimedialnych jako materiałów szkoleniowych promujcych bhp w firmie; dostp do najnowszych aktów prawnych obejmujcych zagadnienia bezpieczestwa i higieny pracy; informacje dotyczce rodków ochrony indywidualnej i wyposaenia roboczego, a take inne informacje dotyczce biecej działalnoci Kompanii Wglowej S.A. w zakresie BHP. System ten posiada równie moduł codziennej rejestracji wypadków, poprzez który zbierane s informacje dotyczce zagadnie wykorzystywanych podczas analiz stanu wypadkowoci. Informacje uzyskane za pomoc tego systemu wykorzystywane s przez słuby BHP w kopalniach jako element szkolenia i promowania BHP. Do informacji zawartych w tym systemie załoga kopal Kompanii Wglowej S.A. ma równie dostp poprzez urzdzenia multimedialne.
2) Multimedialne systemy przekazu informacji. Multimedialne systemy przekazu informacji usytuowane s na stałe w miejscach najczciej uczszczanych przez załog (cechownie, lampownie, pomosty dojciowe). Urzdzenia te s wykorzystywane do przekazywania informacji z zakresu BHP, w tym do projekcji filmów szkoleniowych, których jest ponad 60. 3) System szkole w dziedzinie bhp z wykorzystaniem Internetu (tzw. e-learning). Główn zalet tej metody jest jej nowatorska forma oraz konieczno aktywnego udziału szkolonego pracownika przez cały czas jego trwania. System ten cieszy si du popularnoci wród pracowników. Wyboru tej formy szkolenia dokonuje sam pracownik. Szkolenia dla osób zatrudnionych na stanowiskach robotniczych odbywaj si w komputerowych salach szkoleniowych pod nadzorem instruktora. 4) Audyt stanowiskowy [3] Jednym z rozwiza majcych na celu popraw stanu BHP w KW S.A. jest podwyszenie pozycji bezpieczestwa w hierarchii wartoci pracy i stworzenie mechanizmów, które spowoduj aktywne włczenie si wszystkich pracowników w jego popraw. Realizowane jest to poprzez audyt stanowiskowy przegld stanowisk pracy prowadzony przy współudziale przedstawicieli pracowników. Rys.2. Audyt stanowiskowy w KW S.A. [3] Fig.2. Workplace audit in KW S.A. Audyt realizowany jest z wykorzystaniem programu komputerowego słucego do tworzenia list kontrolnych audytu stanowiskowego, przechowywania wyników przeprowadzonego audytu oraz tworzenia rankingu audytowanych oddziałów. Wyniki audytów brane s pod uwag podczas wyłaniania kandydatów do organizowanego corocznie konkursu BHP pt. Pracuj bezpiecznie. Dla pracowników najlepszych oddziałów i ich rodzin organizowane s imprezy plenerowe, podczas których promowane s działania i postawy probezpieczne. Ponadto z oddziałów, które osignły najlepsze wyniki podczas audytu stanowiskowego, wyłaniane s osoby majce prawo startu w finale konkursu Pracuje bezpiecznie. Dla laureatów konkursu fundowane s kadorazowo wysokie nagrody pienine. W roku 2010 nagroda dla zwycizcy wynosiła 10 tys. zł.
5) Adaptacja zawodowa pracowników nowo przyjmowanych W celu jak najlepszego przygotowania nowo przyjmowanych pracowników do wykonywania czynnoci w ruchu zakładów górniczych okrelono jednakowe we wszystkich kopalniach KW S.A. zasady adaptacji zawodowej pracowników przyjmowanych na stanowiska robotnicze oraz absolwentów szkół wyszych zatrudnionych w kopalni. Kady pracownik zatrudniany na stanowisku robotniczym jest przyjmowany na czas okrelony trwajcy 6 miesicy, w czasie którego realizowany jest program adaptacji zawodowej. Adaptacja na stanowiska robotnicze trwa 3 miesice i składa si z dwóch etapów. Etap pierwszy obejmuje szkolenie wstpne, na które składa si instrukta ogólny i instrukta stanowiskowy. Etap drugi obejmuje adaptacj zawodow w rodowisku pracy. Pracownikowi nowo przyjtemu po odbyciu szkolenia wstpnego wyznaczony zostaje oddział zgodny z potrzebami kopalni oraz dopasowany do posiadanego wykształcenia. W oddziale opiek nad nowo przyjtym obejmuje wyznaczony opiekun oraz opiekun zastpujcy. Opiekunowie s odpowiednio przeszkoleni w zakresie prowadzenia instruktau stanowiskowego. Po zakoczeniu okresu adaptacji dokonuje si oceny tego okresu. Oceny dokonuje komisja w składzie: kierownik oddziału, w którym zatrudniony jest nowo przyjty, osoba odpowiedzialna za szkolenie w dziedzinie BHP (nadsztygar ds. adaptacji zawodowej) oraz kopalniany psycholog. 6) Szkolenia w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy, kursy kwalifikacyjne. Szkolenia w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy oraz kursy kwalifikacyjne realizowane s w Kompanii Wglowej S.A. poprzez Kompanijny Orodek Szkolenia Sp z o.o. Szkolenia teoretyczne odbywaj si w nowoczesnych salach multimedialnych, w szeciu przedstawicielstwach KOS zlokalizowanych przy kopalniach, a szkolenia praktyczne realizowane s m.in. w przykopalnianych sztolniach, które wyposaone s w najwaniejsze urzdzenia eksploatowane w kopalniach. Kady uczestnik szkolenia w dziedzinie BHP ma zapewnione materiały dydaktyczne, np. wydane w formie kieszonkowej ksiki pt.: Poradnik górnika, Wademekum sztygara oraz dwuczciowe materiały dla kursu Młodszy górnik. S to jedyne takie materiały opracowane dla brany górniczej, które uwzgldniaj najnowsze wymagania prawne w tym zakresie. Poza wyej wymienionymi, w Kompanii Wglowej S.A. prowadzonych jest szereg innych działa doskonalcych zarzdzanie bezpieczestwem, jednak ze wzgldu na ograniczenia objtociowe artykułu nie zostały w tym miejscu wymienione. 4. Podsumowanie Skuteczno realizowanego w przedsibiorstwie systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy wyraana jest najczciej poprzez wskaniki, które obrazuj stan wypadkowoci i zachorowalnoci zawodowej. Od momentu wdroenia w Kompanii Wglowej S.A. zintegrowanego systemu zarzdzania zmniejsza si liczba wypadków przy pracy oraz ograniczana jest liczba stanowisk, na których wystpuj przekroczenia najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynników szkodliwych dla zdrowia.
10,0 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 9,4 8,5 7,1 2009 2010 2011 Rys.3. Wskanik wypadkowoci w KW S.A. na 100 tys. roboczo-dniówek [ródło: statystyki wypadkowe KW S.A.] Fig.3. Coefficient of accident rate in KW S.A. for 100 k of workdays Wród najistotniejszych czynników, które przyczyniły si do osignicia takiego wyniku naley wymieni dwa elementy systemu zarzdzania BHP: zaangaowanie najwyszego kierownictwa zaangaowanie pracowników w problemy BHP. Oba te elementy, których realizacj opisano w punktach 2 i 3, podlegaj w Kompanii Wglowej S.A. cigłemu doskonaleniu, co jest zgodne z filozofi zintegrowanego systemu zarzdzania i winny przyczyni si do dalszej poprawy stanu bezpieczestwa i higieny pracy. Literatura 1. Obłój K.: Strategia organizacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 2001. 2. Karczewski J. System Zarzdzania Bezpieczestwem Pracy, ODDK Gdask 2000. 3. Pakura A., Ochman G, Furman Z Audyt stanowiskowy, jako element systemu motywujcego do bezpiecznej pracy.: Problemy bezpieczestwa i ochrony zdrowia w Polskim górnictwie konferencja, Ustro 2007 s 103-108. OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY MANAGEMENT SYSTEM AS AN ELEMENT OF INTEGRATED MANAGEMENT SYSTEM. AN EXAMPLE OF KOMPANIA WGLOWA S.A. Abstract: The article presents Occupational Health and Safety Management System implemented in Kompania Wglowa S.A. Nowadays it is a part of the Integrated Management System, which contains, apart from Occupational Health and Safety Management System, also Quality Management System and Environmental Protection. In the article the scope of Occupational Health and Safety Management concerning identification of threats and risk assessment, building of awareness and motivating employees to improve OHS were fully described.