Europa szuka drogowskazu

Europa szuka drogowskazu Relacja z konferencji Wyzwania integracji gospodarczej w Unii Europejskiej zorganizowanej przez WNE UW i NBP (26-27.09.2016, BUW) Czy Europa zyska, czy straci na Brexicie? Jaką rolę odgrywać będzie w przyszłości waluta euro? Czy Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji będzie korzystne dla Europy? W jakim kierunku zmierza integracja rynków finansowych w Europie i na świecie? Czy Polska powinna wejść do strefy euro, aby nie zostać na peryferiach integracji europejskiej? Jak pobudzać wzrost gospodarczy w strefie euro w sytuacji braku skuteczności polityki pieniężnej? Na powyższe i inne pytania o ogromnym znaczeniu dla perspektyw integracji gospodarczej w Europie dyskutowali uczestnicy konferencji Wyzwania integracji gospodarczej w Unii Europejskiej, która odbyła się w dniach 26-27 września 2016r. w budynku Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, z inicjatywy Wydziału Nauk Ekonomicznych UW. Dyskusja toczyła się na kanwie wystąpień gości specjalnych oraz badań naukowych opublikowanych w książce konferencyjnej. Wydarzenie to stanowiło zwieńczenie trwającego siedem lat projektu studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, realizowanych przez kilkanaście ośrodków akademickich ze wszystkich województw we współpracy z Narodowym Bankiem Polskim, w ramach programu edukacji ekonomicznej. Konferencję otworzył dziekan Wydziału Nauk Ekonomicznych prof. dr hab. Jan Jakub Michałek oraz gospodarz konferencji - prof. dr hab. Krzysztof Opolski. W krótkiej przemowie powitali prelegentów oraz wszystkich gości. Zwrócili również uwagę na fakt, jak istotnym tematem jest kwestia integracji w ramach Unii Europejskiej oraz jak wielki wkład w dyfuzję wiedzy na ten temat do społeczeństwa miała działalność wszystkich uczelni uczestniczących w projekcie edukacyjnym pod patronatem Narodowego Banku Polskiego. W pierwszej kolejności wszyscy goście mieli przyjemność wysłuchać wykładu dr. Pawła Sameckiego, członka Zarządu Narodowego Banku Polskiego. Omówione zostały wyzwania oraz możliwe scenariusze integracji w Unii Europejskiej, z uwzględnieniem wpływu, jakie może na nie wywrzeć Brexit. Zdaniem dra Pawła Sameckiego na przestrzeni lat tempo Od lewej: prof. dr hab. Jan J. Michałek, prof. dr hab. Krzysztof Opolski integracji europejskiej falowało początkowo znacznie szybsze niż się tego spodziewano, w poszczególnych okresach zwalniało, by na nowo podźwignąć się z kolejnych kryzysów. Obecnie jednak koncepcja integracji doznała ogromnego ciosu. Choć Wielka Brytania nie była pierwszym koniem pociągowym integracji, nigdy nie przyjęła wspólnej waluty i zawsze podkreślała swoją odrębność, to kwestii jej 1

wystąpienia ze Wspólnoty nie sposób lekceważyć. Dawniej sytuacją, która nie sprzyjała jednoczeniu się Europy była zimna wojna. Dziś warunki również są trudne. Dr Samecki jako zjawiska ryzyka wskazał: uśpiony, ale nie zaleczony problem zadłużenia Grecji, permanentnie trwające problemy ekonomiczne oraz kryzys imigracyjny. Jako istotne wymienił również niesprzyjające czynniki quasiwewnętrzne, takie jak podwyższony poziom terroryzmu oraz zewnętrzne konflikt z Pakistanem i nierozwiązaną sytuację na linii Rosja-Ukraina. Europa może pójść w różnych kierunkach. Podczas swojego wystąpienia dr Samecki starał się nakreślić, jaki wpływ na kierunek drogi dla Europy może mieć Brexit. Możliwy acz mało prawdopodobny - jest wariant optymistyczny, który zakłada, że kryzys spowodowany Brexitem jest zbyt duży, by go nie wykorzystać. Po wystąpieniu Wielkiej Brytanii Unia stanie się ugrupowaniem bardziej zjednoczonym i pewnym. Dr Paweł Samecki, członek Zarządu Narodowego Banku Polskiego Jednak Wielka Brytania nigdy nie była przeszkodą w głębszej integracji. Jej wyjście należy więc raczej rozpatrywać w kategoriach negatywnych jako utracenie największej i najbardziej mobilnej siły militarnej oraz pretekst do opóźnień w rozwiązywaniu innych problematycznych kwestii dla innych państw. Podkreślony również został problem legitymizacji integracji przy rosnącym sprzeciwie społeczeństw państw członkowskich, które nie dają się przekonać elitom. Pożądanym dla Unii scenariuszem jest Europa dwóch lub więcej prędkości, jednak wydaje się on mało prawdopodobny. Brakuje wizjonerów i liderów. Dr Samecki swoje wystąpienie zakończył obrazowym porównaniem odnosząc Unię Europejską do konwoju ciężkich wozów. Karawana ta trzeszczy, a wokół niej jest tylko piach. Co gorsza nie do końca wiadomo, dokąd tak naprawdę jedzie. Drugi co do wielkości zaprzęg ruszył własną drogą. Karawana jednak będzie musiała wybrać jakąś drogę. Póki co, mozolnie toczy się dalej. Po wykładzie otwierającym przyszedł czas na wystąpienie gości specjalnych. Pierwszym z nich była prof. dr hab. Elżbieta Chrabonszczewska ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Poruszyła ona kwestię globalizacji finansowej, która generuje problem powstawania banków systemowo ważnych narażonych na pokusę nadużycia. Główną tezą tego wystąpienia było stwierdzenie, iż nadmierny rozrost sektora finansowego stwarza zagrożenie dla stabilności międzynarodowego systemu finansowego i opóźnia wyjście z ewentualnych kryzysów. Przy dynamicznym rozwoju rynków finansowych występuje zagrożenie zbyt dużego wzrostu znaczenia sektora finansowego w stosunku do gospodarki realnej. Wartość wytworzona w sferze gospodarki realnej jest konsumowana w sektorze finansowym, który zyskuje na sile i może wykorzystać możliwość alienacji od gospodarki. Unia Europejska posiada największy sektor finansowy na świecie, przy stosunkowo niskim wzroście gospodarczym. W opozycji znajdują się Chiny z najmniejszym sektorem finansowym świata i najwyższym wzrostem gospodarczym. Konieczne jest więc regulowanie nadmiernego wzrostu sektora finansowego. 2

Drugim gościem specjalnym pierwszego dnia konferencji był prof. dr hab. Krzysztof Jajuga z Uniwersytetu Ekonomiczne-go we Wrocławiu. Referat prof. Jajugi był poświęcony analizie perspektyw rozwoju rynku finansowego w Europie. Wystąpienie rozpoczęło się od mało optymistycznego stwierdzenia, jakoby szczęśliwe lata rynku finansowego już się skończyły. Istnieje lista sukcesów, jednak można stwierdzić, że są to rozwiązania problemów tak dawnych, że najmłodsze pokolenie już ich nawet nie pamięta (m. in. szalejącej inflacji). Punkt ciężkości wykładu prof. Krzysztofa Jajugi był osadzony w przyszłości. Przeanalizowane zostały różne czynniki, które wpływają na kierunek rozwoju rynku finansowego w Europie. Do najistotniejszych zaliczają się technologia, zmiany relacji społecznych, przemiany instytucjonalne, demografia oraz geopolityka. Przy dynamicznie zmieniających się warunkach, szczególnie jeśli spojrzeć na rozwój nowoczesnych technologii, przewidywania przyszłości są mocno utrudnione. Istnieje wiele hipotez co do możliwych innowacji na rynkach finansowych, jednak fakty są takie, że o przyszłości rozwoju tych rynków wiemy niewiele. Audytorium konferencji. Na pierwszym planie dr Paweł Samecki i prof. dr hab. Jerzy Osiatyński 3 Pierwszą część dnia zakończyło wystąpienie prof. Jerzego Osiatyńskiego z Rady Polityki Pieniężnej. Profesor Osiatyński wskazał, że kluczowym wyzwaniem integracji gospodarczej w Europie jest przywrócenie wzrostu gospodarczego i zapewnienie jego trwałości. Mówca mocno podkreślił bezsilność znanych narzędzi polityki pieniężnej i stwierdził, że wyjściem z obecnej sytuacji jest połączenie ich z narzędziami polityki fiskalnej. Po wystąpieniu prof. Osiatyńskiego nawiązała się dyskusja z udziałem audytorium. Główną osią debaty okazała się kwestia przyszłości Londynu jako centrum finansowego Europy. Wskazane zostały różne możliwości: centrum pozostanie w Londynie, przeniesie się do Paryża lub rozbije na kilka mniejszych ośrodków, dzięki temu, że swoją szansę wykorzystają takie miasta jak np. Zurych. Drugim szeroko dyskutowanym tematem był problem edukacji finansowej i ekonomicznej w Polsce. Wciąż zbyt niska świadomość społeczeństwa jest istotną kwestią również w kontekście integracji Unii Europejskiej. Druga część obrad pierwszego dni konferencyjna odbyła się w trzech sekcjach tematycznych. W sekcji pierwszej pod przewodnictwem dr hab. Marcina Gruszczyńskiego rozmawiano o aspektach finansowych i walutowych integracji europejskiej. Pojawiły się między innymi wystąpienia na temat zależności polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego od polityki Rezerwy Federalnej, oceny integracji rynku pieniężnego w strefie euro, makroekonomicznych efektów wprowadzenia euro na Litwie oraz konsekwencjach pozostania poza strefą euro w kontekście doświadczeń polityki pieniężnej Narodowego Banku Szwajcarii. Drugiej sekcji przewodniczył prof. dr hab. Krzysztof Opolski. W obradach poruszony został ważny temat wewnątrzunijnych umów o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji (BIT). Oprócz tego analizowano poziom świadomości i wiedzy ekonomicznej w Polsce na tle innych krajów Europy, kwestię integracji bez członkostwa w kontekście Szwajcarii i Unii Europejskiej oraz FATCA jako filar międzynarodowej współpracy podatkowej.

W trzeciej sekcji obrad pod przewodnictwem dr. Jarosława Górskiego dyskutowano zagadnienia związane z rozwojem gospodarczym i kryzysem w Unii Europejskiej. Wysłuchano między innymi referatów na temat politycznego cyklu budżetowego, wpływu Funduszy Europejskich na konwergencję regionalną oraz perspektyw i wyzwań integracji europejskiej w kontekście obecnego kryzysu migracyjnego. Pierwszy dzień wydarzenia zakończył się wspólnym podsumowaniem obrad we wszystkich sekcjach tematycznych. Drugi dzień konferencji otworzyli dziekan Wydziału Nauk Ekonomicznych, prof. dr hab. Jan J. Michałek, członek zarządu Narodowego Banku Polskiego, dr hab. Ryszard Kokoszczyński, prof. UW oraz przewodniczący Komitetu Naukowego konferencji, prof. dr hab. Krzysztof Opolski. Pierwszym punktem programu były wykłady gości specjalnych. Obrady rozpoczęła prof. dr hab. Małgorzata Iwanicz-Drozdowska ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Przeanalizowała rolę banków-matek w działalności banków-córek w krajach Unii Europejskiej. Jedną z kluczowych tez badań zespołu prof. Iwanicz-Drozdowskiej jest to, że kapitał zagraniczny nie zachowuje się w każdym wypadku jednakowo, nie jest monolitem. W badaniach sprawdzane jest, jakie czynniki mają wpływ np. na wielkość akcji kredytowej banku-córki. Badania pokazały, że dominujące znaczenie we wpływie na analizowane wielkości miały zmienne banku-córki i kraju goszczącego. Drugim z gości specjalnych był prof. Paul H. Dembiński z Uniwersytetu we Fryburgu. Swoje wystąpienie rozpoczął od tezy głoszącej, że waluta euro została stworzona na wymogi globalizacji, wypaczona przez finansjalizację i grozi jej rozbicie przez politykę. Prof. Dembinski wspomniał okoliczności powstania wspólnej waluty. Stanowiła ona odpowiedź na siłę niemieckiej marki oraz zjednoczenie Niemiec. Kontekst zaś dla tego wydarzenia tworzył rozwój handlu, postępująca globalizacja oraz czas wielkiej euforii finansowej. Percepcja sytuacji na rynku finansowym była wtedy mocno zaburzona. Doszło do sytuacji, gdy sen o integracji monetarnej Europy stał się koszmarem. ECB doszedł już do granicy swoich możliwości. Stopy procentowe to bomba, która wybuchnąć może w każdej chwili. Jako kluczowe w tej sytuacji prof. Dembiński wskazał konieczność restrukturyzacji długów w strefie euro. Za główny zaś problem wspólnoty walutowej w Europie uznał fakt, że mogłaby ona funkcjonować bez państw narodowych. Po bardzo interesujących wykładach gości specjalnych, prof. dr hab. Elżbieta Czarny ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie wygłosiła pierwszy z wykładów wprowadzających do debaty. Przybliżyła w nim kwestię wciąż nie do końca gotowej umowy handlowej TTIP między USA i Unią Europejską. Porozumienie transatlantyckie jest tematem niezmiernie Prof. dr hab. Elżbieta Czarny, dr hab. Łukasz Hardt istotnym ze względu na rangę Unii Europejskiej oraz USA na rynku światowym. Dopełniłoby ono dobrze funkcjonującą współpracę polityczną aspektem ekonomicznym. Tekst jednak wciąż nie jest gotowy. Istnieje kilka punktów spornych, co do których nadal nie osiągnięto zgody. Zdaniem prof. Elżbiety Czarny porozumienie TTIP jest konieczną odpowiedzią na zwrot USA ku Azji. Unia Europejska pragnie przezwyciężyć wewnętrzne problemy 4

i uzyskać impuls do rozwoju. Istotna jest również obecność luki bezpieczeństwa ujawnionej przez ekspansywną politykę Rosji oraz kryzys migracyjny w Europie. Drugi wykład wprowadzający do debaty wygłosił dr hab. Łukasz Hardt z Uniwersytetu Warszawskiego, członek Rady Polityki Pieniężnej. Na początku swojego wystąpienia dr hab. Hardt zaznaczył, że obecny kryzys jest głębszy niż tylko na poziomie gospodarczym to również poddanie w wątpliwość dotychczasowych narzędzi zarządzania kryzysem, a więc również kryzys polityczny. Pokrzepiający mógłby być fakt, że Europa zawsze rozwijała się dzięki kryzysom, które kończyły się hasłem więcej Europy. Tym razem jednak Brexit temu hasłu zaprzecza. Następnie, dr hab. Hardt nakreślił obraz gospodarki europejskiej. Wyeksponował ideę zakorzeniania gospodarki w kulturze oraz historii. Odnosząc się do tzw. paradoksu globalizacji D. Rodrika, Hardt postawił pytanie, czy możliwe jest jednoczesne pogłębianie integracji gospodarczej, zachowanie suwerenności państw narodowych i podejmowanie decyzji w oparciu o mechanizm demokratyczny. Wydaje się, że nie i że z tych trzech trzeba wybrać dwa: to swoisty trylemat integracji europejskiej podkreślił Hardt. Zauważył, że aktualnie same narzędzia polityki pieniężnej stosowane przez EBC są coraz mniej skuteczne i że coraz bardziej wyraźne są ich negatywne efekty. Zwrócił uwagę na to, że obecnie wiemy, jak zdusić inflację, ale brakuje wiedzy jak stymulować wzrost cen. Rządy muszą wspomóc EBC nie tylko aktywną polityką fiskalną (być może również niestandardową), ale również reformami strukturalnymi. Łukasz Hardt zauważył, że w Polsce nie występuje potrzeba stosowania niekonwencjonalnych narzędzi polityki pieniężnej. Po tych wykładach wywiązała się dyskusja z audytorium. Padły pytania o zasadność koncepcji dwóch euro mocniejszego i peryferyjnego, konieczność przebudowy całego systemu wartości, na którym oparta jest koncepcja integracji europejskiej. Rozmawiano o korzeniach ekonomicznych, kulturowych i politycznych integracji europejskiej oraz ich aktualności. Zostały sformułowane m.in. tezy, że to społeczeństwo tworzy gospodarkę, a nie odwrotnie, a kluczową kwestią jest nadal dbanie o spójność Unii Europejskiej. Drugiego dnia konferencji odbyła się także debata Dokąd zmierzasz Europo? z udziałem zaproszonych gości oraz audytorium. Panel dyskusyjny stworzyli doskonali eksperci: prof. dr hab. Elżbieta Czarny ze Szkoły Głównej Handlowej, dr hab. Łukasz Hardt z Uniwersytetu Warszawskiego - członek Rady Polityki Pieniężnej, prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska Od lewej: Wojciech Szeląg, Prof. dr hab. Elżbieta Czarny, dr hab. Łukasz Hardt, prof. prezes Polskiego dr hab. Elżbieta Mączyńska Towarzystwa Ekonomicznego, prof. dr hab. Jan Jakub Michałek dziekan WNE UW, Krzysztof Pietraszkiewicz prezes Związku Banków Polskich, dr Paweł Samecki członek Zarządu Narodowego Banku Polskiego, Leszek Skiba podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów oraz Patryk Toporowski ekspert Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Debatę poprowadził redaktor Wojciech Szeląg z Polsat News. W pierwszej 5

kolejności prof. Mączyńska odniosła się do wystąpienia dr. hab. Hardta. Podkreśliła niedostosowanie teorii ekonomicznych do obecnej sytuacji gospodarczej. Następnie dyskutowano wpływ wyborów prezydenckich w USA na sytuację w UE. Prof. Michałek zaznaczył, że to USA było głównym aktorem tworzącym powojenny ład w Europie, tworzyło liberalne reguły gry, a teraz jako główny globalista może się z tego wszystkiego wycofać. Zaznaczył, że USA może sobie na taką politykę pozwolić, natomiast Europa nie. W dalszej części dyskusji Od lewej: Krzysztof Pietraszkiewicz, dr Paweł Samecki, Leszek Skiba, Patryk Toporowski rozważono słuszność tezy o zniszczeniu klasy średniej stabilizatora demokracji oraz zakwestionowano korzystność obecnego układu sił dla USA. Następnie przedyskutowano konstrukcję strefy euro w poszukiwaniu możliwych przyczyn jej kryzysu. Padły zdania twierdzące, że raczej jest to byt niekompletny niż źle skonstruowany. Wskazano na kluczowe problemy ekonomiczne, z którymi nie potrafimy sobie poradzić. Mamy do czynienia z gospodarką nadmiaru, gdzie popyt nie nadąża za podażą. Za możliwe rozwiązanie uznano bardziej prospołeczną politykę gospodarczą. Zaznaczono również, że należy patrzeć szerzej niż tylko z punktu widzenia kwestii ekonomicznych, gdyż wspólnota europejska jest zbudowana na podstawowych wartościach, a ponadto stanowi również ciało polityczne. Kolejną istotną kwestią był wpływ Brexitu na UE. Ukazał się tutaj problem zderzenia eurosceptycyzmu społeczeństw z pragnieniem integracji elit. Na koniec podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, co należy zmienić w UE. W pierwszej kolejności należy przeciwdziałać narastającemu rozwarstwieniu i osiągnąć porozumienie w kluczowych kwestiach. Unia Europejska jako tzw. gospodarka realna prawdopodobnie będzie się rozwijać, ale czym innym jest integracja, która znalazła się w impasie, a może nawet pułapce. Na zakończenie goście wysłuchali wyróżnionych prac słuchaczy studiów podyplomowych. Pierwsza z nich (autorstwa Aleksandry Łaciok i Natalii Urbanek z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach) dotyczyła dysproporcji dochodowych na przykładach Malty i Cypru, a kolejna (autorstwa Marii Fidzińskiej-Dziurzyńskiej z Wyższej Szkoły Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych im. prof. E. Lipińskiego w Kielcach) roli euro jako waluty rezerwowej na rynku międzynarodowym. NBP wyróżnił także pracę absolwentki Uniwersytetu Warszawskiego, Sylwii Marczak, nt. "Ocena wpływu zmiennych ekonomicznych, demograficznych, społecznych i infrastrukturalnych na dystrybucję funduszy z RPO w Polsce w latach 2007-2013". 6

Organizatorzy i absolwenci VII ed. studiów podyplomowych "Mechanizmy funkcjonowania strefy euro" W ostatniej części konferencji odbyła się gala kończąca siódmą edycję studiów podyplomowych "Mechanizmy funkcjonowania strefy euro". Prof. Krzysztof Opolski wspólnie z dr. Jarosławem Górskim - koordynatorem projektu na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW - złożył podziękowania wszystkim osobom zaangażowanym w realizację przedsięwzięcia, reprezentującym NBP oraz uczelnie. Podziękował studentom za aktywność, promotorom prac oraz wykładowcom. Najlepszym absolwentom ze wszystkich szkół wyższych realizujących siódmą edycję studiów wręczono dyplomy z wyróżnieniem. tekst: Izabela Walaszek, KNSG UW zdjęcia: DG ART PROJECTS kontakt: eurozone@wne.uw.edu.pl 7