Gospodarka światowa: zagadnienia wstępne Jan J. Michałek GOSPODARKA ŚWIATOWA Powstanie gospodarki światowej Rozpad zintegrowanego systemu w okresie międzywojennym Instytucjonalizacja powojennej gospodarki światowej Rozwój gospodarki światowej w II połowie XX w. Charakter współczesnej gospodarki światowej Wzrost ludności Wzrost PKB i PNB Rozwój handlu międzynarodowego Globalizacja gospodarki światowej Najprostszy model grawitacyjny handlu Jan J. Michałek
Powstanie gospodarki światowej: początek XIX wieku Jan J. Michałek Tradycyjny międzynarodowy podział pracy przyczyny powstania GŚ: - rewolucja przemysłowa: produkcja masowa - rewolucja transportowa - sprawny zintegrowany światowy system walutowy. - wywóz kapitału: - migracje - system kolonialny - liberalizacja polityki handlowej --> klasyczny podział Północ-Południe (handel międzysektorowy: produkty przemysłowe za surowce i żywność dobre wyjaśnienie w teorii Ricarda i H-O). Dezintegracja gospodarki światowej w okresie międzywojennym Jan J. Michałek Wielki kryzys lat 1929-33, zapoczątkowany w USA,, wzrost protekcjonizmu, taryfa Smooth-Hawleya w USA ---> konkurencyjne dewaluacje większy spadek handlu niż produkcji: szczególny spadek cen surowców i art. rolnych: najbardziej ucierpiały kraje monokulturowe po 1932: 3 różne modele systemów walutowych: - Protekcjonizm Niemiec hitlerowskich (nie zmieniono oficjalnie parytetu marki ale waluta niewymienialna i rozliczenia clearingowe) - W. Brytania: zawieszono wymienialność na złoto ale wymienialność na inne dewizy przy stabilnym kursie; - USA: dolar po dewaluacji (35 $ za uncję) wymienialny na złoto, ale tylko dla innych banków centralnych.
Instytucjonalizacja gospodarki światowej w okresie powojennym Jan J. Michałek Amerykańska koncepcja instytucjonalizacji gospodarki światowej. początkowo koncepcja globalna: ale wypadły z niej (stopniowo) kraje komunistyczne Powstanie całego szeregu instytucji regulujących współpracę ekonomiczną krajów: - UNRRA - odbudowa gospodarek:, - IBRD - odbudowa gospodarek i inwestycje długoterminowe; MFW: rekonstrukcja międzynarodowego systemu walutowego; System Bretton Woods (1944): dollar standard system - parytety monetarne w złocie lub dolarach; - zmiany parytetów, tylko przy fundamentalnym zakłóceniu bp. - w obiegu wewnętrznym pieniądz papierowy ITO (1947): stabilizacja polityk handlowych i jej stopniowa liberalizacja (Historia GATT zamiast ITO) Szybki rozwój handlu i inwestycji zagranicznych w II poł. XX w. Jan J. Michałek nowoczesna technika i technologia (kolejne rewolucje technologiczne i informatyczne) - dobra koniunktura: początkowy sukces aktywnego interwencjonizmu i polityki keynesowskiej: kontrrewolucja monetarystyczna - liberalizacja barier handlowych (GATT/WTO) - przywrócenie i utrzymanie wymienialności walut (system B.W.) - integracja zachodnio-europejska - dynamiczny rozwój Japonii a potem NIC s - ale dosyć wyraźne zmniejszenie roli handlu z krajami komunistycznymi, afrykańskim i Ameryki Łacińskiej Obecny kształt gospodarki światowej: rozwój gospodarczy i zmiany w strukturze handlu 2008-2009: największe załamanie koniunktury i handlu od 1945 roku
Figure 1.3 Gross domestic product, 2008; top 15, ranked according to ppp USA China Japan India Germany Russia UK France Brazil Italy Mexico Spain S. Korea Canada Turkey GDP, 2008; top fifteen countries, ranked according to PPP 7,909 4,358 3,359 2,905 2,260 2,178 2,122 GDP; PPP 1,978 GDP; current $ 1,872 1,549 1,443 1,344 1,302 992 14,093 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000 16,000 Figure 1.7 Development of world per capita income over the last 2000 years World GDP per capita (1990 international $), logarithmic scale 10,000 5,709 1,000 444 435 667 100 0 500 1000 1500 1820 2000
import value Figure 1.8 Two waves of globalization in trade Merchandise exports, % of GDP in 1990 prices 17.2 15 13.4 10 10.1 5 4.6 2.5 0.2 0 1870 1900 1930 1960 1990 world USA Japan Exports and imports of goods and services, 2008 ($ billion) The dotted line is a 45º line, the axes use a logarithmic scale, and the circles are proportional to the size of exports. Exports and imports of goods and services, 2008 ($ bn) 10,000 USA 1,000 China Germany Russia 100 Saudi Arabia Ethiopia 10 Brunei 1 1 10 100 1,000 10,000 export value
Zmiany w handlu światowym 1948-2011 1948 1953 1963 1973 1983 1993 2003 2011 Value World 59 84 157 579 1838 3676 7377 17816 Share World 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 North America 28,1 24,8 19,9 17,3 16,8 18,0 15,8 12,8 United States 21,7 18,8 14,9 12,3 11,2 12,6 9,8 8,3 Canada 5,5 5,2 4,3 4,6 4,2 3,9 3,7 2,5 Mexico 0,9 0,7 0,6 0,4 1,4 1,4 2,2 2,0 South and Central America 11,3 9,7 6,4 4,3 4,4 3,0 3,0 4,2 Brazil 2,0 1,8 0,9 1,1 1,2 1,0 1,0 1,4 Argentina 2,8 1,3 0,9 0,6 0,4 0,4 0,4 0,5 Europe 35,1 39,4 47,8 50,9 43,5 45,4 45,9 37,1 Germany a 1,4 5,3 9,3 11,7 9,2 10,3 10,2 8,3 France 3,4 4,8 5,2 6,3 5,2 6,0 5,3 3,3 Italy 1,8 1,8 3,2 3,8 4,0 4,6 4,1 2,9 United Kingdom 11,3 9,0 7,8 5,1 5,0 4,9 4,1 2,7 Commonwealth of Independent States (CIS) b - - - - - 1,5 2,6 4,4 Africa 7,3 6,5 5,7 4,8 4,5 2,5 2,4 3,3 South Africa c 2,0 1,6 1,5 1,0 1,0 0,7 0,5 0,5 Middle East 2,0 2,7 3,2 4,1 6,8 3,5 4,1 7,0 Asia 14,0 13,4 12,5 14,9 19,1 26,1 26,2 31,1 China 0,9 1,2 1,3 1,0 1,2 2,5 5,9 10,7 Japan 0,4 1,5 3,5 6,4 8,0 9,9 6,4 4,6 India 2,2 1,3 1,0 0,5 0,5 0,6 0,8 1,7 Australia and New Zealand 3,7 3,2 2,4 2,1 1,4 1,4 1,2 1,7 Six East Asian Traders 3,4 3,0 2,5 3,6 5,8 9,7 9,6 9,8 Memorandum item: EU d - - 24,5 37,0 31,3 37,4 42,3 33,9 USSR, Former 2,2 3,5 4,6 3,7 5,0 - - - GATT/WTO Members e 63,4 69,6 75,0 84,1 78,4 89,3 94,3 93,8 Główni światowi eksporterzy i importerzy w 2011 roku Annual percentage Annual percentage change Rank Exporters Value Share change Rank Importers Value Share 1 China 1898 10,4 20 1 United States 2266 12,3 15 2 United States 1480 8,1 16 2 China 1743 9,5 25 3 Germany 1472 8,1 17 3 Germany 1254 6,8 19 4 Japan 823 4,5 7 4 Japan 855 4,6 23 5 Netherlands 661 3,6 15 5 France 714 3,9 17 6 France 596 3,3 14 6 United Kingdom 638 3,5 14 7 Korea, Republic of 555 3,0 19 7 Netherlands 599 3,2 16 8 Italy 523 2,9 17 8 Italy 557 3,0 14 9 Russian Federation 522 2,9 30 9 Korea, Republic of 524 2,8 23 10 Belgium 477 2,6 17 10 Hong Kong, China 511 2,8 16 retained imports 130 0,7 16 11 United Kingdom 473 2,6 17 11 Canada a 463 2,5 15 12 Hong Kong, China 456 2,5 14 12 India 463 2,5 32 domestic exports 17 0,1 14 re-exports 439 2,4 14 13 Canada 452 2,5 17 13 Belgium 461 2,5 17 14 Singapore 410 2,2 16 14 Spain 374 2,0 14 domestic exports 224 1,2 23 re-exports 186 1,0 10 15 Singapore 366 2,0 18 15 Saudi Arabia, Kingdom of 365 2,0 45 retained imports 180 1,0 27 16 Mexico 350 1,9 17 16 Mexico 361 2,0 16 17 Spain 309 1,7 21 17 Russian Federation a 324 1,8 30 18 Taipei, Chinese 308 1,7 12 18 Taipei, Chinese 281 1,5 12 19 India 305 1,7 35 19 Australia 244 1,3 21 20 United Arab Emirates b 285 1,6 30 20 Turkey 241 1,3 30
Eksporterzy i importerzy powyżej 20 miejsca 21 Australia 270 1,5 27 21 Brazil 237 1,3 24 22 Brazil 256 1,4 27 22 Thailand 228 1,2 25 23 Switzerland 234 1,3 20 23 Switzerland 208 1,1 18 24 Thailand 229 1,3 17 24 Poland 208 1,1 17 25 Malaysia 227 1,2 14 25 United Arab Emirates b 205 1,1 24 26 Indonesia 201 1,1 27 26 Austria 191 1,0 20 27 Poland 187 1,0 17 27 Malaysia 188 1,0 14 28 Sweden 187 1,0 18 28 Indonesia 177 1,0 31 29 Austria 178 1,0 17 29 Sweden 176 1,0 18 30 Czech Republic 162 0,9 22 30 Czech Republic 152 0,8 20 31 Norway 159 0,9 22 31 Saudi Arabia, Kingdom of 132 0,7 23 32 Turkey 135 0,7 18 32 South Africa 122 0,7 29 33 Iran b 132 0,7 30 33 Viet Nam 107 0,6 26 34 Ireland 127 0,7 9 34 Hungary 103 0,6 16 35 Nigeria b 116 0,6 38 35 Denmark 98 0,5 15 36 Qatar 114 0,6 53 36 Norway 91 0,5 17 37 Denmark 113 0,6 16 37 Finland 84 0,5 22 38 Hungary 112 0,6 18 38 Ukraine 83 0,4 36 39 Kuwait 104 0,6 54 39 Portugal 80 0,4 6 40 Viet Nam 97 0,5 34 40 Slovak Republic 77 0,4 19 41 South Africa 97 0,5 20 41 Romania 76 0,4 23 Wzrost znaczenia Chin
Nierównowagi bilansów handlowych Powiązania handlowe w gospodarce światowej North America 6 South Asia 3 (3) Latin America 1 3 (4) 1 (1) International Trade & the World Economy; Charles van Marrewijk 3 (4) West Europe 28 Middle East & North Africa 1 (1) 2 (3) 1 (2) 1 (2) Sub-Sahara East Europe Africa & C. Asia East Asia 1 & Pacific (1) 3 (3) 1 (1) Exports in direction closed arrow (Exports in direction open arrow) Intra-regional exports Austral Asia 1 4 1 4 (5)
Singapore Hong Kong Malaysia Bahrain Luxembourg Swaziland Eq. Guinea Guyana Malta Ireland Handel międzynarodowy International Trade & the World Economy; Charles van Marrewijk 170 150 133 122 115 113 107 102 99 100 88 88 50 0 W szczególnych przypadkach wartość eksportu przewyższa PKB Eksport i import jak procent dochodu narodowego w 2003 roku
world exports (% GDP) Stopień otwarcia handlowego dużych gospodarek Dynamika globalizacji International Trade & the World Economy; Charles van Marrewijk 30 25 20 15 10 5 0 1960 1970 1980 1990 2000 Światowy eksport rośnie szybciej niż PKB
Figure 1.8 Two waves of globalization in trade Merchandise exports, % of GDP in 1990 prices 17.2 15 13.4 10 10.1 5 4.6 2.5 0.2 0 1870 1900 1930 1960 1990 world USA Japan Figure 2.2 Global Economic Crisis: real world trade flows (index), 1970-2011 Real world trade flows; constant 2000 US dollar, index (2000 = 100) Global Economic Crisis 160 20.0% decline 120 7.4% decline 80 40 2.8% decline 0.3% decline annual monthly data data 1 2 3 4 0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
2007-2 2008-3 2008-10 2008-3 2008-8 Trade volumes and the Global Economic Crisis; selected areas, 2004-2011 a. Import volume advanced economies 5-month moving av. (ind indices; pre-2009 peak=100) b. Import volume emerging markets 5-month moving av. (ind indices; pre-2009 peak=100) 120 120 Asia Latin America 100 80 Japan Euro area USA 100 80 Africa + Middle East Central + East Europe 60 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 60 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Struktura handlu krajów europejskich
Struktura handlu a odległość między nimi Najprostszy model grawitacyjny handlu
Inne czynniki uwzględnianie w modelu grawitacyjnym (wpływające na koszty transakcyjne): Wspólna granica Dostęp do morza, portów Wspólny język Wspólna historia Udział we wspólnym ugrupowaniu integracyjnym Wspólna waluta Udział w organizacjach międzynarodowych: WTO, OECD Przykład najprostszej estymacji modelu grawitacyjnego: Maliszewska (2004)