Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (1) 2010 SKUTECZNOŚĆ BIOLOGICZNA ORAZ WSKAŹNIKI EKONOMICZNE CHEMICZNEGO ZWALCZANIA SZKODNIKÓW W PSZENŻYCIE JARYM ZDZISŁAW KANIUCZAK Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna Langiewicza 28, 35-101 Rzeszów z.kaniuczak@iorpib.poznan.pl I. WSTĘP Coroczne uszkadzanie roślin zbóż przez szkodniki powoduje znaczne straty w plonach ziarna oraz pogorszenie jakości. Badania nad szkodnikami pszenżyta były prowadzone w niektórych regionach naszego kraju (Bubniewicz 1988; Leszczyński 1991; Miętkiewski i wsp. 1991; Wałkowski 1991; Korbas 1998). Niezbędne staje się prowadzenie badań nad zwalczaniem najważniejszych szkodników przy zróżnicowanym nasileniu, jak również bieżąca analiza uzyskiwanych efektów ekonomicznych wykonywanych zabiegów (Jańczak i wsp. 1990; Kaniuczak i Matłosz 1999; Lipa 1999; Kurowski i Hruszka 2004). Celem badań była ocena skuteczności biologicznej oraz efektywności gospodarczej i ekonomicznej zastosowanych insektycydów w zwalczaniu szkodników w uprawie pszenżyta jarego w doświadczeniach polowych. II. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w latach 2008 2009 w uprawie pszenżyta jarego, odmiana Dublet, na polach doświadczalnych w Boguchwale. Doświadczenia założono metodą bloków losowanych w czterech powtórzeniach. Siew pszenżyta wykonano na glebie brunatnej, klasy IIIa. Nasiona zaprawiono zaprawą Funaben T w dawce 200 ml/100 kg nasion. Stosowano następujące nawożenie: N 80 kg/ha, P 2 O 5 70 kg/ha, K 2 O 105 kg/ha. Zwalczanie chwastów wykonano herbicydem Lintur 70 WG w dawce 0,15 kg na ha + Chwastox Extra 300 SL w dawce 1,0 l na ha.
30 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (1) 2010 Obserwacjami i analizami objęto larwy skrzypionek Qulema spp. Nasilenie występowania skrzypionek analizowano podczas wegetacji zbóż zgodnie z metodą opisaną wcześniej (Kaniuczak i wsp. 1992). Do niszczenia larw skrzypionek stosowano insektycydy wyszczególnione w tabeli 1. przed kwitnieniem, w fazie wzrostu BBCH 51 58 (Adamczewski i Matysiak 2002). Skuteczność biologiczną użytych insektycydów oceniano określając wielkość (w %) zniszczonej powierzchni liści pszenżyta jarego. Po uzyskaniu przez zboże dojrzałości pełnej przeprowadzono zbiór, oznaczono wilgotność i przeliczono plon na 15% wilgotności. Wyniki analiz uszkodzeń liści oraz plonów ziarna opracowano statystycznie, wyznaczając istotne różnice na podstawie testu Duncana na poziomie 0,05%. W analizie ekonomicznej opłacalności chemicznego zwalczania szkodników użyto metodę podaną przez Mierzejewską (1985) wyliczając następujące wskaźniki: E wskaźnik pokrycia kosztów, Q 1 wskaźnik opłacalności zabiegów, Q 2 procentowy wskaźnik kosztów. Do obliczenia tych wskaźników przyjęto średnie ceny ziarna pszenżyta, środków ochrony roślin oraz koszt zabiegów. III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Skuteczność biologiczną insektycydów i ich wpływ na plon ziarna pszenżyta przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Skuteczność biologiczna insektycydów w zwalczaniu larw skrzypionek w pszenżycie jarym Table 1. Biological effectiveness of insecticide application in controlling leaf beetle larvae in spring triticale Insektycydy faza wzrostu Insecticides growth stage (BBCH) Kontrola Control 51 58 Dawka Dose [l/ha] Skrzypionki Oulema spp. uszkodzenie powierzchni skuteczność liści effectiveness damaged [%] leaf surface [%] Plon Yield zwyżka increase [dt/ha] [dt/ha] [%] 1 2 3 4 5 6 7 2008 45,7 62,0 Karate Zeon 050 CS 0,1 3,6 92,2 66,6 4,6 7,4 Cyperkill Super 25 EC 0,1 3,4 92,6 65,7 3,6 5,9 Fastac 100 EC 0,1 4,2 90,8 67,4 5,4 8,7 Sumi-Alpha 050 EC 0,25 7,4 83,9 68,3 6,3 10,1 Talstar 100 EC 0,1 3,2 93,0 67,6 5,6 9,0 NIR (0,05) LSD (0.05) 12,3 7,1
Skuteczność zwalczania szkodników w pszenżycie jarym 31 1 2 3 4 5 6 7 2009 Kontrola Control 59,2 69,8 Karate Zeon 050 CS 0,1 4,6 92,3 76,7 6,9 9,8 Cyperkill Super 25 EC 0,1 9,0 84,8 74,6 4,7 6,8 Fastac 100 EC 0,1 5,6 90,6 76,4 6,6 9,5 Nurelle Max 515 EC 0,6 8,2 86,2 75,0 5,2 7,4 Talstar 100 EC 0,1 4,4 92,6 76,3 6,5 9,3 NIR (0,05) LSD (0.05) 3,7 4,5 W 2008 roku uszkodzenie powierzchni liści pszenżyta na obiekcie kontrolnym wynosiło średnio 45,7%. Użyte insektycydy wykazały dobrą skuteczność. Zwyżka plonu ziarna pszenżyta wyniosła średnio 5,1 dt/ha (8,2%). Tabela 2. Efektywność ekonomiczna insektycydów w zwalczaniu larw skrzypionek w pszenżycie jarym Table 2. Economic effectiveness of insecticide application in spring triticale Insektycydy faza wzrostu Insecticides growth stage (BBCH) 51 58 Koszt ochrony Costs of protection [PLN/ha] Zwyżka plonu Yield increase Wskaźnik Coefficient [dt/ha] [PLN/ha] E Q 1 Q 2 2008 Karate Zeon 050 CS 81 4,6 301 3,7 1,2 1,8 Cyperkill Super 25 EC 76 3,6 238 3,1 1,1 1,7 Fastac 100 EC 76 5,4 352 4,6 1,1 1,7 Sumi-Alpha 050 EC 79 6,3 411 5,2 1,2 1,7 Talstar 100 EC 108 5,5 364 3,3 1,6 2,4 2009 Karate Zeon 050 CS 81 6,9 276 3,4 2,0 2,6 Cyperkill Super 25 EC 76 4,7 192 2,5 1,9 2,5 Fastac 100 EC 79 6,6 264 3,3 1,9 2,5 Nurelle Max 515 EC 120 5,2 208 1,7 3,0 3,8 Talstar 100 EC 118 6,5 260 2,2 2,9 3,7 E wskaźnik pokrycia kosztów cost covering ratio Q 1 wskaźnik opłacalności zabiegów treatment profitability index Q 2 procentowy wskaźnik kosztów percentage index of the costs
32 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (1) 2010 Uszkodzenie powierzchni liści pszenżyta w 2009 roku było stosunkowo wysokie i wynosiło 59,2%. Zastosowane insektycydy wykazały średnią skuteczność wynoszącą średnio 89,3%. Zwyżka plonu ziarna była jednak stosunkowo wysoka i wyniosła średnio 5,9 dt/ha (8,5%). Ekonomiczne efekty zastosowania insektycydów w pszenżycie podano w tabeli 2. Wartość plonu uratowanego w 2008 roku wyniosła średnio 333 PLN/ha. Wskaźnik pokrycia kosztów (E) wyniósł średnio 3,9. Wskaźnik (E) dla większości kombinacji był większy od jedności, a to oznacza, że zabiegi były opłacalne i wysoce opłacalne. Wskaźnik opłacalności zabiegów wyniósł średnio 1,2; a procentowy wskaźnik kosztów był niski (1,8%). W 2009 roku wartość plonu uratowanego była niska w stosunku do roku poprzedniego i wyniosła średnio 240 PLN/ha. Wskaźnik pokrycia kosztów wahał się od 1,7 do 3,4. Wskaźnik opłacalności zabiegów wyniósł średnio 2,3; a procentowy wskaźnik kosztów był niski (średnio 3,0). IV. LITERATURA Adamczewski K., Matysiak K. 2002. Zboża. s. 15 19. W: Klucz do określania faz rozwojowych roślin jedno- i dwuliściennych w skali BBCH [K. Adamczewski, K. Matysiak tłumaczenie i adaptacja]. Wyd. I, Inst. Ochr. Roślin, 134 ss. Jańczak C., Pokacka Z., Ruszkowska M., Wachowiak M. 1990 Chemiczna ochrona zbóż przed chorobami i szkodnikami. Instrukcja upowszechnieniowa. Inst. Ochr. Roślin, Poznań, 41 ss. Bubniewicz P. 1988. Ważniejsze szkodniki i choroby na pszenżycie (Triticale). Materiały 28. Sesji Nauk. Inst. Ochr. Roślin, cz. 2: 11 14. Kaniuczak Z., Lisowicz F., Śnieżek G. 1992. Metody sygnalizacji terminów zwalczania i progi zagrożenia najważniejszych chorób i szkodników pszenicy w warunkach Polski południowo-wschodniej. Materiały 32. Sesji Nauk. Inst. Ochr. Roślin, cz. 2: 22 29. Kaniuczak Z., Matłosz I. 1999. Efekty produkcyjne i ekonomiczne zwalczania szkodników w zbożach. Pam. Puł. 114: 159 165. Korbas M. 1998. Choroby i Szkodniki Zbóż. Wyd. MULTUM, Poznań, 88 ss. Kurowski T.P., Hruszka M. 2004. Zdrowotność i plonowanie pszenżyta ozimego w łanie chronionym zabiegami chemicznymi i proekologicznymi. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 44 (2): 896 899. Leszczyński B. 1991. Wstępna ocena występowania mszyc na pszenżycie ozimym. Ochrona Roślin nr 4: 4 5. Lipa J.J. 1999. Nowoczesna ochrona zbóż. Pam. Puł. 114: 241 259. Mierzejewska W. 1985. Metody badawcze i miary oceny ekonomicznej efektywności chemicznych zabiegów ochrony roślin. Post. Nauk Rol. 32/37 (5): 77 90. Miętkiewski R., Żurek M., Stankiewicz C., Starczewski J. 1991. Występowanie wciornastków (Thysanoptera) w kłosach żyta, pszenicy i pszenżyta oraz wpływ ich żerowania na niektóre właściwości fizjologiczne i skład chemiczny ziarna. Zesz. Nauk. WSR P Siedlce, Ser. Rolnictwo 29: 187 200. Wałkowski W. 1991. Wzrost znaczenia szkodników zbóż. Ochrona Roślin nr 5 6: 17 20.
Skuteczność zwalczania szkodników w pszenżycie jarym 33 ZDZISŁAW KANIUCZAK BIOLOGICAL EFFECTIVENESS AND ECONOMIC INDICATORS OF CHEMICAL CONTROL OF PESTS ON SPRING TRITICALE SUMMARY The research on the biological and economic effectiveness of the application insecticides in controlling of cereal leaf beetles larvae in triticale was carried out in 2008 2009. The Talstar 100 EC, Karate Zeon 050 CS and Cyperkill Super 25 EC pesticides appeared most effective in the studies on chemical control of leaf beetle larvae. The chemical control of leaf beetle larvae caused the increase triticale grain yield, ranging from 3.6 dt/ha to 6.9 dt/ha, i.e. 5.5 dt/ha on average. The defrayal index ranged from 1.7 do 5.2, while index of profitability ranged from 1.1 to 3.0. The average per cent cost coefficient was 2.4. Key words: cereal leaf beetles, spring triticale, chemical control, coefficient