EKSPERTYZA KONSERWATORSKA I DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH

EKSPERTYZA KONSERWATORSKA I DOKUMENTACJA BADAŃ KONSERWATORSKICH dotyczące Stolarki okiennej w kamienicy przy ul. Jagiellońskiej 30/17 w Olsztynie WYKONAWCA: PRACOWNIA ARTHER SYLWIA HLIWIADCZYN Autorzy dokumentacji konserwatorskiej: mgr Natalia Pawłowska mgr Sylwia Hliwiadczyn, mgr Mariusz Grunwald MORĄG, czerwiec 2016 D O K U M E N T A C J A C H R O N I O N A P R A W E M A U T O R S K I M

SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI 2.0. HISTORIA OBIEKTU 3.0. USYTUOWANIE 4.0. OPIS FORMALNY I STAN ZACHOWANIA 5.0. METODYKA BADAŃ 6.0. WYNIKI BADAŃ 7.0. PODSUMOWANIE BADAŃ 8.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE DOKUEMNTACJA FOTOGRAFICZNA - STAN ZACHOWANIA 2

1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI BUDYNEK WPISANY DO GMINNEJ EWIDECJI ZABYTKÓW 1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA 1. Zalecenia konserwatorskie wydane przez WUOZ w Olsztynie dotyczące remontu lokalu nr 17 w budynku przy ul. Jagiellońskiej 30. IZNR.5183.194.2016.mp z dnia 11.04.2016 r. 1.2. IDENTYFIKACJA OBIEKTU RODZAJ : stolarka okienna kamienicy przy ul. Jagiellońskiej 30 w Olsztynie DATOWANIE OBIEKTU: r. WŁAŚCICIEL: Gmina Olsztyn z upoważnienia Zakładu Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11-041 Olsztyn MATERIAŁ I TECHNIKA: Stolarka okienna z drewna sosnowego, malowana. 1.3. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA ZLECENIODAWCA: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11-041 Olsztyn AUTOR DOKUMENTACJI: Natalia Pawłowska, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald DATA I MIEJSCE WYKONANIA: czerwiec 2016, Morąg MIEJSCE PRZECHOWYWANIA 1. EGZ.: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, ul. Podwale 1, 11-041 Olsztyn 2. EGZ.: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11-041 Olsztyn 3. EGZ.: Pracownia Arther Sylwia Hliwiadczyn ul. Wenecka 1, 14-300 Morągu 1.4. ZAKRES OPRACOWANIA Zakres opracowania dotyczy wykonania ekspertyzy konserwatorskiej stolarki okiennej lokalu nr 17 znajdującego się w zabytkowej kamienicy przy ul. Jagiellońskiej 30 w Olsztynie. Ekspertyza określa czy znajdująca się w lokalu stolarka otworowa pochodzi z I fazy budowy i jaki jest jej stan zachowania. Badania konserwatorskie mają na celu ustalenie pierwotnej kolorystyki okna. Badania i ekspertyza dotyczy: - stolarki okiennej w elewacji frontowej - 1 sztuka - stolarki okiennej w elewacji tylnej - 3 sztuki. 3

2.0. HISTORIA OBIEKTU Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1334. Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny strażnicę, nadając jej nazwę Allenstein, zwaną później także Holstin, Olstyn. Prawa miejskie osadzie nadała 31 października 1353 diecezjalną Kapituła Warmińska. Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs. Jeszcze przed lokacją miasta w 1347 w miejscu strażnicy drewniano-ziemnej rozpoczęto budowę zamku, którą ukończono w 1353, później wielokrotnie przebudowywany. W drugiej połowie XIV wieku (lata 1370-1380) wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Do dziś przetrwała wytyczona wtedy sieć ulic i część imponujących fortyfikacji, a wiele istniejących dziś na obszarze Starego Miasta domów wspiera się o średniowieczne fundamenty. Liczne wojny XV wieku wielokrotnie niszczyły miasto. W 1414 Olsztyn został zniszczony przez wojska króla Władysława Jagiełły. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. W 1454 mieszczanie wzięli udział w powstaniu przeciwko zakonowi krzyżackiemu i opanowali zamek, uznając zwierzchnictwo króla polskiego, jednak rok później miasto ponownie zajął zakon krzyżacki. Na mocy II pokoju toruńskiego, Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski. Wojna w latach 1519-1521, spustoszyła południową Warmię. Ówczesnym administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski Mikołaj Kopernik. Przygotował on skutecznie olsztyński zamek do obrony przed spodziewanym atakiem Krzyżaków (1521). Ponadto Kopernik podjął wielką akcję zasiedlania rejonu, sprowadzając tu osadników z Mazowsza. Następuje rozkwit miasta korzystnie położonego na ruchliwym szlaku Królewiec Warszawa. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła, pośrednicząc w wymianie handlowej między Polską a portami Bałtyku. Rozwój został powstrzymany przez wojny północne w XVII i XVIII wieku, a wielka zaraza lat 1709-1712 wyludniła miasteczko niemal całkowicie W czasie wojen napoleońskich miasto zostało splądrowane. 3 Lutego 1807 w Olsztynie zatrzymał się cesarz Napoleon Bonaparte. Po wojnach napoleońskich w Prusach utworzono samorząd terytorialny, a w 1818 roku powstał powiat olsztyński. Po 1818 zabudowa miejska opuściła mury Starego Miasta. Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój pod rządami burmistrza Roberta Zakrzewskiego (Sakrzewskiego), a następnie Oskara Beliana. W 1867 powstał nowoczesny jak na owe czasy szpital, w latach 1872-1873 przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, do 6 tys. w 1875 i 25 tys. w 1895. Olsztyn zaczął się rozwijać się w kierunku powstałego dworca kolejowego, położonego wówczas na obrzeżach miasta. Pod koniec XIX wieku następuje rozkwit niewielkiego miasta. Utworzenie w 1905 r. rejencji olsztyńskiej podniosło prestiż miasta i spowodowało jego prężniejszy rozwój. Wznoszone są nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz, gmach rejencji czy neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa. Powstają liczne kamienice czynszowe i nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W 1890 powstaje gazownia, a w 1892 sieć telefoniczna, nieco później później nowoczesny wodociąg i kanalizacja, a w 1907 elektryczność. Od 1884r w mieście stacjonuje garnizon wojskowy. W 1905 roku Olsztyn już posiada 25 tysięcy mieszkańców. 4

W 1914 miasto zostało na krótko zajęte przez wojska rosyjskie, które wycofały się z miasta po klęsce w bitwie pod Tannenbergiem. Po I wojnie światowej o przyszłej przynależności państwowej południowej części Prus Wschodnich zadecydował plebiscyt z 11 lipca 1920. 97,8% głosujących w Olsztynie opowiedziało się za pozostaniem miasta przy Niemczech. W latach 1921-1932 na skutek ruchu budowlanego, obszar zwartej zabudowy w Olsztynie wydatnie się rozszerzył. W owych latach zabudowę chaotyczną i nieuporządkowaną poddano znacznym zmianom zgodnie z założeniami urbanistycznymi ustalanymi w pracowniach architektów miejskich. Ruch budowlany wzrósł gwałtownie po 1933. Budowano wtedy tak dużo, że liczby oddawanych corocznie do użytku mieszkań stanowiły rekord w dotychczasowych dziejach Olsztyna. W tym czasie zostały zabudowane ulice w centrum i na Zatorzu m.in. obecne ulice Kościuszki, Wojska Polskiego, Okrzei, Wyspiańskiego, Głowackiego i Emilii Plater. Wczasach władzy faszystowskiej wokół miasta powstały osiedla powiązanych ze śródmieściem terenami zielonymi. W 1939 mieszkało tu ponad 50 tys. osób. 22 Stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona, po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto zniszczeniu uległo ok. 40% zabudowy. 21 marca 1945 o godz. 12.00 Jakub Prawin jako Pełnomocnik Rządu na Okręg Warmińsko-Mazurski przejął administrację Warmii i Mazur. Pozostała w Olsztynie ludność niemieckojęzyczna uległa wysiedleniu, na jej miejsce stopniowo napływali m.in. polscy osadnicy. W 1946 miasto liczyło 23 tys. mieszkańców, a w 1950 45 tys. Badana kamienica znajduje się na Zatorzu, które powstało po utworzeniu linii kolejowej w latach 1867-1873. W połowie XIX wieku na terenie tym znajdował się jedynie cmentarz oraz kilka domów i budynków gospodarczych. Powstała linia kolejowa, która miała stanowić granice zabudowy miasta nie ograniczyła jednak budownictwa na tym obszarze a wręcz przeciwnie łatwość transportu spowodowała jego rozwój. Zbudowane tu w 1910 i 1913 r. kompleksy koszarowe napędziły dodatkowo koniunkturę budowlaną. W końcu XIX wieku w Olsztynie pojawiły się ogromne problemy mieszkaniowe. Tysiące przybyłych ludzi poszukujących pracy w kolejnictwie, wojsku i administracji prężnie rozwijającego się miasta poszukiwała stałego lokum dla siebie i swoich rodzin. Nastąpił ogromny rozkwit budownictwa czynszowego, nie zaspokajał on jednak ówczesnych potrzeb. Ogromna ilość powstałych wówczas kamienic przeznaczona była dla osiedleńców o zasobnych portfelach. Duże, nowoczesne i bogato wyposażone mieszkania zamieszkiwało czasem kilka osób, podczas gdy sutereny i poddasza były gęsto zaludnione. W późniejszych latach budownictwo czynszowe tylko teoretycznie zaspokajało potrzeby mieszkaniowe, jednak było zbyt drogie dla biedniejszych osiedleńców. Problem ten miała rozwiązać powstała w 1902 r. spółdzielnia mieszkaniowa Allensteiner Wohnungebaugenossenschaft, która zbudowała kilka budynków dla mniej zasobnych mieszkańców. Ul. Jagiellońska (Wadanger Strasse) wytyczona została w 1890 r. w miejsce dawnego traktu łączącego Olsztyn i Dobre Miasto, na którym we wsi Wadąg istniała od dawna przeprawa rzeczna. Nowa ulica została niemal całkowicie zabudowana w pierwszych 10 latach XX wieku. Kamienica nr 30 powstała w okresie zabudowy ulicy latach 1910-1913 i nosiła numer 37. Budynek istnieje na planie miasta autorstwa H. Bonka z 1913-Fot.1 Według spisu mieszkańców z 1927 roku 5

kamienicę czynszową zamieszkiwali przedstawiciele administracji wyższego szczebla. Administratorem budynku był niejaki Bernhard Brosch. Kamienicę wraz z nim zamieszkiwało 8 lokatorów. Mieszkali tu m. In. tłumacz i agent ubezpieczeniowy Oscar Kirchner, sekretarz pocztowy August Olesch, handlowiec chrabia Kurt von Mauschwitz, sekretarz Gustaw Fischer, inspektor Josef kunigk oraz kierownik rejencji Paul Fromm. Fot. 1. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1892 r. Hugona Bonka. Zaznaczono lokalizację kamienicy. Bibliografia. Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1927, Allenstein 1927 Bętkowski R., Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn 2003. Rzempołuch A., Architektura u urbanistyka Olsztyna 1353-1953, Olsztyn 2004. Sikorski J, Olsztyn - założenie i rozwój przestrzenny miasta. Wakar A. Olsztyn 1353-1945, Olsztyn 1971 6

3.0. USYTUOWANIE Fot. 1. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30, widok na elewację frontową z zaznaczoną badaną stolarką. Fot. 2. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30, widok na elewację tylną z zaznaczoną badaną stolarką. 7

4.0. OPIS FORMALNY OBIEKTU I STAN ZACHOWANIA TYP O1 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Okno doświetlające mieszkanie w elewacji frontowej, w strefie IV piętra (poddasza)w osi pierwszej budynku. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Okno mansardowe, weneckie w konstrukcji skrzynkowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z dwunastu skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop przelotowy. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy do drewnianej konstrukcji lukarny. Założenia ogólne Okno trójdzielne, jednopoziomowe, trójkwaterowe. Skrzydła wewnętrzne 3 sztuki jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła zewnętrzne 3 sztuk jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI Pierwotny drewniany z rynienką przebiegającą przez całą jego długość, szeroki, zakończony fazą. Okucia System zamykania Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych prostych zakończonych zaokrągleniem. Skrzydła pojedyncze zamykane są parami zamków języczkowych. Skrzydła podwójne na zasównicę domykaną góra - dół. Zamki obsługiwane są klamkami dwuskrzydełkowymi.. DEKORACJA Okno nie posiada dekoracji. Pojawiają się fazy na krawędziach ramiaków oraz w krawędzi parapetu. CECHY STYLOWE Okno bezstylowe. STAN ZACHOWANIA KONSTRUKCJA, PODZIAŁY SKRZYDŁA ZEW. SKRZYDŁA WEW. PARAPET SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY KLAMKI ELEMENTY PIERWOTNE - - - - - - - ELEMENTY WTÓRNE TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK PRZEPROWADZONE PRACE ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Wymieniono stolarki w latach 50-tych (?)XX wieku. Okno jest w złym stanie, drewno jest słabej jakości, prawdopodobnie nie było sezonowane co sprawia, że większość elementów jest wypaczona, a skrzydła się nie domykają. Okapniki silnie wypłukane, warstwy malarskie odspajają się od podłoża dużymi płatami, kit szklarski jest spękany i w wielu miejscach wykruszony. BRAKI PODSUMOWANIE Brak skrzydła zewnętrznego pojedynczego. STOLARKA OKIENNA KWALIFIKUJE SIĘ DO WYMIANY 8

TYP O2/1 O2/2 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Okno doświetlające mieszkanie w elewacji tylnej, w strefie IV piętra w osi 5 budynku. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Okno w konstrukcji skrzynkowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z dwunastu skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop przelotowy. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Założenia ogólne Okno dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, dzielone w 2/3 wysokości ślemieniem. Skrzydła nadślemienia 4 sztuki jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła podślemienia 4sztuk jednodzielne, dwupoziomowe, dwukwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI Drewniany z rynienką zakończony fazą. Okucia Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych prostych zakończonych zaokrągleniem. System zamykania Wszystkie skrzydła zamykane na zasównicę domykaną góra dół, obsługiwaną klamką równoramienną umieszczoną w centralnym punkcie listwy przytykowej. DEKORACJA Okno nie posiada dekoracji. Pojawiają się fazy na krawędziach ramiaków oraz w krawędzi parapetu. CECHY STYLOWE Okno bezstylowe STAN ZACHOWANIA KONSTRUKCJA, PODZIAŁY SKRZYDŁA ZEW. SKRZYDŁA WEW. PARAPET SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY KLAMKI ELEMENTY PIERWOTNE - - - - - ELEMENTY WTÓRNE TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK PRZEPROWADZONE PRACE ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Wymieniono stolarki w latach 50-tych (?)XX wieku. Ościeżnica dokładnie wyczyszczona z warstw malarskich i pomalowana lakierobejcą. Okno jest w złym stanie, drewno jest słabej jakości, prawdopodobnie nie było sezonowane co sprawia, że większość elementów jest wypaczona, a skrzydła się nie domykają. Okapniki silnie wypłukane, warstwy malarskie odspajają się od podłoża dużymi płatami, kit szklarski jest spękany i w wielu miejscach wykruszony. BRAKI PODSUMOWANIE Brak skrzydeł wewnętrznych. STOLARKA OKIENNA KWALIFIKUJE SIĘ DO WYMIANY 9

TYP O3 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Okno doświetlające mieszkanie w elewacji tylnej, w strefie IV piętra w osi 6 budynku. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Okno w konstrukcji skrzynkowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z dwunastu skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop przelotowy. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Założenia ogólne Okno jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła zewnętrzne 1 sztuka jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła wewnętrzne 1 sztuk jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI Bez parapetu Okucia Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych prostych zakończonych zaokrągleniem. System zamykania Skrzydła zamykane zamkami języczkowymi w centralnym punkcie ramiaka, obsługiwanymi klamkami jednoramiennymi. DEKORACJA Okno nie posiada dekoracji. Pojawiają się fazy na krawędziach ramiaków oraz w krawędzi parapetu. CECHY STYLOWE Okno bezstylowe STAN ZACHOWANIA KONSTRUKCJA, PODZIAŁY SKRZYDŁA ZEW. SKRZYDŁA WEW. PARAPET SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY KLAMKI ELEMENTY PIERWOTNE - - - - - - ELEMENTY WTÓRNE TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK Brak jednej klamki PRZEPROWADZONE PRACE Wymieniono stolarki w latach 50-tych (?)XX wieku. ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Okno jest w złym stanie, drewno jest słabej jakości, prawdopodobnie nie było sezonowane co sprawia, że większość elementów jest wypaczona, skrzydła domykają się z trudem. Stolarka wypaczona. Ościeżnicę i ramiaki pokrywają ekskrementy. BRAKI PODSUMOWANIE STOLARKA OKIENNA KWALIFIKUJE SIĘ DO WYMIANY 10

5.0. METODYKA BADAŃ Na elementach stolarki okiennej jak ramiaki, ościeżnica, parapet, wykonano odkrywki sondażowe mające na celu ukazanie poszczególnych warstw aż do warstwy pierwotnej. Do każdej odkrywki wykonano dokumentację opisową i fotograficzną. Odkrywki ponumerowano, udokumentowano również miejsca, gdzie zostały wykonane. Wyniki analiz przedstawiono w formie graficznej za pomocą tabel, opisowej jak i fotograficznej. Na zdjęciach widoków elewacji, zaznaczono zachowaną stolarkę okienną oraz miejsca wykonania odkrywek i pobrania próbek. W DOKUMENTACJI FOTOGRAFICZNEJ zamieszczono zdjęcia stanu zachowania stolarki okiennej. 11

6.0. WYNIKI BADAŃ Stolarka okienna O1, widok od strony wewnętrznej. Zaznaczono miejsca wykonania odkrywek. Ramiak pionowy. Odkrywka O1/1 Odkrywka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim pierwotna warstwa malarska w kolorze ugrowo - kremowym (1). Wtórne przemalowania: kremowy (2), kremowo - żółty (3), ciemny brąz (4), biel (5). Numeracja wg Tab. 1. 12

Parapet. Odkrywka O1/2 Odkrywka pokazuje, że na drewnie sosnowym (0), widoczna jest pierwotna warstwa koloru ugrowo - kremowego (1), na nim warstwa w kolorze kremowo - szarym (2), kolejne przemalowanie koloru białego (3), kremowo- żółty (4), brązowy ciemny (5), biel (6). Numeracja wg Tab. 1. Tab. 1. Stratygrafia warstw, stolarka okienna O1 - ramiak, parapet, Odkrywka O1/1, O1/2 Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I warstwa pierwotna drewno warstwa pierwotna malarska ugrowo - kremowy S 1005 - Y10R 2 II warstwa wtórna malarska kremowo - szary 3 III warstwa wtórna malarska biel 4 IV warstwa wtórna malarska kremowo - żółty 5 V warstwa wtórna malarska brązowy ciemny 6 VI warstwa wtórna malarska biel 13

Ościeżnica. Odkrywka O1/3 Odkrywka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim pierwotna warstwa malarska w kolorze ugrowo - kremowym (1). Wtórne przemalowania: kremowy (2), szaro - kremowy (3), kremowy (4), kremowo - żółty (5), ciemny brąz, granatowy oraz współczesna warstwa biała. Numeracja wg Tab. 2. Tab. 2. Stratygrafia warstw, stolarka okienna O1 - ościeżnica, Odkrywka O1/3. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I warstwa pierwotna drewno warstwa pierwotna malarska ugrowo - kremowy S 1005 - Y10R 2 II warstwa wtórna malarska kremowy 3 III warstwa wtórna malarska szaro - kremowy 4 IV warstwa wtórna malarska kremowy 5 V warstwa wtórna malarska kremowo - żółty 6 VI warstwa wtórna malarska ciemny brąz 7 VII warstwa wtórna malarska granatowy 8 VIII warstwa wtórna malarska biel 14

Stolarka drzwiowa wejściowa do budynku - fazowanie nadświetla. Zaznaczono miejsce pobrania Próbki D/P1 Próbka D/P1 pokazuje, że pierwszym kolorem na stolarce drzwiowej w miejscu nadświetla jest warstwa ugrowo - miodowa - pokład oraz wykończenie koloru zielonego (2), brąz (3), brąz ciemny (4). Tab. 3. Stratygrafia warstw, stolarka drzwiowa D - profil nadświetla, Próbka D/P1. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna drewno 1 I warstwa pierwotna malarska - podkład ugrowo - miodowy S 2050-Y10R 2 warstwa pierwotna malarska - wykończenie zielony S 7020 - G 3 II warstwa wtórna malarska brązowy 4 III warstwa wtórna malarska brązowy ciemny 15

7.0. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Kamienica pochodzi z początku XX w. jednak poprzez liczne remonty i przekształcenia, utraciła w większości swój zabytkowy charakter, ocieplenie elewacji frontowej i pokrycie jej niehistoryczną wyprawą, spowodowała zatarcie detalu architektonicznego. Na elewacjach nie zachowały się pierwotne stolarki z I fazy budynku. Większość wymieniono na plastikowe, które prawdopodobnie nawiązują do stolarek okiennych z lat 20. - 30. XX w. jednak takich też już nie ma na obiekcie. Jedyną przedwojenną zachowaną stolarką na obiekcie są drzwi wejściowe do kamienicy. Posiadają ryflowane ślemię oraz ryfle na ramiakach. Detale stolarki pokazano w stanie zachowania obiektu. Okna w lokalu nr 17 pochodzą prawdopodobnie z lat 50. XX w. wskazuje na to ich konstrukcja, oraz fazowane szprosy. Okna prawdopodobnie zachowują główne podziały okien pierwotnych, jednak nie posiadają detalu. Pierwotnej kolorystyki stolarki otworowej obiektu szukano na drzwiach wejściowych kamienicy. Pierwotny kolor odnaleziono na fazowanych profilach nadświetla. Pod mikroskopem widoczna jest pierwotna warstwa malarska składająca się z pokładu ugrowo - miodowego zbliżona odcieniem do NCS S 2050 - Y10R oraz warstwy wykończeniowej zielonej zbliżonej odcieniem do NCS S 7020 - G. 8.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE Przez wzgląd na wtórny powojenny charakter okien i zły stan zachowania, zaleca się wymianę stolarki okiennej. Przy odtwarzaniu stolarki należy uwzględnić podziały oraz konstrukcję okna istniejącego to jest: - konstrukcja skrzynkową, - ilość skrzydeł, - okno dzielone w 2/3 wysokości ślemieniem(okno O2), - sposób rozwierania. Na obiekcie nie ma zachowanych pierwotnych stolarek okiennych. Zachowały się natomiast drzwi wejściowe. Drzwi mają ryflowane ramiaki, oraz fazowane krawędzie. Przy odtworzeniu stolarki okiennej sugeruje się wprowadzić takie elementy ozdobne w listwy oraz zasugerować się zachowanym ślemieniem z poziomym ryflowaniem. Odtwarzane okno na wzór historyczny należy wykończyć warstwą malarską ftalową półmatową firmy Tikkurila bądź równoważną w kolorze wykończeniowym zielonym zbliżonym odcieniem do NCS S 7020 - G. 16

DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STAN ZACHOWANNIA 17

Fot.1. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O1, Widoczne zmurszale drewno ościeżnicy i ramiaka skrzydła oraz spierzchnięte warstwy malarskie. Fot.2. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O1. Parapet i ościeżnica. Odspojone warstwy malarskie. 18

Fot.3. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O1. Widoczne wysuszone drewno ramiaka skrzydła wewnętrznego. Fot. 4. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O2. Widok od wewnątrz. Brak skrzydeł wewnętrznych 19

Fot.5. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O2. Brak listwy przymykowej skrzydła wewnętrznego. Fot.6. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O2. Widoczny trapezowy profil szprosu oraz klamka ze znalu. 20

Fot.7. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O2. Widoczny wysuszony i odspojony okapnik skrzydła zewnętrznego. Fot.8. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O3. Widok od wewnątrz. 21

Fot.9. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, okno O3. Widok skrzydła zewnętrznego. Stolarka zanieczyszczona ptasimi odchodami. Fot.10. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, stolarka drzwiowa wejściowa, Widoczna dekoracja ramiaków w postaci ryflowania. 22

Fot.11. Olsztyn, ul. Jagiellońska 30/17, stolarka drzwiowa wejściowa. Dekorowane ryflowaniem ślemię drzwi. 23