Opłacanie składek od umów cywilnoprawnych W praktyce życia gospodarczego funkcjonują różne formy zatrudniania osób wykonujących pracę. Najczęściej występującą formą jest umowa o pracę, ale coraz częściej praca wykonywana jest również na podstawie umów cywilnoprawnych. Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych jest uzależniony od rodzaju zawartej umowy oraz tego, czy jest to dla zatrudnionej osoby jedyny tytuł rodzący obowiązek ubezpieczeń. Znaczenie ma również to, czy zatrudniona osoba jest uczniem lub studentem mającym ukończone 26 lat. Umowa zlecenie Osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenie, umowy agencyjnej albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenie, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w okresie od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy. Ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają zleceniobiorcy, którzy są objęci obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi lub przystąpili do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych i wykonują umowę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Osoba, która wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenie i która z tytułu tej umowy podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Wniosek w sprawie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jest składany do płatnika, który przekazuje go na formularzu ZUS ZUA do właściwej jednostki organizacyjnej Zakładu. Tomasz W. od 1 marca 2006 r. zostaje zatrudniony na podstawie umowy zlecenie. Jest to jego jedyny tytuł do ubezpieczeń. Wobec tego płatnik (zleceniodawca) jest zobowiązany zgłosić ubezpieczonego do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego (gdy praca jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę) oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli zatrudniona osoba będzie chciała podlegać temu ubezpieczeniu. Umowa zlecenie zawierana z emerytem lub rencistą Osoba, która mając ustalone prawo do emerytury lub renty, zawiera umowę zlecenie, z umowy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz dobrowolnie chorobowemu. Ubezpieczeniu wypadkowemu podlega, jeżeli usługi wykonuje w miejscu lub siedzibie prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. W przypadku, gdy emeryt lub rencista wykonuje równocześnie dwie umowy zlecenie lub więcej takich umów, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom Redaguje: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Ubezpieczeń i Składek 1
emerytalnemu i rentowym z jednej wybranej umowy, w przypadku pozostałych umów ubezpieczenia: emerytalne i rentowe są dobrowolne. Obowiązkowa jest tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne. Jeżeli emeryt lub rencista pozostaje w stosunku pracy i równocześnie zawiera umowę zlecenie z innym podmiotem, z umowy tej podlega dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Należy podkreślić, iż wciąż funkcjonują jeszcze umowy zlecenie zawarte z emerytem lub rencistą przed 14 stycznia 2000 r. (przed zmianą ustawy o sus) i w dalszym ciągu wykonywane. W przypadku takich umów ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne, a obowiązkowa jest tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne. Umowa zlecenie zawierana z uczniem lub studentem Uczeń szkoły gimnazjalnej, ponadgimnazjalnej, ponadpodstawowej oraz student do ukończenia 26. roku życia, wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenie, nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Zasada ta dotyczy: uczniów szkół bez względu na rodzaj szkoły (szkoła zawodowa, technikum, liceum) oraz bez względu na to, czy nauka jest prowadzona w systemie dziennym, wieczorowym, czy zaocznym, studentów bez względu na rodzaj szkoły (szkoła państwowa, prywatna) i typ studiów (studia dzienne, zaoczne, wieczorowe). A zatem zatrudniając ucznia lub studenta na podstawie umowy zlecenie, nie zgłasza się go do ubezpieczeń społecznych i w konsekwencji do ubezpieczenia zdrowotnego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy student wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenie ma równocześnie zawartą ze zleceniobiorcą umowę o pracę lub w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz własnego pracodawcy. W takiej sytuacji umowa zlecenie w zakresie ubezpieczeń społecznych będzie traktowana jako umowa o pracę. Spółka A zatrudnia na podstawie umowy zlecenie Karola K., który ma 22 lata i jest studentem. Spółka nie zgłasza go do ubezpieczeń oraz nie opłaca za niego żadnych składek. Spółka A zatrudnia na podstawie umowy zlecenie 24-letniego studenta, który równocześnie w tej samej spółce jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. W marcu otrzymuje on 1000 zł wynagrodzenia z umowy o pracę i 500 zł z umowy zlecenie. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, która powinna być wykazana w składanym za niego imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA za marzec, stanowi kwota 1500 zł. Jakub T. jest 24-letnim studentem zatrudnionym na pół etatu w spółce A na podstawie umowy o pracę. Otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 500 zł miesięcznie. Od 1 marca pan Jakub zostaje równocześnie zatrudniony na podstawie Redaguje: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Ubezpieczeń i Składek 2
umowy zlecenie w Spółce B. Z umowy zlecenie nie podlega żadnym ubezpieczeniom. Umowa zlecenie i inne tytuły do ubezpieczeń Jeżeli osoba wykonująca pracę na umowę zlecenie jest równocześnie w innym zakładzie pracy zatrudniona na podstawie umowy o pracę i otrzymuje wynagrodzenie równe minimalnemu lub od niego wyższe, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy o pracę. Z tytułu umowy zlecenie ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają charakter dobrowolny. Piotr K. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Spółce A, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 899,10 zł. Od 1 marca pan Piotr zostaje równocześnie zatrudniony w Spółce B na umowę zlecenie. W związku z tym, iż wynagrodzenie z umowy o pracę jest równe minimalnemu, ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy zlecenie są dobrowolne, obowiązkowa jest wyłącznie składka na ubezpieczenie zdrowotne. W sytuacji gdy zleceniobiorca wykonuje równocześnie dwie umowy zlecenie lub więcej takich umów, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pierwszej wykonywanej umowy. Z tytułu pozostałych umów ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. Zleceniobiorcy zawsze jednak przysługuje prawo zmiany tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń, czyli prawo wyboru umowy, od której będzie miał obowiązek opłacać składki na ubezpieczenia społeczne. Janusz R od 1 marca 2006 r. jest zatrudniony na podstawie umowy zlecenie w Spółce A. Z umowy tej podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wypadkowemu, zdrowotnemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W okresie od 13 do 31 marca 2006 r. pan Janusz wykonuje druga umowę zlecenie zawartą ze Spółką B. W okresie od 1 do 13 marca podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zawartej w Spółce A. W okresie od 13 do 31 marca pan Janusz może wybierać: będzie mógł obowiązkowo podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zawartej w Spółce A albo z tytułu umowy zlecenie zawartej ze Spółką B. W sytuacji, gdy umowa zlecenie lub inna umowa o świadczenie usług, do której zastosowanie mają przepisy dotyczące umowy zlecenie, jest wykonywana w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej (przedmiot prowadzonej działalności jest taki sam jak przedmiot wykonywanej umowy i w zakresie podatkowym przychód z umowy zlecenie jest traktowany jako przychód z działalności), nie mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych. W powyższej sytuacji ubezpieczony podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzonej działalności. Osoba taka nie podlega ani obowiązkowo, ani dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu umowy zlecenie. Umowę zlecenie należy w takiej sytuacji traktować jako jedną z umów, w wyniku której działalność jest prowadzona i uzyskiwany jest przychód Redaguje: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Ubezpieczeń i Składek 3
Sytuacja wygląda inaczej, gdy umowa zlecenie jest zawarta z osobą, która równocześnie prowadzi działalność gospodarczą, ale przedmiot wykonywanej umowy jest inny niż przedmiot prowadzonej działalności. Wówczas występuje zbieg tytułów do ubezpieczeń: umowa zlecenia oraz działalność gospodarcza. W takiej sytuacji z jednego z tych tytułów, wybranego przez ubezpieczonego, ubezpieczenia są obowiązkowe, z drugiego dobrowolne. Od 1 listopada 2005 r. zleceniobiorca prowadzący działalność gospodarczą i równocześnie wykonujący umowę zlecenie może jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń wybrać umowę zlecenie, gdy z tej umowy uzyskuje wynagrodzenie równe co najmniej obowiązującej go minimalnej podstawie wymiaru składek z działalności gospodarczej. Jan K. od stycznia 2005 r. prowadzi działalność gospodarczą. W dniu 1 marca 2006 r. pan Jan zawiera dodatkowo umowę zlecenie. W marcu z umowy zlecenie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 1200 zł. W związku z tym, że podstawa wymiaru składek z umowy zlecenie (1200 zł) jest niższa od obowiązującej go minimalnej podstawy wymiaru składek z działalności (1517,17 zł), w marcu obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności. Z umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. Pan Jan mógłby z umowy zlecenie podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli wynagrodzenie z umowy zlecenia byłoby równe co najmniej 1517,17 zł. Witold M. od stycznia br. prowadzi działalność gospodarczą. Składki na ubezpieczenia społeczne z działalności opłaca od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia, tj. 269,73 zł. Od 1 marca pan Witold dodatkowo wykonuje umowę zlecenie. W marcu z umowy zlecenia otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 400 zł. W związku z tym w marcu może w dalszym ciągu podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności lub jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń wybrać umowę zlecenie. Zmiany w zakresie wyboru tytułu do ubezpieczeń dotyczą wyłącznie osób prowadzących działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy o działalności gospodarczej (w tym wspólników spółek cywilnych) lub innych przepisów szczególnych. W dalszym ciągu prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń, bez względu na wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego z umowy zlecenie, mają osoby prowadzące działalność w ramach spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej, jednoosobowi wspólnicy spółki z o.o. oraz osoby podlegające ubezpieczeniom jako twórcy i artyści. Konrad T. jest wspólnikiem w spółce jawnej. Dodatkowo od 1 marca zatrudnił się na podstawie umowy zlecenie z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 500 zł. od 1 marca pan Konrad może w dalszym ciągu podlegać emerytalnemu obowiązkowym ubezpieczeniom i rentowym jako wspólnik spółki jawnej lub zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń i od 1 marca podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z umowy zlecenie. Redaguje: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Ubezpieczeń i Składek 4
Kontrakt menedżerski Kontrakt menedżerski jest umową nienazwaną. Może mieć charakter umowy o pracę lub umowy zlecenie. Oczywiście w przypadku, gdy kontrakt ma charakter umowy o pracę, zatrudniona osoba będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu jako pracownik. W praktyce częściej jednak mamy do czynienia z kontraktem o charakterze umowy o świadczenie usług i tym samym osoba wykonująca taką umowę podlega ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu jako zleceniobiorca. Umowa o dzieło Osoba, która wykonuje pracę wyłącznie na podstawie umowy o dzieło, nie podlega z tego tytułu żadnym ubezpieczeniom. Od przychodu wypłacanego z umowy o dzieło istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne wyłącznie wtedy, gdy umowa taka jest zawierana przez pracodawcę z własnym pracownikiem lub jeżeli w ramach takiej umowy praca jest wykonywana przez pracownika na rzecz własnego pracodawcy (wyjaśnienia poniżej). Umowy cywilnoprawne zawierane z własnym pracodawcą Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się osobę wykonującą pracę na podstawie umowy o pracę oraz osobę wykonującą umowę zlecenie lub umowę o dzieło albo inną umowę o świadczenie usług, do której zastosowanie mają przepisy dotyczące zlecenia, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku prac, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Wobec tego pracodawca, który zatrudni na podstawie umowy zlecenie lub umowy o dzieło własnego pracownika, od przychodu uzyskiwanego przez tego pracownika z umowy zlecenie jest zobowiązany opłacać składki na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne. Jeżeli pracodawca zawrze z własnym pracownikiem umowę zlecenie lub umowę o dzieło, nie dokonuje dodatkowego zgłoszenia zatrudnionej osoby do ubezpieczeń, a przychód otrzymywany z takiej umowy wykazuje łącznie w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA składanym z kodem 01 10 xx. Należy podkreślić, iż statusu własnego pracownika nie ma osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, urlopie bezpłatnym lub osoba pobierająca zasiłek macierzyński. A to dlatego, że w okresie przebywania na urlopie bezpłatnym, wychowawczym czy też w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego stosunek pracy ulega swoistemu zawieszeniu. Stosunek pracy co prawda istnieje (nie zostaje rozwiązany), ale pracownik nie świadczy pracy, a pracodawca nie wypłaca mu wynagrodzenia. Jeżeli więc umowa zlecenie zostanie zawarta z taką osobą, pracodawca powinien ją zgłosić do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych i rozliczać za nią składki jako za zleceniobiorcę. Składki, jak za pracownika, należy opłacać również za osobę, która umowę cywilnoprawną (umowę zlecenie lub umowę o dzieło) zawarła z innym podmiotem niż własny pracodawca, ale w ramach tej umowy wykonuje pracę na rzecz własnego pracodawcy. Redaguje: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Ubezpieczeń i Składek 5
Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskiwany z tytułu wykonywanej umowy zlecenie, jeżeli w umowie określono za jej wykonanie odpłatność kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. Jeżeli odpłatność została ustalona w innej formie (co praktycznie nie występuje) podstawę wymiaru stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż minimalne wynagrodzenie. W sytuacji, gdy podstawę wymiaru składek stanowi przychód, w podstawie wymiaru składek należy uwzględnić zarówno wynagrodzenie wypłacone w gotówce jaki i inne przychody uzyskiwane z tej umowy, np. zwrot należności z tytułu podróży służbowej. Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może być wyższa w danym roku kalendarzowym od kwoty odpowiadającej 30- krotnośći przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W bieżącym roku górna roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosi 73 560 zł. W związku z powyższym płatnik składek jest zobowiązany do odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za ubezpieczonego, do czasu osiągnięcia górnej rocznej podstawy wymiaru składek. Od nadwyżki ponad tę kwotę składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za ubezpieczonego nie są odprowadzane. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe zleceniobiorców stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia górnej rocznej podstawy wymiaru składek. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe w danym miesiącu nie może być wyższa niż 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Ubezpieczenie zdrowotne Ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają wszystkie osoby, które z danego tytułu podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym lub mają prawo do dobrowolnych ubezpieczeń. W zasadzie więc każda osoba wykonująca pracę na umowę zlecenie (z wyjątkiem sytuacji, gdy umowa zlecenie jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, lub gdy wykonuje ją student lub uczeń, który nie ukończył 26 lat) podlega z tego tytułu co najmniej ubezpieczeniu zdrowotnemu. Do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z pewnymi odrębnościami. Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, pomniejszona o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne finansowaną ze środków ubezpieczonego. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się również ograniczenia górnej rocznej podstawy wymiaru składki. Redaguje: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Ubezpieczeń i Składek 6
Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 8,75 proc. podstawy wymiaru składki. Z zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych odliczeniu podlega składka w wysokości 7,75 proc. podstawy wymiaru. Pozostała część składki, która nie podlega odliczeniu od zaliczki, jest finansowana z dochodu ubezpieczonego. Zgłaszanie do ubezpieczeń i rozliczanie składek Płatnik składek, który zatrudnia zleceniobiorcę, powinien ustalić, jakim ubezpieczeniom zatrudniona osoba będzie podlegała. Osoba, która z umowy zlecenie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym lub tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu powinna być, w terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy, zgłoszona przez zleceniodawcę do ubezpieczeń. Jeżeli z wykonywanej umowy zatrudniona osoba podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowy i ubezpieczeniu zdrowotnemu jest zgłaszana do ubezpieczeń na druku ZUS ZUA. W przypadku, gdy ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy zlecenia są dobrowolne, a zleceniobiorca nie złożył wniosku o dobrowolnego objęcie osoby zatrudnionej tymi ubezpieczeniami, z umowy zlecenie jest ona zgłaszany na formularzu ZUS ZZA wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Po zakończeniu wykonywania umowy zleceniodawca dokonuje wyrejestrowania zatrudnionej osoby z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA. W okresie trwania umowy zlecenie, płatnik składek jest zobowiązany składać za zleceniobiorcę, który podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, raport ZUS RCA lub raport ZUS RZA, jeżeli zleceniobiorca podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu i wykazywać należne składki na ubezpieczenia. Imienny raport miesięczny należy składać również wówczas, gdy w okresie trwania umowy zleceniobiorca nie otrzymuje żadnego przychodu. W takiej sytuacji powinien być składany raport z zerową podstawą wymiaru i kwotą składek. Jeżeli po zakończeniu wykonywania umowy zlecenie i wyrejestrowaniu zleceniobiorcy z ubezpieczeń zleceniodawca dokonuje wypłaty wynagrodzenia, składki od tego wynagrodzenia powinny być wykazane w imiennym raporcie miesięcznym z kodem 30 00 xx. Redaguje: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Ubezpieczeń i Składek 7