Czas pracy w pytaniach i odpowiedziach

Czas pracy 2015 w pytaniach i odpowiedziach normy i wymiary czasu pracy na 2015 rok odpoczynek systemy i rozkłady czasu pracy godziny nadliczbowe praca w porze nocnej praca w niedziele i święta

Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72, www.dziennik.pl, www.gazetaprawna.pl, www.forsal.pl Autor: Łukasz Chruściel Redaktor merytoryczny: Katarzyna Dąbrowska Redaktor prowadzący: Renata Krasowska-Kłos Korekta: Mirosława Jasińska-Nowacka Projekt graficzny okładki: Kinga Pisarczyk DTP: Paweł Żurawski Biuro Obsługi Klienta: 03-308 Warszawa, ul. Batalionu Platerówek 3, tel. 22 212 08 27, 22 761 31 27, 801 626 666, e-mail: bok@infor.pl Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. Wydanie I/2015, styczeń 2015 r. ISBN 978-83-64085-46-8

Spis treści Wstęp...5 Rozdział 1. Przepisy ogólne...7 Definicja czasu pracy... 7 Rozdział 2. Normy i wymiar czasu pracy...13 Okres rozliczeniowy... 13 Obliczanie wymiaru czasu pracy...20 Tygodniowy czas pracy...23 Rozdział 3. Okresy odpoczynku...25 Odpoczynek dobowy...25 Odpoczynek tygodniowy...27 Przerwa wliczana do czasu pracy...28 Rozdział 4. Systemy i rozkłady czasu pracy... 29 System równoważnego czasu pracy...29 Dozór urządzeń...30 Zatrudnienie przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób...32 Praca w ruchu ciągłym... 33 System przerywanego czasu pracy...36 Elastyczny rozkład czasu pracy...39 Rozkład czasu pracy... 40 Przerwa niewliczana do czasu pracy...42 Indywidualny rozkład czasu pracy...43 System skróconego tygodnia pracy...44 Przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy...45 Skrócenie czasu pracy...46 Praca zmianowa...47 Dni wolne...48 Ograniczenia w systemach i rozkładach czasu pracy...49 Ewidencja czasu pracy...50 Ustalanie systemów i rozkładów czasu pracy...53 Rozdział 5. Praca w godzinach nadliczbowych... 59 Praca w godzinach nadliczbowych...59 Dodatek...66 Udzielenie czasu wolnego od pracy... 73 3

Dzień wolny od pracy... 75 Praca poza normalnymi godzinami pracy... 77 Dyżur...79 Prawo do dodatku w niepełnym okresie rozliczeniowym...83 Rozdział 6. Praca w porze nocnej... 85 Praca nocna...85 Dodatek do wynagrodzenia... 89 Rozdział 7. Praca w niedziele i święta... 93 Dni wolne od pracy...93 Zakaz pracy w placówkach handlowych w święta...95 Praca w niedziele i święta... 98 Dzień wolny od pracy... 100 Korzystanie z niedzieli wolnej od pracy...104 Rozdział 8. Wymiary czasu pracy w 2015 roku... 106 4

Wstęp Czas pracy to jeden z najistotniejszych elementów stosunku pracy. Przepisy o czasie pracy spełniają wiele funkcji. Przede wszystkim zapewniają ochronę pracownikowi przed długotrwałą pracą, która może być szkodliwa dla zdrowia pracownika, a w przypadku prac niebezpiecznych poprzez naturalne zmęczenie pracownika i obniżenie koncentracji, również dla jego życia. Dochodzi jeszcze aspekt cywilizacyjny w krajach zachodniej kultury uznaje się, że czas pracy pracownika nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę, co jest wyrazem troski o życie prywatne pracownika. Instrumentami, które realizują powyższe założenia, są w szczególności normy czasu pracy, w tym podstawowa 8-godzinna na dzień oraz średnio 40-godzinna na tydzień, normy nieprzerwanego odpoczynku, zasady pracy w niedziele i święta czy też ograniczenia czasu pracy dotyczące pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie szkodliwych. Ochrona pracownika przejawia się również w szczególnej finansowej rekompensacie godzin nadliczbowych czy pracy w nocy. Z drugiej strony przepisy o czasie pracy muszą zapewniać elastyczność procesu pracy, co wpływa na konkurencyjność pracodawcy i jego pozycję rynkową. Wbrew pozorom sztywne normy czasu pracy nie zawsze są korzystne dla pracowników. Powodują bowiem uciekanie pracodawców od zatrudniania na podstawie stosunku pracy. W odniesieniu do już zatrudnionych wymuszają zwolnienia w okresach mniejszego zapotrzebowania na pracę, co przy elastycznym czasie pracy mogłoby nie mieć miejsca ze względu na stosowne rozłożenie czasu pracy w okresie rozliczeniowym w zależności od zapotrzebowania na pracę. Instrumentami mającymi zapewnić tę elastyczność są szczególne systemu czasu pracy, jak np. system równoważny, przerywany czy zadaniowy. Głównie jednak są to długie okresy rozliczeniowe, które obecnie mogą wynosić nawet 12 miesięcy. Polski ustawodawca ma również świadomość konieczności zapewniania konkurencyjności polskich pracodawców na rynku światowym, czego przykładem jest wprowadzony w 2014 r. art. 151 10 pkt 11 umożliwiający pracę w niedziele i święta call centers wykonujących usługi na rzecz podmiotów zagranicznych. 5

Czas pracy 2015 Ustawodawca stoi przed niełatwym zadaniem nie sposób bowiem przepisów o czasie pracy ustalić w sposób, który zadowalałby obie strony stosunku pracy. Obecne przepisy wydają się być w miarę zrównoważone. Niestety przepisy te są niezwykle skomplikowane, nieprecyzyjne, nierzadko wewnętrznie sprzeczne, co powoduje wiele wątpliwości w praktyce ich stosowania. Celem niniejszego komentarza jest rozwianie przynajmniej niektórych z takich wątpliwości. Łukasz Chruściel radca prawny, Partner w kancelarii Raczkowski Paruch, kieruje biurem kancelarii w Katowicach 6

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 128. [Definicja czasu pracy]* 1 1. Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. 2. Ilekroć w przepisach działu jest mowa o: 1) pracy zmianowej należy przez to rozumieć wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni; 2) pracownikach zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy należy przez to rozumieć pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych. 3. Do celów rozliczania czasu pracy pracownika: 1) przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy; 2) przez tydzień należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego. Spółka zatrudnia na umowę o pracę kilkunastu maszynistów, których obowiązkiem jest wykonywanie codziennych przewozów pasażerów. Ostatnio jeden z maszynistów stawił się do pracy w stanie nietrzeźwości. Drugi w weekend złamał na nartach rękę, ale pomimo to przyszedł do pracy twierdząc, że jest sprawny do pracy. Czy ich czas przebywania w zakładzie pracy był czasem pracy? Nie. Pracownicy, mimo że stawili się do pracy i przebywali na terenie zakładu pracy, nie pozostawali w dyspozycji pracodawcy, bo nie byli zdolni do wykonywania pracy. Stan nietrzeźwości uniemożliwia prowadzenie pojazdu mechanicznego. Podobnie pracownik ze złamaną ręką nie posiada sprawności fizycznej wymaganej na stanowisku maszynisty. *1 Artykuły powołane w niniejszym opracowaniu pochodzą z ustawy z dnia 16 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502 z późn. zm.). 7

Czas pracy 2015 Czy jeśli ekspedient utknie w pracy, ponieważ zepsuje się zamek w drzwiach sklepu, a w konsekwencji nie będzie przez kilka godzin po zakończeniu pracy mógł zamknąć sklepu, czas ten należy liczyć jako czas pracy? Tak. Czasem pracy jest również czas, w którym pracownik nie może opuścić stanowiska pracy, działając w interesie pracodawcy, mimo że nie świadczy pracy. Czy do czasu pracy pracującego w terenie i przemieszczającego się od określonego punktu do innego trzeba wliczać czas przemieszczania się między tymi punktami? Tak. Czasem pracy pracownika wykonującego obowiązki służbowe na określonym obszarze, do czego niezbędne jest stałe przemieszczanie się, jest także czas poświęcony na niezbędne przejazdy (zob. wyrok SN z 6 maja 2014 r., sygn. akt II PK 219/13, LEX nr 1514736). W szczególności dotyczy to przedstawicieli handlowych, serwisantów itp. Do istoty tych stanowisk należy bowiem przemieszczanie się. W przypadku innych stanowisk przemieszczanie się to podróż służbowa, która nie wlicza się do czasu pracy, chyba że ma miejsce w trakcie rozkładowych godzin pracy. Spółka produkuje substancje chemiczne, zatrudniając kilkaset osób wykonujących czynności w hali produkcyjnej. Praca związana jest z kontaktem z substancjami szkodliwymi. Przed przystąpieniem do pracy pracownicy muszą więc przebrać się w specjalną odzież i obuwie ochronne. Pracodawca zastanawia się, od którego momentu liczyć czas pracy pracowników. Chciałby wprowadzić do regulaminu pracy postanowienie przewidujące, że w przypadku pracowników na stanowiskach robotniczych czas pracy jest liczony od godziny wskazanej w harmonogramie czasu pracy, pod warunkiem że pracownik jest już przebrany w odzież roboczą. Kodeks pracy nie wyjaśnia, jaki moment przyjmować za moment rozpoczęcia czasu pracy. Zgodnie ze stanowiskiem Państwowej Inspekcji Pracy czasem pracy jest również czas przygotowania się do pracy. W konsekwencji postanowienie regulaminu może być kwestionowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Uważam, że to stanowisko nie jest słuszne pracownik nieprzebrany w odzież roboczą nie może wykonywać pracy, a zatem nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy, dlatego jego czas pracy rozpoczyna się, gdy znajdzie się przy swoim stanowisku pracy gotowy (przebrany, z pobranymi narzędziami itp.) do jej wykonania. 8

Rozdział 1. Przepisy ogólne Od jakiego momentu liczyć rozpoczęcie czasu pracy przedstawiciela handlowego? Chwilą rozpoczęcia pracy przedstawiciela handlowego jest godzina wyjazdu z mieszkania pracownika, jeśli jego praca polega w całości na wykonywaniu zadań w placówkach handlowych, do których pracownik dojeżdża samochodem z zajmowanego przez siebie mieszkania. Jeśli natomiast pracodawca zorganizował dla niego miejsce, które mogłoby być traktowane jako zamiejscowa siedziba pracodawcy, moment rozpoczęcia pracy należy liczyć na ogólnych zasadach (wyrok SN z 3 grudnia 2008 r., sygn. akt I PK 107/08, OSNP 2010/11 12/133). Kto może być kwalifikowany jako pracownik zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy? Według Sądu Najwyższego istotne jest spełnienie dwóch warunków. Osoba ta powinna być wyposażona w uprawnienia do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy oraz jej uprawnienia powinny być pierwotne, tj. wynikać z przepisów prawa, a nie czynności prawnych uprawnionych podmiotów (wyrok SN z 3 kwietnia 2008 r., sygn. akt II PK 288/07, LEX nr 465966). Wykładnia dokonana przez Sąd Najwyższy nie do końca jest spójna członkowie zarządu nie mają bowiem uprawnień do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wynikających z przepisów prawa takie uprawnienie zgodnie z art. 3 1 k.p. ma zarząd jako organ. Intencją SN było jednak podkreślenie, że osobami zarządzającymi nie są osoby, których uprawnienie jest wtórne, np. na mocy pełnomocnictwa jak zastępcy dyrektora czy kierownicy. Czy kierownicy zatrudnieni u pracodawcy są pracownikami zarządzającymi zakładem pracy? Nie. Nawet jeżeli kierownicy faktycznie zarządzają zakładem pracy, to nie są traktowani jako osoby zarządzające. W przypadku spółek z o.o. funkcja ta należy do zarządu. Uprawnienia menedżerów do zarządzania zasobami pracodawcy są wynikiem decentralizacji zarządzania danym podmiotem i mają charakter wtórny, co wyłącza ich z kręgu osób zarządzających (wyrok SN z 13 stycznia 2009 r., sygn. akt I PK 131/08, M.P.Pr. 2009/8/433 438). 9