Praca w soboty, niedziele i święta (planowana i nieplanowana) w związku z ograniczeniem pracy w handlu w niedzielę

Transkrypt

1 Praca w soboty, niedziele i święta (planowana i nieplanowana) w związku z ograniczeniem pracy w handlu w niedzielę

2 Muszą być średnio co najmniej 2 dni wolne w tygodniu W każdym systemie czasu pracy pracownik ma prawo do przeciętnie 5-dniowego tygodniapracy i że przeciętność oznacza, iż w niektórych tygodniach można pracować np. przez 6 dni, a w innych 4 dni. Ważne, aby 5-dniowy tydzień pracy zbilansował się w ramach okresu rozliczeniowego. Oznacza to, że średnio w każdym tygodniu pracowniczym trzeba zaplanować co najmniej 2 dni wolne: jeden z tytułu niedzieli (można go oznaczyć w harmonogramie np. jako wn), jeden z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy (można go oznaczyć np. jako w5). Dni te nie zawsze muszą jednak przypadać w sobotę i niedzielę. Praca przez 6 dni w tygodniu, w każdym z tygodni okresu rozliczeniowego jest niedopuszczalna. Jeśli bowiem nawetnie dochodzi do przekroczenia maksymalnego wymiaru godzin pracy pracownika, to zostaje złamana zasada przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Postępowanie takie, zgodnie z art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika.

3 Nieplanowana praca w wolną sobotę Pracodawca ma prawo wezwać pracownika do pracy w dniu zaplanowanym jako wolnyz tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Pracę w takim dniu pracodawca może polecić w razie: 1) konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, 2) szczególnych potrzeb pracodawcy, które należy rozumieć jako inne potrzeby niż zwykłe, związane z normalnym tokiem pracy. W zamian za pracę w takim dniu wolnym pracodawca musi oddać pracownikowi cały dzień wolny, bez względu na liczbę przepracowanych godzinw tym dniu, przy czym wynagrodzenie nie może z tego powodu ulec zmniejszeniu. Prawo nie przewiduje innej formy rekompensaty (choć jest projekt zmianumożliwiający zapłatę dodatku 100% na wniosek pracownika lub jeśli nie dało się oddać dnia wolnego). Wielu specjalistów uważa jednak, że już obecnie jeśli fizycznie nie da się oddać dnia wolnego (np. gdy nie ma już dnia pracy w okresie rozliczeniowym, który można by oddać), można zapłacić wynagrodzenie z dodatkiem (powstaną wówczas nadgodziny średniotygodniowe).

4 Nieplanowana praca w wolną sobotę c.d. Przykładowo: Pracownika wezwano do pracy w wolną sobotę na 12 godzin. Oznacza to, że za pierwsze 8 godzin należy oddać inny dzień wolny, a kolejne 4 godziny będą godzinami nadliczbowymi dobowymi, za które należy się czas wolny albo wynagrodzenie z dodatkiem 50% (100% jeśli przypadły w nocy). Załóżmy jednak, że sobota była ostatnim dniem okresu rozliczeniowego albo pracownik po tej sobocie zachorował i był na zwolnieniu do końca okresu rozliczeniowego. Wówczas nie będzie już żadnego dnia pracy, który by można oddać jako wolny. W tym przypadku większość specjalistów już dziś dopuszcza zapłacenie za pierwsze 8 godzin pracy wynagrodzenia z dodatkiem 100% jako za godziny nadliczbowe średniotygodniowe. Lepiej jednak raczej unikać tego typu przypadków.

5 Początek wolnej soboty Kodeks pracy nie zawiera definicji dnia wolnego, nie wiadomo więc, kiedy zaczyna się wolna sobota. Ministerstwo pracy prezentowało kiedyś pogląd, zgodnie z którym dniem wolnym od pracy są kolejne 24 godziny przypadającebezpośrednio po zakończeniu doby pracowniczej. Jedynym wyjątkiemjest system równoważnyprzewidziany w art. 136 oraz 137 Kodeksu pracy, w którym przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 16 lub 24 godzin powoduje, że dzień wolny rozpoczyna się po upływie odpoczynku odpowiadającego co najmniej liczbie przepracowanych godzin niezależnie od tzw. odpoczynku tygodniowego. Przykładowo: pracownik pracuje od poniedziałku do piątku w godzinach Został wezwany do pracy w sobotę na godzinę i świadczył ją do Zgodnie ze stanowiskiem ministerstwa pracy, praca przypadająca w godzinach w sobotę zaliczana jest do doby piątkowej (i stanowi nadgodziny), natomiast praca w godzinach stanowi pracę w dniu wolnym z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy.

6 Początek wolnej soboty c.d. Jednak inspekcja pracy zaprezentowała inny pogląd, zgodnie z którym przepisy nie uzależniają początku dnia wolnego od zakończenia doby pracowniczej czy 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Zdaniem PIP dzień wolny to po prostu 24 godziny, w czasie których pracownik nie musi wykonywać pracy (stanowisko Komisji Prawnej GIP z 12 września 2013 r.). Czyli idąc tropem tego stanowiska PIP rozpoczęcie wolnej soboty nie wiąże się z zakończeniem piątkowej doby pracowniczej. Należy jedynie pamiętać, aby wzywającpracownika do pracy w sobotę rano jeszcze przed upływem piątkowej doby pracowniczej zrekompensować ewentualne nadgodziny dobowe powstałe wskutek takiego wezwania (gdy np. w piątek pracownik pracuje od 8.00 do 16.00, a wzywamy go w wolną sobotę od 6.00 do 8.00).

7 Święto przypadające w W5 dodatkowy dzień wolny Przykład Pracodawca wyznacza soboty jako dni wolne z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. W okresie rozliczeniowym obejmującym styczeń 2018 roku jedno ze świąt przypada w sobotę (6 stycznia), a więc trzeba za nie udzielić dodatkowego dnia wolnego, w okresie rozliczeniowym obejmującym styczeń (jeśli sporządzamy rozkłady cykliczne, odbiór dnia wolnego powinien być w nich uwzględniony).

8 Planowanie pracy w niedziele Co do zasady niedziele należy planować jako dni wolne. Jest jednak wiele wyjątków, wymienionych w art. 151[10] kp, w których praca w niedzielę jest możliwa, np. przy pracy zmianowej itd. Wówczas pracodawca może planować pracę na niedzielę, pod warunkiem że w zamian udzieli dnia wolnego w innym dniu tygodnia. Dzień ten powinien przypadać w ciągu 6 dni poprzedzających tę niedzielę albo następujących po niej (jeśli to nie jest możliwe, należy go udzielić do końca okresu rozliczeniowego). Poza tym nawet jeżeli niedziele są pracujące, co najmniej co 4 niedziela powinna być zaplanowana jako wolna. Jedynie w systemie weekendowym, opisanym w art. 144, nie stosuje się tej zasady każda niedziela może w tym przypadku być pracująca.

9 Praca w handlu w niedziele - zmiany Zakaz zatrudniania w handlu obejmie docelowo (od 1 stycznia 2020 r.)wszystkie niedziele z wyjątkiem 2 niedziel przed świętami Bożego Narodzenia, 1 przed Wielkanocą i 4 ostatnich niedziel w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu; zakaz będzie obowiązywał także od godz. 14:00 24 grudnia i w sobotę poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy. Jednak zgodnie z przepisami przejściowymi: od 1 marca 2018 r. handel będzie dozwolony w pierwszą i ostatnią niedzielę każdego miesiąca (chyba, że w niedzielę wypada święto), od 1 stycznia 2019 r. do 31 grudnia 2019 r. handel będzie dozwolony tylko w ostatnią niedzielę (chyba, że w niedzielę wypada święto).

10 Jakie podmioty obejmie zakaz zatrudniania w handlu? Zakaz dotyczy placówek handlowych, czyli obiektów, w których prowadzony jest handel oraz wykonywane są czynności związane z handlem, jeżeli pracaw nich jest wykonywana przez pracowników lubzatrudnionych. Zakaz nie obejmie wprawdzie właścicieliplacówek, ale osoby współpracujące już tak (chyba, że są współwłaścicielami np. jako wspólnicy). Zakaz nie obejmie jednak m.in. handlu obwoźnego, obnośnego, a także wskazanych w ustawie placówek, takich jak m.in. stacje paliw, piekarnie, cukiernie, lodziarnie, kwiaciarnie, apteki. O tym, czy dana placówka jest np. piekarnią czy nie, będzie decydowała przeważająca działalność. Wyłączony spod zakazu ma być także m.in. handel internetowy i zautomatyzowany.

11 Jakie czynności będą objęte zakazem? Zakaz obejmie wszelkie działania ściśle handlowe (sprzedawanie, reklamowanie, ustawianie towaru na półkach itd.), a także czynności takie jak magazynowanieczy inwentaryzacja. Zakaz ma objąć także kierowników działów w placówkach handlowych. Więcej kontrowersji budzą przypadki pracowników nie wykonujących czynności ściśle handlowych. Wydaje się, że spod zakazu będą wyłączeni pracownicy ochrony.

12 Granice niedzieli W przypadku granic niedzieli obowiązują inne granice czasowe, niż w przypadku pracy w dniu wolnym z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Za pracę w niedzielę uważa się bowiem pracę wykonywaną między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalonainna godzina. Niedziela w tym rozumieniu nie musi wpisywać się zatem w rytm doby pracowniczej. Natomiast brzmienie przepisu wskazuje, że niedziela pracownicza musi przynajmniej rozpoczynać się w niedzielę kalendarzową (a nie np. w sobotę).

13 Nieplanowana praca w niedzielę Zasadą powinno być oddanie pracownikowi dnia wolnego za pracę w niedzielę, która miała być wolna (najlepiej w ciągu 6 dni przed lub 6 dni po takiej niedzieli). Jeśli jednak pracodawca nie może oddać dnia wolnego, ma prawo za każdą godzinę pracy w niedzielę wypłacić wynagrodzenie z dodatkiem 100%. Przepis, który na to zezwala nie stanowi, że chodzi tylko o fizyczną niemożliwość udzielenia dnia wolnego. Należy więc uznać, że także, gdy jest to niemożliwe z przyczyn dotyczących pracodawcy. Choć tak czy inaczej powinno być wyjątkiem, bo zasadniczo daje się dzień wolny za pracę w niedzielę i święto. Uwaga: PIP i MPiPS uważają, że należą się w takim przypadku 2 dodatki 100% (z tytułu niezrekompensowanej pracy w niedzielę i nadgodzin średniotygodniowych, które z tego powodu powstają). Jednak Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że należy się tylko 1 dodatek.

14 Podstawa prawna: art. 129, art. 130, art. 151[3], art. 151[9], art. 151[10], art. 151[11], art. 151[12] ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r., poz ze zm.), ustawa z 24 listopada 2017 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (druk sejmowy nr 870).