Traceability Identyfikacja i śledzenie pochodzenia produktów
Wstęp Za bezpieczeństwo środków spożywczych odpowiada producent lub przedsiębiorca wprowadzający te artykuły do obrotu. (jeżeli zostanie to wykazane) 2
Przedsiębiorcy produkujący żywność lub wprowadzający ją do obrotu są obowiązani do prowadzenia i przechowywania dokumentacji lub innych danych umożliwiających zidentyfikowanie podmiotów, które dostarczyły: środki spożywcze surowce substancje dodatkowe inne składniki żywności materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością w celu wprowadzenia do obrotu lub użycia ich w produkcji. (eksport do Federacji Rosyjskiej). 3
Porozumienie 3 Inspekcji w sprawie eksportu owoców i warzyw do Rosji 4
Identyfikacja i identyfikowalność Identyfikacja: utworzenie dokumentów i oznaczeń pozwalających stwierdzić, rozpoznać i ustalić tożsamość wyrobu. Identyfikowalność: zdolność do prześledzenia historii, zastosowania lub lokalizacji tego co jest przedmiotem rozpatrywania, może dotyczyć: pochodzenia materiałów i części/składników, historii wytwarzania, dystrybucji i lokalizacji wyrobu po jego dostarczeniu. Oznaczenie wyrobu gotowego (partia, seria, ) Identyfikacja surowców i półproduktów Zapisy na poszczególnych etapach produkcji identyfikujące wyroby Odtworzenie historii wyrobu
Traceability system kompleksowego śledzenia pochodzenia identyfikacja partii produktu, surowców użytych do jego produkcji, a następnie indywidualnie każdego produktu składającego się na partię w czasie produkcji lub/i dystrybucji do bezpośredniego konsumenta. 6
Traceability Oznacza możliwość śledzenia i podążania za pochodzeniem żywności, pasz, zwierzęcia hodowlanego, substancji przeznaczonej do dodania lub która może być dodana do żywności i pasz na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji. 7
Traceability wiarygodny system śledzenia pochodzenia sposób za pomocą którego przedsiębiorca może śledzić każdą żywność i podążać jej śladami w przypadkach kiedy jest ona niebezpieczna podstawowy element systemu zarządzania bezpieczeństwem żywności pewność, że żywność jest bezpieczna, - wysokiej jakości, - autentyczna. 8
Cel i znaczenie systemu śledzenia produktów ochrona konsumenta, ochrona producentów uniknięcie poniesienia odpowiedzialności za wyrządzoną krzywdę przez produkt, jeżeli przyczyną był składnik dostarczony przez innego producenta, uniknięcie lub zmniejszenie strat. (przykład pasztetów firmy Profi) 9
Europejski kryzys dioksynowy Wiosna 1999: Dioksyny zostały wprowadzone do belgijskich zapasów żywnościowych, włącznie z eksportem, poprzez zanieczyszczony tłuszcz zwierzęcy stosowany w paszach dla zwierząt dostarczanych do farm belgijskich, francuskich i holenderskich. W efekcie wysoką zawartość dioksyn znaleziono w produktach mięsnych i w jajkach. Złe zarządzanie w sytuacji kryzysowej i strategia komunikacyjna były obwiniane i stały się centrum krytyki publicznej i medialnej. Koszt kryzysu dioksynowego dla belgijskiego przemysłu żywnościowego 1.54 miliardów USD Lekcja: unijna Biała Księga nt. Bezpieczeństwa Żywności jako propozycja dużego programu reform ustawowych włącznie z podejściem od pola do stołu". Monitorowanie ruchu produktów żywnościowych zostało określone jako jedna z najważniejszych kwestii. 10
Podstawy prawne Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności. Europa 1999/2000 BSE obowiązuje od 1 stycznia 2005 r. (Art.11, 12, 14 20) 11
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 17) Obowiązki odpowiedzialność Podmioty działające na rynku spożywczym i pasz zapewniają zgodność produktów z wymogami prawa żywnościowego właściwymi dla ich działalności i kontrolowanie przestrzegania tych wymogów w przedsiębiorstwach na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji. 12
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 17) Państwa członkowskie wprowadzają w życie prawo żywnościowe, monitorują i kontrolują jego przestrzeganie przez przedsiębiorców na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji system urzędowej kontroli informowanie opinii publicznej o bezpieczeństwie lub ryzyku nadzór nad bezpieczeństwem żywności i pasz inne działania monitorujące zasady wymiaru kar w przypadku naruszenia prawa żywnościowego i paszowego (kary skuteczne, proporcjonalne, odstraszające) 13
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 18) Traceability 1. Należy zapewnić możliwość monitorowania żywności, pasz, zwierząt hodowlanych oraz wszelkich substancji przeznaczonych do dodania do żywności lub pasz, bądź którą można do nich dodać na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji. 2. Podmioty działające na rynku spożywczym i pasz powinny móc zidentyfikować każdą osobę, która dostarczyła im środek spożywczy, paszę, zwierzę hodowlane lub substancję przeznaczoną do dodania do żywności lub pasz, bądź którą można do nich dodać. 14
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 18) Traceability 3. Podmioty działające na rynku spożywczym i pasz powinny utworzyć systemy i procedury identyfikacji innych przedsiębiorstw, którym dostarczyły swoje produkty. Informacje te zostaną przekazane na żądanie właściwych władz. 4. Żywność lub pasze wprowadzane na rynek lub, które mogą być wprowadzane na ten rynek we Wspólnocie, powinny być stosownie etykietowane lub oznakowane w celu ułatwienia ich monitorowania, za pomocą stosownej dokumentacji lub informacji, zgodnie z odnośnymi wymogami lub bardziej szczegółowymi przepisami. 15
Identyfikowalność produktów 16
Śledzenie pochodzenia produktów Odtwarzanie źródeł pochodzenia produktów żywnościowych identyfikacja produktu informacje o produkcie użyte surowce proces technologiczny pochodzenie produktu (surowca) (skąd i kiedy dostarczono) wprowadzenie produktu do obrotu (dokąd i kiedy) zakres i metody kontroli produktu. 17
Śledzenie środków spożywczych w łańcuchu żywnościowym System śledzenia dostawców System śledzenia przebiegu procesu technologicznego System śledzenia odbiorców 18
System śledzenia dostawców system dla dostawców i dostarczanych produktów Produkt dostarczany do odbiorcy powinien posiadać: informację (na opakowaniu) pozwalającą na identyfikację produktu i źródła dostawy, dokumentację dotyczącą dostawcy: nazwa i adres dostawcy, oznakowanie kodowe partii, numer serii dostawy (jeśli jest to uzasadnione), data dostawy, ilość oraz masa dostarczonych jednostek, dane dotyczące rejestrów kontroli wewnętrznej jakości dostawy. 19
System śledzenia procesów technologicznych system dla środków spożywczych u producenta Dane dotyczące źródła składników środka spożywczego i opakowań użytych do produkcji, przebiegu procesu technologicznego: możliwość identyfikacji partii produktu (kod), oznakowanie kodowe opakowania jednostkowego, oddzielenie każdej partii produktu, rejestry produkcji zawierające informacje dotyczące: składników, czasu przetwarzania, opakowań. 20
System śledzenia odbiorców system dla środków spożywczych skierowanych do odbiorcy Dane dotyczące dostarczanych produktów Sporządzenie listy docelowych odbiorców Dokumentacja towarzysząca dostarczanemu produktowi zawierająca informacje: nazwa, adres, dane kontaktowe odbiorcy, nazwa, adres, dane kontaktowe firmy transportowej, kod kontenera w pojeździe transportującym, lista produktów przekazanych odbiorcy, dane dotyczące tych produktów: nazwa produktu, kod partii, liczba opakowań jednostkowych, dane o dostawcy. 21
Art.18 (Guidance on Conclusions of the on the Implementation the Regulation (EC) Nr 178/2002, European Commission, 2005 the Standing Committee on the Food Chain and Animal Health) Możliwość identyfikacji (od kogo i dla kogo produkt jest dostarczany) Wprowadzenie systemów i procedur pozwalających na uzyskiwanie informacji dla organów urzędowych, jeśli to jest konieczne Procedura jeden krok do tyłu jeden krok do przodu (możliwość identyfikacji bezpośredniego dostawcy i bezpośredniego odbiorcy produktów) Ogniwo odbiorca produkt (powinno być określone, które produkty są od którego odbiorcy. Jednak operatorzy na rynku żywnościowym nie muszą identyfikować bezpośrednich odbiorców, jeżeli są oni ostatecznymi konsumentami). 22
Art.18 p.2 (Guidance Conclusions of the Guidance on the Implementation the Regulation (EC) Nr 178/2002, European Commission, 2005 the Standing Committee on the Food Chain and Animal Health) przedsiębiorca powinien móc zidentyfikować każdą osobę od której otrzymał żywność /surowce. Tą osobą może być np. myśliwy, zbieracz grzybów lub osoba prawna. dostawca nie może być interpretowany jako zwykły, fizyczny dostawca żywności/pasz lub zwierzęcia hodowlanego np. kierowca ciężarówki, który jest zatrudniony przez różnych przedsiębiorców. przedsiębiorca musi zidentyfikować tylko tych innych przedsiębiorców (działających prawnie), którym dostarcza swoje produkty (z wyłączeniem finalnych konsumentów). Odnosi się to również do handlu pomiędzy sprzedawcami takimi jak dystrybutor i restauracja. 23
Art.18 (Guidance on Conclusions of the on the Implementation the Regulation (EC) Nr 178/2002, European Commission, 2005 the Standing Committee on the Food Chain and Animal Health) Art. 18 nie określa zakresu informacji jakie powinni posiadać przedsiębiorcy żywności i pasz, Wszystkie istotne informacje dla tego celu powinny być gromadzone w zależności od odpowiedniego systemu traceablity, Informacje uważane za konieczne mogą być klasyfikowane w 2 kategoriach zgodnie z ich priorytetowością. 24
I kategoria informacji (zawsze dostępna) Nazwa, adres dostawcy, rodzaj produktu, który był przez niego dostarczony. Nazwa, adres odbiorcy, rodzaj produktu, który był dostarczony do tego odbiorcy. Data transakcji/dostawy. Jeśli ten sam rodzaj produktów jest dostarczany wielokrotnie - nie ma potrzeby powtarzania w systemie nazwy dostawcy i rodzaju produktu. 25
II kategoria informacji (dodatkowe, bardzo zalecane) Objętość lub ilość Numer partii (jeśli dotyczy) Więcej danych określających produkt wstępnie pakowany lub luzem, różnorodne warzywa/owoce, surowiec lub produkt przetworzony. 26
(Guidance on the Implementation the Regulation (EC) Nr 178/2002, European Conclusions of the Standing Commission, 2005 Standing Committee on the Food Chain and Animal Health) Czas przechowywania rejestrów Art.18 nie określa minimalnego okresu przechowywania. Dokumenty handlowe są zwykle wpisywane do rejestru na okres 5 lat dla celów kontrolnych Okres 5 lat w zapisach traceability liczy się od daty produkcji lub dostawy. Dla produktów (wino) - bez określonego okresu przechowywania - 5 lat. Dla produktów o deklarowanym okresie przechowywania powyżej 5 lat - okres przechowywania +6 miesięcy. Dla bardzo nietrwałych produktów ( spożyć przed data < 3 miesięcy lub bez określonej daty np. owoce, warzywa, przeznaczonych bezpośrednio do ostatecznego konsumenta) - rejestr powinien być przechowywany przez okres 6 miesięcy od daty produkcji lub dostawy. 27
Art.11 (Guidance on Conclusions of the on the Implementation the Regulation (EC) Nr 178/2002, European Commission, 2005 the Standing Committee on the Food Chain and Animal Health) Zastosowanie traceability do eksporterów z krajów trzecich Rozporządzenie nie ma oddziaływania na przedsiębiorców działających na terytorium krajów trzecich. Eksporterzy z tych krajów nie są ustawowo zobligowani do spełniania wymagań traceability ustalonych w UE wyjątki: specjalne dwustronne porozumienia dla wybranych obszarów, specyficzne wymagania wspólnotowe np. obszar weterynaryjny Wymagane jest, aby żywność/pasze importowane do UE spełniały przepisy unijnego ustawodawstwa żywnościowego. 28
Traceability kraje trzecie Art. 18 jednoznacznie określa wymagania dotyczące importera Importer powinien móc zidentyfikować od kogo produkt był importowany z kraju trzeciego. Partnerzy handlowi zgodnie z ogólnie przyjętą praktyką powinni spełniać wymagania odbiorcy (obowiązujące w UE). Nie są one określone w rozporządzeniu ale powinny być zawarte w uzgodnieniach kontraktowych. Wymagania dotyczą wszystkich etapów produkcji, wytwarzania i dystrybucji w UE. 29
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 19) Wycofywanie, odwoływanie, zawiadamianie 1. Jeżeli podmiot działający na rynku spożywczym uważa lub ma podstawy, aby sądzić, że środek spożywczy przez niego przywożony, wyprodukowany, przetworzony, wytworzony lub rozprowadzany nie jest zgodny z wymogami w zakresie bezpieczeństwa żywności, natychmiast rozpocznie postępowanie w celu wycofania danej żywności z rynku, na którym ta żywność przestała znajdować się pod jego bezpośrednią kontrolą jako początkowego podmiotu działającego na rynku spożywczym i powiadomi o tym właściwe władze. 30
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 19) 2. Podmiot działający na rynku spożywczym odpowiedzialny za handel detaliczny, lub działalność związaną z dystrybucją, nie dotyczącą pakowania, etykietowania, bezpieczeństwa lub nienaruszalności żywności, rozpocznie w granicach swojej działalności postępowanie mające na celu wycofanie z rynku produktów niezgodnych z wymogami w zakresie bezpieczeństwa żywności i będzie współdziałał w zapewnieniu bezpieczeństwa żywności przekazując stosowne informacje konieczne do monitorowania żywności, uczestnicząc w działaniach podejmowanych przez producentów, przetwórców, wytwórców i/lub właściwe władze. 31
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 19) 3. Jeżeli podmiot działający na rynku spożywczym uważa, że środek spożywczy, który wprowadził na rynek może być szkodliwy dla zdrowia lub ma podstawy, aby tak sądzić, niezwłocznie informuje o tym właściwe władze. Podmioty te informują właściwe władze o działaniach podjętych w celu zapobiegania ryzyka dla finalnego odbiorcy i nie powinny uniemożliwiać lub zniechęcać nikogo od współpracy, zgodnie z prawem krajowym i praktyką prawną, z właściwymi władzami, jeżeli działania takie mogą zapobiec, zmniejszyć lub zlikwidować ryzyko związane z tą żywnością. 4. Podmioty działające na rynku spożywczym współpracują z właściwymi władzami podczas działań podejmowanych w celu uniknięcia lub zmniejszenia ryzyka związanego z tą żywnością. 32
Rozporządzenie nr 178/2002 (Art. 19) 5. W przypadku, gdy produkt mógł dotrzeć już do konsumenta, operator skutecznie i dokładnie poinformuje konsumentów o przyczynach jego wycofania i w razie konieczności odbierze od konsumentów produkty już im dostarczone, jeżeli inne środki nie były wystarczające do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia. 33
Realizacja 1. Zapewnienie możliwości identyfikacji i śledzenia pochodzenia żywności, jej składników, pasz oraz zwierząt hodowlanych. 2. Prowadzenie i przechowywanie dokumentacji lub innych danych pozwalających na identyfikację produktów oraz wymaganych o nich informacji. 3. Utworzenie przez przedsiębiorców działających w sektorze żywności i pasz, informatycznych baz danych o każdym produkcie. 4. Utworzenie bazy danych dostawców produktów. Podmioty działające w sektorze spożywczym lub pasz powinny móc zidentyfikować każdą osobę, która dostarczyła im środek spożywczy, jego składnik, paszę lub zwierzę hodowlane. 34
Realizacja 5. Podmioty działające w sektorze spożywczym lub pasz powinny utworzyć systemy i procedury identyfikacji innych przedsiębiorstw, którym dostarczono produkty. 6. Należy przygotować bazę danych zawierającą informacje o odbiorcach produktów znajdujących się w łańcuchu żywnościowym. 7. Na żądanie właściwych władz przekazywanie informacji o odbiorcach produktów. 35
Kluczowe obowiązki przedsiębiorców żywnościowych i paszowych wynikające z ustawodawstwa Unii Europejskiej Bezpieczeństwo - nie powinni wprowadzać do obrotu szkodliwej żywności czy paszy Odpowiedzialność - są odpowiedzialni za bezpieczeństwo żywności i paszy, którą produkują transportują, przechowują lub sprzedają Możliwość śledzenia produktu - powinni mieć możliwość natychmiastowego ustalenia danych każdego dostawcy bądź odbiorcy Przejrzystość - powinni bezzwłocznie powiadomić właściwe władze, jeżeli mają powody sądzić, że ich żywność lub pasza nie jest bezpieczna Sytuacje wyjątkowe - powinni bezzwłocznie wycofać z obrotu żywność lub paszę, jeżeli mają powody sądzić, że nie jest ona bezpieczna Zapobieganie - powinni określać i systematycznie poddawać ocenie punkty krytyczne w swoich procedurach i zadbać o przeprowadzenie kontroli w tych punktach Współpraca - powinni współpracować z właściwymi władzami w podejmowaniu działań mających na celu zmniejszenie ryzyka. 36