Recenzja pracy doktorskiej pod tytułem:

prof. nadzw. dr hab. inż. arch. Elżbieta Kaczmarska Kraków, 18.08.2016 r. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Wydział Architektury i Sztuk Pięknych ul. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1 30-705 Kraków e-mail: kaczmarskaelzbieta@poczta.onet.pl tel. 12-416-12-47 Recenzja pracy doktorskiej pod tytułem: REWITALIZACJE PRZESTRZENI PUBLICZNYCH NA PRZYKŁADZIE MAŁYCH MIEJSCOWOŚĆI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM REALIZOWANE PRZY WSPARCIU FUNDUSZY UNIJYCH Autor: mgr inż. arch. Włodzimierz Tracz Promotor: prof. dr hab. inż. arch. Wacław Seruga I. Uwagi ogólne Podstawą niniejszej recenzji jest zlecenie Dziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej Pana prof. dr hab. inż. arch. Kazimierza Kuśnierza (pismo z dnia 23.06.2016 r. L.dz. A-0003/520/233/2016). Praca została przedstawiona na 125 stronach oprawionego wydruku komputerowego o formacie A4, zawiera wykaz materiałów źródłowych (159 pozycji literatury), aktów prawnych (10 pozycji), wykaz stron internetowych (20 pozycji), liczne ilustracje (fotografie, mapy, projekty łącznie 89 pozycji) oraz załączniki (tabela 1 i 2). Polska po wejściu do Unii Europejskiej otrzymała ogromne wsparcie w postaci dotacji z funduszy unijnych na realizację polityki spójności i ten fakt jest powszechnie znany. Przyznanie znaczących sum pozwoliło gminom i ich samorządom podjąć działania inwestycyjne w infrastrukturę miejską, w tym w przebudowę, modernizację i podniesienie estetyki ważnych, bo publicznych przestrzeni. Ich odnowa zmieniła obraz kraju i wpłynęła na życie mieszkańców, a zmiany są i widoczne, i odczuwalne, szczególnie w małych ośrodkach miejskich i wiejskich, bo dotyczą głównego i często jedynego miejsca spotkań mieszkańców. 1

Jak samorządy wykorzystują daną im szansę? Czy rynki i inne place stały się wizytówkami miejscowości, miejscem zgromadzeń mieszkańców i przywróconej tożsamości? Jaką wartość i znaczenie mają rewitalizacje przestrzeni publicznych małych miejscowości wsparte funduszami unijnymi? Co te działania oznaczają w aspekcie wizerunkowym, gospodarczym i społecznym. Próbę odpowiedzi na tak postawione pytania podejmuje w recenzowanej pracy mgr inż. arch. Włodzimierz Tracz. W zakresie zgodności z przyjętym tytułem, w odniesieniu do treści merytorycznej, układu i objętości, przedłożona praca odpowiada standardom prac doktorskich. Z formalnego punktu widzenia może zatem stanowić dla jej Autora podstawę do ubiegania się o stopień doktorski. II. Uwagi szczegółowe 1. Tytuł i temat pracy Tytuł pracy Rewitalizacje przestrzeni publicznych na przykładzie małych miejscowości w Województwie Świętokrzyskim realizowane przy wsparciu funduszy unijnych, wskazuje na podjęcie badań w kilku współcześnie ważnych obszarach problemowych. Mówi o małych miejscowościach, przestrzeniach publicznych, problematyce rewitalizacji i funduszach unijnych, odnosząc całość zagadnień do obszaru Województwa Świętokrzyskiego i każde z wymienionych zagadnień może samo w sobie stanowić atrakcyjny i potrzebny aktualnie do wnikliwych badań temat. Problematykę rewitalizacji Autor koncentruje na badaniach przykładów inwestycji zrealizowanych przy finansowym wsparciu funduszy unijnych, analizując nie tylko poprawę wizerunku przestrzennego miejscowości, ale również znaczący wpływ na jakość życia mieszkańców, kształtowanie więzi międzyludzkich i przywrócenie społecznego charakteru przestrzeni - w tym sensie włącza do problematyki badawczej aspekt socjologiczny. Autor pracy zakłada wieloaspektowe badanie konkretnych, zrealizowanych przykładów rewitalizacji. 2. Sformułowanie celu, tezy i zakresu pracy Teza dysertacji, to stwierdzenie Autora: efektem rewitalizacji przestrzeni publicznych w małych miejscowościach zrealizowanych przy wsparciu dotacji unijnych jest przywrócenie tożsamości miasta jako lokalnej ojczyzny i dalej Autor wyjaśnia: rewitalizacja przestrzeni wywołuje w mieszkańcach pozytywne odczucia, buduje poczucie komfortu, bezpieczeństwa, 2

przywiązania do miejsca, daje nowe perspektywy, a najważniejszym aspektem rewitalizacji przestrzeni publicznych w małych miejscowościach jest przywrócenie tożsamości miejsca czyli fundamentu będącego podstawą rozwoju cywilizacji. Istotnym elementem przyjętej tezy jest aspekt wsparcia inwestycji rewitalizacyjnych środkami z dotacji unijnych, bowiem podlegają one szerokiemu spektrum procedur i wymagań, których wdrożenie w planowaniu i realizacji przynosi wymierne efekty. Gminy wykonujące rewitalizacje swoich przestrzeni publicznych stają przed ogromnym wyzwaniem, realizacją często największej inwestycji w swoim ośrodku, bez dobrych wzorów, przykładów, doradca inwestycyjnego czy wsparcia technicznego. Prace wykonywane przy wsparciu funduszy unijnych mają określony czas, tempo prac projektowych i budowlanych, nie ma miejsca na modyfikacje, zmiany czy opóźnienia. Z tego powodu są często obarczone przypadkowością rozwiązań, szeregiem nietrafionych decyzji i błędów, zarówno projektowych jak i wykonawczych. Autor zakłada, że wyniki badań będące przedmiotem pracy, mogą w przyszłości posłużyć jako zbiór wytycznych realizacyjnych i standardów oraz dobre wsparcie merytoryczne dla samorządów planujących realizację inwestycji celu publicznego. Zakres pracy obejmuje miejscowości Województwa Świętokrzyskiego, w których zostały zrealizowane inwestycje, polegające na rewitalizacji przestrzeni publicznych z wykorzystaniem dotacji unijnych. Do szczegółowej analizy wybrano rynek wsi Szydłów, gmina Szydłów w powiecie staszowskim, rynek wsi Łagów, gmina Łagów w powiecie kieleckim, rynek miasta Chmielnik w powiecie kieleckim, rynek miasta Daleszyce w powiecie kieleckim, rynek miasta Chęciny w powiecie kieleckim. Analiza rewitalizacji polegała na porównaniu i ocenie poszczególnych elementów inwestycji na podstawie szczegółowo określonych kryteriów. Została przeprowadzona na podstawie badań własnych, materiałów archiwalnych, dokumentacji projektowo-budowlanej, literatury, przykładów podobnych realizacji. Tak sformułowane cele pracy i przyjęte metody badawcze zdecydowały o układzie i treści całości. 3. Układ i koncepcja realizacji pracy Dysertacja składa się z V-u części. Część I. Wprowadzenie (32 strony), zawiera wstęp, cel badań, tezę pracy, zakres i metodologię opracowania. Została podzielona na stosowne rozdziały (3) oraz podrozdziały i podrozdziały podrozdziałów. Podano również definicje i materiały wyjściowe. Omówiono 3

metody badawcze, sposób oceny rewitalizacji i kryteria oceny. Część II. Tendencje w kształtowaniu przestrzeni publicznych w Europie (9 stron). Prezentuje rozwiązania przestrzenne wybranych i znanych Autorowi rynków miast Europy (trendy europejskie). Część III. Analiza przestrzeni publicznych na przykładzie wybranych miejscowości w Województwie Świętokrzyskim (65 stron) jest najobszerniejszą częścią pracy i w poszczególnych rozdziałach prezentuje wybór miejscowości odpowiadający kryteriom problemowym, czasowym i terytorialnym (typ inwestycji, wielkość miejscowości, lokalizację, zakres czasowy inwestycji, czas zakończenia inwestycji). Do analizy problemowej wybrano 5 miejscowości: Daleszyce, Łagów, Szydłów, Chmielnik i Chęciny. To małe miejscowości na terenie Województwa Świętokrzyskiego, ich przestrzenie publiczne rewitalizowano przy dofinansowaniu inwestycji ze środków unijnych, rewitalizację wykonano w latach 2007-2014. Miejscowości są charakterystycznymi, modelowymi przykładami analogicznych inwestycji, których w Regionalnych Programach Operacyjnych (RPO) w Polsce było wiele. Wnioski z badań mają więc wartości aplikacyjne. Dla wytypowanych miejscowości przeprowadzono: badania dokumentów i dostępnych opracowań, analizy przestrzenne, w tym analizy rozwiązań technicznych, detali i całych realizacji, analizy wpływu rewitalizacji na strefę gospodarczą, społeczną i kulturalną, analizy rewitalizacji pod kątem efektów wynikających z realizowania inwestycji zgodnie z polityką spójności UE jako warunku dofinansowania inwestycji, badania opinii publicznej dotyczącej odbioru zrewitalizowanej przestrzeni w sondażu diagnostycznym (badaniom poddano mieszkańców, lokalną administrację samorządową, ekspertów w ramach spotkań panelowych), analizy zmian porewitalizacyjncyh w kontekście zagrożeń mogących wynikać z procesu rewitalizacji (zmniejszone tereny zielone, gentryfikacja, patologie społeczne). Rozdział podsumowano zestawieniem wyników badań i oceną rewitalizacji w różnych aspektach. Dotyczyły one: rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, budowlano-wykonawczych, estetycznych, spełnienia wymagań finansowania ze środków unijnych, oceny pod kątem porównania z przykładami i trendami europejskimi, 4

oceny w aspekcie korzyści gospodarczych i społecznych dla miasta i jego mieszkańców. Część IV. Podsumowanie i wnioski końcowe (4 strony) zawiera wnioski dotyczące wpływu rewitalizacji na tożsamość miasta, ocenę głównych efektów rewitalizacji oraz sugestię działań i wytycznych dla przyszłych inwestycji. Część V. Literatura i spis ilustracji, załączniki (14 stron), to zestaw materiałów źródłowych: wydawnictw książkowych 159 pozycji, wykaz aktów prawnych 10 pozycji, netografia 20 pozycji, wykaz ilustracji 89 pozycji, zestawienie tabelaryczne sondaży diagnostycznych w załącznikach tab. 1 i tab. 2. 4. Podsumowanie materiału badawczego i wnioski końcowe Ocena zgromadzonego przez Autora pracy materiału badawczego dowodzi, że teza pracy jest słuszna. Rewitalizacji przestrzeni publicznych zrealizowana przy wsparciu funduszy unijnych wskazuje nie tylko na poprawę ładu przestrzennego i funkcjonalnego małych miast ale przede wszystkim jest bezcenna dla odbudowy świadomości społecznej mieszkańców. Badania Autora wykazały, że społeczność badanych miejscowości jest dowartościowana, czuje się częścią wspólnoty, utożsamia się z miejscem, jest z tego dumna i zadowolona. Autor pracy w swoich badaniach połączył wiedzę i umiejętności techniczne prowadzące do konkretnych wyników z problematyką humanistyczną, ekonomiczną i gospodarczą. Dotyczy to na przykład warunków działalności gospodarczej, drobnego biznesu, wzrostu ruchu turystycznego, przyrostu miejsc pracy itd., w małych miejscowościach. Zwrócił uwagę na problemy, z którymi zmagają się samorządy, starające się uzyskać dotacje unijne i spełnić założenia polityki spójności. Przez dobór przykładów wykazał bardzo dobre skutki procesów rewitalizacji wybranych miejscowości prezentowanych z różnych perspektyw (społeczność lokalna, administracja, projektanci, eksperci). Należą do nich zmniejszenie dysproporcji w poziomach i jakości życia małych miasteczek i terenów wiejskich, w których przestrzenie publiczne sprzyjają organizowaniu różnego rodzaj imprez, spotkań i innych relacji towarzyskich. Zestawił je ze znanymi sobie przykładami Europy Zachodniej na obszarze Niemiec, Luksemburga i Belgii, co wyraźnie wskazuje na sukces rewitalizacji miejsc w warunkach polskich. Wskazał na konieczność prowadzenia konsultacji społecznych od początku procesu rewitalizacji dla konkretnego miejsca i na tej podstawie korygowanie proponowanych przez 5

administrację działań. Zwrócił uwagę na zasady przynoszące dobre rezultaty procesu rewitalizacji i działań okołorewitalizacyjnych na przykład rozlewanie się procesów rewitalizacji i zasady dobrego przykładu (tzw. spillover effect), synergii działań, kuli śniegowej, zasady innowacyjności i partnerstwa maksymalnego. Wykazał, że tryb wyboru projektanta i projektu rewitalizacji oraz jakość dokumentacji mają duży wpływ na efekty rewitalizacji i zasugerował formę wyboru projektu rewitalizacji w trybie konkursu architektonicznego, a nie według kryterium najniższej ceny. Ten postulat od dawna podnoszony zgodnie przez środowisko architektów, urbanistów i planistów, wymagający zmiany w zapisach prawa, nie doczekał się realizacji. Wnioski z tej pracy stanowić mogą jeszcze jeden argument do korekt w zapisach ustawy Prawo zamówień publicznych z roku 2004. Podkreślił wagę ekonomiki i pragmatyzm rozwiązań funkcjonalnych, co należy wiązać z powszechnym współcześnie hasłem wiedza praktycznie użyteczna odnoszonym do opracowań akademickich ideowych i rozwiązań projektowych warsztatowych. Podobnie jak zasada 6E, którą Autor przywołuje w pracy. Zasługą Autora pracy jest zebranie i zestawienie różnorodnych (wielokierunkowych) aspektów rozumienia wizji rewitalizacji, wskazywanych przez specjalistów wielu dziedzin wiedzy (filozoficzno-humanistycznej, polityczno-ekonomicznej, przyrodniczo-środowiskowej, artystyczno-plastycznej) i przełożenie tej wiedzy na efekty konkretnych realizacji w zadaniach architekta projektanta i dydaktyka oraz koordynatora procesów rewitalizacyjnych, bo ten ostatni zawód jest współcześnie poszukiwany. Przeprowadzone badania skupiono na zagadnieniach przestrzenno-urbanistycznych i wykonano tradycyjnie stosowanymi przez architekta środkami (szkice ideowe, szkice projektowe, projekty, fotografie, opisy). Uzupełnienie tych badań sondażami w zakresie socjologii miejsca, by spełnić warunki regionalnego programu operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego i wymagania instytucji unijnych, pozwala na wykorzystane ich wyników w procesach odnowy miejsc publicznych w miastach średnich, małych i wiejskich terenach osadniczych. Mogą być wykorzystane od zaraz w pracy projektowej architekta, urbanisty i planisty, a także w pracy nauczyciela akademickiego na różnych kierunkach studiów. Wyniki analiz w przyszłości również mogą posłużyć jako zbiór wytycznych realizacyjnych i standardów przy planowanych rewitalizacjach lub innych inwestycjach dotyczących infrastruktury miejskiej. Mogą być również wsparciem merytorycznym dla 6

samorządów, przy planowaniu i realizacji celów publicznych. Szacunek budzi konsekwencja i precyzja w realizacji podjętego zadania. Wyniki analiz wpisują się również w istniejące przepisy w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego i prawo budowlane oraz nowy zawód zarządcy i menedżera miasta oraz koordynatora rewitalizacji miasta. 5. Ocena pracy Praca została ukształtowana prawidłowo według klasycznego układu identyfikacja problemu, cel, teza, zakres i metoda pracy część I-a wprowadzająca. Rozwinięcie tematu i prezentacja wybranych przykładów zagranicznych (część II-a). Wybór i analiza wybranych przykładów miejscowości w Polsce (część III-a). Synteza badań podsumowanie i wnioski końcowe (część IV-a). Literatura, spis ilustracji i załączniki (część V-a). Temat został rozwinięty i trafnie przedstawiony w poszczególnych częściach, rozdziałach i podrozdziałach. Przyjęta przez Autora metoda pracy prawidłowa polega na przedstawieniu problemu, jego opisaniu, omówieniu istniejącego w tej dziedzinie dorobku, wyborze przykładów i ich analizie, wyciągnięciu wniosków i umiejętności dokonania prezentacji całości w krótkiej formie w podsumowaniu. Układ pracy jest logiczny, konsekwentny i nie budzi zastrzeżeń. 6. Warstwa ilustracyjna, język pracy i błędy formalne Praca zawiera rysunki i fotografie prezentowane głównie w zestawach, wykonane przez Autora. Zwraca uwagę dobór i zestawienie fotografii współgrających z tekstem. Niepotrzebnie, chociaż w różnym kontekście, zamieszczono fotografie pokrywy tej samej studni kanalizacyjnej w Chęcinach (ryc. 47 i 62). Dopracowania natomiast wymaga rys. 26, ponieważ nie odpowiada podstawowym standardom rysunków w skalach regionalnych. Nie jest to także szkic czy schemat. Proponuję rysunek obejmujący Województwo Świętokrzyskie w granicach administracyjnych, z zaznaczeniem ważniejszych elementów przestrzeni (dostępność, miejscowości, skupiska zieleni, doliny rzek, inwestycje) połączyć z informacjami z wykazu ze str. 44, a sam wykaz rewitalizacji 2007-2013 w Województwie Świętokrzyskim, zamieścić w załączniku. 7

Autor posługuje się bardzo dobrze językiem fachowym, stosuje wyważoną ilość przypisów, tłumaczy lub rozwija w nich główna myśl zawartą w tekście przez co treść pracy, w swoim przekazie jest czytelna i interesująca. W pracy zauważono nieliczne błędy literowe. Można też zastanawiać się czy mamy do czynienia z materiałami wyjściowymi (sformułowanie użyte w pracy str. 22) czy materiałami wejściowymi, jak również czy przedstawiamy wypadki (str. 24) czy prezentujemy przypadki? Symbolem tab. 1 oznaczono dwie różne informacje (w tekście na str. 12 i załącznik na str. 26). III. Uwagi krytyczne Podkreślając znaczący wkład badawczy Autora dysertacji w rozpoznanie problematyki rewitalizacji przestrzeni publicznych w małych miejscowościach, recenzentce nasuwa się kilka uwag do treści pracy do dyskusji. Praca został skonstruowana logicznie i metodycznie, i zrealizowana z dużą dyscypliną w odniesieniu do założeń, lecz nic nie straci ze swych merytorycznych treści, gdy będzie bardziej zwarta. Można więc rozdrobnienie treści na części, rozdziały, podrozdziały, podrozdziały podrozdziałów (wyliczanka), połączyć logiczne i zrezygnować z technicznych oznaczeń pozostawiając tylko literackie tytuły, wszak praca zawiera treści humanistyczne. Korzystne byłoby również podanie własnej definicji jakości życia i poziomu życia, które często były używane zamiennie przez Autora pracy, a są to różne pojęcia i mają znaczenie przy staraniach o dotacje unijne. Zasygnalizowane w tytule treści dotyczące funduszy unijnych, ważne informacje dotyczące procedur przyznawania dotacji na zgłoszone projekty i wartość tych środków, uzupełniające treść poszczególnych części, rozpływają się w pracy w poszczególnych rozdziałach i przypisach, a może korzystnie byłoby je zestawić w części pracy tylko temu poświęconej. Można również sugerować dokonanie skrótów przez unikanie powtórzeń treści w kolejnych rozdziałach. Recenzowana praca dotyczy skutków (różnych dobrych i mniej korzystnych, na przykład rozbieżne opinie na temat istniejącej zieleni na obszarze rynku) wyboru i realizacji, sposobu wykonywania rewitalizacji i jest chyba jedną z niewielu prac podejmujących ten temat nie tylko od strony ideowej ale głównie warsztatowej. W tym względzie jest to 8

opracowanie pionierskie. Po ewentualnym skorygowaniu niedociągnięć formalnych (potrzeba skrótów, wyeliminowanie powtórzeń treści) może stanowić idealny przewodnik dla inwestorów kolejnych rewitalizacji o podobnym charakterze. Można tu wymienić, ostrożnie stosowaną w Polsce, formułę partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP), głównie ze względu na brak znajomości zasad stosowania tej nowoczesnej zasady osiągnięcia zamierzonego celu i ograniczania ryzyka. W odniesieniu do zestawienia materiałów źródłowych nasuwa się spostrzeżenie. Ilość pozycji książkowych jest imponująca, dotyczy głównie wydawnictw uczelni wyższych po roku 2000. Ich przywołanie wskazuje na zainteresowanie tematem, jego aktualność i ideowe podejście do problematyki. Jednak nie powinno się pomijać przekazana historii podejścia do problematyki rewitalizacji w Polsce. Ten temat pojawił się przed wstąpieniem do Unii Europejskiej, później został tylko rozwinięty. Był bowiem obecny we wcześniejszych pracach badawczych i publikacjach. Można w tym miejscu przypomnieć program badań międzyresortowych (PMR I.6) Rewaloryzacja zespołów zabytkowych na tle rozwoju miast koordynowanych przez prof. J. Bogdanowskiego z Politechniki Krakowskiej w latach 1981-1985. Byłoby to istotne ze względu na fakt, że po 1989 r. w nowych warunkach politycznych, ekonomicznych i społecznych, pomija się niekiedy wyniki wcześniejszych badań, uważając je za mniej aktualne i ważne. Zauważyć należy, że w prace badawcze 11-u aspektów wielodyscyplinarnego i wielopłaszczyznowego PMR I.6 była zaangażowana większość ówczesnych ośrodków naukowych i uczelni, głównie politechnicznych, jak również humanistycznych i ekonomicznych. Badana obejmowały szeroką skalę przestrzenną (miejscowości o różnej wielkości) oraz zakres terytorialny (analizy dotyczyły całego kraju) i tematyczny. Wyniki tych prac stanowiły podstawę do dalszych badań i rozpoczęcia prac rewitalizacyjnych w późniejszym okresie, a także zmiany aktów prawa. Należałoby więc włączyć tę pozycję do materiałów źródłowych. Wymienione w dysertacji akty prawa i inne przepisy (rozporządzenia, wytyczne, programy) wyraźnie przybliżają treść dyrektyw unijnych (głównie rozwiniętą w przypisach), co jest wielką zaletą i wartością praktyczną pracy. Należy jednak zauważyć, że na ostateczny kształt rewitalizacji mają nie tylko ustawy wymienione przez Autora w spisie aktów prawnych. Obok wymienionego prawa budowlanego należy przywołać inne akty prawne, w tym: ustawę o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustawę o nieruchomościach, ustawę o ochronie przyrody i ochronie środowiska, 9

i przede wszystkim ustawę o planowaniu i zagospodarowani przestrzennym (Autor cytuje zapisy tej ustawy, a nie wymienia jej w źródłach) z jej najważniejszymi dokumentami sporządzanymi na szczeblu gminy, tj. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; oraz ustawę o rewitalizacji ogłoszoną, co prawda, dopiero w roku 2015, ale znacznie wcześniej udostępnioną do konsultacji. IV. Podsumowanie i konkluzja Recenzowana praca jest przykładem naukowego podejścia do rewitalizacji przestrzeni małych miejscowości w aspekcie przywrócenia ich tożsamości i wzrostu atrakcyjności przestrzennej, społecznej i ekonomicznej, z pozycji badacza, projektanta i wykonawcy. Przedmiotem pracy były analizy powykonawcze przestrzeni publicznych pięciu małych miejscowości (3 miasteczek - Daleszyce, Chmielnik i Chęciny oraz dwóch wsi Łagów i Szydłów) w Województwie Świętokrzyskim. Przeprowadzone rewitalizacje korzystały ze środków Unii Europejskiej na lata 2004-2007 i 2007-2013 (I i II transzy dotacji). Badaniami objęto projekty ukończone w 2012 r. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w analizach zwrócono szczególną uwagę na część infrastrukturalną i rozwiązania techniczne w realizowanych inwestycjach oraz społeczną ocenę wybranych gremiów lokalnej społeczności skierowanych na problem tożsamości miejsca. W związku z powyższym opracowany materiał porównawczy i przedstawione wnioski mogą być wykorzystane w dalszej pracy badawczej, praktyce projektowej i administracyjnej (pomocne przy sporządzaniu dokumentacji, w kontrolach inwestycji). Mogą również z powodzeniem być wykorzystane w praktyce planistycznej, gdyż uzupełniają lukę merytoryczną i formalną w ocenie przestrzeni w skali całej gminy (strategia, studium) i poszczególnych jej obszarów (mpzp) wynikającą z istniejących przepisów. Przedstawione w części wprowadzającej cele pracy zostały osiągnięte a teza udowodniona. Zwraca uwagę konsekwencja i rzetelność Autora pracy w analizie materiałów badawczych i opracowaniu materiałów porównawczych. Pan mgr inż. arch. Włodzimierz Tracz wykazał się umiejętnością zebrania materiałów badawczych, co wiązało się z pracą w archiwach (dokumentacja projektowa), oceną zrealizowanych rewitalizacji i ich funkcjonowaniu w życiu miejscowości, a więc pracą w 10

terenie i pracą w grupach społeczności, ich wyselekcjonowania, opracowania, omówienia i wyciągnięcia słusznych zdaniem recenzentki wniosków. Na podkreślenie zasługuje również czytelność prezentacji graficznej (wykorzystanie własnych fotografii profesjonalnie ukierunkowanych) i elegancka strona edytorska pracy. Należy również zaznaczyć, że wydanie pracy w formie skróconego poradnika ukierunkowanego na stronę wykonawczą prac korzystnie uzupełni problematykę rewitalizacji. Uważam, że przedłożona praca może stanowić podstawę do ubiegania się przez Pana mgr inż. arch. Włodzimierza Tracza o stopień doktora w dziedzinie teorii architektury i urbanistyki. W związku z powyższym wnioskuję o pozytywne przyjęcie niniejszej pracy przez Wysoką Radę Wydziału i dopuszczenie jej do publicznej obrony. prof. nadzw. dr hab. inż. arch. Elżbieta Kaczmarska 11