REWITALIZACJE PRZESTRZENI PUBLICZNYCH NA PRZYKŁADZIE MAŁYCH MIEJSCOWOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM

Transkrypt

1 REWITALIZACJE PRZESTRZENI PUBLICZNYCH NA PRZYKŁADZIE MAŁYCH MIEJSCOWOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM REALIZOWANE PRZY WSPARCIU FUNDUSZY UNIJNYCH Praca doktorska Autor: mgr inż. arch. Włodzimierz Tracz Promotor: prof. dr hab. inż. arch. Wacław Seruga Kraków, czerwiec 2016 STRESZCZENIE Wprowadzenie Praca doktorska jest rozprawą na temat efektów i znaczenia rewitalizacji przestrzeni publicznych dla małych miast i ich mieszkańców. Zakres badań obejmuje zwłaszcza rewitalizacje przestrzeni publicznych realizowane przy wsparciu środków unijnych. Polska jest na półmetku wykorzystania ogromnych dotacji unijnych jakie zostały przyznane Polsce po wstąpieniu do Unii Europejskiej. Badania, których dotyczy praca, pomagają przybliżyć problematykę polityki inwestycyjnej w zakresie rewitalizacji przestrzeni publicznych w małych miastach z pieniędzy pochodzących z Regionalnych Programów Operacyjnych na lata Przedmiotem badań są zrewitalizowane przestrzenie publiczne w małych miejscowościach. Z uwagi na szeroki zakres tematyki, badania ograniczono do wybranych przykładów przestrzeni publicznych z terenu województwa świętokrzyskiego. Dla zapewnienia szerszego spektrum rozprawy, analizy przestrzeni publicznych w województwie świętokrzyskim poprzedzono omówieniem aktualnych trendów rozwiązań funkcjonalnych i przestrzennych przestrzeni publicznych w Europie. Głównym celem pracy jest analiza przestrzeni publicznych i odpowiedź na pytanie jaką wartość mają rewitalizacje przestrzeni publicznych w małych ośrodkach, co oznaczają i co dają ich mieszkańcom oraz jakie znaczenie dla małych ośrodków ma

2 rewitalizacja w aspekcie społecznym, wizerunkowym i gospodarczym. Kontynując rozważania na temat znaczenia rewitalizacji przestrzeni, autor opracowania postawił tezę, że efektem rewitalizacji przestrzeni publicznych w małych miejscowościach, realizowanych przy wsparciu dotacji unijnych, jest przywrócenie tożsamości miasta jako lokalnej ojczyzny. Zakres pracy obejmuje miejscowości województwa świętokrzyskiego, gdzie zostały zrealizowane inwestycje, polegające na rewitalizacji przestrzeni publicznych z wykorzystaniem dotacji unijnych. Do szczegółowej analizy wybrano rynek wsi Szydłów, gmina Szydłów w powiecie staszowskim, rynek wsi Łagów, gmina Łagów w powiecie kieleckim, rynek miasta Chmielnik w powiecie kieleckim, rynek miasta Daleszyce w powiecie kieleckim, rynek miasta Chęciny w powiecie kieleckim. Wybrane miejscowości są reprezentatywnymi przykładami podobnych inwestycji w Polsce. W pracy przyjęto metodę badań polegającą na wielowarstwowej analizie oraz ocenie przygotowania, realizacji przestrzeni publicznych i efektów porewitalizacyjnych wg określonych kryteriów. Charakterystykę i analizę efektów rewitalizacji przestrzeni publicznych przeprowadzono na podstawie omówienia rozwiązań i elementów każdego z objętych pracą badawczą przestrzeni publicznych ze szczególnym uwzględnieniem wpływu efektów rewitalizacji na jakość życia mieszkańców i odbiorców zewnętrznych i pośrednio na wartość całego miasta. Odrębną częścią badań są przeprowadzone sondaże diagnostyczne. W przeprowadzonej analizie wybranych przestrzeni publicznych przyjęto kryteria, które zasadniczno miały dowieść, czy realizacja rewitalizacji przestrzeni publicznych w małych miastach wpływa na tożsamość miejsca i samego miasta i jaką rolę w tym procesie odgrywa pomoc unijna w postaci dotacji z funduszy europejskich. Stąd analizę zrewitalizowanych przestrzeni publicznych przeprowadzono pod kątem oceny sposobu i jakości przygotowania inwestycji rewitalizacji, oceny rozwiązań funkcjonalnych, przestrzennych i estetycznych, wpływających na poprawę walorów i jakości przestrzeni, aktywizacji przestrzeni miejskiej, oceny wpływu rewitalizacji na sferę gospodarczo-ekonomiczną, kulturalną i turystykę oraz oceny wymiernych efektów społecznych rewitalizacji, wynikających z faktu dofinansowania inwestycji środkami z funduszy unijnych. Analiza i ocena rewitalizacji przestrzeni publicznych Rewitalizacje przestrzeni publicznych w wybranych miejscowościach województwa świętokrzyskiego były realizowane w oparciu o kompleksowe, lokalne plany rewitalizacji, na podstawie których przygotowywano specyfikację przetargową zamówienia publicznego, zlecano projekty przebudowy i na ich podstawie realizowano inwestycję. W ramach przygotowań do rewitalizacji i partycypacji społecznej, gminy w każdym przypadku przeprowadziły konsultacje społeczne.

3 We wszystkich analizowanych przykładach przestrzeni publicznych przyjęto podobny standard założeń i rozwiązań rewitalizacji przestrzeni. Standard ten obejmuje następujące działania: Uregulowanie ruchu kołowego w przestrzeni publicznej, w tym ograniczenie i spowolnienie ruchu samochodów oraz wydzielenie optymalnej liczby miejsc postojowych. Priorytetem zmian jest uspokojenie ruchu samochodów w przestrzeni rynku, udogodnienia na przejściach dla pieszych i podniesienie bezpieczeństwa pieszych. Uporządkowanie płyty rynku z założeniem multifunkcjonalności przestrzeni. Działanie to polega na uporządkowaniu funkcjonalnym oraz wprowadzeniu nowych funkcji, których zadaniem jest przyciągnięcie mieszkańców i aktywizacja przestrzeni publicznej. Obecnie wszystkie rynki w analizowanych miastach posiadają przestrzeń multifunkcjonalną, umożliwiającą organizowanie kiermaszy i imprez okolicznościowych. Wyeksponowanie i utrwalenie charakterystycznych symboli - elementów tożsamości miejsca i miasta. We wszystkich badanych placach zostały zainstalowane, odtworzone elementy sprzed modernizacji lub stworzone jako nowe symbole miasta - rzeźby, pomniki, elementy małej architektury. Ważnym elementem jest wprowadzenie w przestrzeniach wody pod postacią różnego rodzaju urządzeń, zdrojów, fontann. Modernizacja infrastruktury technicznej - odprowadzenia wód deszczowych, oświetlenia, nawierzchni płyty rynków, wyposażenie przestrzeni publicznej w elementy małej architektury. Jednym z najistotniejszych efektów rewitalizacji przestrzeni publicznych w wybranych miejscowościach województwa świętokrzyskiego jest wymierny wpływ na sferę społeczną i kulturalną, a pośrednio także na lokalną działalność gospodarczą. Przestrzenie publiczne po rewitalizacji zyskały nowe funkcje i przyciągnęły mieszkańców miejscowości, okolicznych wsi i turystów. Przyczyniają się do tego w głównej mierze wydarzenia gminne i organizowane przez samorządy imprezy. W każdej z omawianych miejscowości samorządy i lokalne stowarzyszenia organizują cykliczne festyny związane z życiem gminy, z kalendarzem rolniczym czy folklorem. Oferta kulinarna i lokalne produkty rękodzieła artystycznego na cyklicznych kiermaszach okazała się dobrym sposóbem na wzbogacenie festynów miejskich, przyciągnięcie mieszkańców i turystów. To także najlepszy sposób na promocję regionu. Efektem promocji oferty miasta i regionu na festynach jest ożywienie gospodarcze. Ten poniekąd uboczny skutek miejskich festynów jakim jest ożywienie działalności gospodarczej, jest jednym z kluczowych założeń programu rewitalizacji. Festyny miejskie dają szerokie możliwości lokalnemu biznesowi. Festyny organizowane w przemyślany sposób, potrafią w małych miejscowościach zapewnić pełną ofertę kulturalną. Na rynki powróciły festyny związane z Dożynkami, świętami ludowymi i okazjonalne festyny tematyczne. Program imprez wypełniają koncerty

4 i występy zespołów ludowych, orkiestr dętych, artystów indywidualnych. Zapraszane są zespoły i artyści z gmin ościennych i z całej Polski, a także zespoły folklorystyczne z zagranicy. Tego typu wydarzenia przyciągają turystów z Polski i z Europy i są doskonałą okazją do promocji miasta i regionu. Rewitalizacje przestrzeni publicznej, a w wypadku analizowanych przykładów - głównych rynków miast, są podstawowym, niezbędnym elementem przygotowania miasta do turystyki. Niewątpliwie rewitalizacje rynków w wybranych miejscowościach województwa świętokrzyskiego zmieniła wizerunek tych miast i wpłynęła na poprawę postrzegania miast przez turystów. W realizacji rewitalizacji przestrzeni publicznych bardzo ważnym elementem okazało się wparcie inwestycji środkami z funduszy unijnych. Warunkiem otrzymania dotacji unijnych jest zagwarantowanie, że rewitalizacja zostanie zaprojektowana i zrealizowana w sposób odpowiadający założeniom Polityki Spójności Unii Europejskiej, co oznacza nie tylko poprawę przestrzeni urbanistycznoarchitektonicznej, ale przed wszystkim poprawę poziomu gospodarczego, turystycznego i kulturalnego miasta oraz podniesienie komfortu życiowego mieszkańców. Założeniem Polityki Spójności UE i nadrzędnym celem inwestycji ma być podniesienie standardu jakości życia mieszkańców w Polsce do standardu życia mieszkańców Europy Zachodniej, wyrównanie warunków i jakości życia w miastach i na wsiach. Kryterium warunków jakie musi spełniać rewitalizacja finansowana z udziałem środków z funduszy unijnych jest kluczowym kryterium w aspekcie efektów społecznych jakie rewitalizacja ma przynieść miastu i jego mieszkańcom. To konkretnie taka rewitalizacja ma wpłynąć na poprawę warunków życia mieszkańców, ma się przyczynić do wzmocnienia więzi społecznych, ma poprawić wizerunek miasta, ma wzmocnić i ukształtować jego tożsamość. W ramach badań rewitalizacji przestrzeni publicznych w miejscowościach województwa swiętokrzyskiego przeprowadzono sondaż diagnostyczny wśród mieszkańców. Opinie mieszkańców były zróżnicowane. Większość respondentów wyraziła się bardzo pozytywnie o wizualnej zmianie przestrzeni rynku w swoim mieście. Główne zalety to estetyka, porządek, nowe miejsca do siedzenia i odpoczynku, przejrzysty układ funkcjonalny, odsłonięte elewacje kamienic wokół rynku, fontanny, oświetlenie. Uwagi krytyczne dotyczyły zwłaszcza niektórych rozwiązań komunikacyjnych, zbyt słabej aktywizacji przestrzeni miejskiej oraz malej ilości zieleni. Pozytywne opinie na temat jakości rewitalizacji przestrzeni publicznych w wybranych miejscowościach województwa świętokrzyskiego wyrazili także zaproszeni do udziału w sondażu eksperci - architekci, urbaniści, historycy. Z punktu widzenia ekspertów istotna jest kompleksowość rewitalizacji i pełny obraz przestrzeni publicznej jako miejskiego salonu. Ogólny obraz miasta wpływa na percepcję i komfort przebywania w nim mieszkańców i turystów. Rewitalizacje przeprowadzone w małych miejscowościach w Polsce wyglądają stosunkowo dobrze na tle przestrzeni publicznych w podobnych ośrodkach Europy Zachodniej. Rozwiązania przestrzenne i budowlane są porównywalne, a użyte

5 materiały dobrej jakości. Zrewitalizowane przestrzenie publiczne w Polsce posiadają rozwiązania funkcjonalne i estetykę odpowiadającą standardom podobnych przestrzeni w Europie, chociaż w prowadzonych modernizacjach casami brakuje np. wsparcia dobrymi wzorami czy stosowania nowoczesnych proekologicznych rozwiązań. Wnioski i podsumowanie Rewitalizacje poprawiają ład przestrzenny i funkcjonalny miast. Wśród wielu zalet należy wymienić poprawę stanu infrastruktury technicznej, sieci, dróg, chodników, stronę estetyczną podniesienie atrakcyjności wnętrz urbanistycznych, uporządkowanie zieleni, małą architekturę, a także korzyści gospodarcze poprawę warunków funkcjonowania działalności gospodarczej, drobnego biznesu, wzrost ruchu turystycznego, przyrost miejsc pracy. Największą i bezcenną wartością rewitalizacji jest odbudowa świadomości społecznej mieszkańców co przejawia się w życiu i relacjach towarzyskich mieszkańców w przestrzeni publicznej - drobnych i masowych imprezach, wiecach, zabawach i spotkaniach. Poprawa jakości przestrzeni publicznej w małych miastach wpływa na odbiór mieszkańców i ich stosunek do miasta, otoczenia i sąsiadów. Jak wykazały badania mieszkańcy są dowartościowani, czują się częścią wspólnoty, utożsamiają się z miejscem, są z tego dumni i są zadowoleni. Ocena głównych elementów rewitalizacji dowodzi, że przyjęta w pracy teza jest słuszna. Rewitalizacja przestrzeni wywołuje w mieszkańcach pozytywne odczucia, buduje poczucie komfortu, bezpieczeństwa, przywiązania do miejsca, daje nowe perspektywy. Najważniejszym aspektem rewitalizacji przestrzeni publicznych w małych miejscowościach jest przywrócenie tożsamości miejsca, czyli fundamentu, będącego podstawą rozwoju cywilizacji. Istotnym elementem efektu rewitalizacji i istotnym czynnikiem przyjętej tezy jest aspekt wsparcia inwestycji rewitalizacji przestrzeni publicznych środkami z dotacji unijnych. Rewitalizacje realizowane przy wsparciu dotacji unijnych podlegają szerokiemu spektrum procedur i wymagań, których wdrożenie w planowaniu i realizacji przynosi wymierne rezultaty, gwarantuje skuteczną realizację inwestycji i pozytywne efekty rewitalizacji.