STATYSTYKA EKONOMICZNA Analiza statystyczna w ocenie działalności przedsiębiorstwa Opracowano na podstawie : E. Nowak, Metody statystyczne w analizie działalności przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2001 Dr Zbigniew Karwacki Katedra Badań Operacyjnych UŁ
Analiza ekonomiczna działalności przedsiębiorstwa Zarządzanie przedsiębiorstwem łączy się z koniecznością posiadania informacji analitycznych na temat jego działalności. Dzięki temu menedżerowie mogą oceniać przebieg zjawisk i procesów, które znajdują się pod ich kontrolą. Zapotrzebowanie na informacje analityczne jest szczególnie ważne w warunkach gospodarki rynkowej, przy rosnącej konkurencji. Informacje te powinny ukazywać skutki podjętych działań oraz czynniki je zakłócające. W analizach ekonomicznych działalności przedsiębiorstwa ważne miejsce powinny zajmować: ocena poziomu zjawisk i procesów gospodarczych, analiza dynamiki zjawisk gospodarczych, badanie struktury procesów gospodarczych, ustalanie wzajemnych powiązań ilościowych występujących między różnymi zjawiskami, określanie wpływu różnych czynników na przebieg procesów gospodarczych.
Istota i zakres analizy działalności przedsiębiorstwa 1 Analiza działalności przedsiębiorstwa zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych przebiegających w przedsiębiorstwach w związku z prowadzoną działalnością. Polega ona na podzieleniu obiektu badania na elementy składowe w celu wykrycia prawidłowości i związków występujących w nim jako całości. Przedmiotem analizy ekonomicznej są zjawiska i procesy gospodarcze przebiegające we wszystkich sferach działalności przedsiębiorstwa, występujące zarówno wewnątrz jego jak i w jego otoczeniu. Podstawowym celem analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa jest dostarczenie kierownictwu odpowiednio przetworzonych informacji analitycznych, które powinny w szczególności umożliwić: właściwą ocenę sytuacji przedsiębiorstwa i stanu, w jakim znajduje się lub znajdzie w przyszłości, poprawną ocenę wpływu wewnętrznych i zewnętrznych czynników na efektywność gospodarowania, podejmowanie trafnych decyzji
Istota i zakres analizy działalności przedsiębiorstwa 2 Analizę działalności przedsiębiorstwa możemy podzielić na: Analizę strukturalną polega na wykryciu struktury badanej całości, związków i zależności występujących między różnymi elementami oraz między każdym elementem a całością, Analizę przyczynową polega na poznaniu mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian jakie w niej zachodzą, identyfikacji czynników oddziałujących na całość oraz jej części oraz siły i kierunku wpływu poszczególnych czynników na zaistniałe zmiany. Dwoma podstawowymi działami analizy działalności przedsiębiorstwa są: Analiza finansowa jest najważniejszą częścią analizy ekonomicznej. Zajmuje się zjawiskami i procesami ekonomicznymi wyrażonymi w mierniku pieniężnym. Głównym jej celem jest ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Jej przedmiotem są rezultaty całokształtu działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, której finansowy odzwierciedleniem jest osiągnięty wynik finansowy oraz stan majątkowy i finansowy przedsiębiorstwa.
Istota i zakres analizy działalności przedsiębiorstwa 3 Analiza finansowa przedsiębiorstwa obejmuje swym zakresem: ocenę sytuacji majątkowo finansowej przedsiębiorstwa na podstawie pionowej i poziomej analizy bilansu, badanie zdolności do generowania zysku poprzez analizę rentowności i przyczynową analizę wyniku finansowego, analizę efektywności wykorzystania zasobów majątkowych przedsiębiorstwa ( rotacji składników majątku ), analizę płynności finansowej jako zdolności do regulowania bieżących zobowiązań. Analiza techniczno ekonomiczna - zajmuje się zjawiskami gospodarczymi o charakterze rzeczowym i osobowym, może być wzbogacona ujęciem tych zjawisk w mierniku pieniężnym.
Istota i zakres analizy działalności przedsiębiorstwa 4 Stosując kryterium podmiotowe można wyróżnić następujące rodzaje analizy działalności przedsiębiorstwa: Analizę dynamiczną polegającą na badaniu kształtowania się określonych zjawisk zachodzących w przedsiębiorstwie w określonym przedziale czasu, Analizę przekrojową zajmującą się badaniem zjawisk w ustalonej jednostce czasu, może ona przyjąć postać analizy międzyoddziałowej polegającej na porównywaniu zróżnicowania kształtowania się określonych zjawisk w poszczególnych oddziałach przedsiębiorstwa, czy też w różnych przedsiębiorstwach tej samej branży, Analiza dynamiczno przekrojowa obejmuje zarówno analizę dynamiczną jak i przekrojową. Polega na badaniu kształtowania się określonego zjawiska w grupie jednostek gospodarujących w określonym przedziale czasu.
Istota i znaczenie analizy statystycznej Analiza statystyczna jest jednym z podstawowych podejść metodycznych stosowanych w analizie działalności przedsiębiorstwa. Sprowadza się ona do wykorzystania metod statystycznych do przetwarzania i analizy danych statystycznych opisujących kształtowanie się zjawisk i procesów gospodarczych. Metody statystyczne pozwalają z pierwotnych danych statystycznych uzyskać informacje ekonomiczne niezbędne do skutecznego zarządzania przedsiębiorstwem. Głównymi korzyściami wynikającymi z zastosowania metod statystycznych są: zastąpieniu opisu zjawisk i procesów gospodarczych w postaci szczegółowych szeregów danych statystycznych opisem za pomocą określonych charakterystyk liczbowych tych szeregów w postaci pewnych wielkości syntetycznych, możliwość zrezygnowania z badania całej zbiorowości na rzecz badania specjalnie zorganizowanej jej części ( próba statystyczna ), przewidywanie kształtowania się określonych zjawisk i procesów w przyszłości na podstawie ich zachowania w przeszłości, wyeliminowanie subiektywizmu z oceny badanych zjawisk i procesów.
Źródła danych dla analiz statystycznych 1 Przeprowadzenie analiz statystycznych dotyczących działalności przedsiębiorstwa wymaga zgromadzenia odpowiednich danych statystycznych, które są liczbowymi realizacjami zjawisk i procesów gospodarczych odzwierciedlających działalność przedsiębiorstwa. Podstawowym ich źródłem jest ewidencja gospodarcza, która zajmuje się ujawnianiem, pomiarem i przedstawianiem określonych zjawisk i procesów gospodarczych zgodnie z przyjętymi regułami składa się ona z trzech rodzajów ewidencji: Ewidencji operatywnej jest to system bieżących zapisów służących do obserwacji, pomiaru, rejestracji i grupowania szczegółowych zjawisk związanych z działalnością przedsiębiorstwa. Jest środkiem obserwacji przebiegu procesów gospodarczych bezpośrednio w trakcie ich realizacji. Ewidencję tę prowadzi się w miejscach powstawania zdarzeń gospodarczych, a więc w komórkach organizacyjnych przedsiębiorstwa, które bezpośrednio realizują te zdarzenia ( wydziały produkcyjne, magazyny, komórki zarządu, jednostki obsługi ). Zapisy dokonywane są w jednostkach naturalnych lub/i pieniężnych,
Źródła danych dla analiz statystycznych 2 Księgowość jest najważniejszym i najlepiej udokumentowanym systemem ewidencji gospodarczej, prowadzona jest na bieżąco, na podstawie dokumentów, które stanowią dowody powstawania określonych zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie. Dzięki temu tworzy ona wraz z rachunkiem kosztów i sprawozdawczością finansową system rachunkowości, Statystyka przedsiębiorstwa zajmuje się ilościowym opisem zjawisk i procesów gospodarczych na podstawie danych uzyskiwanych głównie z ewidencji operatywnej i księgowości przedsiębiorstwa, dostarcza informacji w postaci różnych mierników i wskaźników ekonomicznych charakteryzujących działalność przedsiębiorstwa. Oprócz ewidencji gospodarczej źródłem danych statystycznych w przedsiębiorstwie jest sprawozdawczość, która jest prowadzona na podstawie danych pochodzących z ewidencji gospodarczej i stanowi ich uogólnienie. Na system sprawozdawczości składają się różnego rodzaju sprawozdania, które najczęściej mają postać zestawień liczbowych o określonym zakresie tematycznym sposobie grupowania.
Źródła danych dla analiz statystycznych 3 Rodzaje sprawozdań wykonywanych w przedsiębiorstwie Kryteria klasyfikacyjne Rodzaje sprawozdań Częstotliwość sporządzania Sprawozdania operatywne Sprawozdania okresowe Sprawozdania sporadyczne Odbiorcy sprawozdań Sprawozdania wewnętrzne Sprawozdania zewnętrzne Obowiązek sporządzania Sprawozdania obligatoryjne Sprawozdania fakultatywne Przedmiot sprawozdań Sprawozdania rzeczowe Sprawozdania finansowe Stopień uogólnienia Sprawozdania syntetyczne Sprawozdania uzupełniające
Źródła danych dla analiz statystycznych 4 Sprawozdaniem o największej pojemności informacyjnej, sporządzanym przez przedsiębiorstwa, jest sprawozdanie finansowe stanowiące zamknięcie roczne. Jest ono sporządzane obligatoryjnie dla okresów rocznych na mocy przepisów ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. [Dz. U. 1994, nr 121, poz. 591], składa się z następujących sprawozdań cząstkowych: Bilansu, Rachunku zysków i strat, Informacji dodatkowej, Sprawozdania z przepływu środków pieniężnych. Większe przedsiębiorstwa sporządzają także sprawozdanie z działalności jednostki w roku obrotowym. Korzystając z danych pochodzących z ewidencji gospodarczej i sprawozdawczości należy pamiętać o ich porównywalności, warunek ten jest spełniony gdy uwzględniają one zmiany zachodzące w rzeczywistości. Porównywalność danych może być rozpatrywana w pięciu aspektach: czasowym, cenowym, podmiotowym i metodologicznym.
Proces analizy statystycznej 1 Analiza statystyczna działalności przedsiębiorstwa sprowadza się do przetwarzania danych statystycznych dotyczących zjawisk i procesów gospodarczych związanych z działalnością przedsiębiorstwa w wyniku czego otrzymuje się informacje ekonomiczne użyteczne w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Schemat systemu przetwarzania danych statystycznych Wejście DANE Przetwarzanie (metody statystyczne) Wyjście INFORMACJE
Proces analizy statystycznej 2 Przetwarzanie danych statystycznych jest procesem obejmującym logiczny ciąg czynności powiązanych ze sobą, który można podzielić na następujące etapy: 1. Wstępna analiza badanego systemu gospodarczego: Określenie podstawowych celów badania i kryteriów oceny przedsiębiorstwa, Ustalenie rozpiętości przedziału czasowego i jednostek czasu z tego przedziału dla badania dynamicznego, Ustalenie zakresu przestrzennego badania i wykazu jednostek wewnętrznych przedsiębiorstwa do przeprowadzenia analizy porównawczej. 2. Określenie układu danych pierwotnych opisujących działalność przedsiębiorstwa i zgromadzenie danych statystycznych dotyczących poszczególnych zjawisk i procesów poddanych badaniu, z uwzględnieniem podmiotowego i przedmiotowego zakresu badania określonego w pierwszym etapie.
Proces analizy statystycznej 3 3. Wstępna analiza zgromadzonych pierwotnych danych statystycznych ( ocena ich jakości i kompletności oraz sprowadzenie ich do porównywalności w czasie i przestrzeni ). 4. Opracowanie algorytmu przetwarzania danych statystycznych oraz wybór metod statystycznych do analizy danych pierwotnych z uwzględnieniem celu badania oraz postaci i zakresu zgromadzonych danych. 5. Przeprowadzenie właściwych obliczeń przy użyciu odpowiednich programów komputerowych. 6. Sformułowanie ocen i wniosków, ich analiza i interpretacja. Formułowane oceny i wnioski mogą mieć charakter: Statystyczny oceny parametrów dotyczących badanych zjawisk i procesów oraz odpowiedzi na pytania dotyczące prawdziwości stawianych hipotez badawczych z jednoczesnym podaniem ich wiarygodności Merytoryczny odpowiednia interpretacja wniosków o charakterze statystycznym.