Autorzy: Janusz Zaleski*/**, Agnieszka Wojtasiak-Terech***, Paweł Tomaszewski*, Marek Zembaty*, przy udziale Johna Bradley'a****

Wpływ realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN Autorzy: Janusz Zaleski*/**, Agnieszka Wojtasiak-Terech***, Paweł Tomaszewski*, Marek Zembaty*, przy udziale Johna Bradley'a**** Współpraca redakcyjna: Matylda Witek*, Tomasz Korf* *Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego (WARR) **Politechnika Wroclawska *** Akademia Ekonomiczna im. O.Langego we Wrocławiu **** Economic Modeling and Development Strategies (EMDS), Dublin, Irlandia Wrocław, 5 maja 2008r. Kontakt: Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, ul. Kochanowskiego 17, 51-602 Wrocław, tel.: (48-71) 348 30 18, fax: (48-71) 348 30 18; e-mail: janusz.zaleski@warr.pl

Badanie wykonane zgodnie z umową DKS/DEF-IV/POPT/104/08, z dnia z dnia 13.03.2008r. 2

Spis treści Wstęp...4 [1]. Syntetyczny opis metodologii i zastosowanego modelu HERMIN oraz innych wykorzystanych metod prognostycznych...6 1.1. Założenia i budowa modelu HERMIN...6 1.2. Metodologia opracowania prognoz dla wybranych wskaźników z uwzględnieniem PPS...10 1.3. Metodologia rozszacowania liczby pracujących z podziałem na kobiety i mężczyzn na lata 2004-2020...10 [2]. Przedmiot i zakres analiz...13 [3] Prezentacja wyników wpływu NPR/NSS na wskaźniki...15 A. Poziom krajowy...17 A.1.Transfery finansowe na poziomie krajowym w ramach NPR i NSRO...17 A.2. Przedstawienie podstawowych założeń scenariusza bazowego...20 A.3. Wpływ NPR/NSS (NSRO) na wskaźniki dla kraju...24 B. Poziom regionalny...52 B.1. Transfery finansowe na poziomie regionalnym w ramach NPR i NSRO...52 B.2. Przedstawienie podstawowych założeń scenariuszy bazowych...58 B.3. Wpływ NPR/NSS na wskaźniki 16 gospodarek regionalnych...59 Podsumowanie...97 3

Wstęp Celem niniejszego raportu jest przedstawienie wyników badania wpływu realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych: Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 i Narodowej Strategii Spójności (Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia) na lata 2007-2013 oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym. Badanie zostało wykonane na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego zgodnie z umową nr DKS/DEF-IV/POPT/104/08 z dnia 13 marca 2008r. Wraz z wejściem do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r., Polska stała się odbiorcą pomocy oferowanej w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Fundusze strukturalne są instrumentami realizacji polityki regionalnej Unii Europejskiej, określanej równieŝ polityką strukturalną. Ich rolą jest zwiększanie spójności społecznej i gospodarczej państw członkowskich Unii poprzez wspieranie regionów słabiej rozwiniętych, które bez pomocy finansowej nie byłyby w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. Fundusz Spójności jest instrumentem wsparcia finansowego, nienaleŝącym do funduszy strukturalnych i wdraŝanym na poziomie wybranych państw, a nie regionów. W latach 2000-2006 istniały cztery fundusze strukturalne, realizujące cele polityki spójności UE: Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa. Kompleksowym dokumentem określającym kierunki i wielkość planowanego zaangaŝowania środków funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych oraz przedstawiającym sposób koordynacji i wdraŝania pomocy strukturalnej w Polsce w latach 2004-2006 był Narodowy Plan Rozwoju (NPR) 1. W oparciu o przekazany NPR przygotowano Podstawy Wsparcia Wspólnoty dla Polski na lata 2004-2006. W dokumencie tym zawarto kierunki i wysokości wsparcia ze strony funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych w pierwszych latach członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Środki w ramach funduszy strukturalnych były wdraŝane poprzez realizację pięciu sektorowych programów operacyjnych (SPO) oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Równolegle z realizacją sektorowych programów operacyjnych i programu regionalnego, realizowane były duŝe projekty współfinansowane z Funduszu Spójności. Środki pochodzące z tego funduszu nie były przekazane na działania wykonywane w ramach programów operacyjnych, ale były z nimi powiązane. W ramach Funduszu Spójności wsparcie uzyskały dwa sektory: środowisko i transport 2. W latach 2007-2013, w wyniku reformy polityki spójności, liczba funduszy strukturalnych została ograniczona do dwóch: Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Do głównego nurtu programowania został włączony równieŝ Fundusz Spójności, który w latach 2007-2013 będzie podlegał podobnym zasadom, jak fundusze strukturalne. Z kolei fundusze wspierające inwestycje w zakresie rolnictwa i rybołówstwa zostały włączone odpowiednio do Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej. 3 Dokumentem określającym kierunki i wysokość wsparcia finansowego ze strony funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w Polsce na realizację zamierzeń rozwojowych w latach 2007-2013 jest Narodowa Strategia Spójności (NSS) - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO). Narodowa Strategia Spójności jest realizowana za pomocą sześciu programów operacyjnych (PO), ponadto dla kaŝdego polskiego województwa został opracowany własny regionalny program operacyjny (RPO), w ramach którego o finansowanie mogą się ubiegać podmioty z danego województwa. 1 Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003, str. 4 2 TamŜe, str.125 3 Serwis informacyjny Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl 4

W wyniku absorpcji funduszy unijnych na skutek realizacji NPR i NSS zachodzą zmiany w sferze gospodarczej oraz społecznej w kraju oraz w poszczególnych regionach. Ocenie tych zmian słuŝy system wskaźników odzwierciedlających cele NPR/NSS. Szacunki przedstawione w niniejszym raporcie zostały przeprowadzone przez zespół Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego (WARR) pod kierownictwem prof. Janusza Zaleskiego, we współpracy z dr Johnem Bradley em autorem bazowego modelu HERMIN. Model ten pierwotnie został skonstruowany do modelowania gospodarki irlandzkiej. Następnie, na gruncie europejskim, był wykorzystany do modelowania wpływu funduszy unijnych na procesy gospodarcze m.in. w Irlandii, Grecji, Portugalii, Hiszpanii, Słowenii, Czechach, Rumunii, na Łotwie i w Estonii. Kolejnym obszarem wykorzystania modelu była jego regionalizacja i w rezultacie został zaadoptowany w Północnej Irlandii, Mezzogiorno (południowe rejony Włoch) i w Nowych Landach (Wschodnie Niemcy). Prace nad oceną wpływu funduszy Unii Europejskiej na sytuację makroekonomiczną w Polsce rozpoczęły się w 2002 roku, w ramach przeprowadzonej oceny ex-ante NPR na lata 2004-2006. W tym celu dokonano adaptacji pierwotnego modelu HERMIN do potrzeb modelowania polskiej gospodarki. Wyniki prac, przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Gospodarki przez zespół WARR, zostały włączone do przyjętego przez Radę Ministrów dokumentu NPR na lata 2004-2006. Wyniki tych badań zostały zamieszczone takŝe w Podstawach Wsparcia Wspólnoty dla Polski. Inne projekty, w ramach których wykorzystano model HERMIN, dotyczą m.in. przeprowadzenia w roku 2005 wstępnych symulacji wpływu na gospodarkę Polski realizacji NSS na lata 2007-2013 4, a w pierwszej połowie 2006 roku wykonania analiz łącznego efektu NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013. W roku 2006 przy uŝyciu modelu opracowano takŝe ocenę kolejnego strategicznego dokumentu programowego - Wstępnego Projektu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (Narodowej Strategii Spójności) na lata 2007-2013 oraz kompleksowej oceny wpływy NSRO i wybranych programów operacyjnych na Polską gospodarkę. Integralnym opracowaniem dotyczącym oceny ex ante wpływu NSRO jest analiza oddziaływania funduszy unijnych dokonana w roku 2007. W ramach opracowań odnoszących się do moŝliwego wpływu funduszy unijnych na gospodarki poszczególnych regionów, naleŝy wymienić raporty dotyczące oceny oddziaływania NSRO i wybranych PO na lata 2007-2013 na gospodarki polskich województw przy pomocy modeli regionalnych HERMIN oraz raport przedstawiający wpływ realizacji RPO na lata 2007-2013 na wartości wybranych wskaźników makroekonomicznych w układzie regionalnym. NaleŜy podkreślić, Ŝe stosowane wersje modelu HERMIN, zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym są na bieŝąco aktualizowane i modyfikowane, tym samym podlegają dostosowywaniu do zmieniających się warunków gospodarczych. Niniejszy raport składa się z następujących części. W części pierwszej przedstawiono syntetyczny opis metodologii i zastosowanego modelu HERMIN oraz innych wykorzystanych metod prognozowania. Baza podstawowych danych historycznych dla modelu krajowego HERMIN obejmuje lata 1995-2006. Natomiast bazy podstawowych danych historycznych dla modeli regionalnych HERMIN obejmują lata 1998-2004. NaleŜy jednakŝe pamiętać, Ŝe scenariusz bazowy został utworzony na podstawie najbardziej aktualnych danych, w wielu przypadkach do roku 2007 włącznie. Kolejny element w strukturze Raportu (część 2) stanowi zdefiniowanie przedmiotu i zakresu dokonanej w raporcie analizy. Trzecia część opracowania to prezentacja wyników wpływu NPR/NSS na wybrane wskaźniki. Wskaźniki zostały przedstawione z podziałem na: odnoszące się do poziomu krajowego i odnoszące się do poziomu regionalnego. Istotnym elementem tej części jest zbiorcza analiza otrzymanych wyników. Wypływające z badań wnioski z kolei zaprezentowano w Podsumowaniu. Raport zamyka Bibliografia. 4 Patrz Zaleski, Tomaszewski (2005). 5

[1]. Syntetyczny opis metodologii i zastosowanego modelu HERMIN oraz innych wykorzystanych metod prognostycznych 1.1. ZałoŜenia i budowa modelu HERMIN ZałoŜenia modelu HERMIN koncentrują się na kluczowych aspektach gospodarek będących na drodze do osiągnięcia spójności uwzględniając: a) stopień otwarcia gospodarki w relacji do handlu światowego, łącznie z reagowaniem na wewnętrzne i zewnętrzne warianty szokowe; b) relacje i charakter zmian między częścią gospodarki podlegającej i niepodlegającej wolnemu handlowi, łącznie ze zmianami strukturalnymi; c) mechanizmy wyznaczające płace i ceny; d) mechanizmy funkcjonowania rynku pracy i jego elastyczność wraz, w miarę moŝliwości, z uwzględnieniem roli migracji pracowników między państwami oraz regionami; e) rolę sektora publicznego i długu publicznego oraz interakcji między sektorem publicznym i niepublicznym. W odniesieniu do w/w wymagań model HERMIN dla polskiej gospodarki opiera się na załoŝeniu, iŝ Polska posiada gospodarkę stosunkowo otwartą, z produkcją podzieloną na cztery sektory: sektor przemysłowy 5 (główny sektor podlegający obrotowi handlowemu na rynku międzynarodowym); usługi rynkowe (główny sektor niepodlegający obrotowi handlowemu na rynku międzynarodowym); rolnictwo; usługi publiczne (nierynkowe). W budowie modelu HERMIN wzięto pod uwagę: - koncepcje neokeynesowskie, - teorie neoklasyczne. Jako punkt wyjścia w modelu HERMIN przyjęto koncepcje Keynesa. Komponenty określające podział wydatków i dochodów generują standardowe mechanizmy mnoŝnikowe dotyczące dochodów-wydatków. Do cech neoklasycznych w modelu naleŝy przyjęcie załoŝenia, Ŝe wielkość produkcji w przemyśle przetwórczym nie jest kształtowana tylko przez popyt. Potencjalnie ma na nią takŝe wpływ konkurencyjność cen i kosztów, w przypadku kiedy przedsiębiorstwa poszukują miejsc produkcji zapewniających minimalne koszty Ponadto popyt na czynniki produkcji w przemyśle przetwórczym i usługach rynkowych uzyskuje się, stosując ograniczenie funkcji produkcji CES (constant elasticity of substitution - stała elastyczność substytucji), w przypadku kiedy współczynnik kapitał/praca jest wraŝliwy na względne ceny czynników produkcji. Wprowadzenie strukturalnego mechanizmu krzywej Philipsa do mechanizmu negocjacji płacowych powoduje dalsze oddziaływanie względnych cen. 5 W modelu HERMIN pojęcie sektor przemysłowy uŝywa się zamiennie z pojęciem przemysł przetwórczy, poniewaŝ dotyczy to rodzaju działalności w ramach jednej sekcji PKD - przetwórstwo przemysłowe. 6

W strukturze modelu moŝna wyodrębni trzy główne bloki: - blok podaŝowy, - blok absorpcji, - blok dystrybucji przychodów. Pomimo wyodrębnienia powyŝszych bloków, model jest zintegrowanym układem równań z dodatkowymi zaleŝnościami opisującymi relacje pomiędzy poszczególnymi składowymi. Polski model HERMIN składa się z około 20 równań behawioralnych i duŝo większej liczby równań toŝsamościowych. Opis modelu HRRMIN w układzie wspomnianych trzech składowych przedstawiają schematy 1.1. i 1.2. 7

Schemat 1.1. Schemat modelu HERMIN Aspekty podaŝowe Sektor przemysłowy (głównie dobra podlegające obrotowi na rynku międzynarodowym) Produkcja = f 1 (Popyt światowy, Popyt krajowy, Konkurencyjność, t) Zatrudnienie = f 2 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Inwestycje = f 3 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Zasoby kapitału trwałego = Inwestycje + (1-δ) Zasoby kapitału trwałego t-1 Cena produkcji = f 4 (Cena światowa * Kurs wymiany, Jednostkowe koszty pracy) Stawka płac = f 5 (Cena produkcji, Klin podatkowy, Bezrobocie, Wydajność) Konkurencyjność = Krajowe/Światowe ceny produkcji Sektor usług rynkowych (głównie dobra niepodlegające obrotowi na rynku międzynarodowym) Produkcja = f 6 (Popyt krajowy, Popyt światowy) Zatrudnienie = f 7 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Inwestycje = f 8 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Zasoby kapitału trwałego = Inwestycje+ (1-δ) Zasoby kapitału trwałego t-1 Cena produkcji= Narzut na Jednostkowe Koszty Pracy Inflacja płacowa = Inflacja płacowa w sektorze przemysłowym Rolnictwo i usługi nierynkowe:głównie egzogenicznie i/lub instrumentalnie Demografia i siła robocza w aspekcie podaŝowym Wzrost liczby ludności = f 9 (Przyrost naturalny, Migracje) Siła robocza = f 10 (Ludność,Stopa udziału siły roboczej) Bezrobocie = Siła robocza Zatrudnienie ogółem Migracje = f 11 (Względne oczekiwane płace) Aspekty popytowe (absorpcja) SpoŜycie = f 12 (Dochody osobiste do dyspozycji) Popyt krajowy = SpoŜycie prywatne i publiczne + Inwestycje + Zmiany w zasobach kapitału trwałego Bilans handlowy = Produkcja ogółem Popyt krajowy Aspekty dystrybucji przychodów Ceny wydatków = f 13 (Ceny produkcji,ceny importu, Stawki podatków pośrednich) Przychody = Produkcja ogółem Dochody osobiste do dyspozycji = Przychody + Transfery - Podatki bezpośrednie Rachunek obrotów bieŝących = Bilans handlowy netto+ Dochody z zagranicy netto PoŜyczki sektora publicznego = Wydatki publiczne - Stawki podatkowe *Baza podatkowa Dług sektora publicznego = (1 + Stopa procentowa) Dług t-1 + PoŜyczki sektora publicznego Kluczowe zmienne egzogeniczne Zewnętrzne: Produkcja światowa; kursy wymiany; stopy procentowe; Krajowe: Wydatki publiczne, stawki podatkowe. 8

Schemat 1.2. Model HERMIN - schemat modelowania 9

Na schemacie 1.2. widzimy, Ŝe model zajmuje się wykorzystaniem trzech komplementarnych sposobów mierzenia PKB przez rachunki narodowe: produkcja, wydatki i dochody. Po stronie produkcji, w modelu dokonuje się dezagregacji na cztery wcześniej juŝ wymienione sektory: przemysłowy, usługi rynkowe, rolnictwo oraz usługi nierynkowe. Po stronie wydatków ma miejsce dezagregacja na pięć konwencjonalnych elementów składowych: spoŝycie prywatne, spoŝycie publiczne, inwestycje, przyrost rzeczowych środków obrotowych (zmiany w zasobach kapitału) oraz bilans handlowy netto. Dochód narodowy określa się po stronie produkcji i dokonuje jego dezagregacji na elementy sektora prywatnego i publicznego. 1.2. Metodologia opracowania prognoz dla wybranych wskaźników z uwzględnieniem PPS Model HERMIN realizuje symulacje i prognozy dla Produktu Krajowego Brutto w oparciu o ceny bieŝące i stałe. W związku z tym, iŝ jednym ze wskaźników na poziomie krajowym, będących w zakresie niniejszego opracowania jest "Poziom PKB (w PPS 6 ) na mieszkańca w odniesieniu do UE-25 i UE-27" podjęto prace ukierunkowane na uzyskanie moŝliwej do zastosowania relacji rozszacowującej uzyskane z modelu wyniki dot. PKB w taki sposób, aby moŝliwie było uzyskanie wyników w PPS. Na potrzeby wyliczeń tych wskaźników dokonano następujących załoŝeń, co do tempa wzrostu w UE-27 i UE-25, których dokładne wartości znajdują się w tabeli poniŝej. Tabela 1. Tempo wzrostu PKB w cenach stałych w UE-27 i UE-25. Rok 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 UE - 27 2.5 1.9 3.1 2.9 2 1.8 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 UE - 25 2.5 1.9 3 2.8 1.9 1.7 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Dane dla lat 2004-2009 są zgodne z wynikami i prognozami Eurostatu. 1.3. Metodologia rozszacowania liczby pracujących z podziałem na kobiety i męŝczyzn na lata 2004-2020 Zastosowany do oszacowania wpływu NPR & NSRO na większość wskaźników będących przedmiotem niniejszego raportu model HERMIN realizuje symulacje i prognozy dla zmiennych charakteryzujących rynek pracy i demografię bez podziału na kobiety i męŝczyzn. W związku z tym, podjęto prace ukierunkowane na uzyskanie moŝliwej do zastosowania relacji rozszacowującej odpowiednio udziały poprzez analizę trendów oraz zbudowanie submodelu matematycznego. PoniŜej została przedstawiona metoda rozszacowania udziałów kobiet i męŝczyzn w szczególności dla obliczenia wskaźnika liczby nowoutworzonych miejsc pracy netto w podziale na kobiety i męŝczyzn, jak równieŝ wskaźnika zatrudnienia ludności w wieku 15-64 i 15-59 w podziale na kobiety i męŝczyzn oraz stopy bezrobocia ludności w wieku 15-64 w podziale na kobiety i męŝczyzn. W celu uzyskania najlepszej metody oszacowania, w pierwszej kolejności podjęto analizy udziału liczby kobiet i męŝczyzn w ogólnej liczbie pracujących w okresie, dla którego dostępne były jednorodne dane. W 6 PPS jednostka siły nabywczej (ang.: Purchasing Power Standard) jest to sztuczna waluta, która odzwierciedla róŝnice w krajowych poziomach cen, które nie są uwzględnione przez kursy wymiany walut. Jednostka ta pozwala na znaczące wielkościowe porównania wskaźników ekonomicznych pomiędzy róŝnymi krajami. Dane dotyczące PPS są obliczane i publikowane przez Eurostat. 10

pierwszym etapie, na podstawie danych z lat 1995 2007 przeanalizowano relacje pomiędzy tymi wielkościami. Analizowane dane dotyczyły pracujących w wieku produkcyjnym w przedziale wiekowym 15-59 lat (kobiety) oraz 15-64 (męŝczyźni), czyli w takich przedziałach, jakie są wykorzystywane w modelu HERMIN. Tabela poniŝej przedstawia liczbę męŝczyzn i kobiet pracujących w wieku produkcyjnym oraz obliczony ich procentowy udział w ogólnej liczbie ludności pracującej w wieku produkcyjnym. Tabela 2. Liczba męŝczyzn i kobiet pracujących w wieku produkcyjnym (lata 1995-2007) oraz obliczony ich procentowy udział w ogólnej liczbie ludności pracującej wieku produkcyjnego. 1 2 3 4 5 6 7 Pracujący Współczynnik Rok MęŜczyźni Kobiety Udział M Udział K ogółem LKp/LPo* 1995 14 105 000 7 825 400 6 279 600 55,4796171570 44,5203828430 0,4452038284 1996 14 291 600 7 951 200 6 340 400 55,6354781830 44,3645218170 0,4436452182 1997 14 514 000 8 131 300 6 382 700 56,0238390519 43,9761609481 0,4397616095 1998 14 723 300 8 208 600 6 514 700 55,7524468020 44,2475531980 0,4424755320 1999 14 222 500 7 907 500 6 315 000 55,5985234663 44,4014765337 0,4440147653 2000 14 016 000 7 784 000 6 232 000 55,5365296804 44,4634703196 0,4446347032 2001 13 710 200 7 577 200 6 133 000 55,2668815918 44,7331184082 0,4473311841 2002 13 337 500 7 338 400 5 999 100 55,0208059981 44,9791940019 0,4497919400 2003 13 191 700 7 260 100 5 931 600 55,0353631450 44,9646368550 0,4496463685 2004 13 375 900 7 388 600 5 987 300 55,2381521991 44,7618478009 0,4476184780 2005 13 702 200 7 628 100 6 074 100 55,6706222358 44,3293777642 0,4432937776 2006 14 236 300 7 925 000 6 311 300 55,6675540695 44,3324459305 0,4433244593 2007 14 867 129 8 240 784 6 626 345 55,4295587265 44,5704412735 0,4457044127 * LKp- liczba kobiet pracujących LPo - liczba pracujących ogółem Źródło: Główny Urząd Statystyczny (kolumna 2,3,4, dane za lata 1995 2007). Wykres 1 Wykres procentowego udziału pracujących męŝczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności pracującej w wieku produkcyjnym (okres 1995-2007). 58 56 54 52 50 48 46 44 42 40 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Udział M Udział K Źródło: Opracowanie własne. 11

Analiza wyników przedstawionych na wykresie nr 1 wskazuje, Ŝe zmienność obu parametrów jest znikoma i nie wykazuje zauwaŝalnego trendu. Na tej podstawie przyjęto wstępne załoŝenie stałości współczynnika udziału kobiet w ogólnej liczbie osób pracujących na poziomie 44,51% (udział męŝczyzn 55,49%). Hipotezę o stałym udziale kobiet w ogólnej liczbie pracujących równym µ 0 = 44,51% zweryfikowano przy pomocy testu istotności (test t - Studenta). W teście zweryfikowano hipotezę o wartości przeciętnej H: µ = µ 0, tzn. hipotezę, Ŝe wartość przeciętna badanej cechy populacji jest równa danej liczbie µ 0 = 44,51%, wykorzystując statystykę X, czyli średnią arytmetyczną próby. Badana cecha ma rozkład N(µ, σ) przy nieznanej wartości µ oraz σ. Zweryfikowano hipotezę H: µ = µ 0, przeciwko hipotezie alternatywnej K: µ = µ 1 µ 0 przy załoŝeniu poziomu istotności α (0 < α < 1), α = 0,05. Do weryfikacji tej hipotezy wykorzystano statystykę testową t określoną wzorem: X µ 0 t = n 1, S która przy załoŝeniu prawdziwości hipotezy H: µ = µ 0 ma rozkład t Studenta o n-1 stopniach swobody. Hipotezę testową odrzuca się, gdy obliczona z próby wartość statystyki testowej t obl naleŝy do zbioru krytycznego. W przeciwnym wypadku nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy. Wartość statystyki testowej dla badanego przypadku obliczamy według danych: n 1 X = 44,5111252072 - średnia arytmetyczna próby ( X = X i ) n 1 µ 0 = 44,51 testowana wartość oczekiwana, S = 0,2882287669 odchylenie standardowe ( 1 n 2 S = ( X i X ) ) n 1 α = 0,05 poziom istotności testu, n = 13 liczba obserwacji. 2 t = 44,5111252072 44,51 0,2882287669 12 = 0,013523397 Zbiór krytyczny testu ma postać: W = (, 1,770933] [1,770933, + ) PoniewaŜ wartość statystyki testowej t = 0, 013523397 W, na poziomie istotności α = 0,05 nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy, Ŝe wartość przeciętna udziału kobiet w ogólnej liczbie osób pracujących będzie równa 44,51% w okresie dla którego badany był trend. PoniewaŜ badania udziału kobiet pracujących w ogólnej liczbie ludności pracującej w wieku produkcyjnym nie wykazały występowania zauwaŝalnych trendów o zmienności istotnej dla symulacji wskaźników, z tego powodu przyjęto, Ŝe w okresie 2008 2020 będzie zachodziła podobna relacja jak historycznie. 12

[2]. Przedmiot i zakres analiz 2.1. Przedmiot analizy Przedmiotem analizy jest przedstawienie wpływu realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN. 2.2. Zakres analizy a) Zakres czasowy Analiza zostanie przeprowadzona dla poszczególnych lat w horyzoncie czasowym 2004-2020. b) Zakres terytorialny Badaniu podlegać będzie łączny wpływ NPR i NSS na gospodarkę krajową i gospodarki regionalne na poziomie NUTS 2. c) Zakres przedmiotowy - lista wskaźników Za pomocą modelu HERMIN zostanie określony wpływ funduszy unijnych (w ramach łącznie NPR i NSS) na kształtowanie się niŝej wymienionych wskaźników makroekonomicznych: - na poziomie krajowym: Tempo zmian PKB, w cenach stałych (rok poprzedni=100), PKB (wartość w PLN, w cenach bieŝących), PKB (w PPS) na mieszkańca w odniesieniu do UE-25 i UE-27, Wskaźnik zatrudnienia ludności w wieku 15-64 i 55-64 - ogółem - w podziale na kobiety/męŝczyźni Pracujący w wieku 15-64 (przeciętne w roku), Stopa bezrobocia ludności w wieku 15-64 - ogółem - w podziale na kobiety/męŝczyźni Bezrobotni (przeciętne w roku), w wieku 15-64 Liczba nowoutworzonych miejsc pracy netto, - ogółem - w podziale na kobiety/męŝczyźni Struktura pracujących w wieku 15-64 wg głównych sektorów gospodarki - sektor I (sekcje A-B) - sektor II (sekcja D) - sektor III (sekcje C, E-K,O-P) - sektor IV (sekcje L-N) Wydajność pracy (UE 25=100, UE 27=100), Tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe (rok poprzedni=100), 13

Stopa inwestycji (%), Udział usług rynkowych w wartości dodanej brutto Wynik i dług sektora finansów publicznych w relacji do PKB Bilans handlowy (w EUR i ew. w PLN, tempo zmian) - na poziomie regionalnym: PKB na mieszkańca w odniesieniu do średniej krajowej, UE-25 i UE-27, Tempo zmian PKB na mieszkańca, Wskaźnik zatrudnienia ludności w wieku 15-64, - ogółem - w podziale na kobiety/męŝczyźni Stopa bezrobocia ludności w wieku 15-64 - ogółem - w podziale na kobiety/męŝczyźni Liczba nowoutworzonych miejsc pracy (netto i ew. brutto): - ogółem - w podziale na kobiety/męŝczyźni Struktura pracujących w wieku 15-64 wg głównych sektorów gospodarki - sektor I (sekcje A-B) - sektor II (sekcja D) - sektor III (sekcje C, E-K,O-P) - sektor IV (sekcje L-N) Wydajność pracy w odniesieniu do średniej krajowej, UE-25 i UE-27 14

[3] Prezentacja wyników wpływu NPR/NSS na wskaźniki Wprowadzenie Wszystkie płatności wykorzystane do przeprowadzenia analizy wpływu NPR/NSS (NSRO) i zamieszczone w niniejszej części zostały przekazane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 7 w postaci tabel zawierających dane dotyczące transferów w ramach NPR i NSRO zagregowane na poziomie kraju oraz zdezagregowane na poszczególne regiony. Tabele zawierają informacje na temat zrealizowanych i prognozowanych płatności na rzecz beneficjentów ze środków unijnych oraz odpowiadającego im współfinansowania krajowego w latach 2004-2015, w podziale na województwa oraz wyszczególnione kategorie ekonomiczne: - IP infrastruktura techniczna podstawowa; - RZL rozwój zasobów ludzkich; - BSP bezpośrednie wsparcie sektora produkcyjnego. Dane prezentowane w tabelach wyraŝone są w mln euro, do przeliczeń wartości wyraŝonych w złotych na euro zastosowano kurs 1 euro = 3,6015zł. Dane zbiorcze dla łącznego finansowania NPR i NSRO, obejmując lata 2004-2015, składają się z następujących danych cząstkowych: 1. Rzeczywiste płatności zrealizowane w latach 2004-2007 na rzecz beneficjentów ze środków unijnych oraz odpowiadającego im współfinansowania krajowego w programach i projektach zrealizowanych z udziałem środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w ramach NPR 2004-2006. Dane dotyczące wydatków z Funduszu Spójności obejmują równieŝ projekty zatwierdzone przez 2004 r. jako projekty ISPA, których realizacja po 1 maja 2004 r. kontynuowana jest w ramach Funduszu Spójności. Dane zostały przekazane przez instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi. Kategoria inne, obejmująca m.in. pomoc techniczną ZPORR i SPO T, IW EQUAL, RZL (za wyjątkiem działań 1.2 i 1.3), projekty Funduszu Spójności, których przypisanie do obszaru pojedynczego województwa nie było moŝliwe z uwagi na fakt, Ŝe są realizowane na terenie całego kraju lub kilku województw, lub są to projekty o charakterze pomocy horyzontalnej), została rozszacowana na poszczególne województwa proporcjonalnie do ich udziału w ogólnej sumie płatności. 2. Prognozy płatności na rzecz beneficjentów ze środków unijnych oraz odpowiadającego im współfinansowania krajowego w programach i projektach zrealizowanych z udziałem środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w ramach NPR na lata 2008-2010. Dane, w układzie opisanym powyŝej zostały przekazane przez instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi. 3. Prognozy płatności na rzecz beneficjentów ze środków unijnych oraz odpowiadającego im współfinansowania krajowego na lata 2007-2015 w ramach NSRO. Szacunki opracowano w oparciu o prognozy zastosowane przy ocenie NSRO przeprowadzonej w grudniu 2006 r. Dokładny ich opis znajduje się w raporcie WARR Ocena wpływu NSRO i PO na lata 2007-2013 na gospodarki polskich województw przy pomocy modeli regionalnych HERMIN, Wrocław, grudzień 2006 r., z następującymi zmianami: - w 2007 r. płatności wynosiły 0 eur; 7 Drogą elektroniczną (e-mail z dnia 02.04.2008r.) 15

- w 2008 r. prognozowana wartość płatności została oszacowana na podstawie danych przekazanych przez instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi (tabela 6 sprawozdań za II półrocze 2007 r.). W przypadku instytucji zarządzających RPO dla województw, które nie dostarczyły danych (mazowieckie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie) oraz PO EWT wykorzystano dane nt. wydatków beneficjentów uznanych za kwalifikowane do końca 2008 r.; - róŝnica płatności z lat 2007-2008 w stosunku do prognozy z grudnia 2006 r. została odjęta w latach 2009 i 2010 (po połowie); - prognozy płatności w latach 2011-2015 pozostały bez zmian. Dane zawarte w tabeli zbiorczej, obejmującej lata 2004-2015 otrzymano po zsumowaniu danych uzyskanych w ramach powyŝszych trzech etapów. 16

A. Poziom krajowy A.1.Transfery finansowe na poziomie krajowym w ramach NPR i NSRO PoniŜszy wykres przedstawia zmiany wartości transferów na poziomie krajowym (łącznie z UE oraz krajowych środków publicznych) w ramach trzech kategorii ekonomicznych: IP- infrastruktura podstawowa, RZL rozwój zasobów ludzkich, BSP bezpośrednie wsparcie sektora produkcyjnego w latach 2004-2015. Wykres 1. Wartości transferów z podziałem na kategorie ekonomiczne (mln EUR) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Jak wynika z wykresu w pierwszych latach absorpcji do roku 2008 wzrasta poziom transferów na wszystkie kategorie ekonomiczne, najwyŝszą wartością płatności charakteryzuje się infrastruktura podstawowa (w roku 2008 wartość transferów równa 5236,3 mln EUR), następnie bezpośrednia pomoc sektorowi produkcyjnemu (w roku 2008 wartość transferów równa 1993 mln EUR), najniŝsza wartość w tym okresie przypada na rozwój zasobów ludzkich (w roku 2008 wartość transferów równa 17883 mln EUR). Od roku 2009 płatności na analizowane kategorie są niŝsze niŝ w roku poprzednim, ponadto ich wzajemne proporcje ulegają niewielkiej zmianie. Nadal najwyŝszą wartością płatności charakteryzuje się kategoria IP, natomiast transfery na rzecz sektora produkcyjnego ustępują transferom na rzecz rozwoju zasobów ludzkich. NajwyŜsza wartość płatności dla wszystkich kategorii przypada na rok 2013 i wynosi odpowiednio dla bezpośredniego wsparcia sektora produkcji 2912,6 mln EUR, dla rozwoju zasobów ludzkich 4236,5 mln EUR, dla infrastruktury podstawowej 10503 mln EUR. Łączna wartość płatności w całym okresie na wszystkie kategorie ekonomiczne w kraju wyniesie 99006,8 mln EUR. Wartości finansowania ogółem w latach 2004-2015 dla poszczególnych kategorii ekonomicznych są przedstawione w Tabeli 3. Tabela 3 przedstawia procentowe płatności ze środków publicznych w poszczególnych latach na wyróŝnione kategorie. 17

Tabela 3. Procentowe płatności w transferów w ramach NPR i NSRO z podziałem na kategorie ekonomiczne w poszczególnych latach Rok BSP RZL IP 2004 0,16% 0,00% 99,84% 2005 38,53% 9,53% 51,94% 2006 24,95% 18,63% 56,42% 2007 23,21% 17,64% 59,14% 2008 22,10% 19,83% 58,07% 2009 13,40% 19,89% 66,71% 2010 13,73% 19,96% 66,31% 2011 16,50% 24,00% 59,50% 2012 16,50% 24,00% 59,50% 2013 16,50% 24,00% 59,50% 2014 16,50% 24,00% 59,50% 2015 16,50% 24,00% 59,50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. W całym okresie na infrastrukturę podstawową alokowane jest ponad 50% środków. Od roku 2005 do 2009 procentowa wielkość płatności wykazuje tendencję wzrostową, następnie nieznacznie spada, a od roku 2011, zgodnie z prognozami, ustabilizuje się na poziomie ok. 60%. W tym samym okresie nakłady w ujęciu procentowym na sektor produkcyjny wykazują tendencję spadkową z 38,53% w 2005 do 13,73% w 2010, a od roku 2011 przewiduje się płatności zbliŝone do 16,5%. Na rozwój zasobów ludzkich przypadnie w kolejnych latach coraz większy udział alokowanych funduszy, będzie on wzrastał z 9,53% w roku 2005 do 24% od roku 2011. W poniŝszej tabeli przedstawiono dane finansowe prezentujące łączne płatności rzeczywiste i prognozowane w ramach NPR i NSRO w latach 2004-2015. Dodatkowo w tabeli ujęto udział płatności na poszczególne kategorie ekonomiczne. Tabela 4. Łączna suma środków finansowych ramach NPR i NSRO na poszczególne kategorie ekonomiczne Kategoria ekonomiczna Źródło Wartość finansowania w latach 2004-2015 (mln EUR) Udział finansowania z poszczególnych źródeł UE 14 021,1 14,16% BSP PL 3 230,5 3,26% UE 18 278,9 18,46% RZL PL 3 572,7 3,61% UE 48 978,0 49,47% IP PL 10 925,7 11,04% UE 81 278,0 82,09% Razem PL 17 728,8 17,91% Suma UE+PL 99 006,8 100,00% Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Łączne finansowanie w ramach NPR i NSRO w latach 2004-2015 wyniesie 99006,8 mln EUR. Udział krajowych środków publicznych w finansowaniu to ok. 18%. Jak wynika z tabeli najwyŝsza wartość środków przypada na infrastrukturę podstawową (59903,7 mln EUR). Stanowią one 60,5% wszystkich alokowanych funduszy, z czego 49,47% pochodzi ze środków UE. Transfery przeznaczone na rozwój zasobów ludzkich w 18

kwocie 21851,5 mln EUR to 22,07% (18,46% z UE i 3,61% z krajowych środków publicznych), natomiast na bezpośrednie wsparcie sektora produkcyjnego będzie alokowane 17,42% środków (14,16% z UE i 3,26% z krajowych środków publicznych) w kwocie 17251,6 mln EUR. NajwyŜsza wartość środków będzie wykorzystana w roku 2013. W ramach środków UE absorbowane będzie wtedy 15004,3 mln EUR, natomiast z funduszy krajowych 2647,8 mln EUR. PoniŜszy wykres przestawia płatności w ramach NPR i NSRO. Jak widać w pierwszych latach realizacji NSRO duŝo większą wartość mają transfery w ramach NPR. Sytuacja ta zmienia się od roku 2009. Wykres 2. Transfery w ramach NPR i NSRO porównanie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Wykres 3 przedstawia porównanie płatności w podziale na poszczególne kategorie ekonomiczne dla NPR realizowanego w latach 2004-2006, z którego transfery będą alokowane do roku 2010 oraz NSRO aktywnego w latach 2007-2013, z którego transfery będą alokowane do roku 2015. 19

Wykres 3. Płatności w podziale na poszczególne kategorie ekonomiczne w ramach NPR i NSRO- porównanie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Jak wynika z powyŝszego wykresu zarówno w ramach NPR, jak i NSRO główny kierunek finansowania stanowi infrastruktura podstawowa. Jako kolejny priorytet NPR traktuje bezpośrednie wsparcie sektora produkcyjnego, natomiast NSRO rozwój zasobów ludzkich. A.2. Przedstawienie podstawowych załoŝeń scenariusza bazowego W latach 2004-2007 polska gospodarka rozwijała się bardzo dynamicznie. Za wyjątkiem roku 2005, w którym to stopa wzrostu PKB wynosiła 3.6 procent, w pozostałych latach tego okresu tempo wzrostu PKB było powyŝej 5 procent a w latach 2006-2007 nawet powyŝej 6 procent. Tak wysoka stopa wzrostu PKB umoŝliwiła zmniejszenie deficytu sektora publicznego wyraŝonego jako procent PKB z 6.4 procenta w roku 2004 do 2 procent w roku 2007. Sytuacja na rynku pracy w okresie 2004-2007 znacznie się polepszyła. O ile w roku 2004 pracowało (według metodologii BAEL dla ludności w wieku produkcyjnym) 13,336 mln osób to w roku 2007 prawie 15 mln. Tak duŝy wzrost zatrudnienia nie pozostaje bez wpływu na znaczny spadek stopy bezrobocia (liczonej według metodologii BAEL dla ludności w wieku produkcyjnym), która w roku 2004 wynosiła aŝ 19.4 procent a w roku 2007 juŝ tylko 9.8. Bardzo istotny wpływ na tak gwałtowny spadek stopy bezrobocia miała równieŝ emigracja zarobkowa będąca efektem otwarcia się szeregu rynków pracy (m.in. Wlk.Brytanii, Irlandii, Hiszpanii) po akcesji Polski do UE w maju 2004r. Niestety brak jest wystarczająco wiarygodnych i szczegółowych informacji o skali tego typu emigracji. 20

Spadek poziomu bezrobocia spowodował presję na wzrost płac. O ile w latach 2004-2006 stopa wzrostu płac nie przekraczała generalnie 4 procent, to w roku 2007 nastąpił dynamiczny 8-procentowy wzrost wynagrodzeń a prognozy na rok 2008 wskazują, Ŝe moŝe to być nawet 11%. Od roku 2005 moŝna zaobserwować zjawisko, które w dłuŝszym okresie moŝe być niepokojące i polegające na tym, Ŝe wzrost wynagrodzeń jest wyŝszy od wzrostu produktywności, która w latach 2005-2007 wynosiła odpowiednio 2.8, 3.6, 4.9 procent. Wzrost spoŝycia indywidualnego był wyŝszy niŝ wzrost płac tylko w roku 2006. Podobnie jak stopa wzrostu PKB, wzrost nakładów brutto na środki trwałe był wysoki w ostatnich latach. W roku 2004 i 2005 wynosił on około 6.5 procenta. Natomiast w latach 2006 i 2007 odpowiednio 15.6 i 19.3. Przez scenariusz bazowy w niniejszej analizie rozumie się scenariusz rozwoju gospodarczego Polski, w którym uwzględnia się wpływ NPR 2004-2006 i NSRO 2007-2013. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe w raportach WARR powstałych w latach 2002-2006 i zawierających analizy i prognozy uzyskane ex ante, scenariusz bazowy był scenariuszem bez wpływu funduszy europejskich. W przypadku ewaluacji programów współfinansowanych z funduszy UE w trakcie ich realizacji (tzw. ewaluacja on-going) są jednak juŝ wykorzystywane dane statystyczne prezentujące sytuację gospodarczą po absorpcji transferów, w których w oczywisty sposób zawarty jest juŝ wpływ NPR i NSRO. W przyjętym scenariuszu bazowym rok 2007 będzie ostatnim, w którym stopa wzrostu Produktu Krajowego Brutto wyniosła powyŝej 6 procent. Przyczyni się do tego w głównej mierze spowolnienie gospodarki europejskiej. NaleŜy mieć świadomość, Ŝe scenariusz bazowy jest efektem zastosowania modelu HERMIN do prognozowania trendów polskiej gospodarki w okresie objętym symulacjami. W tym scenariuszu, równieŝ w efekcie napływu funduszy UE, juŝ teraz występuje wyŝsza inflacja, która powoduje wzrost stóp procentowych. Utrzymująca się od dłuŝszego czasu aprecjacja złotego spowoduje po pewnym czasie spowolnienie dynamiki eksportu. W scenariuszu bazowym zakłada się, Ŝe spoŝycie prywatne nieznacznie wzrośnie i tak teŝ będzie wpływało na stopę wzrostu PKB. Wzrost spoŝycia prywatnego będzie moŝliwy przede wszystkim w wyniku znaczącego wzrostu wynagrodzeń w latach 2007-2008, który moŝe być kontynuowany. W scenariuszu bazowym przyjęto, Ŝe w najbliŝszych latach nie będzie juŝ jednak tak dynamicznego wzrostu płac. Zakłada się, Ŝe obecna stopa wzrostu produktywności (niŝsza od stopy wzrostu wynagrodzeń) w perspektywie kilku lat powróci do wielkości, które będą wyŝsze od stopy wzrostu wynagrodzeń. Podstawowym czynnikiem dalszego wzrostu PKB będzie więc, podobnie jak kilka lat temu, wzrost produktywności. Deficyt sektora finansów publicznych w relacji do PKB będzie się stopniowo zmniejszał, ze względu na zakładane dostosowywanie się do wypełnienia kryteriów umoŝliwiających wejście Polski do strefy euro. Sprzyjać temu będzie równieŝ relatywnie wysoka stopa wzrostu PKB. Jednocześnie zakłada się, Ŝe inflacja w okresie 2008-2020 będzie średnio na poziomie 3 procent. Przy prognozach dotyczących sytuacji na rynku pracy przyjęto z kolei, Ŝe od roku 2009 saldo migracji będzie bliskie zeru. Ten fakt, oraz uwarunkowany demograficznie stopniowy spadek ludności w wieku produkcyjnym, wraz z przejściem pewnej grupy ludności z kategorii biernych zawodowo do aktywnych zawodowo, spowoduje, Ŝe liczba ludności aktywnej zawodowo będzie w przybliŝeniu utrzymywała się na stałym poziomie z roku 2007. W konsekwencji w scenariuszu bazowym odnotuje się niezbyt duŝy wzrost współczynnika aktywności zawodowej a takŝe stopniowy wzrost współczynnika zatrudnienia. Przyczyni się do tego, poza spadkiem ludności w wieku produkcyjnym, wzrost liczby osób pracujących. Przyjęto duŝe 21

zróŝnicowanie, jeŝeli chodzi o przyrost liczby osób pracujących w poszczególnych sektorach. Największy wzrost nowych miejsc pracy będzie w usługach rynkowych, równieŝ waŝnym obszarem wzrostu zatrudnienia, chociaŝ o wyraźnie mniejszej dynamice, będzie sektor przetwórstwa przemysłowego. W przypadku rolnictwa w scenariuszu bazowym zakłada się utrzymanie dotychczasowego trendu spadku zatrudnienia występującego w ostatnich latach. Przyjęto takŝe, Ŝe liczba osób pracujących w usługach nierynkowych, a więc głównie w sektorze publicznym, utrzyma się na poziomie z roku 2006, poniewaŝ nie ma przesłanek (np. zapowiedzi istotnych reform sektora publicznego) wskazujących na plany ograniczenia zatrudnienia w tym sektorze. Stopa bezrobocia według metodologii BAEL dla ludności w wieku produkcyjnym będzie jeszcze przez kilka lat dynamicznie spadać do poziomu około 7.5 procent. Od roku 2010 wskaźnik ten będzie oscylował w przedziale 7.5-8 procent, a następnie, po roku 2015 stopa bezrobocia ponownie zacznie się stopniowo obniŝać. Istotne znaczenie dla rozwoju procesów zachodzących w polskiej gospodarce w okresie objętym scenariuszem bazowym będą miały równieŝ czynniki pochodzące z zewnętrznego otoczenia gospodarczego, w tym koniunktura i popyt na polskie towary i usługi u głównych partnerów gospodarczych Polski. Dlatego w scenariuszu bazowym wybrano, na podstawie udziałów w ostatnich latach w polskim eksporcie grupę 18 krajów (Niemcy, Francja, Włochy, Wlk.Brytania, Holandia, Czechy, Belgia, Rosja, Ukraina, Szwecja, Dania, Stany Zjednoczone, Węgry, Austria, Hiszpania, Norwegia, Finlandia, Portugalia, Chiny), dla których przyjęto w latach 2007-2020 wzrost produkcji przemysłowej średnio na poziomie 5 procent rocznie, poza Niemcami głównym miejscem przeznaczenia polskiego eksportu, dla których przyjęto średnio wzrost 3.5 procent. W tabeli na następnej stronie przedstawiono wartości przyjęte w scenariuszu bazowym dla następujących podstawowych parametrów ekonomicznych: stopa wzrostu PKB 8, stopa bezrobocia, liczba osób pracujących, spoŝycie prywatne oraz saldo: wzrost produktywności minus wzrost wynagrodzeń. 8 Stopa wzrostu PKB liczona na podstawie cen stałych roku 2000. 22

Tabela 5. Wartości wybranych zmiennych w scenariuszu bazowym (uwzględniającym wpływ NPR 2004-2006 i NSRO 2007-2013). Rok Stopa wzrostu PKB Stopa bezrobocia Procentowa zmiana liczby osób pracujących Stopa wzrostu spoŝycia prywatnego Saldo: Stopa wzrostu produktywności minus stopa wzrostu wynagrodzeń 2004 5.3% 19.4% 1.4% 4.4% 4.9% 2005 3.6% 18.1% 2.5% 2.0% -1.2% 2006 6.2% 14.1% 3.8% 4.9% -0.5% 2007 6.6% 9.6% 4.6% 5.2% -3.7% 2008 5.6% 8.9% 0.98% 6.65% -0.48% 2009 5.4% 8.4% 0.55% 4.68% 0.88% 2010 5.4% 8.0% 0.41% 4.60% 1.78% 2011 5.0% 7.8% 0.27% 4.19% 2.02% 2012 4.9% 7.6% 0.17% 4.06% 2.23% 2013 5.3% 7.5% 0.12% 4.43% 2.76% 2014 5.0% 7.5% -0.02% 4.06% 2.78% 2015 5.1% 7.3% 0.19% 4.16% 2.71% 2016 4.9% 7.3% 0.06% 4.05% 2.62% 2017 4.8% 7.3% -0.06% 3.94% 2.68% 2018 5.2% 7.2% 0.19% 4.31% 2.80% 2019 5.0% 7.1% 0.05% 4.18% 2.72% 2020 5.2% 7.0% 0.12% 4.31% 2.80% 23

A.3. Wpływ NPR/NSS (NSRO) na wskaźniki dla kraju Tabela 7. Szczegółowe wyniki wpływu NPR&NSRO na wskaźniki na poziomie krajowym w latach 2004-2020 Wskaźnik/Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Tempo zmian PKB, w cenach stałych pkt. proc. 0.22 0.43 1.31 0.90 1.99-1.29 2.98 0.03 1.39 2.19-2.05-1.07-2.76-0.15-0.19-0.18-0.18 Poziom PKB (bieŝące) poziomy w mln zł 1957 6141 19627 31247 57157 46013 90742 98652 128367 175721 153741 145587 98490 102780 106394 110072 113830 Poziom PKB (w PPS) - UE 27 - pkt. 0.11 0.32 0.97 1.47 2.50 1.92 3.60 3.73 4.62 6.02 5.01 4.52 2.91 2.89 2.85 2.80 2.76 proc. Poziom PKB (w PPS) - UE 25 - pkt. 0.10 0.31 0.93 1.41 2.41 1.85 3.48 3.60 4.45 5.80 4.83 4.36 2.81 2.79 2.75 2.70 2.66 proc. Wskaźnik zatrudnienia ludności ogółem - pkt. proc. 0.08 0.23 0.68 0.98 1.58 0.94 1.95 1.76 2.09 2.67 1.64 1.12 0.04 0.08 0.09 0.09 0.09 Wskaźnik zatrudnienia ludności kobiety - pkt. proc. 0.07 0.20 0.59 0.84 1.36 0.81 1.68 1.51 1.80 2.30 1.41 0.96 0.04 0.07 0.08 0.08 0.08 Wskaźnik zatrudnienia ludności męŝczyźni - pkt. proc. 0.10 0.27 0.79 1.13 1.82 1.08 2.25 2.02 2.41 3.08 1.89 1.29 0.05 0.10 0.10 0.10 0.10 Pracujący ogółem w tys. 21 61 176 252 407 242 504 453 540 689 424 289 12 21 23 23 23 Pracujący kobiety w tys. 10 27 79 113 182 108 225 203 241 308 189 129 5 10 10 10 10 Pracujący męŝczyźni w tys. 12 34 97 140 225 134 278 250 298 381 234 160 6 12 13 13 13 Stopa bezrobocia ogółem - pkt. proc. -0.13-0.36-1.06-1.52-2.46-1.46-3.04-2.73-3.26-4.16-2.56-1.74-0.07-0.13-0.14-0.14-0.14 Stopa bezrobocia kobiety - pkt. proc. -0.13-0.36-1.05-1.51-2.44-1.45-3.02-2.72-3.24-4.14-2.54-1.73-0.07-0.13-0.14-0.14-0.14 Stopa bezrobocia męŝczyźni - pkt. proc. -0.13-0.37-1.07-1.53-2.47-1.47-3.06-2.75-3.27-4.18-2.57-1.75-0.07-0.13-0.14-0.14-0.14 Bezrobotni ogółem w tys. -21-61 -176-252 -407-242 -504-453 -540-689 -424-289 -12-21 -23-23 -23 Nowoutworzone miejsca pracy ogółem 41.5 93.4 217.9 293.6 437.2 462.6 561.9 587.3 640.1 779.1 804.4 829.8 855.1 880.5 905.8 931.1 956.5 w tys. Nowoutworzone miejsca pracy - kobiety 18.5 41.6 97.0 130.7 194.6 205.9 250.1 261.4 284.9 346.8 358.1 369.3 380.6 391.9 403.2 414.5 425.7 w tys Nowoutworzone miejsca pracy - męŝczyźni w tys. 23 51.8 120.9 162.9 242.6 256.7 311.8 325.9 355.2 432.3 446.3 460.5 474.5 488.6 502.6 516.6 530.8 24

Tabela 7 (c.d.). Szczegółowe wyniki wpływu NPR&NSRO na wskaźniki na poziomie krajowym w latach 2004-2020 Wskaźnik/Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Wydajność pracy - UE-27 - pkt. proc. 0.03 0.11 0.37 0.61 1.13 1.13 1.86 2.16 2.71 3.52 3.57 3.62 3.19 3.13 3.06 2.99 2.93 Wydajność pracy - UE-25 - pkt. proc. 0.03 0.11 0.36 0.59 1.09 1.09 1.79 2.08 2.62 3.40 3.44 3.49 3.08 3.01 2.95 2.89 2.83 Udział WDB w usługach rynkowych w WDB ogółem (ceny bieŝące) - pkt. proc. Tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe - pkt. proc. (rok poprzedni=100, w cenach stałych) Stopa inwestycji (ceny bieŝące) - pkt. proc. Struktura pracujących: rolnictwo - pkt. proc. Struktura pracujących: usługi nierynkowe - pkt. proc. Struktura pracujących: usługi rynkowe - pkt. proc. Struktura pracujących: przetwórstwo przemysłowe - pkt. proc. Deficyt sektora publicznego w relacji do PKB - pkt. proc. Bilans handlowy w mln euro w cenach bieŝących Bilans handlowy w mln zł w cenach bieŝących 0.00 0.04 0.07 0.12 0.07-0.06-0.34-0.46-0.86-1.12-1.44-1.91-2.23-2.49-2.52-2.47-2.34 1.10 1.96 4.51 2.43 5.43-6.14 8.86-2.07 3.06 5.43-4.51-2.52-5.02-0.06-0.08-0.08-0.10 1.18 2.19 5.04 2.99 6.26-7.38 9.32-4.06 1.28 3.32-10.02-8.03-11.01-6.53-6.45-6.00-5.53-0.03-0.07-0.18-0.22-0.35-0.20-0.40-0.35-0.40-0.51-0.30-0.20-0.01-0.01-0.02-0.02-0.01-0.03-0.09-0.24-0.31-0.50-0.29-0.61-0.53-0.64-0.82-0.49-0.33-0.01-0.03-0.03-0.03-0.03 0.04 0.10 0.22 0.19 0.17-0.16-0.03-0.32-0.42-0.49-0.99-1.25-1.53-1.44-1.34-1.24-1.15 0.02 0.06 0.20 0.35 0.67 0.65 1.04 1.20 1.46 1.82 1.79 1.78 1.55 1.48 1.38 1.29 1.19-0.03-0.09-0.30-0.43-0.87-0.82-1.36-1.47-1.71-2.15-1.73-1.42-0.85-0.73-0.69-0.69-0.69 0-269 -847-2340 -3136-4990 -2490-5501 -4679-5288 -6683-2511 -73 4138 3891 3784 3984 0-967 -3050-8429 -11293-17971 -8968-19811 -16851-19044 -24069-9044 -263 14903 14015 13627 14348 25

PowyŜej w formie tabelarycznej został przedstawiony wpływ wdraŝania NPR na lata 2004-2006 i NSRO na lata 2007-2013 na wybrane wskaźniki dla kraju. Wykresy wraz z opisami wyników znajdują się poniŝej. NaleŜy zauwaŝyć, iŝ wpływ transferów w pierwszych latach płatności jest niewielki, poniewaŝ jedynie mała część NPR będzie implementowana na początku okresu programowania. Na wszystkich wykresach znajdujących się w częściach A.3.1-A.3.13 (poza A.3.2) zostały zaprezentowane róŝnice w wartościach poszczególnych zmiennych pomiędzy scenariuszami z funduszami UE i bez funduszy UE i danych z poszczególnych lat nie naleŝy sumować A.3.1. Wpływ NPR/NSRO na tempo zmian PKB (w cenach stałych) wyraŝony w punktach procentowych Realizacja NPR/NSRO spowoduje wzrost stopy PKB w roku 2004 o 0,22 pkt. proc. a w roku 2008 o 1,99 pkt. proc. w porównaniu do wartości tego wskaźnika w scenariuszu nie uwzględniającym płatności w ramach NPR/NSRO. W roku 2009 następuje spadek tempa wzrostu PKB o 1,29 pkt. proc. w stosunku do scenariusza bez UE. Wartość ta wynika z faktu, Ŝe polska gospodarka moŝe rozwijać się w tak szybkim tempie, jakie było w latach 2006-2008 w dłuŝszym horyzoncie czasowym tylko wtedy, gdy dynamika wsparcia strukturalnego z UE byłaby nadal utrzymywana na wysokim stałym poziomie. Związane jest to zakończeniem transferów z funduszy strukturalnych w ramach NPR wraz z końcem 2008 roku. Płatności z kolejnego programu wsparcia (NSRO) są z kolei w początkowym okresie (2007-2009) implementacji równieŝ stosunkowe niewielkie. W roku 2009 płatności w ramach NPR/NSRO będą niŝsze niŝ w roku 2008 o około 30%. Porównując poziomy PKB w obydwu scenariuszach tj. z UE i bez UE naleŝy zauwaŝyć, Ŝe pomimo spowolnienia gospodarki w roku 2009, poziom PKB będzie wyŝszy w przypadku realizacji NPR/NSRO. Od roku 2010 do 2013 implementacja programów wpłynie pozytywnie na tempo zmian wskaźnika. Dodatnia róŝnica między tempem wzrostu PKB w scenariuszu z NPR/NSRO, a scenariuszem niezakładającym finansowania jest najwyŝsza w roku 2010 oraz 2013 i wynosi odpowiednio 2,98 pkt. proc. i 2,19 pkt. proc. 26

A.3.2. Poziom PKB według PPS w odniesieniu do średniej UE-27 i UE-25 W niniejszej części zostały zamieszczone prognozy dla głównego wskaźnika słuŝącego do oceny stopnia konwergencji tj. dla poziomu PKB według PPS w odniesieniu do średniej UE-27 i UE-25. Wykres a). Poziom PKB według PPS w odniesieniu do średniej UE-27. Wykres b). Poziomu PKB według PPS w odniesieniu do średniej UE-25 27

W roku 2003 poziom PKB według PPS, zarówno w odniesieniu do średniej UE-25, jak i UE-27 wynosił poniŝej 50%. W kolejnych latach wskaźnik ten stopniowo zwiększał się. W roku 2007 wyniósł on, zgodnie z obliczeniami dokonanymi przez Eurostat, odpowiednio 52.6% w stosunku do średniej UE-25 i 54.6% w porównaniu do przeciętnego poziomu krajów UE-27. Wzrost tego parametru w głównej mierze był spowodowany szybszym tempem rozwoju gospodarczego Polski niŝ pozostałych krajów unijnych. W związku z tym, Ŝe w dalszym ciągu moŝna oczekiwać szybszego tempa wzrostu poziomu PKB w kraju niŝ w pozostałych państwach unijnych, wskaźnik ten będzie przyjmował w latach 2008-2020 coraz większe wartości. Na podstawie tego parametru Komisja Europejska dokonuje wyboru regionów, którym przysługuje pomoc finansowa w ramach unijnych programów wsparcia. W przypadku, gdy na danym obszarze poziom PKB według PPS wynosi poniŝej 75% średniej UE-27 dany region jest kwalifikowany do grupy beneficjentów unijnej pomocy strukturalnej. Wskaźnik ten dla Polski osiągnie wartość 75% w roku 2019. Na podstawie powyŝszych prognoz wynika, Ŝe po zakończeniu implementacji NSS, tj. po roku 2015, Polska będzie w dalszym ciągu otrzymywać pomoc unijną. Wielkość wpływu płatności w ramach NPR 2004-2020 i NSS 2007-2020 na poziom PKB według PPS w odniesieniu do UE-27 i UE-25 znajduje się na wykresach zawartych w części A.3.2 b) i A.3.2.c). A.3.3. Wpływ NPR/NSRO na poziom PKB (w cenach bieŝących) (w mld PLN) a) Wpływ NPR/NSRO na poziom PKB (w cenach bieŝących) (w mld PLN) W latach 2004-2020 obserwowany jest wzrost poziomu PKB na skutek finansowania NPR/NSRO w stosunku do scenariusza bazowego. Największa róŝnica pojawia się w roku 2013 i wynosi 175.7 mld zł. RóŜnica w poziomie PKB między scenariuszem zakładającym finansowanie, a opcją bez implementacji programów wykazuje dynamiczny trend wzrostowy w latach 2004-2013, w kolejnych latach do roku 2016 róŝnice te są coraz mniejsze. Od roku 2017 do końca analizowanego okresu, realizacja NPR/NSRO ponownie powoduje wzrost poziomu PKB, jednak tempo tych zmian jest stabilne i duŝo mniejsze niŝ w latach 2004-2013. W roku 2020, czyli 5 lat po ustaniu napływu transferów, wcześniejsza absorpcja środków spowoduje wzrost PKB o 113.8 mld zł. 28