WYKŁAD 4 (1.04.2016) 1. Analiza umieralności podstawowe definicje i pomiar procesu 2. Koncepcja przejścia epidemiologicznego 3. Stan zdrowia ludności 4. Zmiany umieralności: Polska, Europa, świat świecie 5. Wybrane współczesne zagadnienia w badaniach umieralności
Umieralność (mortality) Zgon nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, wskutek czego następuje ustanie czynności całego ustroju Źródło danych: świadectwo zgonu, ustawowy obowiązek zgłoszenia Umieralność niemowląt i noworodków (infant mortality) Dokumentacja urodzeń obejmuje płody i noworodki, które ważyły co najmniej 500 gramów lub urodzone po 22 tygodniach ciąży zgon niemowlęcia zgon dziecka w wieku poniżej 1 roku zgon noworodka zgon dziecka w wieku poniżej 4 tygodni (umieralność neonatalna) Umieralność postneonatalna 0 dni wiek żywo urodzonego dziecka, które nie przeżyło 24 godzin kategorie z lat 1964-1994: noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia obecnie uznaje się jednocześnie za urodzenie żywe i za zgon niemowlęcia noworodka niezdolnego do życia bez oznak życia uznaje się za urodzenie martwe
Umieralność oznacza strumień zgonów w danej populacji w jednostce czasu Śmiertelność strumień zgonów w określonej populacji osób chorych, w jednostce czasu, rozpatrywany według chorób lub ich grupy Przyczyną zgonu jest stan lub proces chorobowy, nieprawidłowość rozwojowa, uraz albo zatrucie prowadzące bezpośrednio lub pośrednio do śmierci. W Polsce od 1997 roku przyczyny zgonów są określane zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (X rewizja) (International Classification of Diseases ICD-10)
Pomiar umieralności Natężenie zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia, przyczyny zgonu Współczynniki ogólne i cząstkowe Struktura zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia, przyczyny zgonów Tablice trwania życia
Umieralność miary Podstawową miarą jest ogólny współczynnik zgonów (ang. crude death rate) obliczany na podstawie poniższego wzoru: CDR t D L t t C Cząstkowe współczynniki zgonów według wieku (ang. age-specific death rates) DR x, t D L x, t x, t 1000
Umieralność miary Umieralność niemowląt współczynnik zgonów niemowląt Współczynnik zgonów = niemowląt Liczba zgonów niemowląt poniżej 1 roku życia Liczba urodzeń żywych 1000 Ten sposób liczenia stosowany od 1994r.
Przejście epidemiologiczne (Omran 1971; Olshansky, Ault, 1986,1998) za: Okólski, 2004 Przemiany umieralności wynikające ze zmian zachorowalności i przyczyn zgonów, fazy zmian Era plag do około połowy XVII wieku cykliczne występowanie ostrych epidemii, natężenie zgonów podlegających silnym wahaniom cyklicznym z powodu epidemii i głodu; e 0 (20,40) lat Era chorób zakaźnych i pasożytniczych do pierwszej połowy wieku XIX: dominowały choroby zakaźne, pasożytnicze i infekcje, stopniowe wygasanie pandemii chorób zakaźnych; systematyczny spadek wahań cyklicznych; e 0 wzrasta do 50 lat, Era chorób zwyrodnieniowych do połowy XX wieku: choroby układu krążenia, nowotworowe, e 0 powyżej 50 lat; dalszy spadek natężenia zgonów, Era chorób związanych z wiekiem podeszłym druga połowa XX wieku (Olshansky, Ault, 1986) Era ponownie wyłaniających się chorób zakaźnych (Olshansky et al., 1998)
liczba dożywających Przejście epidemiologiczne A. Omran 1971
Udział zgonów Trzy etapy przejścia epidemiologicznego Choroby zakaźne, głód i wojny Wycofywanie się pandemii Dominacja chorób zwyrodnieniowych i starczych III i IV Choroby zakaźne Choroby niezakaźne e0 =około 30 lat e0 wzrosło z poniżej 30 lat do ponad 50 lat umieralność stabilizuje się na bardzo niskim poziomie
Najważniejsze konsekwencje przejścia epidemiologicznego Ograniczenie wahań umieralności (na skutek spadku śmiertelności w wyniku chorób zakaźnych) Zmiana w strukturze zgonów według przyczyn Spadek umieralności niemowląt i rektangularyzacja krzywej przeżycia
Przyczyny spadku umieralności i przejścia epidemiologicznego 1. Poprawa warunków: żywnościowych odzieżowych mieszkaniowych (w tym ogrzewania) 2. Poprawa warunków sanitarnych w miastach: systemu kanalizacji, dystrybucji wody pitnej usuwania odpadów 3. Rozwój opieki medycznej: w okresie przedporodowym, poporodowym i prenatalnym środki zapobiegawcze epidemiom (kwarantanny, szczepienia, izolacja pacjentów w szpitalach) 4. Stosowanie nowych lekarstw Antybiotyków od lat 1940. Insektycydów (DDT) od lat 1950. 5. Rozprzestrzenianie się zaawansowanych technologii medycznych do leczenia chorób układu krążenia i nowotworów.
Definicja zdrowia według ŚOZ (WHO) Pojęcie zdrowie zawiera w sobie następujące elementy: brak choroby (sfera biologiczno-medyczna) brak złego samopoczucia i dyskomfortu psychicznego (sfera psychiczna) brak ograniczeń sprawności, umożliwiające jednostce codzienną aktywność w życiu społecznym (sfera społeczna)
Determinanty stanu zdrowia Idea pól zdrowia opracowana przez zespół M. Lalonda w 1973 r. - biologia (czynniki genetyczne) - środowisko (czynniki działające w otoczeniu jednostki, poza organizmem człowieka, a wpływające na zdrowie) - zachowania, styl życia - opieka medyczna (zasoby i procedury działania instytucji działających na rzecz zdrowia)
Ogólny model przejścia w zdrowiu Umieralność Luka zdrowotna Zachorowalność Źródło: WHO, 1984
Ogólny model przejścia w zdrowiu Umieralność Luka umieralności Zachorowalność Źródło: WHO, 1984
Przeciętne trwanie życia w Polsce Oczekiwane trwanie życia noworodka (e0), Polska (1950-2013) 2013: e(0)k 81,1 e(0)m 73,1 Przyrost w latach 1991-2013 kobiety: 6,03 lat mężczyźni: 6,18 lat Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014 roku, GUS, materiał na konferencję prasową w dn.27.01.2015
Źródło: Rocznik Demograficzny 2014
Oczekiwane dalsze trwanie życia noworodka, UE 27, 1960-2006 85 80 mężczyźni 75 70 65 60 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 EU-15 EU-12 EU-27 85 80 75 kobiety 70 65 60 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 EU-15 EU-12 EU-27
Andorra Iceland Slovenia Luxembourg Sweden Liechtenstein Finland Czech Republic Denmark Greece Norway Ireland Spain Cyprus Belgium Germany Estonia Portugal Netherlands Austria France Italy Switzerland United Kingdom Belarus Lithuania Hungary Malta Croatia Poland Slovakia Montenegro Bosnia and Herzegovina Serbia Latvia Russia Bulgaria Ukraine Kosovo Romania Armenia Azerbaijan Former Yugoslav Republic of Macedonia, the Moldova Turkey Umieralność niemowląt w Europie w 2009r. (na 1000 urodzeń żywych) 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Źródło: Eurostat
ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE UMIERALNOŚCI E(0), POP2013 90 85 80 75 70 65 KOBIETY 2013 2060 BG RO HU LV LT SK HR PL CZ EE DK MT UK BE NL IE SI DE EL CY LU AT PT FI NO SE IS IT CH FR ES 90 85 80 75 70 65 60 MĘŻCZYŹNI 2013 2060 LT LV BG RO EE HU SK PL HR CZ SI PT FI BE EL DK AT DE FR IE MT CY LU UK NL ES NO IT SE CH IS
Sytuacja ludnościowa na świecieregiony i kontynenty Klasyfikacja regionów More developed countries MDR: Europa, Am.Północna, Australia/Nowa Zelandia, Japonia Less developed regions LDR: Afryka, Azja, Am.Łacińska, Wyspy Karaibskie, Melanezja, Mikronezja, Polinezja Least developed countries (49): 33 Afryka, 10 Azja, 1- Am.Łacińska, 5 - Oceania
Umieralność dzieci do 5 roku życia wg kontynentów Źródło: G. Pison, Child mortality reduction: a contrasting picture across the world, Population&Societies 2010
Założenia dotyczące umieralności, WPP 2012
Oczekiwane dalsze trwanie życia według płci oraz grup krajów
Rozkład liczby krajów świata według wartości oczekiwanego trwania życia noworodka w latach 1950-2050 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 poniżej 45 45<e0<65 powyżej 65 1950-1955 2005-2010 2025-2030 2045-2050 Uwaga: Wartości e0 poniżej 45 lat odpowiadają pierwszej fazie przejścia demograficznego, dla fazy drugiej przyjęto przedział <45,65> lat, natomiast w fazie trzeciej parametr ten przyjmuje wartości powyżej 65 lat. Wartości dla lat 2010-2050 pochodzą z wariantu średniego projekcji ONZ A.Abramowska-Kmon, Zmiany modelu rodziny a zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze dla osób starszych, praca doktorska, Warszawa, luty 2011, s.31.
Wybrane współczesne zagadnienia w badaniach umieralności 1. Różnice w umieralności i stanie zdrowia między płciami 2. Zachorowalność w przebiegu życia jednostki 3. Czy istnieje maksymalna długość trwania życia?
Literatura 1. J.Z.Holzer, Demografia, PWE, Warszawa 2003, podrozdział 7.4 2. J. Kurkiewicz, 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków (rozdział 5) 3. I.E.Kotowska, W.Wróblewska, Zmiany demograficzne pomiar procesów i ocena skutków społeczno-ekonomicznych, w: T.Panek (red.), 2014, Statystyka społeczna, PWE, Warszawa 4. W.Wróblewska, Nowe podejście do pomiaru stanu zdrowia populacji sumaryczne miary stanu zdrowia, w: T.Panek (red.), 2014, Statystyka społeczna, PWE, Warszawa 5. Corsini V., 2010, Highly educated men and women likely to live longer, Statistics in Focus 24/2010, Eurostat