Ekonomiczne aspekty bezpieczeństwa i higieny pracy 1 PRZEPISY PRAWA EUROPEJSKIEGO Bezpieczeństwo i zdrowie przyszłych pokoleń pracowników zaleŝy od włączania problematyki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy do głównego nurtu dzisiejszej edukacji. Dzieci i młodzieŝ muszą zdobyć wiedzę dotyczącą bezpieczeństwa i zdrowia na wczesnym etapie edukacji, tak aby mogły wykorzystać tę informację w przyszłym Ŝyciu zawodowym i prywatnym. Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy Bilbao, 2004r. 2 1
Konwencja Nr 155 z 1981r. Międzynarodowej Organizacji Pracy Bezpieczeństwa i Ochrona Zdrowia w Środowisku Pracy Artykuł 4... KaŜdy Członek, zgodnie z krajowymi warunkami i praktyką, oraz po konsultacji z najbardziej reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracowników, winien określić i wprowadzić w Ŝycie spójną politykę krajową w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia pracowników i środowiska pracy oraz dokonywać okresowych przeglądów takiej polityki 3 Konwencja nr 155 z1981 r. Międzynarodowej Organizacji Pracy Bezpieczeństwa i Ochrona Zdrowia w Środowisku Pracy określa zadania dla trzech podmiotów Państwo Pracodawca Pracownik 4 2
Na świecie rocznie - 250 mln osób ulega wypadkom przy pracy w tym - 1,2 mln osób- wypadkom śmiertelnym stwierdza się: 160 mln przypadków zachorowań na choroby związane z warunkami pracy 5 Na świecie codziennie -300 000 osób ulega wypadkom przy pracy w tym, 30 000 osób ulega wypadkom cięŝkim -600 osób ulega wypadkom śmiertelnym 1 dzień 600 osób 6 3
3-4% dochodu narodowego brutto kraje UE tracą w związku ze złymi warunkami pracy Jest to 20 razy więcej niŝ kwoty udzielane na pomoc krajom rozwijającym się 7 Bezpieczeństwo pracy wiąŝe się z dwoma obszarami działalności człowieka: * wolą, chęcią jego zapewnienia, * moŝliwościami technicznymi i ekonomicznymi eliminowania lub ograniczania zagroŝeń, Wola ( chęci) zapewnienia bezpieczeństwa - to we współczesnym świecie misja przedsiębiorstwa, pracodawcy, np. potrzeba wprowadzenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w celu zapewnienia najbezpieczniejszych warunków pracy MoŜliwości techniczne- to wiedza o sposobach likwidowania lub ograniczania zagroŝeń oraz dostępność do znanych procedur i technik. 8 4
MoŜliwości ekonomiczne- to posiadanie środków finansowych na realizację celów i optymalne ich wykorzystanie. Współczesny świat- to świat ekonomii, świat uzyskiwania celów, w którym obowiązuje zasada za najmniejsze nakłady - uzyskiwanie największych efektów społecznych i ekonomicznych. Jest to racjonalne podejście do problemów Ŝycia i pracy współczesnego człowieka.\ (pracodawcy,pracownika) 9 Bezpieczeństwo i higiena pracy definiowana jako zespół działań zapewniających bezpieczne i zdrowe warunki pracy, właściwą organizację pracy i wymagane postawy jest towarem i podlega prawom obrotu towarowego. Towar to produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany, który: -posiada producenta, -jest uŝyteczny, -trafia do nabywcy w drodze wymiany na inny produkt -lub ekwiwalent pienięŝny/jest przedmiotem obrotu/, -posiada wartość, 10 5
Z dwoistego charakteru pracy (abstrakcyjna i konkretna) wynikają 2 cechy towaru: 1. wartość- która określa m.innymi czas pracy społecznej niezbędny do wyprodukowania danego towaru, 2. Wartość uŝytkowa - która określana jest popytem, poziomem akceptacji, Towarem są więc przedmioty, które produkuje producent, a takŝe róŝnego rodzaju usługi. Towarem stała się siła robocza, usługi oraz potrzeby intelektualne w sferze organizacji Ŝycia. Nauczono się juŝ dobrze liczyć koszty produkcji. Zapomniano albo nie potrafiono liczyć jednak kosztów(albo strat) bezpieczeństwa i higieny pracy. Rzeczą paradoksalną jest fakt, Ŝe to nie pracodawcy zapobiegają o bezpieczeństwo higienę pracy, lecz rządy poprzez stymulatory prawne i ekonomiczne starają się motywować pracodawców do poprawy bezpieczeństwa w ich zakładach pracy 11 Przyczyną takiej sytuacji jest fakt, Ŝe do niedawna problemy bezpieczeństwa i higieny pracy dostrzegane były bardziej w aspektach politycznych(społecznych) niŝ ekonomicznych. Hasła prawa do pracy w godnych warunkach widniały na sztandarach w czasach strajków i pochodach 1 Majowych. Pracownicy i ich przedstawiciele walczyli o bezpieczne warunki pracy, zaś pracodawcy starali się jak najniŝszym kosztem zaspokoić ich Ŝądania. Sojusznikiem w Ŝądaniach pracowników były organa kontroli i nadzoru, które skrupulatnie wypełniały swoje obowiązki, nakazując wykonanie róŝnych, często zbędnych zabezpieczeń. Ostatnie 20 lecie XX wieku przyniosło zwrot w myśleniu wielu pracodawców. Pracodawcy spojrzeli na problemy bezpieczeństwa i komfortu pracy w aspekcie kosztów i strat. Wypadki i katastrofy spowodowały upadek wielu firm. Okazało się, Ŝe na bezpieczeństwie pracy moŝna dobrze zarobić. Norma PN 18001 definiuje bezpieczeństwo i higienę jako stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i Ŝycia przed zagroŝeniami występującymi w środowisku pracy 12 6
KOSZTY BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Koszt - to wartość, z której naleŝy zrezygnować lub naleŝy ograniczyć w celu uzyskania określonego celu. Aby moŝna optymalizować koszty bezpieczeństwa i higieny pracy przede wszystkim naleŝy umieć je identyfikować i określać. Koszty bezpieczeństwa i higieny pracy to koszty związane z nieodpowiednimi warunkami środowiska pracy oraz koszty działań profilaktycznych. Koszty związane z nieodpowiednimi warunkami środowiska pracy dzielą się na 3 kategorie: *koszty ubezpieczenia wypadkowego, *koszty powstające w wyniku wypadków przy pracy i chorób zawodowych, *koszty wynikające z pracy w warunkach szkodliwych (koszty zwiększonej absencji chorobowej,koszty obniŝonej wydajności pracy, oraz koszty świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych i uciąŝliwych dla zdrowia) Koszty działań prewencyjnych - zawierają koszty spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz koszty wdroŝenia, utrzymania i udoskonalenia systemu zarządzania BHP. 13 Spektakularną grupę kosztów są koszty społeczne powstałe w wyniku wypadków przy pracy i chorób zawodowych: * pracownik i jego rodzina(strata dochodów,koszty leczenia i rehabilitacji itp..) *przedsiębiorstwo(pracodawca) w wyniku absencji chorobowej pracownika, zakłócenia produkcji, strat materialnych,odszkodowań itp..) *państwo (np..koszt leczenia w publicznych zakładach opieki zdrowotnej,renty inwalidzkie,koszty administracji sądowej i rządowej,koszty związane ze zniszczeniem środowiska naturalnego) *inne organizacje, np.towarzystwa ubezpieczeniowe. Wiedza o wielkości kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy,wypadków w szczególności kosztów wypadków powinna stanowić jeden z elementów motywujących pracodawców do właściwego kształtowania warunków pracy 14 7
KOSZT WYPADKU -teoretyczna wartość zwiększająca koszty własne przedsiębiorstwa, o które w związku z zaistniałym wypadkiem zmniejsza się wielkość zysku lub powiększa wielkość strat. Na obciąŝające przedsiębiorstwo /pracodawcę/ koszty wypadków przy pracy składają się:e *płatności bieŝące związane z wypadkami przy pracy (świadczenia wypłacone przez zakład poszkodowanemu lub jego rodzinie, koszty związane z wynajęciem maszyn, zleceniem produkcji podwykonawcom, naprawami wykonanymi poza zakładem, koszty transportu poszkodowanego i płatnej pomocy medycznej poza zakładem pracy) *straty majątku trwałego i obrotowego przedsiębiorstwa (stracone surowce, półwyroby lub wyroby gotowe, utrata maszyn,narzędzi, pojazdów), *koszty straconego czasu pracy (czas stracony przez osoby poszkodowaną zarówno w dniu wypadku jak i w dniach absencji, czas stracony przez inne osoby, czas związany z zastępowaniem poszkodowanego, czas dochodzenia powypadkowego), *utrata przychodów przedsiębiorstwa(przerwa w produkcji, obniŝenie wydajności i jakości pracy) Koszty wypadków przy pracy poniesione przez przedsiębiorstwo(pracodawcę) pomniejsza się o odszkodowania otrzymane od instytucji ubezpieczeniowych. 15 16 8
17 18 9
19 Rocznie łączne koszty rent inwalidzkich i rodzinnych, jednorazowych odszkodowań,zasiłków chorobowych oraz świadczeń rehabilitacyjnych, wypłacone z funduszu wypadkowego ZUS z tytułu chorób zawodowych, wypadków przy pracy oraz w drodze do i z pracy, wyniosły około 4,25 mld zł co stanowiło 4,3% ogólnej kwoty świadczeń Funduszu Świadczeń Społecznych ZUS Polska 20 10
Bezpieczeństwo i higiena pracy stanowi integralną część funkcjonowania kaŝdego przedsiębiorstwa i ma bezpośredni wpływ na róŝne aspekty jego działalności, w tym równieŝ na osiągane wyniki ekonomiczne. Świadomość powyŝszego powinna towarzyszyć wszystkim decyzjom dotyczącym kształtowania warunków pracy. Pracodawcy na ogół nie dostrzegają wymiernych korzyści, jakie moŝe przynieść inwestowanie w poprawę warunków pracy, widząc przede wszystkim koszty, związane z koniecznością zapewnienia pracownikom ochrony zgodnej z wymaganiami obowiązujących przepisów. 21 Analizy ekonomiczne w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy, które obejmują m.in. analizy kosztów i korzyści mogą być podejmowane w celu wyboru takich środków profilaktycznych, które umoŝliwiają osiągnięcie najlepszych rezultatów przy jak najmniejszych kosztach. Najlepszy/najbardziej interesujący/ model analizy kosztów i korzyści to model opracowany przez Oxenburgha- Model wydajności-komputerowy model analizy kosztów i korzyści w zakresie bhp w miejscu pracy. Korzystając z tego modelu opracowano w CIOP dla potrzeb zarządzania BHP wspomagany komputerowo model analizy kosztów i korzyści / Model AKK/ 22 11
Model AKK obejmuje 8 podstawowych grup kosztów: * koszt przepracowanych efektywnie godzin pracy, * koszt zatrudnienia (łącznie z narzutami na wynagrodzenia ) * koszty nadgodzin, * koszty obniŝonej wydajności pracy, * koszty fluktuacji i szkoleń nowych pracowników, * straty materialne i świadczenia z tytułu wypadków i chorób zawodowych, * koszty profilaktyki, * koszty ogółem, korzyści, okres zwrotu inwestycji, 23 Koszty przepracowanych efektywnie godzin pracy: Przepracowane efektywnie godziny pracy moŝna obliczyć odejmując od opłaconych godzin pracy godziny absencji ogółem,w skład których wchodzi absencja chorobowa, wypadkowa, dochodzenie powypadkowe, szkolenia bhp, badania lekarskie itp. Koszt przepracowanych efektywnie godzin pracy oblicza się mnoŝąc liczbę przepracowanych efektywnie godzin pracy przez średnią godzinową stawkę. 24 12
KOSZTY ZATRUDNIENIA ( ŁĄCZNIE Z NARZUTAMI NA WYNAGRODZENIA) Do płacy brutto płaconej pracownikowi dodane zostają koszty administracyjne zatrudnienia oraz narzuty na wynagrodzenia, obejmujące opłacane przez pracodawcę składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i wypadkowe), fundusz pracy i fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych. Koszty administracyjne zatrudnienia są kosztami pośrednimi, do których zalicza się koszty wydziałowe, koszty zakupu, koszty sprzedaŝy i koszty zarządu 25 KOSZTY NADGODZIN Absencja chorobowa oraz wypadkowa powoduje często konieczność realizacji zadań produkcyjnych przez pracę w nadgodzinach. W modelu wyodrębniono nadgodziny z powodu wypadków przy pracy oraz innych przyczyn. Koszt nadgodzin oblicza się mnoŝąc łączną liczbę nadgodzin przez średnią stawkę godzinową płaconą za nadgodziny. 26 13
KOSZTY FLUKTUACJI I SZKOLEŃ NOWYCH PRACOWNIKÓW Na skutek absencji chorobowej lub wypadkowej niezbędne często jest zatrudnienie nowych pracowników.praca w warunkach naraŝenia na czynniki szkodliwe lub uciąŝliwe dla zdrowia moŝe powodować większe zmęczenie i wolniejsze tempo pracy, które jest następnie korygowane przez dodatkowe zatrudnienie. Zatrudnienie nowych pracowników wymaga środków i nakładu czasu pracy. Przesuwanie pracowników na nowe stanowiska pracy, w ramach tego samego przedsiębiorstwa, powoduje takŝe koszty w postaci obniŝonej wydajności pracy, spowodowanej przystosowaniem się do specyfiki nowego stanowiska pracy. Koszty rekrutacji nowych pracowników obejmują sumę kosztów administracyjnych rekrutacji i szkolenia nowych pracowników oraz straty z powodu odejścia z pracy pracowników. 27 KOSZTY OBNIśONEJ WYDAJNOŚCI PRACY ObniŜona wydajność pracy moŝe być spowodowana niskimi kwalifikacjami pracowników,nieodpowiednimi narzędziami, maszynami lub urządzeniami. Określana jest procentowo w stosunku do wymienionych czynników i zostaje obliczona sumarycznie w stosunku do funduszu płac. 28 14
STRATY MATERIALNE I ŚWIADCZENIA Z TYTUŁU WYPADKÓW I CHORÓB ZAWODOWYCH Straty materialne z powodu wypadków, zarówno urazowych jak i bezurazowych, obejmują wartość zniszczonych surowców, półwyrobów i wyrobów gotowych, utraconą wartość maszyn, urządzeń i pojazdów.straty materialne mogą być zmniejszone w związku z wypłaconymi przez instytucje ubezpieczeniowe odszkodowaniami z powodu zniszczenia lub uszkodzenia urządzeń, pojazdów itp. które zostały ubezpieczone przez przedsiębiorstwo. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych obejmują wypłacone pracownikom przez przedsiębiorstwo odszkodowania jednorazowe, świadczenia wyrównawcze, dodatki i zasiłki wyrównawcze. 29 KOSZTY PROFILAKTYKI Koszty profilaktyki obejmują: koszty zatrudnienia pracowników bhp lub koszty obsługi w zakresie bhp przez specjalistów z zewnętrznych, koszty zakupu środków ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz środków czystości, koszty zakupu i prania ubrań roboczych, koszty przeprowadzania audytów, badań lekarskich, pomiarów środowiska pracy, kosztów szkolenia BHP przeprowadzanych przez osoby(firmy) zewnętrzne. Wszystkie wymienione składniki kosztów profilaktyki zwiększają ogólne koszty produkcji lub usług przedsiębiorstwa. 30 15
KOSZTY OGÓŁEM, KORZYŚCI, OKRES ZWROTU INWESTYCJI W zaproponowanym modelu ponoszenie dodatkowych nakładów inwestycyjnych na poprawę warunków pracy w przedsiębiorstwie powinno prowadzić do zmniejszenia liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz liczby osób pracujących w warunkach szkodliwych i uciąŝliwych dla zdrowia. Poprawa warunków pracy powinna przynieść takŝe korzyści wyraŝone w formie pienięŝnej związane z lepszym wykorzystaniem siły roboczej, zmniejszeniem strat materialnych z powodu wypadków oraz zmniejszenie płaconych przez przedsiębiorstwo kosztów świadczeń z tytułu wypadków, chorób zawodowych i nieodpowiednich warunków pracy. Korzyści z tytułu lepszego wykorzystania siły roboczej są związane ze zmniejszeniem czasu nieproduktywnego, zmniejszeniem zarówno liczby nadgodzin jak i dodatkowego zatrudnienia oraz wzrostem wydajności pracy. 31 ObniŜenie składki ubezpieczeniowej (w przyszłości) Dodatkowe nakłady (nowe inwestycje) na poprawę warunków pracy w przedsiębiorstwie Zmniejszenie liczby wypadków przy pracy,chorób zawodowych oraz osób pracujących w warunkach zagroŝenia >zmniejszenie czasu nieproduktywnego >zmniejszenie liczby nadgodzin >zmniejszenie dodatkowego zatrudnienia/fluktuacja/ >wzrost wydajności pracy Zmniejszenie strat materialnych z powodu wypadków Korzyści z tytułu lepszego wykorzystania siły roboczej Zmniejszenie kosztów świadczeń z tytułu wypadków, chorób zawodowych i nieodpow. warunków pracy Podstawowe z korzyści płynące z nakładów na poprawę warunków pracy i inwestycji uwzględnione w modelu AKK. 32 16
Korzystając z modelu AKK obliczymy korzyści -odejmując odpowiednie składniki kosztów, wyznaczone przed i po podjęciu działań profilaktycznych dotyczących poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwie lub jego wybranym dziale. Szacowanie efektów ekonomicznych dla róŝnych rozwiązań w zakresie poprawy warunków pracy moŝemy powtarzać wielokrotnie w celu osiągnięcia optymalnego poziomu zarówno w bhp, jak i w odniesieniu do korzyści finansowych. Podstawę porównań między przyjmowanymi wariantami prognoz stanowi okres zwrotu inwestycji.słuŝy on do pomiaru efektywności inwestycji i przedstawia okres czasu, jaki jest wymagany do spłaty danej inwestycji. Obliczamy: Okres zwrotu (miesiące) = profilaktyka (wzrost nakładów) X 12 korzyści (oszczędności) Z wzoru wynika, iŝ okres zwrotu inwestycji skierowanych na poprawę warunków pracy ulega zmniejszeniu w przypadku zwiększenia korzyści (oszczędności) przy danych nakładach na profilaktykę lub w przypadku identycznych korzyści przy mniejszych nakładach na profilaktykę. Stanowi to wskazówkę, iŝ określone korzyści moŝna uzyskać przy wyborze wariantu poprawy warunków pracy zakładając niŝsze nakłady inwestycyjne. 33 17