Wiele wyzwań jedna recepta Wyzwania przed którymi stoi polska gospodarka w dobie zmieniających się nieuchronnie i nieodwracalnie warunków zewnętrznych są tematyką wielu pozycji książkowych, różnego typu publikacji naukowych, referatów, artykułów itp. Kluczem do sukcesu, który będzie receptą na wszystkie zmiany oraz zdynamizuje rozwój gospodarczy jest znalezienie wspólnego mianownika dla tych wszystkich koniecznych zmian i przekształceń. Wyzwania które stoją przed naszym krajem zostały szczegółowo przedstawione w raporcie Polska 2030. Wyzwania rozwojowe przygotowanym przez Zespół Doradców Strategicznych premiera Donalda Tuska. Zostały tam podzielone na 10 kategorii: wzrost i konkurencyjność, sytuacja demograficzna, wysoka aktywność zawodowa oraz adaptacyjność zasobów pracy, odpowiedni potencjał infrastruktury, bezpieczeństwo energetyczno-klimatyczne, gospodarka oparta na wiedzy oraz rozwój kapitału intelektualnego, solidarność i spójność regionalna, poprawa spójności społecznej, sprawne państwo i wzrost kapitału społecznego Polski. Pomimo wydania raportu w 2009 roku przedstawione wyzwania są wciąż aktualne i najbardziej kompleksowe spośród innych publikacji. Po prezentacji każdego z nich została umieszczona górnolotna rekomendacja, która według autorów stanowi receptę na zaistniałe zmiany. Nie sposób zanegować taką rekomendację, jedynie refleksję wywołuje realność dostosowania kraju do proponowanych zmian. W swoich rozważaniach potwierdzam słuszność istnienia tych wyzwań jako kluczowych dla polskiej gospodarki, jednak receptę na nie postrzegam odmiennie, zgodnie z realiami i możliwościami, unikając nierzeczywistych rozwiązań. Analizując prezentowane wyzwania stojące przed polską gospodarką, stwierdzam, że wspólnym mianownikiem każdej kwestii jest podnoszenie poziomu wiedzy na temat zmian jakie zachodzą w gospodarce krajowej i na świecie, które są przyczyną ewaluacji naszego państwa. Stanowi to niezbędną wiedzę na temat zmian, które warunkują rozwój i pozwalają iść do przodu. W momencie kiedy w ten sposób uświadomimy sobie wyzwanie przed którym dzisiaj stanęliśmy, możemy zacząć zmieniać rzeczywistość tworząc ją piękniejszą i co najważniejsze kreując spójną całość. Do momentu kiedy nie zdamy sobie sprawy, że zmiany są potrzebne to nasze szanse powodzenia przy poprawie sytuacji gospodarczej są znikome. Fundamentem jest zbudowanie tej świadomości opartej na rzetelnej wiedzy. Popatrzmy na ludzi młodych kończących edukację, czy oni mają świadomość, że dzisiejsza gospodarka wygląda i funkcjonuje inaczej niż w momencie kiedy karierę zawodową rozpoczynali ich rodzice, którzy dziś próbują doradzać swoim dzieciom i przekonywać je do słuszności wyborów, które już dawno są nieaktualne, poprzez to, że bardzo często nie zmieniła się ich świadomość wykreowana w całkowicie odmiennych warunkach gospodarczych. Dlatego obowiązek budowania prawidłowego obrazu dzisiejszych warunków gospodarczych powinna przyjąć na siebie oświata, kształcąc prawidłowo i kreatywnie myślące nowe pokolenie chcące i będące zmieniać, ulepszać a często i naprawiać naszą gospodarkę. Gospodarkę, którą odziedziczyli po swoich rodzicach i teraz na ich barkach spoczywa za nią odpowiedzialność. Polska idąc w ślady państw wysoko rozwiniętych buduje gospodarkę, która jest oparta na wiedzy. Stabilne zbudowanie takiej formy jest jedynie możliwe kiedy rozwój intelektualny kapitału ludzkiego będzie na wysokim poziomie. Jest to najistotniejsza inwestycja, którą państwo powinno podejmować na coraz szerszą skalę. Dobrze wykształcone społeczeństwo to dynamiczny rozwój gospodarki, kreatywne rozwiązania i ciągłe innowacje wprowadzane przez specjalistów stawiających na ciągłe uczenie się, doskonalenie i rozwój. W tym miejscu pojawia się kolejne wyzwanie dla polskiej edukacji, a mianowicie kształcenie specjalistów na poziomie europejskim. Edukacja naszego kraju w pewnym momencie poszła się w kierunku ilościowym, pokazując ogromny odsetek ludności z wyższym wykształceniem i przy tym zapomniała o jakości tego wykształcenia. Należy mieć świadomość, że tylko specjaliści i ludzie wyróżniający się w swojej dziedzinie mają rację bytu w gospodarce, prowadząc ją do przodu i takich ludzi powinniśmy kształcić. Istotnym wyzwaniem dla polskiej gospodarki oraz dla całej gospodarki światowej są postępujące procesy globalizacyjne wymagające od państw wysokiej konkurencyjności oraz przeprowadzania ciągłych modernizacji i ulepszeń. Jeszcze parę lat temu można było mówić o ruchach antyglobalistycznych, dziś już mówimy tylko o alterglobalistach którzy są świadomi nieodwracalnych zmian i mogą jedynie tłumić ich negatywne skutki, będące efektem ubocznym szeregu pozytywnych następstw. Pojawia się pytanie co znaczyłaby dla kraju globalizacja bez wiedzy na temat otaczających państw pod względem gospodarczym, politycznym i społecznym. Znajomość
tych aspektów jest kluczem do budowania konkurencyjności przedsiębiorstw krajowych bądź tworzenia kooperacji w skali międzynarodowej, wzajemnie się uzupełniając i tworząc wysoce konkurencyjną działalność. W celu poradzenia sobie z tym wyzwaniem powstało wiele organizacji zarówno rządowych jak i pozarządowych wspierających prowadzenie działalności gospodarczej i budowanie niezależności opartej na własnym biznesie. Działania te jednak przynoszą mozolne skutki a powodem tego jest brak ducha przedsiębiorczości wśród młodych ludzi. Wśród polskich absolwentów uczelni wyższych dominuje mentalność przychodzenia na gotowe poprzez szukanie pracy na etacie. Młodzi ludzie nie mają ukształtowanej postawy brania spraw w swoje ręce, zasilają szeregi bezrobotnych absolwentów nie myśląc nawet o tym, że mają bardzo dobre kwalifikacje do tego żeby samemu stworzyć sobie miejsce pracy a co więcej także innym osobom. Ta tendencja pomału się zmienia, ale bardzo wiele jeszcze trzeba zrobić aby w młodych głowach zaszczepić myśl, że sami mogą stworzyć dla siebie miejsce w gospodarce. Pojawia się również ogromne wyzwanie przed osobami w wieku produkcyjnym, które powinny wykazywać się wysoką aktywnością zawodową oraz elastycznością zatrudnienia. Dynamiczny postęp w nauce i technice powoduje konieczność ciągłego uczenia się i podnoszenia kwalifikacji. Czasy kiedy przez całe życie pracowało się w jednym zakładzie pracy już dawno się skończyły i osoby podejmujące swoją pierwszą pracę powinny wiedzieć, że nie będą w jednym miejscu pracować do końca życia. Informacja ta jest bardzo ważna i powinna być wpojona każdemu, dzięki temu unikniemy załamań nerwowych i frustracji po utracie stanowiska pracy, a spojrzymy na to inaczej wiedząc że jest to tylko jeden z etapów naszej kariery zawodowej. Kolejnym wyzwaniem przed którym stoi polska edukacja jest stworzenie świadomości jakie ryzyko niesie zatrudnienie nierejestrowane. Osoby podejmujące zatrudnienie w szarej strefie bardzo często nie wiedzą nawet jak wiele szkód może im przynieść dochód z takiej pracy. Odpowiednia edukacja pozwoli ludziom na walkę o swoje prawa przysługujące im ze strony pracodawcy i stanowczo zmniejszy ten haniebny proceder. Patrząc na dzisiejszą sytuację demograficzną młodzi ludzie tym bardziej powinni wziąć sprawy w swoje ręce. Starzejące się społeczeństwo, którego przyczyną jest wydłużenie wieku emerytalnego stwarza ogromne wyzwanie przed pracodawcami, ze względu na liczbę miejsc pracy oraz dostosowanie ich dla osób z długoletnim stażem. W życie zawodowe wkracza pokolenie Y, są to osoby które są zdeterminowane na podnoszenie swoich kwalifikacji i rozwój a za swój priorytet stawiają karierę zawodową, są to osoby bardzo przedsiębiorcze i w nich pokładana jest nadzieja co do dynamizacji gospodarki. Młodzi ludzie z takimi priorytetami nie spoczną dopóki ich cele nie zostaną zrealizowane. Z perspektywy rozwoju gospodarczego taka tendencja w krótkim okresie jest korzystna, jednak patrząc długookresowo przestanie w pewnym momencie odnosić skutki, kiedy pokolenie Y przekroczy koniec wieku produkcyjnego. Charakterystyczną cechą dla tego pokolenia jest że przekładają oni życie zawodowe ponad rodzinne popadając w skrajność i negując słuszność tradycyjnego modelu rodziny, zamieniając go na dwa plus kot bądź pies. Takie zachowanie pogłębia problem starzejącego się społeczeństwa. Receptą na to wyzwanie jest uświadomienie pokolenia Y, że popadanie w skrajności na dłuższą metę nie jest dobre ani dla gospodarki państwowej ani dla nich samych. Potrzebna jest edukacja, która pokaże, że prawdziwie spełnione życie można osiągnąć tylko przy zastosowaniu zasady work- life balance, realizując się na wielu płaszczyznach. W związku ze zmianami demograficznymi należy zdać sobie sprawę, że Polskę czekają zwiększone wydatki na opiekę zdrowotną i należy zapewnić na to środki. Pewnie kroki w tym kierunku już zostały podjęte, mianowicie poprzez wprowadzenie programu ewidencji osób ubezpieczonych za pośrednictwem programu ewuś. Ułatwia on nie tylko pacjentom potwierdzenie swojego ubezpieczenia zdrowotnego ale także współprace takich służb jak Narodowy Fundusz Zdrowia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Powiatowych i Wojewódzkich Urzędów Pracy oraz Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej. Dzięki takiej zautomatyzowanej współpracy instytucje te przeciwdziałają sytuacjom podwójnego odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz niesłusznemu odprowadzaniu takich składek, chociażby w sytuacji gdy składki odprowadza pracodawca i bezwiednie o tym procesie także Urząd Pracy. Takie działania w ciągu paru lat mogą zapobiedz zbędnemu wydatkowaniu środków. Jednak o wiele skuteczniejsze będzie zniszczenie pozostałości po starym systemie, poprzez wyeliminowanie mentalności co do marnowania publicznych pieniędzy, które będą mogły zostać przeznaczone na odpowiednie cele. Rozwój gospodarczy powoduje że człowiek zmienia otaczający go świata a także ingeruje w środowisko nie zawsze działając na jego korzyść. Pojawia się wyzwanie dla gospodarki, gdzie
rozwój powinien pozostawać w harmonii ze środowiskiem naturalnym. Każdy człowiek powinien mieć świadomość, że jest częścią środowiska i dbałość o nie jest czymś naturalnym. Potrzeba bardzo wiele kampanii edukacyjnych i innych form przekazywania wiedzy aby taką tożsamość wzbudzić w ludziach. Przy tak szybkim rozwoju gospodarczym należy ze szczególną troską obchodzić się zasobami naturalnymi, wprowadzając powszechne pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł. Takie przedsięwzięcie zredukuje emisję CO 2 odpowiedzialnego za efekt cieplarniany. Działania te będą efektywne tylko w momencie, kiedy ogół społeczeństwa będzie dostrzegał potrzebę takiego zachowania. Polska podejmuje działania na rzecz ochrony środowiska, jednak wciąż na zbyt małą skale i ze zbyt małym udziałem społeczeństwa, któro traktuje je jako chwilową modę. Ogromnym krokiem na przód było wprowadzenie w życie tzw. ustawy śmieciowej, która udowodniła, że działania proekologiczne są traktowane przez państwo poważnie. Szkoda jedynie, że w ustawie pojawiło się tak wiele niejasności, które często zniechęcają do realizowania tej inicjatywy. O wiele lepiej do aspektu równowagi środowiskowej podeszły firmy w których coraz częściej podejmowane są działania z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu. Funkcjonowanie zgodnie z zasadami CSR zakłada nie tylko poszanowanie dla środowiska, ale także odpowiednio zbudowane relacje z klientami, dostawcami i kontrahentami. W ten sposób społeczeństwo widzi o wiele więcej plusów zrównoważonego rozwoju i odczuwa je bardziej personalnie, dzięki czemu chętniej angażuje się w różne projekty proekologiczne czy też prospołeczne. Wprowadzanie zmian staje się o wiele łatwiejsze, kiedy stanowią one zgodnie wspólny cel. Patrząc na rozwój i gospodarkę polski ewidentnie można dostrzec podział na dynamicznie rozwijającą się Polskę zachodnią i powolną gospodarkę wschodnią, będącą często pretensjonalną wobec reszty kraju za swoją sytuację. Taki pogłębiający się podział nie działa na korzyść kraju. Istotą jest połączenie sił i współpraca całego społeczeństwa przynosząca korzyści dla całego kraju. Zachód dominuje pod względem szybszego rozwoju gospodarczego, natomiast wschód stanowi doskonałe obszary turystyczne na skalę kraju i nie tylko. Malownicza Lubelszczyzna, Bieszczady to tylko ułamek tego co mają do zaoferowania obszary wschodu. Taka świadomość jedności społecznej jest fundamentem budowania spójności społecznej, dzięki której można zrobić dla kraju o wiele więcej. Mamy jednak do czynienia z jeszcze jednym niechlubnym podziałem na miasto i wieś, zakorzenionym w mentalności społecznej od wielu lat i przekazywanym pokoleniowo. Wytykanie swojego pochodzenia i ocenianie pod tym aspektem ludzi tworzy niepotrzebne blokady uniemożliwiające porozumienie i tworzenie relacji. Potrzeba ogromnych nakładów na wyrównanie szans osób z obszarów wiejskich i małych miejscowości poprzez lepszą edukację i lepszy dostęp do Internetu, a co najważniejsze potrzebna jest solidarność i świadomość, że na dzisiejszej wsi ludzie też się chcą rozwijać i tworzyć lepszą przyszłość. Organizacje pozarządowe dostrzegły istotę wyrównania szans i wprowadzają w życie różnego typu formy aktywizacji obszarów wiejskich. Oferują stypendia pomostowe, szkolenia jak również świetnym pomysłem są działania podjęte przez Fundację Orange, które to wyposażają w małych miejscowościach Pracownie Orange, będące świetlicami dla dzieci i młodzieży. W takich miejscach można nie tylko skorzystać z Internetu, ale także uczestniczyć w różnego typu projektach, warsztatach poszerzających wiedzę, budujących pewność siebie i co najważniejsze tworzących otwartość na poznawanie nowych ludzi i miejsc. Pora zburzyć zbędne granice sztucznie tworzone przez społeczeństwo i patrzeć w jednym kierunku w trosce o gospodarkę naszego kraju. Historia naszego narodu niejednokrotnie pokazała jaką solidarnością się cechujemy i nie pozwólmy aby w nas ona zanikła. W porównaniu do innych państw Europy, Polska jest w małym stopniu zurbanizowana. Mając świadomość, że dzisiejsza wieś tylko z nazwy nią jest, warto poszerzać tereny aglomeracji miejskich o sąsiednie miejscowości, poszerzając w ten sposób tereny do inwestowania i rozbudowy miasta. Do tego potrzeba jednak zgody społeczeństwa, ponieważ to Rady Miast decydują o przyłączeniu sąsiednich miejscowości a bez zgody mieszkańców reprezentanci ich zasiadający w Radzie Miasta takiej decyzji nie podejmą. Ogromne wyzwanie przed edukacją aby zburzyć ten podział, jednak nie z takimi zadaniami jesteśmy w stanie sobie poradzić, wystarczy chcieć. W rozważaniach poszczególnych wyzwań przed którymi stoi dzisiejsza gospodarka cały czas podkreślana jest edukacja będąca właściwym i skutecznym narzędziem do wprowadzania zmian. Najczęściej inicjowane są one przez państwo w odpowiedzi na oczekiwania społeczeństwa. Chcąc uzyskać spójność tych zmian potrzebujemy działania sprawnego państwa opartego na dialogu. W warunkach szeroko rozumianej wolności obywatele chcą aby ich zdanie było ważne i potrzebne
nie tylko podczas wyborów. Bardzo dobrym rozwiązaniem w tym miejscu są debaty publiczne dające możliwość wypowiedzenia się przez społeczeństwo ze swojej perspektywy, która niekiedy jest tracona przez rządzących. Takie rozwiązanie daje również ogromną oszczędność czasu, ze względu na to że od razu będzie weryfikowana słuszność danego projektu, jeszcze przed rozpoczęciem pracy nad nim przez Parlament. Jednak debaty dają cos więcej, pozwalają bardzo wyraźne poczuć, że jest się częścią państwa, na które ma się wpływ. To poczucie przynależności powoduje, że pojawia się więcej zachowań respektujących dobro państwa i jego obywateli a nie tylko swoje własne, budujemy w ten sposób solidarność i spójność społeczną. Sprawne państwo jest wyzwaniem w którym również istotną rolę odgrywa edukacja. Prowadzenie debat będzie tylko wtedy racjonalne i efektywne gdy będzie istniała aktywna polityka informacyjna rządu. Właściwym jest jasne i zwięzłe przedstawianie planowanych reform i programów, tak aby były ogólno dostępne i zrozumiałe dla społeczeństwa. Dialog w państwie jest niezbędny i tylko w taki sposób sfera polityczna może uzyskać aprobatę społeczeństwa, któro w momencie niejasności, niewiedzy tylko krytykuje i neguje każdy pomysł rządowy. W obliczu ogromu wyzwań dla których podstawą do rozwiązania jest wzmożona edukacja społeczeństwa, kluczowa jest rozbudowa sieci informatycznej, która daje możliwość szybkiego i stałego przekazywania informacji. W Polsce każdego roku przybywa użytkowników Internetu, jednak ciągle jest potrzebna edukacja z zakresu technologii teleinformatycznych, przede wszystkim w zakresie bezpieczeństwa. Należy zwrócić uwagę na obchodzenie się z danymi osobowymi, tak aby nie znalazły się w niepowołanych rękach, a także uczulić na fakt, że informacje raz umieszczone w Internecie nigdy z niego nie znikają. W przypadku infrastruktury Internetu pozostaje jeszcze jedno wyzwanie, któremu sprostanie w sposób wyraźny rozwinie polską gospodarkę. W sieci Internetu mamy do czynienia z wieloma sferami życia codziennego, które doskonale dostosowały się do warunków świata wirtualnego, a wśród nich odnajdujemy różnego typu działalności handlowe i usługowe. Pomimo, że z roku na rok coraz więcej osób korzysta z e-sklepów, to jednak ciągle pozostaje grupa użytkowników, która nie ma zaufania do tego typu transakcji. Na tle innych państw europejskich w Polsce liczba transakcji przeprowadzanych za pośrednictwem Internetu ciągle jest niska, dlatego edukacja na temat bezpieczeństwa takich transakcji jest kluczem dla rozwoju gospodarki w tej dziedzinie. Podnoszenie edukacji prowadzi do wzrostu kapitału społecznego, który jest najważniejszym czynnikiem rozwoju gospodarczego. Powstaje społeczeństwo oparte na zaufaniu do instytucji państwowych jak i do siebie samych. Obywatele zaczynają sami troszczyć się o dobro wspólne i przestrzeń publiczną. Podjecie i sprostanie temu wyzwaniu przyniesie wiele korzyści. Prościej będzie podejmować działania kiedy ich słuszność będzie dostrzegana przez obywateli. Wzrost kapitału społecznego poprawi również jakość debat publicznych oraz wzrośnie wartość i tożsamość polskości. Sprowadzając wszystkie wyzwania do jednego mianownika, pokazując, że potrzebna jest edukacja może się wydawać, że taka recepta jest bardzo prosta do zrealizowania. Jednak nic bardziej mylnego, właśnie przez takie podejście, że to prosta tak fundamentalna sprawa jest odsuwana na boczny tor. Podejmowane jest działanie bez wcześniejszej pełnej i rzetelnej informacji, co tylko prowadzi do nieporozumień, konfliktów a w rezultacie do zaprzestania działania. Takie zachowanie jest równoznaczne z budowaniem budynku bez projektu czy prowadzenia firmy bez biznesplanu. Nawet jeśli spotka się to z powodzeniem to jest to tylko kwestia szczęścia a częściej niestety następuje bolesna porażka. Zycie nie jest grą i kwestie szczęścia należy odłożyć, a przejąć kontrolę nad działaniem, tak aby wszystko następowało zgodnie z planem. Wspólnym mianownikiem wszystkich przedstawionych wyzwań jest edukacja. Wiedza zawsze miała ogromną wartość i należy mieć ją w uwadze na pierwszym miejscu przed podjęciem jakiegokolwiek działania. Chcemy stworzyć gospodarkę opartą na wiedzy, to najpierw budujemy kapitał ludzki. Dążymy w kierunku wzrostu konkurencyjności na arenie międzynarodowej rozpoczynamy od kształcenia specjalistów. Oczekujemy, że elastyczność zatrudnienia wzrośnie to edukujemy nowe pokolenie pokazując im, że rynek pracy się zmienił, wymaga ciągłego uczenie się i rozwoju oraz otwartości na zmianę. Borykamy się z sytuacja demograficzną to lekiem na to jest uświadomienie, że spełnione życie jest z zachowaniem zasady work- life balance. Dostrzegamy konieczność ochrony środowiska to podejmujemy edukacje i uświadamianie społeczeństwa tak aby każdy zauważył tą słuszność. Wiemy, że wspólne działanie przyniesie największe korzyści i podejmujemy edukację mającą na celu zacierać granice pomiędzy wschodem
i zachodem oraz miastem i wsią, wszędzie mieszkają Polacy, którzy chcą dobra dla swojego kraju. Liczymy na sprawną komunikację pomiędzy państwem a obywatelami, więc rozpoczynamy od tego, że obywatele chcą wiedzieć co się dzieje w ich państwie i należy ich właściwe edukować. Dążymy do wzrostu kapitału społecznego to promujemy naukę przez całe życie, korzyści i satysfakcje płynącą z rozwoju. Tak wiele wyzwań przed nami a jedno rozwiązanie. Nie pieniądz, nie praca a jedynie wiedza jest receptą na bieżące wyzwania polskiej gospodarki.