Wymagania edukacyjne przedmiotu przyroda dla klasy IV szkoły podstawowej

Wymagania edukacyjne przedmiotu przyroda dla klasy IV szkoły podstawowej Temat (rozumiany jako lekcja) Ja i moje otoczenie 1. Przyroda to ważny przedmiot szkolny 2. Bezpieczeństwo w pracowni przyrodniczej 3. Czynniki wpływające na nasze samopoczucie 4. Jak wyrażać swoje emocje? Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wyjaśnia, czym będzie się zajmował się na lekcjach przyrody; wymienia zasady obowiązujące w pracowni; stosuje zasady zapisane w regulaminie pracowni; nazywa czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie; wyjaśnia, jak poradzić sobie ze złością czy gniewem, nie zachowując się agresywnie; omawia przyrodę jako zbiór elementów (organizmy, przyroda nieożywiona); wskazuje zachowania zagrażające bezpieczeństwu w czasie zajęć przyrody i potrafi im zapobiegać; wykazuje zachowania empatyczne; pomaga w trudnych szkolnych sytuacjach swoim kolegom (np. gdy kolega źle się czuje); nazywa emocje i podaje sposoby ich wyrażania; Uczeń korzysta z różnych źródeł wiedzy; efektywnie się uczy, stosuje zasady uczenia się; omawia zasady zapisane w regulaminie pracowni; podaje sposoby zmniejszania wpływu czynników negatywnych; planuje sposoby poprawienia nastroju, np. mamie, babci; wyraża emocje we właściwy i bezpieczny sposób; określa odpowiednie sposoby okazywania uczuć, zwłaszcza wyjaśnia, czym zajmują się nauki przyrodnicze; właściwie reaguje, gdy jest w sytuacji zagrażającej uczniom (np. nie wchodzi do pracowni bez opieki, nie wyjmuje zwierząt hodowanych z klatek); pojęciami: samopoczucie, emocje, empatia; omawia sytuacje szkolne ze wskazaniem i nazwaniem przeżywanych emocji; wskazuje zastosowania wiedzy przyrodniczej w życiu; wyjaśnia i rozwija zapisy znajdujące się w regulaminie pracowni; poprzez działanie wpływa na samopoczucie swoje i innych (pociesza, doradza, cieszy się z sukcesów innych); wskazujące na możliwości unikania negatywnych emocji; 1

5. O swój organizm trzeba dbać? 6. Zdrowe odżywianie zapobiega chorobom 7. Każdy z nas może osiągać sukcesy w szkole 8. Zasady prawidłowego uczenia się wyjaśnia rolę odpoczynku, w tym snu, dla zdrowia; wybiera właściwy sposób wypoczywania; stosuje zasady bezpiecznego wypoczynku; wymienia posiłki i określa czas spożywania tych posiłków; wskazuje sukcesy swoje i kolegów; wymienia podstawowe zasady pomagające w nauce; organizuje swoje miejsce pracy (utrzymuje porządek na biurku); właściwie ustawia źródło światła na odczytuje informacje z linii czasu dotyczące aktywności dobowej człowieka; uzasadnia wybór sposobu wypoczywania; wyjaśnia rolę śniadania i innych posiłków w prawidłowym odżywianiu; wyjaśnia, na czym może polegać sukces w szkole; stosuje zasady ułatwiające naukę; negatywnych; wyjaśnia, czym jest cykl aktywności dobowej człowieka; obserwuje liczbę oddechów w czasie odpoczynku i po wysiłku, oblicza liczbę oddechów; dobiera pokarmy na podstawie kryterium swojego zdrowia; podkreśla różnorodne sukcesy odnoszone w szkole przez uczniów; utrzymuje porządek i organizuje miejsce pracy w czasie nauki; określa czynniki utrudniające naukę, np. w czasie lekcji; odczytuje informacje zapisane w postaci linii taśmy czasu; stosuje zasady prawidłowego żywienia; odczytuje informacje z piramidy pokarmowej; wyjaśnia, czym jest kaloria; omawia obowiązki ucznia w szkole oraz jego prawa; przedstawia drogę ucznia do sukcesu szkolnego; organizuje kącik nauki; wyjaśnia, czym jest motywacja; dokonuje obserwacji liczby oddechów w zależności od wysiłku, wyciąga wnioski z obserwacji; oblicza z pomocą odpowiednich tabel, jaki wysiłek jest potrzebny do spalenia energii, którą daje np. zjedzenie jednego pączka; formułuje rady, które pozwolą osiągnąć sukces szkolny; wskazuje czynniki wpływające pozytywnie na motywację ucznia; 2

9. Planowanie zajęć w ciągu dnia to ważna umiejętność 10. Zaplanuj swój czas pracy i odpoczynku 11. Przyrodę poznajemy przy pomocy zmysłów 14. Jak prowadzić obserwacje przyrodnicze? 15. Przeprowadzamy proste obserwacje przy pomocy różnych przyrządów swoim biurku; odczytuje informacje z planu lekcji; planuje swoje zajęcia, korzystając z rad dorosłych; zachowuje bezpieczeństwo w czasie obserwacji i doświadczeń; wymienia narządy zmysłów; podaje sposoby zachowania się podczas obserwacji; dokonuje prostych obserwacji przy pomocy przyrządów, korzystając z rad odczytuje informacje z różnych planów; planuje swoje zajęcia; nazywa zmysły i wskazuje ich umiejscowienie, stosując schematy oraz modele; identyfikuje sytuacje zagrażające (np. nie wącha substancji nieznanych i ich nie próbuje); wymienia przyrządy pozwalające na obserwacje obiektów bardzo małych lub oddalonych; korzysta z lupy i lornetki w czasie obserwacji; wybiera obiekt obserwacji i dokonuje obserwacji gołym okiem i przy pomocy korzysta z różnych rodzajów planów; uwzględnia w planowaniu czas na pracę i wypoczynek; wyjaśnia rolę zmysłów w poznawaniu przyrody; wyjaśnia szczególną rolę wzroku; zastosowania lupy, lornetki, mikroskopu; omawia zasady obserwacji i notowania wyników; wykonuje prosty rysunek z przeprowadzonych obserwacji (wygląd planów długoterminowych i krótkoterminowych; wykorzystuje różne sposoby notowania; wymienia korzyści wynikające z planowania; bada doświadczalnie rolę zmysłów w odbieraniu różnych informacji; charakteryzuje zmysł smaku dzięki obserwacji lub wykonaniu prostego doświadczenia; wyjaśnia działanie przyrządów optycznych; wskazuje części przyrządów optycznych; planuje obserwację przy pomocy lupy i lornetki; planuje sposób prowadzi swój kalendarz w celu planowania zajęć i wolnego czasu; regularnie planuje swój czas pracy i odpoczynku; wyciąga wnioski z doświadczeń; omawia budowę i zastosowanie przyrządów optycznych; prowadzi obserwacje przy pomocy lupy, lornetki; 3

16. Uczymy się obserwować przy pomocy mikroskopu nauczyciela; przy pomocy nauczyciela dokonuje obserwacji mikroskopowej; właściwego przyrządu (lupy, lornetki); przygotowuje mikroskop do obserwacji; wykonuje proste preparaty mikroskopowe; kory wybranego drzewa, układ gałęzi); podaje nazwy istotnych części mikroskopu (okular, obiektyw, stolik, śruba); nazywa sprzęt potrzebny do wykonania preparatu; oblicza powiększenie mikroskopu; notowania wyników; analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); wykonuje rysunki ilustrujące obserwowane obiekty; omawia obserwację i przedstawia jej wyniki; i sprawnie dokonuje obserwacji mikroskopowej i notuje wyniki; interpretuje obraz mikroskopowy; 17. Przeprowadzamy proste obserwacje mikroskopowe 18. Rośliny hodowane przez człowieka wykonuje preparaty przy pomocy nauczyciela; wymienia przykłady świadczące o ważnej roli roślin w otoczeniu człowieka; wymienia czynniki przygotowuje mikroskop do obserwacji; wykonuje proste preparaty mikroskopowe; omawia wymagania życiowe roślin; pielęgnuje rośliny, zachowując zasady bezpieczeństwa; analizuje obraz mikroskopowy korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); wyjaśnia rolę roślin w życiu ludzi; omawia sposób przesadzania rośliny; z łatwością analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; bezbłędnie wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); zależności organizmów zwierzęcych i ludzi od roślin; wyjaśnia, kiedy trzeba i sprawnie dokonuje obserwacji mikroskopowej i notuje wyniki; interpretuje obraz mikroskopowy; włącza się w pracę pielęgnacyjną przy hodowlach doniczkowych; przesadza rośliny; 4

19. Poznajemy rośliny występujące w naszym otoczeniu 20. Zakładamy hodowlę rośliny doniczkowej 21. Zwierzęta hodowane przez człowieka 22. Jak zadbać o zwierzęta domowe wpływające na życie roślin; właściwie (bezpiecznie) się zachowuje w trakcie pielęgnacji roślin trujących; wyjaśnia, czym są zioła i przyprawy wytwarzane z roślin; sadzi roślinę i pielęgnuje ją; nazywa zwierzęta hodowane w pracowni; właściwie reaguje w czasie zagrożenia atakiem psa; prezentuje postawę ochronną przed atakiem psa; rozpoznaje rośliny zawierające substancje szkodliwe i trujące; przesadza lub sadzi roślinę doniczkową; pielęgnuje roślinę; opowiada o zwierzętach hodowanych w pracowni; odpowiedzialnie zajmuje się zwierzętami, które są pod opieką, lecz zawsze zachowuje się ostrożnie i bezpiecznie; wymienia rośliny zielarski, wskazuje ich zastosowanie, wymienia rośliny przyprawowe, wskazuje ich zastosowanie; przedstawia informacje o posadzonych roślinach; pomaga w pielęgnacji hodowli zwierzęcych; korzysta z atlasów zwierząt w celu uzyskania informacji o hodowanych zwierzętach; omawia sposób opieki nad zwierzętami domowymi; wyjaśnia, czym zajmuje się weterynarz; przesadzać rośliny; korzysta z atlasów, aby zdobyć informacje o hodowanych roślinach; tworzy kolekcje roślin doniczkowych; angażuje się w prace porządkowe przy hodowlach zwierzęcych; wykazuje właściwą postawę (odpowiedzialność, systematyczność); gromadzi informacje o hodowanych zwierzętach i je prezentuje; omawia przyczyny i konieczność opieki nad zwierzętami domowymi; tworzy swoją kolekcje roślin doniczkowych; tworzy tematyczne albumy o roślinach lub prezentacje, np. zioła w naszej kuchni; opisuje rośliny, tworząc metryczki na tabliczkach;, pod nadzorem nauczyciela, prowadzi hodowlę, zachowuje zasady bezpieczeństwa; prowadzi zeszyt hodowli z notatkami; tworzy ulotki mówiące o właściwej opiece nad zwierzętami; propaguje właściwe zachowanie wobec 5

Orientuję się w terenie 1. Widnokrąg i kierunki widnokręgu 2. 3. Wyznaczamy kierunki widnokręgu 4. Widoma wędrówka Słońca nad widnokręgiem wymienia zwierzęta domowe. wskazuje widnokrąg w terenie; wyjaśnia, co oznacza pozorne zetknięcie się nieba z ziemią; określa kierunki główne widnokręgu; stosuje polskie oznaczenia literowe głównych kierunków; wyznacza kierunek północny przy pomocy kompasu; wyznacza kierunek północny według Słońca w południe; dostrzega zmiany długości cienia w ciągu dnia; zwierząt hodowlanych i wyjaśnia przyczyny prowadzenia hodowli. wyjaśnia, że widnokrąg ma kształt koła; wyjaśnia pojęcie linii widnokręgu (horyzontu); określa kierunki główne i pośrednie widnokręgu; stosuje polskie oznaczenia kierunków głównych i pośrednich; wyznacza główne kierunki geograficzne przy pomocy kompasu; wykonuje kolejne czynności podczas wyznaczania kierunku północnego za pomocą gnomonu; wskazuje kierunek widomej wędrówki Słońca nad przedmiotów potrzebnych hodowcy, np. psa. wyjaśnia, dlaczego widnokrąg się powiększa; stosuje angielskie oznaczenia kierunków głównych i pośrednich; wyznacza kierunki główne i pośrednie za pomocą kompasu, określa położenie wybranych obiektów na widnokręgu za pomocą kierunków; wyznacza orientacyjnie kierunki na podstawie obserwacji przyrody; wskazuje kierunki widnokręgu, w których Słońce wschodzi, sprawnie określa kierunki główne i pośrednie (w dyktandzie kierunkowym); sprawnie określa wzajemne położenie obiektów na widnokręgu za pomocą kierunków; wyznacza kierunki przy pomocy gnomonu przenośnego; wyznacza kierunki za pomocą zegarka; omawia na podstawie rysunku zmiany w widomej wędrówce bezpańskich psów i kotów. układa dyktando kierunkowe i prezentuje je w klasie; prowadzi samodzielne obserwacje gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy i gwiazdy polarnej w różnych porach roku, zapisuje wnioski; przestawia na rysunku zmiany zachodzące w widomej 6

5. Do czego potrzebny jest plan miasta? 6. Jak korzystać z mapy topograficznej? 7. Określamy odległości przy pomocy podziałki liniowej mapy wyjaśnia, że Słońce góruje w Polsce po południowej stronie nieba; odnajduje na planie miejsce obserwacji; odczytuje nazwy szukanych ulic na planie; przestawia trasę dotarcia do szukanej ulicy z miejsca obserwacji; orientuje mapę za pomocą kompasu; wskazuje w terenie i na mapie obiekty położone na północ i południe od miejsca obserwacji; odczytuje odległość na podziałce liniowej; mierzy przy pomocy cyrkla (kroczka) długość odcinka na mapie mniejszego od podziałki liniowej i odczytuje widnokręgiem; formułuje prawidłowości dotyczące zmian długości cienia w ciągu dnia; orientuje plan według charakterystycznych obiektów w terenie; odnajduje obiekty na planie, np. ulice, place, zabytki; wskazuje w terenie i na mapie obiekty położone w różnych kierunkach od miejsca obserwacji; odczytuje informacje z mapy za pomocą znaków topograficznych; mierzy przy pomocy cyrkla (kroczka) długość odcinka na mapie większego od podziałki liniowej i odczytuje jego odległość rzeczywistą; zachodzi i góruje; dostrzega zależność długości cienia od wysokości Słońca w czasie widomej wędrówki nad widnokręgiem; podaje kierunki przebiegu ulic na planie; określa za pomocą kierunków położenie wybranych obiektów na planie w stosunku do miejsca obserwacji; określa wzajemne położenie obiektów na mapie i porównuje je z obserwacjami w terenie; mierzy długość dowolnego odcinka na mapie przy pomocy paska kratkowanego papieru lub nitki i odczytuje jego odległość rzeczywistą Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku; ustala trasę wędrówki po mieście z podaniem kierunków; opisuje okolicę na podstawie mapy topograficznej; typowymi znakami topograficznymi do przedstawiania informacji na planie; mierzy na mapie dowolnym sposobem długość trasy wędrówki i odczytuje jej długość rzeczywistą przy pomocy podziałki liniowej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku; przewodzi grupie kolegów w wędrówce z planem po mieście sporządza szkic własnej okolicy przy pomocy znaków topograficznych; opracowuje instrukcję pomiaru odległości na mapie różnymi sposobami; opracowuje instrukcję określania odległości 7

8. 9.Wędrujemy z planem i mapą 10. 11. Wykonujemy pomiary odległości i wysokości w terenie 12. Wypukłe i wklęsłe formy terenu jego odległość rzeczywistą; orientuje plan lub mapę w terenie; odnajduje na mapie najbardziej charakterystyczne obiekty mijane na trasie; mierzy odległość w terenie przy pomocy taśmy mierniczej; wyznacza średnią długość swojego kroku; dokonuje pomiaru odległości za pomocą kroku; rozpoznaje na ilustracjach i w terenie wypukłe i wklęsłe formy terenu; odnajduje na mapie większość obiektów mijanych na trasie; oblicza długość poszczególnych odcinków trasy przy pomocy podziałki liniowej; szacuje odległości porównując je ze sobą i ze znaną odległością, np. długością własnej ulicy lub boiska; odmierza wysokości co 1 m przy pomocy szkolnego niwelatora i zaznacza je na pagórku; rozróżnia na podstawie opisu (wysokości względnych) pagórek, wzgórze i górę; wymienia elementy przy pomocy podziałki liniowej; identyfikuje obiekty w terenie na podstawie mapy; oblicza długość całej trasy na podstawie mapy; oblicza wysokość pagórka na podstawie pomiarów niwelatora i łaty mierniczej; wskazuje na modelu strome i łagodne zbocze doliny; wykonuje dowolny model pagórka; planuje trasę wycieczki na podstawie mapy, oblicza czas wędrówki, opisuje trasę wycieczki; określa kolejność wykonywanych czynności podczas pomiaru wysokości względnej pagórka; szacuje wysokości względne obiektów w terenie na podstawie porównywania, np. z wysokością kondygnacji; wykonuje model pagórka zgodnie z opisem; wykonuje dowolny model doliny rzecznej rzeczywistych przy pomocy podziałki liniowej; przygotowuje wystawę po zakończeniu wycieczki: sporządza dokładny plan wędrówki na podstawie mapy, opisuje obiekty spotkane na trasie, przedstawia zebrane okazy przyrodnicze, fotografie, rysunki itp.; podaje sposoby określania wysokości budynków, drzew, masztów itp.; wykonuje modele innych form terenu, np. wulkanu, kotliny, wąwozu; przygotowuje plakat przedstawiający formy 8

13. Jak przedstawiamy formy terenu na mapie poziomicowej? wskazuje poziomice na mapie; odczytuje wysokości bezwzględne punktów położonych na poziomicach. pagórka; wskazuje na modelu pagórka stok stromy i łagodny; odczytuje orientacyjne wysokości bezwzględne punktów położonych między poziomicami; rozpoznaje na mapie poziomicowej formy wklęsłe i wypukłe, oblicza wysokość względną wzniesienia na podstawie mapy poziomicowej. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie 1. Prowadzimy obserwacje rozwoju fasoli obserwuje kiełkowanie nasion; prowadzi hodowlę fasoli; 2. Rośliny jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie wymienia przykłady roślin jednorocznych, wieloletnich; omawia, korzystając ze schematycznego rysunku, rozwój roślin dwuletnich i wieloletnich; rozpoznaje stok stromy i łagodny, zbocze strome i łagodne na podstawie rysunków poziomicowych. wyróżnia zawiązek korzenia, łodygi i liści w nasieniu fasoli; wyjaśnia role liścieni; omawia wzrost i rozwój rośliny jednorocznej, dwuletniej i wieloletniej; pojęciem bylina, pęd, kiełkowanie; rozpoznaje na mapie poziomicowej pagórek, wzgórze i górę; przedstawia rysunek poziomicowy pagórka zgodnie z opisem. wykonuje rysunek dokumentujący obserwację kiełkującego nasienia fasoli; wyjaśnia, czym jest okres wegetacji u roślin; terenu w najbliższej okolicy i ich genezę; przedstawia rysunek poziomicowy różnych form terenu zgodnie z opisem. prowadzi notatki w czasie hodowli fasoli; analizuje i samodzielnie wykonuje schematy przedstawiające rozwój roślin; 3. Trzy stany skupienia wymienia trzy stany rozróżnia i opisuje bada właściwości omawia 9

wody 4. Woda może zmieniać stan skupienia 5. Materia jest zbudowana z drobin skupienia wody, podaje przykłady; wymienia nazwy przemian wody, korzystając ze schematu omawia przemiany wody wskazuje na schematach ciała stałe, ciecze i gazy; stany skupienia wody; wskazuje przykłady przemian stanu skupienia wody obserwowane w przyrodzie pojęciem drobina; wyjaśnia pojęcie substancja, podając, że jest ona zbudowana z takich samych drobin; występowania wody w różnych stanach skupienia w naturalnych warunkach; wykonuje proste doświadczenia wykazujące przemiany stanu skupienia wody; termometrem (odczytuje temperaturę wrzenia i topnienia); omawia budowę ciał stałych cieczy i gazów; wody w różnych stanach skupienia (temperatura, kształt); wyjaśnia zmiany stanów skupienia wody w zależności od temperatury; wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania; tworzy modele ciał stałych, cieczy i gazów; prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające z ułożenia drobin; stany skupienia wody, posługując się przykładami; planuje doświadczenie ilustrujące parowanie, skraplanie, topnienie czy wrzenie, omawia je i wyciąga wnioski; wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych (kształt, ściśliwość); 6. Poznajemy budowę różnych substancji (ciał stałych, cieczy i gazów) 7. Poznajemy mieszaniny substancji w różnych stanach skupienia; mieszanin; omawia cechy poznawanych substancji; odróżnia substancje od mieszanin substancji; prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające z ułożenia drobin; wyjaśnia pojęcie mieszanina substancji, posługując wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych (kształt, ściśliwość); doświadczalnie bada ściśliwość gazów, cieczy i ciał stałych; tworzy modele substancji i mieszanin substancji; wykorzystania właściwości substancji w różnych stanach skupienia; rozpoznaje mieszaniny jednorodne i niejednorodne; 10

8. Ruch drobin w gazach 9. Ruch drobin w cieczach podaje przykład przemieszczenia się drobin w gazie (zapach); przemieszczania się drobin w cieczach; omawia przykłady ruchu drobin w gazach; omawia przykłady ruchu drobin w cieczach; się pojęciem drobiny różnych substancji ; tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji; tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji w cieczy; omawia dyfuzję w cieczach na przykładach; wyjaśnia zjawisko rozprzestrzeniania się drobin w gazach; wyjaśnia, co nazywamy dyfuzją; doświadczalnie sprawdza rozprzestrzenianie się drobin atramentu w wodzie; omawia znaczenie zjawiska dyfuzji; pojęciem roztwór ; wyjaśnia znaczenie nadawania zapachu niektórym gazom (np. gaz spalany w kuchence); wykonuje doświadczenia, stawia hipotezy i wyciąga wnioski; 10. Rozszerzalność cieplna ciał stałych 11. Znaczenie zjawiska rozszerzalności cieplnej wyjaśnia skutki rozszerzalności cieplnej ciał stałych na przykładzie szyn i przewodów elektrycznych; wyjaśnia rozszerzalność gazów na przykładzie wypełnionego gazem balonika, poddanego ilustrujące rozszerzalność cieplną ciał stałych, w życiu codziennym; wyjaśnia obserwowane doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną wykonuje proste doświadczenia wykazujące istnienie zjawiska rozszerzalności cieplnej; wykonuje proste doświadczenia wykazujące istnienie zjawiska rozszerzalności wyjaśnia obserwowane doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną substancji; wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej, posługując się schematami i modelami; wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej posługując się schematami i modelami; planuje doświadczenia, podaje przykłady i wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej; ilustrujące rozszerzalność cieplną, cieczy i gazów w życiu codziennym; 11

12. Powietrze tworzy atmosferę Ziemi działaniu różnych temperatur; wyjaśnia, że powietrze jest mieszaniną gazów; wymienia przynajmniej jeden składnik powierza; wyjaśnia znaczenie powietrza dla życia człowieka; substancji; cieplnej; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego; podaje uproszczony skład powietrza (tlen, dwutlenek węgla, azot); wyjaśnia istnienie powietrza na podstawie doświadczenia ze strzykawką i tłoczkiem; omawia cechy powietrza na podstawie przeprowadzanych doświadczeń; proponuje doświadczenia dowodzące istnienia powietrza; wykazuje znaczenie powietrza dla organizmów żywych; przeprowadza proponowane przez siebie doświadczenie wykazujące istnienie powietrza, opisuje wynik; 13. Jak wykazać istnienie ciśnienie atmosferycznego? 14. Poziomy i pionowy ruch powietrza wyjaśnia, że powietrze wywiera ciśnienie na powierzchnię Ziemi i na wszystkie ciała, które otacza; wyjaśnia na podstawie obserwacji, że powietrze ciepłe wydostaję się z pomieszczenia górą, a zimne wchodzi dołem; buduje prosty wiatromierz; ocenia, kiedy wiatr jest silny, a kiedy słaby na podstawie obserwacji przyrody omawia wynik doświadczenia wykazującego istnienie ciśnienia atmosferycznego; wyjaśnia, dlaczego powietrze ciepłe wznosi się, a zimne opada; wyjaśnia, czym jest wiatr; ocenia siłę wiatru, korzystając ze skali Beauforta; wyjaśnia zależność ciśnienia atmosferycznego od wysokości n.p.m.; formułuje prawidłowość dotyczącą zależności między ciśnieniem i temperaturą powietrza; wyjaśnia, dlaczego powstaje wiatr; wyjaśnia, dlaczego ciśnienie zmniejsza się wraz z wysokością n.p.m.; wyjaśnia mechanizm powstawania pionowych ruchów powietrza; wskazuje niż baryczny i kierunek wiatru na rysunku przedstawiającym wyż; proponuje własne doświadczenie wykazujące istnienie ciśnienia atmosferycznego; wskazuje przykłady wykorzystania pionowych ruchów powietrza przez organizmy żywe, w tym człowieka; 12

15. Obserwujemy zmiany pogody i za pomocą prostego wiatromierza; opisuje pogodę za oknem; wymienia opady typowe dla pory ciepłej i chłodnej w Polsce; wyjaśnia, co to jest pogoda; wymienia elementy pogody; wymienia główne cechy pogody (jest zawsze, często się zmienia); wyjaśnia, jakie zmiany w pogodzie zapowiadają niektóre rodzaje chmur; wyjaśnia, w jaki sposób powstają chmury i jakie zmiany w pogodzie zapowiadają; wyjaśnia, w jakich warunkach powstają opady i osady atmosferyczne; wyszukuje i internecie informacji na temat ekstremalnych zjawisk pogodowych w Polsce i na świecie; 16. Meteorolog opisuje zjawiska pogodowe 17. Odczytujemy informacje z mapy pogodowej 18. Prowadzimy obserwacje pogody odczytuje wartości temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na szkolnym termometrze i barometrze; wyjaśnia na podstawie prognozy telewizyjnej, jaka będzie pogoda następnego dnia; wybiera właściwy do przewidywanej pogody ubiór; prowadzi dziennik pogody w sposób wymienia przyrządy znajdujące się w ogródku meteorologicznym; podaje jednostki pomiaru temperatury, ciśnienia powietrza, opadów, prędkości i kierunku wiatru; odczytuje maksymalne i minimalne temperatury i inne zjawiska pogodowe na podstawie mapy pogody w prasie lub internecie; prowadzi dziennik pogody wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się obserwacje pogody na stacjach meteorologicznych; odczytuje kierunki wiatrów na mapie pogody; prowadzi dziennik pogody wyjaśnia znaczenie stacji i obserwatoriów meteorologicznych oraz sąd i satelitów meteorologicznych w prognozowaniu pogody; opisuje pogodę w swojej miejscowości za pomocą znaków meteorologicznych (synoptycznych); prowadzi bardzo starannie szczegółowy projektuje ogródek meteorologiczny na placu przyszkolnym; opracowuje mapę pogody dla Polski na podstawie opisu pogody; prowadzi dziennik pogody przez dłuższy 13

19. Pogoda zmienia się wraz z porą roku niesystematyczny, niestaranny, nie wykonuje wszystkich pomiarów i obserwacji; wyjaśnia zasadnicze różnice pogody w lecie i w zimie; podaje charakterystyczne dla każdej pory roku oznaki przyrody. w wyznaczonym okresie czasu, zapisuje podstawowe pomiary i obserwacje (temperatura powietrza, kierunek i siła wiatru, opady, stopień zachmurzenia); podaje daty rozpoczęcia czterech pór roku. w wyznaczonym okresie czasu, prowadzi dokładne zapisy stanu pogody, wymienia, np. rodzaje chmur i opadów; omawia zmiany pogody wraz z porą roku. kalendarz pogody, podsumowuje wyniki obserwacji; omawia zależności pomiędzy wysokością Słońca a długością dnia i temperaturą powietrza; wskazuje zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku. czas, podsumowuje wyniki obserwacji, przedstawia je w klasie; przedstawia charakterystyczne cechy pogody w poszczególnych porach roku na plakacie. Najbliższa okolica 1. Krajobraz i jego składniki 2. Życie w mieście i na wsi wymienia składniki krajobrazu w swojej okolicy; rozróżnia składniki przyrodnicze na ożywione i nieożywione; wskazuje cechy charakterystyczne krajobrazu miejskiego wyróżnia przyrodnicze i antropogeniczne składniki krajobrazu; omawia zalety i wady życia w mieście oraz na wsi; wyjaśnia, czym jest krajobraz; omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz; omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz; wskazuje zależności pomiędzy składnikami krajobrazu; opisuje krajobraz swojej miejscowości wskazując cechy wskazuje w krajobrazie swojej okolicy przykłady korzystnych i niekorzystnych zmian spowodowanych działalnością człowieka; tworzy materiały reklamujące własna miejscowość; 14

3. Czynniki warunkujące życie na lądzie 4. Warstwowa budowa lasu 5. Warunki panujące w różnych warstwach lasu (w tym przemysłowego) i wiejskiego; rozróżnia środowiska lądowe i wodne; podaje różnice dla tych środowisk; wyróżnia warstwy lasu; rozpoznaje niektóre drzewa występujące w lesie (dąb, sosna, brzoza, świerk); rozróżnia lasy liściaste, iglaste i mieszane; przy pomocy nauczyciela opisuje warunki panujące w lesie; wyjaśnia konieczność troski o krajobraz; wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie; zna zasady zachowania się w lesie; omawia znaczenie lasu dla ludzi; porównuje warunki panujące w lesie i poza nim; wykonuje proste obserwacje i doświadczenia w celu podaje zawody wykonywane w mieście i na wsi; omawia czynniki warunkujące życie na lądzie; dokonuje obserwacji i pomiarów temperatury, wilgotności, siły wiatru; rozpoznaje drzewa spotykane w lesie wyróżnia krzewy, krzewinki oraz drzewa; wymienia czynniki środowiska wpływające na warunki panujące w lesie, omawia przystosowania charakterystyczne oraz zalety; odnosi przystosowania organizmów do poszczególnych czynników działających na lądzie (temperatura, wiatr, woda, tlen); wyjaśnia budowę i sposoby zachowania organizmów zmieniającymi się czynnikami, np. temperaturą; omawia rolę leśnika; roślin występujących w różnych warstwach runa leśnego; opisuje warunki panujące w różnych warstwach lasu; podaje argumenty przemawiające za wyborem miejsca zamieszkania; planuje doświadczenia i obserwacje wykazujące wpływ czynników (tlenu, temperatury, wilgotności, wiatru) na życie organizmów; omawia zagrożenie lasu pożarem na skutek długotrwałej suszy; planuje doświadczenia i obserwacje, samodzielnie je wykonuje i wyciąga wnioski; 15

6. Mchy i paprocie to rośliny runa leśnego prowadzi obserwacje organizmów lasu; wyróżnia mchy i paprocie wśród roślin runa leśnego; znaczenia mchów i paproci; 7. Poznajemy grzyby prowadzi obserwacje organizmów lasu; wyjaśnia znaczenie grzybów i zwraca uwagę na ostrożność w czasie ich zbierania; zbadania warunków panujących w lesie; wyjaśnia rolę mchów w utrzymywaniu wilgotności gleby; prowadzi obserwacje przy pomocy lupy (budowa mchu, budowa liści paproci); rozpoznaje wybrane gatunki grzybów; określa rolę grzybów w lesie; organizmów do środowiska życia; pojęciami mchy, paprocie, widłaki; omawia przystosowania do środowiska życia u mchów i paproci; posługuje się pojęciami: grzyby, owocnik, grzybnia; wskazuje grzyby pasożytnicze (huba); omawia budowę grzybów kapeluszowych; rozpoznaje gatunki mchów, paproci; wymienia gatunki objęte ochroną; wyjaśnia rolę runa leśnego lasu; przygotowuje preparat z zarodni paproci i przeprowadza obserwację mikroskopową; wymienia grzyby chronione; doświadczalnie sprawdza obecność zarodników w blaszkach kapelusza pieczarki; wyjaśnia powody ochrony gatunkowej roślin runa; przygotowuje materiały (np. rośliny runa leśnego mchy i paprocie lub paprocie chronione); korzysta z różnorodnych źródeł w poszukiwaniu informacji o grzybach, tworzy własne materiały (albumy, postery, prezentacje); 8. Zwierzęta leśne prowadzi obserwacje organizmów żyjących w lesie; wymienia zwierzęta charakterystyczne dla lasu; omawia zasady bezpiecznego zachowania się w lesie; odróżnia owady i pajęczaki; podaje cechy charakterystyczne ptaków, ssaków; omawia przystosowania do środowiska życia u organizmów typowych dla lasu; pojęciami, nazywając organizmy: ssaki, ptaki, płazy, gady, bezkręgowce; podaje najważniejsze cechy ssaków, ptaków, gadów, bezkręgowców; odróżnia żmiję i zaskrońca; wymienia zagrożenia związane ze zwierzętami leśnymi; i ciekawie omawia życie organizmów zwierzęcych w środowisku leśnym; 16

9. Poznajemy rośliny żyjące na łące 10. Zwierzęta, które możemy spotkać na łące 11. Jakie rośliny są uprawiane na polach? 12. Zwierzęta żyjące na polach uprawnych 13. Rośliny to organizmy samożywne prowadzi obserwacje organizmów żyjących na łące; wyjaśnia, czym charakteryzuje się łąka; prowadzi obserwacje organizmów łąki; wymienia charakterystyczne dla tych środowisk organizmy; prowadzi obserwacje organizmów żyjących na polu; rozpoznaje podstawowe rośliny uprawiane na polu; prowadzi obserwacje organizmów; organizmów samożywnych; wyjaśnia niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą wypalanie trawy; rozpoznaje kilka gatunków roślin łąkowych; omawia przystosowania do środowiska życia u organizmów typowych łąki; wyróżnia okopowe, włókniste oleiste i zboża; pojęciami, nazywając organizmy: szkodniki; określa rolę organizmów samożywnych; pojęciami, nazywając organizmy: źdźbło, trawy; charakteryzuje warunki panujące na łące (dużo światła, brak drzew, krzewów); pojęciami, nazywając organizmy: płazy, bezkręgowce; wyjaśnia niebezpieczeństwo wynikające z wypalania trawy; pojęciami, nazywając organizmy: okopowe, włókniste, oleiste, zboża, podaje przykłady; wyjaśnia pojęcie szkodnik; wyjaśnia rolę miedzy i zadrzewień wśród pól; omawia sposób odżywiania się organizmów samożywnych; wyjaśnia budowę źdźbła przystosowanie trawy do warunków życia; stosuje zasadę ochrony zwierząt, przestrzegając zakazu wypalania traw; wymienia gatunki owadów występujących na łące; obserwuje budowę zbóż, podaje cechy różniące gatunki zbóż; omawia przystosowania do środowiska życia u organizmów typowych dla pola; omawia znaczenie procesu fotosyntezy; wyjaśnia, w jaki sposób powstaje tlen składnik powietrza; omawia warunki życia na łące, charakteryzuje trawy, rozpoznaje niektóre rośliny łąkowe; poszukuje informacji, korzysta z atlasów oraz tworzy samodzielnie materiały, np. prezentacje, postery; charakteryzuje środowisko życia i rośliny występujące na polu; wyjaśnia rolę miedzy i zadrzewień wśród pól; poszukuje informacji o owadach i ptakach żyjących na polach; wyjaśnia, na czym polega samożywność i jakie jest znaczenie procesu fotosyntezy; 17

14. Poznajemy organizmy cudzożywne 15. Zależności pokarmowe pomiędzy organizmami 16. Łańcuchy pokarmowe w środowisku lądowym 17. Rodzaje wód powierzchniowych organizmów cudzożywnych; odczytuje z sieci i łańcuchów pokarmowych podstawowe informacje; wskazuje w obrębie sieci pokarmowej łańcuchy pokarmowe; wymienia rodzaje wód występujących omawia różne sposoby odżywiania się organizmów cudzożywnych; wskazuje zależności pokarmowe na schemacie sieci pokarmowej; zapisuje zależności w postaci łańcuchów pokarmowych; opisuje wygląd zbiornika wodnego charakteryzuje grzyby i bakterie jako organizmy cudzożywne; wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych; wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych; wyjaśnia znaczenie producentów, konsumentów i reducentów; przedstawia pełny opis zbiornika doświadczalnie stwierdza wytwarzanie tlenu u roślin wodnych (moczarka) w czasie fotosyntezy; omawia zależności pomiędzy roślinami i zwierzętami na przykładzie układu ryby; opisuje rośliny wodne w akwarium; wyjaśnia znaczenie producentów, konsumentów i reducentów; omawia miejsce organizmu w łańcuchu pokarmowym; charakteryzuje sposób odżywiania się organizmu, wnioskując z jego miejsca w łańcuchu pokarmowym; przedstawia pełny opis zbiornika wodnego charakteryzuje organizmy cudzożywne, omawia samodzielnie różne sposoby zdobywania pokarmu przez organizmy cudzożywne; interpretuje schematy przedstawiające zależności pokarmowe, wyróżnia producentów, konsumentów i reducentów, podaje liczne przykłady; interpretuje łańcuchy i sieci pokarmowe; przewiduje konsekwencje masowego pojawienia się wybranych gatunków lub ich zaniku dla pozostałych organizmów sieci pokarmowej; przedstawia argumenty za i przeciw 18

18. Nad rzeką w najbliższej okolicy w najbliższej okolicy; określa kierunek, w którym płynie rzeka; wskazuje prawy i lewy brzeg rzeki; 19. Z biegiem rzeki wskazuje na mapie miejsca: początek (źródło) i ujście rzeki; odróżnia dopływy lewobrzeżne i prawobrzeżne; 20. Czynniki warunkujące życie w wodzie 21. Poznajemy rośliny wodne wymienia czynniki wpływające na Zycie organizmów wodnych; wymienia gatunki roślin wodnych i je rozpoznaje (trzcina, w najbliższej okolicy, omawia jego gospodarcze wykorzystanie; oblicza prędkość, z jaką przepływa woda w rzece; wskazuje elementy doliny rzecznej: zbocze, koryto, dno doliny; opisuje wygląd rzeki w poszczególnych jej biegach; omawia czynniki warunkujące życie w wodzie, omawia skutki braku tlenu w wodzie rozpoznaje rośliny wodne; wyróżnia strefy wodnego, jego genezę i wykorzystanie gospodarcze; bierze udział dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych; opisuje wygląd doliny rzecznej, koryta i brzegów rzeki; omawia wykorzystanie rzeki przez człowieka; omawia działalność rzeźbotwórczą rzeki w poszczególnych jej biegach; porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie; wyjaśnia wpływ różnych czynników na ilość tlenu w wodzie; charakteryzuje przystosowania roślin do życia w wodzie; w swojej okolicy, prezentuje zdjęcia lub rysunki; przedstawia konkretne argumenty w dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych; wykonuje pełny opis rzeki, jej doliny i koryta, podaje prędkość przepływu; ocenia wpływ działalności człowieka na stan czystości rzeki; wymienia formy rzeźby doliny powstałe w wyniku działalności rzeźbotwórczej rzeki; objaśnia schematy dotyczące temperatury zbiorników (jezior) i jej zależności od pór roku; pojęciem plankton w stosunku do oraz wyniki dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych w formie plakatowej; przestawia w formie metaplanu stan czystości rzeki i jej doliny; wykonuje schemat przedstawiający działalność rzeźbotwórczą rzeki oraz formy terenu powstałe w wyniku tej działalności; omawia warunki życia w wodzie, posługuje się schematami i wskazuje różnice pomiędzy środowiskiem lądowym i wodnym; przygotowuje samodzielnie ciekawe informacje o roślinach 19

22. Ryby to zwierzęta wodne 23. Różnorodność zwierząt mieszkających w wodzie 24. Łańcuchy pokarmowe w środowisku wodnym pałka wodna, grążel żółty, grzybień biały, rzęsa, moczarka); pojęciem ryby ; wymienia gatunki ryb; podaje ważne przystosowania ryby do życia w wodzie (ruch, oddychanie); pojęciem płazy ; zwierząt wodnych należących do bezkręgowców; wskazuje proste zależności pokarmowe w czasie obserwacji terenowych oraz na podstawie analizy schematu sieci pokarmowej; 25. Rozpoznajemy skały opisuje cechy fizyczne skał spotkanych w swojej okolicy; roślinności w wodzie; prowadzi obserwacje terenowe za pomocą lornetki i lupy; podaje cechy ryby; omawia sposób poruszania się i oddychania u ryb; opisuje przystosowania zwierząt wodnych, w tym bezkręgowców; analizuje sieci pokarmowe w środowisku wodnym; rozpoznaje skały typowe dla miejsca swojego zamieszkania; wskazuje rośliny poszczególnych stref kierując się kształtem liści, łodyg; wyjaśnia rolę kształtu ryby, pokrycia ciała oraz linii bocznej, a także pęcherza pławnego; omawia rozwój płazów podaje cechy kijanki; wyodrębnia łańcuchy pokarmowe z sieci pokarmowej; charakteryzuje ogniwa łańcuchów pokarmowych; wyjaśnia, w jaki sposób powstają skały; wymienia rodzaje skał występujących drobnych organizmów wodnych; wyróżnia plankton roślinny i zwierzęcy; omawia przystosowania ryby do życia w wodzie, podkreślając rolę narządów ruchu (wyróżnia płetwy parzyste i nieparzyste, je nazywa), oddychania, linii bocznej oraz pęcherza pławnego; pojęciem plankton w stosunku do drobnych organizmów wodnych; wyróżnia plankton zwierzęcy; łańcuchów, w których są organizmy wodne, lądowe i wodnolądowe; bada i opisuje cechy fizyczne skał spotykanych w przyrodzie, wodnych i je prezentuje; i ciekawie opowiada o budowie i przystosowaniu ryb do życia w wodzie, poszukuje informacji o rybach chronionych i je przedstawia; planuje obserwacje terenowe, aktywnie w nich uczestniczy i prezentuje wyniki; na podstawie obserwacji w terenie tworzy prosty model sieci pokarmowych; sporządza własną kolekcję skał; prezentuje informacje na temat minerałów; 20

wykorzystania gospodarczego skał; 26. Jak powstaje gleba? prowadzi obserwacje gleby gołym okiem i za pomocą przyrządów; 26. Obserwujemy życie organizmów związanych z glebą Człowiek a środowisko 1. Badamy stopień zanieczyszczenia powietrza 2. Badamy stopień zanieczyszczenia wody uczestniczy w obserwacji organizmów glebowych; nazywa niektóre organizmy glebowe; wskazuje przystosowania organizmów do życia (kret). wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w okolicy; wskazuje źródła zanieczyszczeń wody wyróżnia w glebie składniki ożywione i nieożywione; wyjaśnia rolę próchnicy; wyjaśnia znaczenie dżdżownic; omawia przystosowanie kreta do życia w glebie). bada doświadczalnie zanieczyszczenie powietrza; bada doświadczalnie zanieczyszczenie wody w regionie na podstawie mapy rozmieszczenia skał; omawia proces powstawania gleby, korzystając ze schematu; rozpoznaje organizmy glebowe i omawia ich rolę; omawia budowę dżdżownicy. opisuje zmiany w środowisku dotyczące powietrza, a spowodowane przez ludzi; opisuje zmiany w środowisku korzystając z gablot, zbiorów, kolekcji; omawia gospodarcze wykorzystanie różnego rodzaju skał; omawia role porostów w tworzeniu gleby; podaje przystosowania organizmów glebowych do życia, prowadzi obserwacje organizmów glebowych. ocenia zanieczyszczenie powietrza w najbliższym otoczeniu, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń; ocenia zanieczyszczenie doświadczalnie bada wpływ różnych rodzajów gleby na wzrost i rozwój roślin; omawia różne gatunki organizmów żyjących w glebie, swobodnie posługuje się pojęciami: owad, bezkręgowiec, ssak itp. wyciąga wnioski dotyczące stanu powietrza na podstawie samodzielnie zaplanowanych obserwacji i prostych doświadczeń; planuje obserwacje, 21

i gleby 3. Poszukujemy źródeł zanieczyszczenia środowiska 4. Czy zawsze dbamy o środowisko, w którym żyjemy? 5. Wszyscy możemy chronić przyrodę 6. Korzystne i niekorzystne zmiany w naszym otoczeniu i gleby; wymienia niewłaściwe zachowania ludzi prowadzące do zanieczyszczenia wody; bierze udział w obserwacjach terenowych i opisuje stan środowiska; wskazuje właściwe i niewłaściwe sposoby zachowania się ludzi, wpływające na środowisko; wymienia zachowania niewłaściwe, niszczące środowisko; uczestniczy w obserwacji zmian w otoczeniu, wyjaśnia i gleby, prowadzi obserwacje zmian spowodowanych zanieczyszczeniem gleby i wody; wskazuje przyczyny zanieczyszczenia środowiska zaobserwowane w czasie zajęć w terenie; dostrzega i wyjaśnia wpływ codziennych zachowań na stan środowiska; proponuje sposoby zachowań ludzi sprzyjające środowisku przyrodniczemu; prowadzi obserwacje dotyczące zmian w środowisku w terenie dotyczące gleby i wody, spowodowane przez ludzi; opisuje zmiany w środowisku spowodowane przez ludzi; odczytuje informacje i je interpretuje, np. odczytuje z diagramu informacje o zużyciu prądu; oszczędzania wody, prądu, rozwiązywania problemów odpadów, transportu oraz właściwych zachowań konsumenckich; wykazuje właściwe nawyki sprzyjające środowisku przyrodniczemu; pozytywnego i negatywnego wpływu najbliższego otoczenia, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń; aktywnie włącza się w ocenę stanu środowiska, proponując obserwacje i doświadczenia; odczytuje informacje o wpływie na środowisko zawarte na etykietach produktów; zachowań właściwych, sprzyjających środowisku; dokonuje oceny stanu środowiska i działań ludzi; przeprowadza je i wyciąga wnioski; ocenia stan zanieczyszczenia okolicy i proponuje środki zaradcze; proponuje rozwiązania problemu zanieczyszczenia środowiska, wynikające z obserwacji terenowych; prawidłowo ocenia postępowanie ludzi w stosunku do środowiska, wskazuje zachowania niewłaściwe i im zapobiega (uświadamia, wyjaśnia); przedstawia propozycje działań zmierzających do zapobiegania niszczeniu środowiska; ocenia zmiany zachodzące w otoczeniu pod 22

7. Nasze zdrowie zależy od środowiska 8. Hałas jest niebezpieczny dla zdrowia znaczenie niektórych; ludzi na otoczenie; względem ich skutków dla środowiska; omawia wpływ dostrzega zagrożenia analizuje niekorzystnych zmian chorób wywołanych środowiska na zdrowie; ze strony czynników i przedstawia dotyczących zdrowia przez czynniki wyjaśnia, jak chronić środowiskowych dla pozytywny i negatywny wywołane wpływem środowiska i wskazuje skórę w czasie zdrowia i je opisuje; wpływ środowiska na środowiska; przyczyny ich opalania; zdrowie ludzi; zachowuje się powstania; bezpiecznie w czasie opalania; wskazuje objawy choroby powstające pod wpływem hałasu. wyjaśnia wpływ hałasu na zdrowie ludzi; odczytuje informacje o natężeniu hałasu z tablic. chorób wywołanych przez hałas. wskazuje miejsca bardzo hałaśliwe i takie, w których panuje cisza. tworzy własne materiały, np. ulotki mówiące o zagrożeniu hałasem, wyjaśnia wpływ hałasu na zdrowie ludzi. 23