PRZYRODA kl. IV - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny: OCENA DOBRA Uczeń: OCENA DOSTATECZNA Uczeń:

Transkrypt

1 PRZYRODA kl. IV - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny: TEMAT (rozumiany jako lekcja) OCENA DOPUSZCZAJĄCA OCENA DOSTATECZNA OCENA DOBRA OCENA BARDZO DOBRA OCENA CELUJĄCA JA I MOJE OTOCZENIE 1. Przyroda to ważny przedmiot szkolny 2. Bezpieczeństwo w pracowni przyrodniczej 3. Czynniki wpływające na nasze samopoczucie 4. Jak wyrażać swoje emocje? wyjaśnia, czym będzie się zajmował się na lekcjach przyrody; wymienia zasady obowiązujące w pracowni; stosuje zasady zapisane w regulaminie pracowni; nazywa czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie; wyjaśnia, jak poradzić sobie ze złością czy gniewem, nie zachowując się agresywnie; omawia przyrodę jako zbiór elementów (organizmy, przyroda nieożywiona); wskazuje zachowania zagrażające bezpieczeństwu w czasie zajęć przyrody i potrafi im zapobiegać; wykazuje zachowania empatyczne; pomaga w trudnych szkolnych sytuacjach swoim kolegom (np. gdy kolega źle się czuje); nazywa emocje i podaje sposoby ich wyrażania; korzysta z różnych źródeł wiedzy; efektywnie się uczy, stosuje zasady uczenia się; omawia zasady zapisane w regulaminie pracowni; podaje sposoby zmniejszania wpływu czynników negatywnych; planuje sposoby poprawienia nastroju, np. mamie, babci; wyraża emocje we właściwy i bezpieczny sposób; określa odpowiednie sposoby okazywania uczuć, zwłaszcza negatywnych; wyjaśnia, czym zajmują się nauki przyrodnicze; właściwie reaguje, gdy jest w sytuacji zagrażającej uczniom (np. nie wchodzi do pracowni bez opieki, nie wyjmuje zwierząt hodowanych z klatek); pojęciami: samopoczucie, emocje, empatia; omawia sytuacje szkolne ze wskazaniem i nazwaniem przeżywanych emocji; wskazuje zastosowania wiedzy przyrodniczej w życiu; wyjaśnia i rozwija zapisy znajdujące się w regulaminie pracowni; poprzez działanie wpływa na samopoczucie swoje i innych (pociesza, doradza, cieszy się z sukcesów innych); wskazujące na możliwości unikania negatywnych emocji;

2 5. O swój organizm trzeba dbać? 6. Zdrowe odżywianie zapobiega chorobom 7. Każdy z nas może osiągać sukcesy w szkole 8. Zasady prawidłowego uczenia się 9. Planowanie zajęć w ciągu dnia to ważna umiejętność wyjaśnia rolę odpoczynku, w tym snu, dla zdrowia; wybiera właściwy sposób wypoczywania; stosuje zasady bezpiecznego wypoczynku; wymienia posiłki i określa czas spożywania tych posiłków; wskazuje sukcesy swoje i kolegów; wymienia podstawowe zasady pomagające w nauce; organizuje swoje miejsce pracy (utrzymuje porządek na biurku); właściwie ustawia źródło światła na swoim biurku; informacje z planu lekcji; informacje z linii czasu dotyczące aktywności dobowej człowieka; uzasadnia wybór sposobu wypoczywania; wyjaśnia rolę śniadania i innych posiłków w prawidłowym odżywianiu; wyjaśnia, na czym może polegać sukces w szkole; stosuje zasady ułatwiające naukę; informacje z różnych planów; wyjaśnia, czym jest cykl aktywności dobowej człowieka; obserwuje liczbę oddechów w czasie odpoczynku i po wysiłku, oblicza liczbę oddechów; dobiera pokarmy na podstawie kryterium swojego zdrowia; podkreśla różnorodne sukcesy odnoszone w szkole przez uczniów; utrzymuje porządek i organizuje miejsce pracy w czasie nauki; określa czynniki utrudniające naukę, np. w czasie lekcji; korzysta z różnych rodzajów planów; informacje zapisane w postaci linii taśmy czasu; stosuje zasady prawidłowego żywienia; informacje z piramidy pokarmowej; wyjaśnia, czym jest kaloria; omawia obowiązki ucznia w szkole oraz jego prawa; przedstawia drogę ucznia do sukcesu szkolnego; organizuje kącik nauki; wyjaśnia, czym jest motywacja; planów długoterminowych i krótkoterminowych; dokonuje obserwacji liczby oddechów w zależności od wysiłku, wyciąga wnioski z obserwacji; oblicza z pomocą odpowiednich tabel, jaki wysiłek jest potrzebny do spalenia energii, którą daje np. zjedzenie jednego pączka; formułuje rady, które pozwolą osiągnąć sukces szkolny; wskazuje czynniki wpływające pozytywnie na motywację ucznia; swój kalendarz w celu planowania zajęć i wolnego czasu;

3 10. Zaplanuj swój czas pracy i odpoczynku 11. Przyrodę poznajemy przy pomocy zmysłów 14. Jak prowadzić przyrodnicze? 15. Przeprowadzamy proste przy pomocy różnych przyrządów planuje swoje zajęcia, korzystając z rad dorosłych; zachowuje bezpieczeństwo w czasie obserwacji i doświadczeń; wymienia narządy zmysłów; podaje sposoby zachowania się podczas obserwacji; dokonuje prostych obserwacji przy pomocy przyrządów, korzystając z rad nauczyciela; planuje swoje zajęcia; nazywa zmysły i wskazuje ich umiejscowienie, stosując schematy oraz modele; identyfikuje sytuacje zagrażające (np. nie wącha substancji nieznanych i ich nie próbuje); wymienia przyrządy pozwalające na obiektów bardzo małych lub oddalonych; korzysta z lupy i lornetki w czasie obserwacji; wybiera obiekt obserwacji i dokonuje obserwacji gołym okiem i przy pomocy właściwego przyrządu (lupy, lornetki); uwzględnia w planowaniu czas na pracę i wypoczynek; wyjaśnia rolę zmysłów w poznawaniu przyrody; wyjaśnia szczególną rolę wzroku; zastosowania lupy, lornetki, mikroskopu; omawia zasady obserwacji i notowania wyników; wykonuje prosty rysunek z przeprowadzonych obserwacji (wygląd kory wybranego drzewa, układ gałęzi); wykorzystuje różne sposoby notowania; wymienia korzyści wynikające z planowania; bada doświadczalnie rolę zmysłów w odbieraniu różnych informacji; charakteryzuje zmysł smaku dzięki obserwacji lub wykonaniu prostego doświadczenia; wyjaśnia działanie przyrządów optycznych; wskazuje części przyrządów optycznych; planuje obserwację przy pomocy lupy i lornetki; planuje sposób notowania wyników; regularnie planuje swój czas pracy i odpoczynku; wyciąga wnioski z doświadczeń; omawia budowę i zastosowanie przyrządów optycznych; przy pomocy lupy, lornetki; wykonuje rysunki ilustrujące obserwowane obiekty; omawia obserwację i przedstawia jej wyniki;

4 16. Uczymy się obserwować przy pomocy mikroskopu przy pomocy nauczyciela dokonuje obserwacji mikroskopowej; przygotowuje mikroskop do obserwacji; wykonuje proste preparaty mikroskopowe; podaje nazwy istotnych części mikroskopu (okular, obiektyw, stolik, śruba); nazywa sprzęt potrzebny do wykonania preparatu; oblicza powiększenie mikroskopu; analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); i sprawnie dokonuje obserwacji mikroskopowej i notuje wyniki; interpretuje obraz mikroskopowy; 17. Przeprowadzamy proste mikroskopowe 18. Rośliny hodowane przez człowieka 19. Poznajemy rośliny występujące w naszym otoczeniu wykonuje preparaty przy pomocy nauczyciela; wymienia przykłady świadczące o ważnej roli roślin w otoczeniu człowieka; wymienia czynniki wpływające na życie roślin; właściwie (bezpiecznie) się zachowuje w trakcie pielęgnacji roślin trujących; przygotowuje mikroskop do obserwacji; wykonuje proste preparaty mikroskopowe; omawia wymagania życiowe roślin; pielęgnuje rośliny, zachowując zasady bezpieczeństwa; rozpoznaje rośliny zawierające substancje szkodliwe i trujące; analizuje obraz mikroskopowy korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); wyjaśnia rolę roślin w życiu ludzi; omawia sposób przesadzania rośliny; wymienia rośliny zielarski, wskazuje ich zastosowanie, wymienia rośliny przyprawowe, z łatwością analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; bezbłędnie wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); zależności zwierzęcych i ludzi od roślin; wyjaśnia, kiedy trzeba przesadzać rośliny; korzysta z atlasów, aby zdobyć informacje o hodowanych roślinach; i sprawnie dokonuje obserwacji mikroskopowej i notuje wyniki; interpretuje obraz mikroskopowy; włącza się w pracę pielęgnacyjną przy hodowlach doniczkowych; przesadza rośliny; tworzy swoją kolekcje roślin doniczkowych; tworzy tematyczne albumy o roślinach

5 20. Zakładamy hodowlę rośliny doniczkowej 21. Zwierzęta hodowane przez człowieka 22. Jak zadbać o zwierzęta domowe wyjaśnia, czym są zioła i przyprawy wytwarzane z roślin; sadzi roślinę i pielęgnuje ją; nazywa zwierzęta hodowane w pracowni; właściwie reaguje w czasie zagrożenia atakiem psa; prezentuje postawę ochronną przed atakiem psa; wymienia zwierzęta domowe. przesadza lub sadzi roślinę doniczkową; pielęgnuje roślinę; opowiada o zwierzętach hodowanych w pracowni; odpowiedzialnie zajmuje się zwierzętami, które są pod opieką, lecz zawsze zachowuje się ostrożnie i bezpiecznie; zwierząt hodowlanych i wyjaśnia przyczyny prowadzenia hodowli. wskazuje ich zastosowanie; przedstawia informacje o posadzonych roślinach; pomaga w pielęgnacji hodowli zwierzęcych; korzysta z atlasów zwierząt w celu uzyskania informacji o hodowanych zwierzętach; omawia sposób opieki nad zwierzętami domowymi; wyjaśnia, czym zajmuje się weterynarz; przedmiotów potrzebnych hodowcy, np. psa. tworzy kolekcje roślin doniczkowych; angażuje się w prace porządkowe przy hodowlach zwierzęcych; wykazuje właściwą postawę (odpowiedzialność, systematyczność); gromadzi informacje o hodowanych zwierzętach i je prezentuje; omawia przyczyny i konieczność opieki nad zwierzętami domowymi; lub prezentacje, np. zioła w naszej kuchni; opisuje rośliny, tworząc metryczki na tabliczkach;, pod nadzorem nauczyciela, prowadzi hodowlę, zachowuje zasady bezpieczeństwa; zeszyt hodowli z notatkami; tworzy ulotki mówiące o właściwej opiece nad zwierzętami; propaguje właściwe zachowanie wobec bezpańskich psów i kotów. ORIENTUJĘ SIĘ W TERENIE 1. Widnokrąg i kierunki widnokręgu wskazuje widnokrąg w terenie; wyjaśnia, że widnokrąg ma kształt wyjaśnia, dlaczego widnokrąg się sprawnie określa kierunki główne układa dyktando

6 2. 3. Wyznaczamy kierunki widnokręgu 4. Widoma wędrówka Słońca nad widnokręgiem 5. Do czego potrzebny jest plan miasta? wyjaśnia, co oznacza pozorne zetknięcie się nieba z ziemią; określa kierunki główne widnokręgu; stosuje polskie oznaczenia literowe głównych kierunków; wyznacza kierunek północny przy pomocy kompasu; wyznacza kierunek północny według Słońca w południe; dostrzega zmiany długości cienia w ciągu dnia; wyjaśnia, że Słońce góruje w Polsce po południowej stronie nieba; odnajduje na planie miejsce obserwacji; nazwy koła; wyjaśnia pojęcie linii widnokręgu (horyzontu); określa kierunki główne i pośrednie widnokręgu; stosuje polskie oznaczenia kierunków głównych i pośrednich; wyznacza główne kierunki geograficzne przy pomocy kompasu; wykonuje kolejne czynności podczas wyznaczania kierunku północnego za pomocą gnomonu; wskazuje kierunek widomej wędrówki Słońca nad widnokręgiem; formułuje prawidłowości dotyczące zmian długości cienia w ciągu dnia; orientuje plan według charakterystycznych powiększa; stosuje angielskie oznaczenia kierunków głównych i pośrednich; wyznacza kierunki główne i pośrednie za pomocą kompasu, określa położenie wybranych obiektów na widnokręgu za pomocą kierunków; wyznacza orientacyjnie kierunki na podstawie obserwacji przyrody; wskazuje kierunki widnokręgu, w których Słońce wschodzi, zachodzi i góruje; dostrzega zależność długości cienia od wysokości Słońca w czasie widomej wędrówki nad widnokręgiem; podaje kierunki przebiegu ulic na planie; i pośrednie (w dyktandzie kierunkowym); sprawnie określa wzajemne położenie obiektów na widnokręgu za pomocą kierunków; wyznacza kierunki przy pomocy gnomonu przenośnego; wyznacza kierunki za pomocą zegarka; omawia na podstawie rysunku zmiany w widomej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku; ustala trasę wędrówki po mieście z podaniem kierunkowe i prezentuje je w klasie; samodzielne gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy i gwiazdy polarnej w różnych porach roku, zapisuje wnioski; przestawia na rysunku zmiany zachodzące w widomej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku; przewodzi grupie kolegów w wędrówce z planem po mieście

7 6. Jak korzystać z mapy topograficznej? 7. Określamy odległości przy pomocy podziałki liniowej mapy 8. 9.Wędrujemy z planem i mapą szukanych ulic na planie; przestawia trasę dotarcia do szukanej ulicy z miejsca obserwacji; orientuje mapę za pomocą kompasu; wskazuje w terenie i na mapie obiekty położone na północ i południe od miejsca obserwacji; odległość na podziałce liniowej; mierzy przy pomocy cyrkla (kroczka) długość odcinka na mapie mniejszego od podziałki liniowej i odczytuje jego odległość rzeczywistą; orientuje plan lub mapę w terenie; odnajduje na mapie najbardziej charakterystyczne obiekty mijane na trasie; obiektów w terenie; odnajduje obiekty na planie, np. ulice, place, zabytki; wskazuje w terenie i na mapie obiekty położone w różnych kierunkach od miejsca obserwacji; informacje z mapy za pomocą znaków topograficznych; mierzy przy pomocy cyrkla (kroczka) długość odcinka na mapie większego od podziałki liniowej i odczytuje jego odległość rzeczywistą; odnajduje na mapie większość obiektów mijanych na trasie; oblicza długość poszczególnych odcinków trasy przy pomocy podziałki liniowej; określa za pomocą kierunków położenie wybranych obiektów na planie w stosunku do miejsca obserwacji; określa wzajemne położenie obiektów na mapie i porównuje je z obserwacjami w terenie; mierzy długość dowolnego odcinka na mapie przy pomocy paska kratkowanego papieru lub nitki i odczytuje jego odległość rzeczywistą przy pomocy podziałki liniowej; identyfikuje obiekty w terenie na podstawie mapy; oblicza długość całej trasy na podstawie mapy; kierunków; opisuje okolicę na podstawie mapy topograficznej; typowymi znakami topograficznymi do przedstawiania informacji na planie; mierzy na mapie dowolnym sposobem długość trasy wędrówki i odczytuje jej długość rzeczywistą przy pomocy podziałki liniowej planuje trasę wycieczki na podstawie mapy, oblicza czas wędrówki, opisuje trasę wycieczki; sporządza szkic własnej okolicy przy pomocy znaków topograficznych; opracowuje instrukcję pomiaru odległości na mapie różnymi sposobami; opracowuje instrukcję określania odległości rzeczywistych przy pomocy podziałki liniowej; przygotowuje wystawę po zakończeniu wycieczki: sporządza dokładny plan wędrówki na podstawie mapy, opisuje obiekty spotkane na trasie, przedstawia zebrane

8 Wykonujemy pomiary odległości i wysokości w terenie 12. Wypukłe i wklęsłe formy terenu 13. Jak przedstawiamy formy terenu na mapie poziomicowej? mierzy odległość w terenie przy pomocy taśmy mierniczej; wyznacza średnią długość swojego kroku; dokonuje pomiaru odległości za pomocą kroku; rozpoznaje na ilustracjach i w terenie wypukłe i wklęsłe formy terenu; wskazuje poziomice na mapie; wysokości bezwzględne punktów położonych na poziomicach. szacuje odległości porównując je ze sobą i ze znaną odległością, np. długością własnej ulicy lub boiska; odmierza wysokości co 1 m przy pomocy szkolnego niwelatora i zaznacza je na pagórku; rozróżnia na podstawie opisu (wysokości względnych) pagórek, wzgórze i górę; wymienia elementy pagórka; wskazuje na modelu pagórka stok stromy i łagodny; orientacyjne wysokości bezwzględne punktów położonych między poziomicami; rozpoznaje na mapie poziomicowej formy wklęsłe i wypukłe, oblicza wysokość względną wzniesienia oblicza wysokość pagórka na podstawie pomiarów niwelatora i łaty mierniczej; wskazuje na modelu strome i łagodne zbocze doliny; wykonuje dowolny model pagórka; rozpoznaje stok stromy i łagodny, zbocze strome i łagodne na podstawie rysunków poziomicowych. określa kolejność wykonywanych czynności podczas pomiaru wysokości względnej pagórka; szacuje wysokości względne obiektów w terenie na podstawie porównywania, np. z wysokością kondygnacji; wykonuje model pagórka zgodnie z opisem; wykonuje dowolny model doliny rzecznej rozpoznaje na mapie poziomicowej pagórek, wzgórze i górę; przedstawia rysunek poziomicowy pagórka zgodnie z opisem. okazy przyrodnicze, fotografie, rysunki itp.; podaje sposoby określania wysokości budynków, drzew, masztów itp.; wykonuje modele innych form terenu, np. wulkanu, kotliny, wąwozu; przygotowuje plakat przedstawiający formy terenu w najbliższej okolicy i ich genezę; przedstawia rysunek poziomicowy różnych form terenu zgodnie z opisem.

9 na podstawie mapy poziomicowej. OBSERWACJE, DOŚWIADCZENIA PRZYRODNICZE I MODELOWANIE 1. Prowadzimy rozwoju fasoli 2. Rośliny jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie 3. Trzy stany skupienia wody 4. Woda może zmieniać stan skupienia obserwuje kiełkowanie nasion; wymienia przykłady roślin jednorocznych, wieloletnich; wymienia trzy stany skupienia wody, podaje przykłady; wymienia nazwy przemian wody, korzystając ze schematu omawia przemiany wody hodowlę fasoli; omawia, korzystając ze schematycznego rysunku, rozwój roślin dwuletnich i wieloletnich; rozróżnia i opisuje stany skupienia wody; wskazuje przykłady przemian stanu skupienia wody obserwowane w przyrodzie wyróżnia zawiązek korzenia, łodygi i liści w nasieniu fasoli; wyjaśnia role liścieni; omawia wzrost i rozwój rośliny jednorocznej, dwuletniej i wieloletniej; pojęciem bylina, pęd, kiełkowanie; występowania wody w różnych stanach skupienia w naturalnych warunkach; wykonuje proste doświadczenia wykazujące przemiany stanu skupienia wody; termometrem (odczytuje temperaturę wrzenia i topnienia); wykonuje rysunek dokumentujący obserwację kiełkującego nasienia fasoli; wyjaśnia, czym jest okres wegetacji u roślin; bada właściwości wody w różnych stanach skupienia (temperatura, kształt); wyjaśnia zmiany stanów skupienia wody w zależności od temperatury; wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania; notatki w czasie hodowli fasoli; analizuje i samodzielnie wykonuje schematy przedstawiające rozwój roślin; omawia stany skupienia wody, posługując się przykładami; planuje doświadczenie ilustrujące parowanie, skraplanie, topnienie czy wrzenie, omawia je i wyciąga wnioski;

10 5. Materia jest zbudowana z drobin wskazuje na schematach ciała stałe, ciecze i gazy; pojęciem drobina; wyjaśnia pojęcie substancja, podając, że jest ona zbudowana z takich samych drobin; omawia budowę ciał stałych cieczy i gazów; tworzy modele ciał stałych, cieczy i gazów; prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające z ułożenia drobin; wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych (kształt, ściśliwość); 6. Poznajemy budowę różnych substancji (ciał stałych, cieczy i gazów) 7. Poznajemy mieszaniny 8. Ruch drobin w gazach 9. Ruch drobin w cieczach substancji w różnych stanach skupienia; mieszanin; podaje przykład przemieszczenia się drobin w gazie (zapach); przemieszczania się drobin w cieczach; omawia cechy poznawanych substancji; odróżnia substancje od mieszanin substancji; omawia przykłady ruchu drobin w gazach; omawia przykłady ruchu drobin w cieczach; prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające z ułożenia drobin; wyjaśnia pojęcie mieszanina substancji, posługując się pojęciem drobiny różnych substancji ; tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji; tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji w cieczy; omawia dyfuzję w cieczach na wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych (kształt, ściśliwość); doświadczalnie bada ściśliwość gazów, cieczy i ciał stałych; tworzy modele substancji i mieszanin substancji; wyjaśnia zjawisko rozprzestrzeniania się drobin w gazach; wyjaśnia, co nazywamy dyfuzją; doświadczalnie sprawdza rozprzestrzenianie się drobin atramentu w wodzie; omawia znaczenie zjawiska dyfuzji; wykorzystania właściwości substancji w różnych stanach skupienia; rozpoznaje mieszaniny jednorodne i niejednorodne; pojęciem roztwór ; wyjaśnia znaczenie nadawania zapachu niektórym gazom (np. gaz spalany w kuchence); wykonuje doświadczenia, stawia hipotezy i wyciąga wnioski;

11 przykładach; 10. Rozszerzalność cieplna ciał stałych 11. Znaczenie zjawiska rozszerzalności cieplnej 12. Powietrze tworzy atmosferę Ziemi wyjaśnia skutki rozszerzalności cieplnej ciał stałych na przykładzie szyn i przewodów elektrycznych; wyjaśnia rozszerzalność gazów na przykładzie wypełnionego gazem balonika, poddanego działaniu różnych temperatur; wyjaśnia, że powietrze jest mieszaniną gazów; wymienia przynajmniej jeden składnik powierza; wyjaśnia znaczenie powietrza dla życia człowieka; ilustrujące rozszerzalność cieplną ciał stałych, w życiu codziennym; wyjaśnia obserwowane doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną substancji; podaje uproszczony skład powietrza (tlen, dwutlenek węgla, azot); wyjaśnia istnienie powietrza na podstawie doświadczenia ze strzykawką i tłoczkiem; wykonuje proste doświadczenia wykazujące istnienie zjawiska rozszerzalności cieplnej; wykonuje proste doświadczenia wykazujące istnienie zjawiska rozszerzalności cieplnej; omawia cechy powietrza na podstawie przeprowadzanych doświadczeń; wyjaśnia obserwowane doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną substancji; wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej, posługując się schematami i modelami; wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej posługując się schematami i modelami; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego; proponuje doświadczenia dowodzące istnienia powietrza; wykazuje znaczenie powietrza dla żywych; planuje doświadczenia, podaje przykłady i wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej; ilustrujące rozszerzalność cieplną, cieczy i gazów w życiu codziennym; przeprowadza proponowane przez siebie doświadczenie wykazujące istnienie powietrza, opisuje wynik; 13. Jak wykazać istnienie ciśnienie atmosferycznego? wyjaśnia, że powietrze wywiera ciśnienie na powierzchnię Ziemi i na wszystkie ciała, omawia wynik doświadczenia wykazującego istnienie ciśnienia atmosferycznego; wyjaśnia zależność ciśnienia atmosferycznego od wysokości n.p.m.; wyjaśnia, dlaczego ciśnienie zmniejsza się wraz z wysokością n.p.m.; proponuje własne doświadczenie wykazujące istnienie ciśnienia

12 które otacza; atmosferycznego; 14. Poziomy i pionowy ruch powietrza 15. Obserwujemy zmiany pogody wyjaśnia na podstawie obserwacji, że powietrze ciepłe wydostaję się z pomieszczenia górą, a zimne wchodzi dołem; buduje prosty wiatromierz; ocenia, kiedy wiatr jest silny, a kiedy słaby na podstawie obserwacji przyrody i za pomocą prostego wiatromierza; opisuje pogodę za oknem; wymienia opady typowe dla pory ciepłej i chłodnej w Polsce; wyjaśnia, dlaczego powietrze ciepłe wznosi się, a zimne opada; wyjaśnia, czym jest wiatr; ocenia siłę wiatru, korzystając ze skali Beauforta; wyjaśnia, co to jest pogoda; wymienia elementy pogody; formułuje prawidłowość dotyczącą zależności między ciśnieniem i temperaturą powietrza; wyjaśnia, dlaczego powstaje wiatr; wymienia główne cechy pogody (jest zawsze, często się zmienia); wyjaśnia, jakie zmiany w pogodzie zapowiadają niektóre rodzaje chmur; wyjaśnia mechanizm powstawania pionowych ruchów powietrza; wskazuje niż baryczny i kierunek wiatru na rysunku przedstawiającym wyż; wyjaśnia, w jaki sposób powstają chmury i jakie zmiany w pogodzie zapowiadają; wyjaśnia, w jakich warunkach powstają opady i osady atmosferyczne; wskazuje przykłady wykorzystania pionowych ruchów powietrza przez organizmy żywe, w tym człowieka; wyszukuje i internecie informacji na temat ekstremalnych zjawisk pogodowych w Polsce i na świecie; 16. Meteorolog opisuje zjawiska pogodowe wartości temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na szkolnym termometrze i barometrze; wymienia przyrządy znajdujące się w ogródku meteorologicznym; podaje jednostki pomiaru temperatury, ciśnienia powietrza, opadów, prędkości i kierunku wiatru; wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się pogody na stacjach meteorologicznych; wyjaśnia znaczenie stacji i obserwatoriów meteorologicznych oraz sąd i satelitów meteorologicznych w prognozowaniu pogody; projektuje ogródek meteorologiczny na placu przyszkolnym;

13 17. Odczytujemy informacje z mapy pogodowej 18. Prowadzimy pogody 19. Pogoda zmienia się wraz z porą roku wyjaśnia na podstawie prognozy telewizyjnej, jaka będzie pogoda następnego dnia; wybiera właściwy do przewidywanej pogody ubiór; dziennik pogody w sposób niesystematyczny, niestaranny, nie wykonuje wszystkich pomiarów i obserwacji; wyjaśnia zasadnicze różnice pogody w lecie i w zimie; podaje charakterystyczne dla każdej pory roku oznaki przyrody. maksymalne i minimalne temperatury i inne zjawiska pogodowe na podstawie mapy pogody w prasie lub internecie; dziennik pogody w wyznaczonym okresie czasu, zapisuje podstawowe pomiary i (temperatura powietrza, kierunek i siła wiatru, opady, stopień zachmurzenia); podaje daty rozpoczęcia czterech pór roku. kierunki wiatrów na mapie pogody; dziennik pogody w wyznaczonym okresie czasu, prowadzi dokładne zapisy stanu pogody, wymienia, np. rodzaje chmur i opadów; omawia zmiany pogody wraz z porą roku. opisuje pogodę w swojej miejscowości za pomocą znaków meteorologicznych (synoptycznych); bardzo starannie szczegółowy kalendarz pogody, podsumowuje wyniki obserwacji; omawia zależności pomiędzy wysokością Słońca a długością dnia i temperaturą powietrza; wskazuje zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku. opracowuje mapę pogody dla Polski na podstawie opisu pogody; dziennik pogody przez dłuższy czas, podsumowuje wyniki obserwacji, przedstawia je w klasie; przedstawia charakterystyczne cechy pogody w poszczególnych porach roku na plakacie. NAJBLIŻSZA OKOLICA

14 1. Krajobraz i jego składniki 2. Życie w mieście i na wsi 3. Czynniki warunkujące życie na lądzie 4. Warstwowa budowa lasu wymienia składniki krajobrazu w swojej okolicy; rozróżnia składniki przyrodnicze na ożywione i nieożywione; wskazuje cechy charakterystyczne krajobrazu miejskiego (w tym przemysłowego) i wiejskiego; rozróżnia środowiska lądowe i wodne; podaje różnice dla tych środowisk; wyróżnia warstwy lasu; rozpoznaje niektóre drzewa występujące w lesie (dąb, sosna, brzoza, świerk); wyróżnia przyrodnicze i antropogeniczne składniki krajobrazu; omawia zalety i wady życia w mieście oraz na wsi; wyjaśnia konieczność troski o krajobraz; wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie; zna zasady zachowania się w lesie; omawia znaczenie lasu dla ludzi; wyjaśnia, czym jest krajobraz; omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz; omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz; podaje zawody wykonywane w mieście i na wsi; omawia czynniki warunkujące życie na lądzie; dokonuje obserwacji i pomiarów temperatury, wilgotności, siły wiatru; rozpoznaje drzewa spotykane w lesie wyróżnia krzewy, krzewinki oraz drzewa; wskazuje zależności pomiędzy składnikami krajobrazu; opisuje krajobraz swojej miejscowości wskazując cechy charakterystyczne oraz zalety; odnosi przystosowania do poszczególnych czynników działających na lądzie (temperatura, wiatr, woda, tlen); wyjaśnia budowę i sposoby zachowania zmieniającymi się czynnikami, np. temperaturą; omawia rolę leśnika; roślin występujących w różnych warstwach runa leśnego; wskazuje w krajobrazie swojej okolicy przykłady korzystnych i niekorzystnych zmian spowodowanych działalnością człowieka; tworzy materiały reklamujące własna miejscowość; podaje argumenty przemawiające za wyborem miejsca zamieszkania; planuje doświadczenia i wykazujące wpływ czynników (tlenu, temperatury, wilgotności, wiatru) na życie ; omawia zagrożenie lasu pożarem na skutek długotrwałej suszy;

15 5. Warunki panujące w różnych warstwach lasu 6. Mchy i paprocie to rośliny runa leśnego rozróżnia lasy liściaste, iglaste i mieszane; przy pomocy nauczyciela opisuje warunki panujące w lesie; lasu; wyróżnia mchy i paprocie wśród roślin runa leśnego; znaczenia mchów i paproci; 7. Poznajemy grzyby lasu; wyjaśnia znaczenie grzybów i zwraca uwagę na ostrożność w czasie ich zbierania; 8. Zwierzęta leśne żyjących w lesie; porównuje warunki panujące w lesie i poza nim; wykonuje proste i doświadczenia w celu zbadania warunków panujących w lesie; wyjaśnia rolę mchów w utrzymywaniu wilgotności gleby; przy pomocy lupy (budowa mchu, budowa liści paproci); rozpoznaje wybrane gatunki grzybów; określa rolę grzybów w lesie; odróżnia owady i pajęczaki; podaje cechy charakterystyczne wymienia czynniki środowiska wpływające na warunki panujące w lesie, omawia przystosowania do środowiska życia; pojęciami mchy, paprocie, widłaki; omawia przystosowania do środowiska życia u mchów i paproci; posługuje się pojęciami: grzyby, owocnik, grzybnia; wskazuje grzyby pasożytnicze (huba); omawia budowę grzybów kapeluszowych; pojęciami, nazywając organizmy: ssaki, ptaki, płazy, gady, opisuje warunki panujące w różnych warstwach lasu; rozpoznaje gatunki mchów, paproci; wymienia gatunki objęte ochroną; wyjaśnia rolę runa leśnego lasu; przygotowuje preparat z zarodni paproci i przeprowadza obserwację mikroskopową; wymienia grzyby chronione; doświadczalnie sprawdza obecność zarodników w blaszkach kapelusza pieczarki; odróżnia żmiję i zaskrońca; wymienia zagrożenia związane planuje doświadczenia i, samodzielnie je wykonuje i wyciąga wnioski; wyjaśnia powody ochrony gatunkowej roślin runa; przygotowuje materiały (np. rośliny runa leśnego mchy i paprocie lub paprocie chronione); korzysta z różnorodnych źródeł w poszukiwaniu informacji o grzybach, tworzy własne materiały (albumy, postery, prezentacje); i ciekawie omawia życie zwierzęcych

16 9. Poznajemy rośliny żyjące na łące 10. Zwierzęta, które możemy spotkać na łące 11. Jakie rośliny są uprawiane na polach? 12. Zwierzęta żyjące na polach uprawnych wymienia zwierzęta charakterystyczne dla lasu; omawia zasady bezpiecznego zachowania się w lesie; żyjących na łące; wyjaśnia, czym charakteryzuje się łąka; łąki; wymienia charakterystyczne dla tych środowisk organizmy; żyjących na polu; rozpoznaje podstawowe rośliny uprawiane na polu; ; ptaków, ssaków; omawia przystosowania do środowiska życia u typowych dla lasu; wyjaśnia niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą wypalanie trawy; rozpoznaje kilka gatunków roślin łąkowych; omawia przystosowania do środowiska życia u typowych łąki; wyróżnia okopowe, włókniste oleiste i zboża; pojęciami, nazywając organizmy: szkodniki; bezkręgowce; podaje najważniejsze cechy ssaków, ptaków, gadów, bezkręgowców; pojęciami, nazywając organizmy: źdźbło, trawy; charakteryzuje warunki panujące na łące (dużo światła, brak drzew, krzewów); pojęciami, nazywając organizmy: płazy, bezkręgowce; wyjaśnia niebezpieczeństwo wynikające z wypalania trawy; pojęciami, nazywając organizmy: okopowe, włókniste, oleiste, zboża, podaje przykłady; wyjaśnia pojęcie szkodnik; wyjaśnia rolę miedzy i zadrzewień wśród pól; ze zwierzętami leśnymi; wyjaśnia budowę źdźbła przystosowanie trawy do warunków życia; stosuje zasadę ochrony zwierząt, przestrzegając zakazu wypalania traw; wymienia gatunki owadów występujących na łące; obserwuje budowę zbóż, podaje cechy różniące gatunki zbóż; omawia przystosowania do środowiska życia u typowych dla pola; w środowisku leśnym; omawia warunki życia na łące, charakteryzuje trawy, rozpoznaje niektóre rośliny łąkowe; poszukuje informacji, korzysta z atlasów oraz tworzy samodzielnie materiały, np. prezentacje, postery; charakteryzuje środowisko życia i rośliny występujące na polu; wyjaśnia rolę miedzy i zadrzewień wśród pól; poszukuje informacji o owadach i ptakach żyjących na

17 13. Rośliny to organizmy samożywne 14. Poznajemy organizmy cudzożywne 15. Zależności pokarmowe pomiędzy organizmami 16. Łańcuchy pokarmowe w środowisku lądowym samożywnych; cudzożywnych; z sieci i łańcuchów pokarmowych podstawowe informacje; wskazuje w obrębie sieci pokarmowej łańcuchy pokarmowe; określa rolę samożywnych; omawia różne sposoby odżywiania się cudzożywnych; wskazuje zależności pokarmowe na schemacie sieci pokarmowej; zapisuje zależności w postaci łańcuchów pokarmowych; omawia sposób odżywiania się samożywnych; charakteryzuje grzyby i bakterie jako organizmy cudzożywne; wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych; wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych; wyjaśnia znaczenie producentów, konsumentów i reducentów; omawia znaczenie procesu fotosyntezy; wyjaśnia, w jaki sposób powstaje tlen składnik powietrza; doświadczalnie stwierdza wytwarzanie tlenu u roślin wodnych (moczarka) w czasie fotosyntezy; omawia zależności pomiędzy roślinami i zwierzętami na przykładzie układu ryby; opisuje rośliny wodne w akwarium; wyjaśnia znaczenie producentów, konsumentów i reducentów; omawia miejsce organizmu w łańcuchu pokarmowym; charakteryzuje sposób odżywiania się organizmu, polach; wyjaśnia, na czym polega samożywność i jakie jest znaczenie procesu fotosyntezy; charakteryzuje organizmy cudzożywne, omawia samodzielnie różne sposoby zdobywania pokarmu przez organizmy cudzożywne; interpretuje schematy przedstawiające zależności pokarmowe, wyróżnia producentów, konsumentów i reducentów, podaje liczne przykłady; interpretuje łańcuchy i sieci pokarmowe; przewiduje konsekwencje masowego pojawienia się wybranych

18 17. Rodzaje wód powierzchniowych 18. Nad rzeką w najbliższej okolicy wymienia rodzaje wód występujących w najbliższej okolicy; określa kierunek, w którym płynie rzeka; wskazuje prawy i lewy brzeg rzeki; 19. Z biegiem rzeki wskazuje na mapie miejsca: początek (źródło) i ujście rzeki; odróżnia dopływy lewobrzeżne i prawobrzeżne; 20. Czynniki warunkujące życie w wodzie wymienia czynniki wpływające na Zycie wodnych; opisuje wygląd zbiornika wodnego w najbliższej okolicy, omawia jego gospodarcze wykorzystanie; oblicza prędkość, z jaką przepływa woda w rzece; wskazuje elementy doliny rzecznej: zbocze, koryto, dno doliny; opisuje wygląd rzeki w poszczególnych jej biegach; omawia czynniki warunkujące życie w wodzie, omawia skutki braku tlenu w wodzie przedstawia pełny opis zbiornika wodnego, jego genezę i wykorzystanie gospodarcze; bierze udział dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych; opisuje wygląd doliny rzecznej, koryta i brzegów rzeki; omawia wykorzystanie rzeki przez człowieka; omawia działalność rzeźbotwórczą rzeki w poszczególnych jej biegach; porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie; wyjaśnia wpływ różnych czynników na ilość tlenu w wodzie; wnioskując z jego miejsca w łańcuchu pokarmowym; przedstawia pełny opis zbiornika wodnego w swojej okolicy, prezentuje zdjęcia lub rysunki; przedstawia konkretne argumenty w dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych; wykonuje pełny opis rzeki, jej doliny i koryta, podaje prędkość przepływu; ocenia wpływ działalności człowieka na stan czystości rzeki; wymienia formy rzeźby doliny powstałe w wyniku działalności rzeźbotwórczej rzeki; objaśnia schematy dotyczące temperatury zbiorników (jezior) i jej zależności od pór roku; gatunków lub ich zaniku dla pozostałych sieci pokarmowej; przedstawia argumenty za i przeciw oraz wyniki dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych w formie plakatowej; przestawia w formie metaplanu stan czystości rzeki i jej doliny; wykonuje schemat przedstawiający działalność rzeźbotwórczą rzeki oraz formy terenu powstałe w wyniku tej działalności; omawia warunki życia w wodzie, posługuje się schematami i wskazuje różnice pomiędzy

19 21. Poznajemy rośliny wodne 22. Ryby to zwierzęta wodne 23. Różnorodność zwierząt mieszkających w wodzie 24. Łańcuchy pokarmowe w środowisku wodnym wymienia gatunki roślin wodnych i je rozpoznaje (trzcina, pałka wodna, grążel żółty, grzybień biały, rzęsa, moczarka); pojęciem ryby ; wymienia gatunki ryb; podaje ważne przystosowania ryby do życia w wodzie (ruch, oddychanie); pojęciem płazy ; zwierząt wodnych należących do bezkręgowców; wskazuje proste zależności pokarmowe w czasie obserwacji terenowych oraz na podstawie analizy schematu sieci pokarmowej; rozpoznaje rośliny wodne; wyróżnia strefy roślinności w wodzie; terenowe za pomocą lornetki i lupy; podaje cechy ryby; omawia sposób poruszania się i oddychania u ryb; opisuje przystosowania zwierząt wodnych, w tym bezkręgowców; analizuje sieci pokarmowe w środowisku wodnym; charakteryzuje przystosowania roślin do życia w wodzie; wskazuje rośliny poszczególnych stref kierując się kształtem liści, łodyg; wyjaśnia rolę kształtu ryby, pokrycia ciała oraz linii bocznej, a także pęcherza pławnego; omawia rozwój płazów podaje cechy kijanki; wyodrębnia łańcuchy pokarmowe z sieci pokarmowej; charakteryzuje ogniwa łańcuchów pokarmowych; pojęciem plankton w stosunku do drobnych wodnych; wyróżnia plankton roślinny i zwierzęcy; omawia przystosowania ryby do życia w wodzie, podkreślając rolę narządów ruchu (wyróżnia płetwy parzyste i nieparzyste, je nazywa), oddychania, linii bocznej oraz pęcherza pławnego; pojęciem plankton w stosunku do drobnych wodnych; wyróżnia plankton zwierzęcy; łańcuchów, w których są organizmy wodne, lądowe i wodnolądowe; środowiskiem lądowym i wodnym; przygotowuje samodzielnie ciekawe informacje o roślinach wodnych i je prezentuje; i ciekawie opowiada o budowie i przystosowaniu ryb do życia w wodzie, poszukuje informacji o rybach chronionych i je przedstawia; planuje terenowe, aktywnie w nich uczestniczy i prezentuje wyniki; na podstawie obserwacji w terenie tworzy prosty model sieci pokarmowych;

20 25. Rozpoznajemy skały 26. Jak powstaje gleba? 26. Obserwujemy życie związanych z glebą CZŁOWIEK A ŚRODOWISKO 1. Badamy stopień zanieczyszczenia powietrza opisuje cechy fizyczne skał spotkanych w swojej okolicy; wykorzystania gospodarczego skał; gleby gołym okiem i za pomocą przyrządów; uczestniczy w obserwacji glebowych; nazywa niektóre organizmy glebowe; wskazuje przystosowania do życia (kret). wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w okolicy; rozpoznaje skały typowe dla miejsca swojego zamieszkania; wyróżnia w glebie składniki ożywione i nieożywione; wyjaśnia rolę próchnicy; wyjaśnia znaczenie dżdżownic; omawia przystosowanie kreta do życia w glebie). bada doświadczalnie zanieczyszczenie powietrza; wyjaśnia, w jaki sposób powstają skały; wymienia rodzaje skał występujących w regionie na podstawie mapy rozmieszczenia skał; omawia proces powstawania gleby, korzystając ze schematu; rozpoznaje organizmy glebowe i omawia ich rolę; omawia budowę dżdżownicy. opisuje zmiany w środowisku dotyczące powietrza, a spowodowane przez ludzi; bada i opisuje cechy fizyczne skał spotykanych w przyrodzie, korzystając z gablot, zbiorów, kolekcji; omawia gospodarcze wykorzystanie różnego rodzaju skał; omawia role porostów w tworzeniu gleby; podaje przystosowania glebowych do życia, glebowych. ocenia zanieczyszczenie powietrza w najbliższym otoczeniu, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń; sporządza własną kolekcję skał; prezentuje informacje na temat minerałów; doświadczalnie bada wpływ różnych rodzajów gleby na wzrost i rozwój roślin; omawia różne gatunki żyjących w glebie, swobodnie posługuje się pojęciami: owad, bezkręgowiec, ssak itp. wyciąga wnioski dotyczące stanu powietrza na podstawie samodzielnie zaplanowanych obserwacji i prostych doświadczeń; 2. Badamy stopień wskazuje źródła bada opisuje zmiany ocenia

21 zanieczyszczenia wody i gleby 3. Poszukujemy źródeł zanieczyszczenia środowiska 4. Czy zawsze dbamy o środowisko, w którym żyjemy? 5. Wszyscy możemy chronić przyrodę 6. Korzystne i niekorzystne zmiany zanieczyszczeń wody i gleby; wymienia niewłaściwe zachowania ludzi prowadzące do zanieczyszczenia wody; bierze udział w obserwacjach terenowych i opisuje stan środowiska; wskazuje właściwe i niewłaściwe sposoby zachowania się ludzi, wpływające na środowisko; wymienia zachowania niewłaściwe, niszczące środowisko; uczestniczy w obserwacji zmian doświadczalnie zanieczyszczenie wody i gleby, zmian spowodowanych zanieczyszczeniem gleby i wody; wskazuje przyczyny zanieczyszczenia środowiska zaobserwowane w czasie zajęć w terenie; dostrzega i wyjaśnia wpływ codziennych zachowań na stan środowiska; proponuje sposoby zachowań ludzi sprzyjające środowisku przyrodniczemu; dotyczące w środowisku dotyczące gleby i wody, spowodowane przez ludzi; opisuje zmiany w środowisku spowodowane przez ludzi; informacje i je interpretuje, np. odczytuje z diagramu informacje o zużyciu prądu; oszczędzania wody, prądu, rozwiązywania problemów odpadów, transportu oraz właściwych zachowań konsumenckich; wykazuje właściwe nawyki sprzyjające środowisku przyrodniczemu; pozytywnego zanieczyszczenie najbliższego otoczenia, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń; aktywnie włącza się w ocenę stanu środowiska, proponując i doświadczenia; informacje o wpływie na środowisko zawarte na etykietach produktów; zachowań właściwych, sprzyjających środowisku; dokonuje oceny stanu środowiska i planuje, przeprowadza je i wyciąga wnioski; ocenia stan zanieczyszczenia okolicy i proponuje środki zaradcze; proponuje rozwiązania problemu zanieczyszczenia środowiska, wynikające z obserwacji terenowych; prawidłowo ocenia postępowanie ludzi w stosunku do środowiska, wskazuje zachowania niewłaściwe i im zapobiega (uświadamia, wyjaśnia); przedstawia propozycje działań zmierzających do zapobiegania niszczeniu środowiska; ocenia zmiany zachodzące

22 w naszym otoczeniu 7. Nasze zdrowie zależy od środowiska 8. Hałas jest niebezpieczny dla zdrowia w otoczeniu, wyjaśnia znaczenie niektórych; niekorzystnych zmian dotyczących zdrowia wywołane wpływem środowiska; zachowuje się bezpiecznie w czasie opalania; wskazuje objawy choroby powstające pod wpływem hałasu. zmian w środowisku w terenie chorób wywołanych przez czynniki środowiska i wskazuje przyczyny ich powstania; wyjaśnia wpływ hałasu na zdrowie ludzi; informacje o natężeniu hałasu z tablic. i negatywnego wpływu ludzi na otoczenie; omawia wpływ środowiska na zdrowie; wyjaśnia, jak chronić skórę w czasie opalania; chorób wywołanych przez hałas. działań ludzi; dostrzega zagrożenia ze strony czynników środowiskowych dla zdrowia i je opisuje; wskazuje miejsca bardzo hałaśliwe i takie, w których panuje cisza. w otoczeniu pod względem ich skutków dla środowiska; analizuje i przedstawia pozytywny i negatywny wpływ środowiska na zdrowie ludzi; tworzy własne materiały, np. ulotki mówiące o zagrożeniu hałasem, wyjaśnia wpływ hałasu na zdrowie ludzi. Podczas egzaminu każdy uczeń może dodatkowo przedstawić swoje zainteresowania przyrodnicze w formie przygotowanej prezentacji multimedialnej, albumu, plakatu, zielnika lub kolekcji przyrodniczej. Pomocne linki: