KOSZTY PRACY W JEDNOSTKACH OBJĘTYCH BADANIEM W LATACH

Podobne dokumenty
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Pracy i Warunków Życia

WYNAGRODZENIA a) W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2006 R.

Analiza struktury wynagrodzeń w województwie zachodniopomorskim

URZĄD STATYSTYCZNY W KRAKOWIE

KOSZTY PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ LABOUR COST IN EUROPEAN UNION

URZĄD STATYSTYCZNY W WAŁBRZYCHU INFORMACJE I OPRACOWANIA STATYSTYCZNE

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO

PRACUJĄCY W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2006 R.

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Pracy i Warunków Życia POPYT NA PRACĘ W I PÓŁROCZU 2008 ROKU

Źródło danych informacja ogólna Struktura zatrudnionych według grup zawodów Definicja wynagrodzeń ogółem brutto Zróżnicowanie przeciętnych

STRUKTURA WYNAGRODZEŃ WEDŁUG ZAWODÓW W PAŹDZIERNIKU 2014 R.

3.5. Stan sektora MSP w regionach

URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, Warszawa PRODUKT KRAJOWY BRUTTO W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W LATACH

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2012 R.

Obraz regionalnego rynku pracy w świetle danych GUS oraz badań własnych pracodawców

Produkt krajowy brutto w województwie śląskim w 2010 r.

ORZECZNICTWO LEKARSKIE O NIEZDOLNOŚCI DO PRACY

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2007 r.

Aktualizacja podręcznika podstaw przedsiębiorczości pt. Jak być przedsiębiorczym

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA PRZEDSIĘBIORSTW O LICZBIE PRACUJĄCYCH DO 9 OSÓB W 2008 R.

ŚWIADCZENIA Z TYTUŁU WYPADKÓW PRZY PRACY I CHORÓB ZAWODOWYCH

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ 1) z dnia r.

KWARTALNA INFORMACJA O AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Urząd Statystyczny w Katowicach

Bezrobotni według rodzaju działalności ostatniego miejsca pracy w województwie zachodniopomorskim w 2017 roku

Bezrobotni według rodzaju działalności ostatniego miejsca pracy w województwie zachodniopomorskim w 2015 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ 1) z dnia 29 listopada 2002 r.

Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2015 r.

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WPISANE DO REJESTRU REGON W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM.

INWESTYCJE W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2004 R.

RÓŻNICE W WYNAGRODZENIACH KOBIET I MĘŻCZYZN W POLSCE

WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ LUDNOŚCI WEDŁUG PŁCI W LATACH

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Departament Statystyki

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Pracy MONITORING RYNKU PRACY

KONSULTACJE NA TEMAT RÓŻNORODNOŚCI W MIEJSCU PRACY ORAZ ANTYDYSKRYMINACJI

POPYT NA PRACĘ W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W 2013 R.

Kraków ul. Miodowa 41 tel./fax: (12)

BEZROBOTNI W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO POMORSKIM WEDŁUG RODZAJU DZIAŁALNOŚCI OSTATNIEGO MIEJSCA PRACY ORAZ OFERTY PRACY W 2004 ROKU

R E G U L A M I N. Wynagradzania Głównego Księgowego w Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej Przyjaźń w Krzeszowicach

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WPISANE DO REJESTRU REGON W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM STAN NA KONIEC 2007 R.

UDZIAŁ KOBIET W OGÓLNEJ LICZBIE ZATRUDNIONYCH W POLSCE % 50. Źródło: Rocznik Statystyczny Pracy 2012.

Zarządzenie Nr 24/05

Tabela 1. Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w województwie łódzkim (wg REGON) w VIII r.

LISTA PŁAC - PRZYKŁADY

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2013 r. - CZĘŚĆ II

Lata Województwo Warszawa Radom Płock Siedlce Ostrołęka Z liczby ogółem małżeństwa wyznaniowe


Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych za 2015 r.

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2008 r.

PROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 2018 ROK

ROZDZIAŁ 13. KOSZTY PRACY W POLSCE NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ i USA

UWAGI METODYCZNE Popyt na pracę Wolne miejsca pracy Nowo utworzone miejsca pracy

REGULAMIN WYNAGRADZANIA. Domu Pomocy Społecznej dla Kombatantów w Opolu

Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego we wrześniu 2003 roku

Projekt Kapitał ludzki i społeczny jako czynniki rozwoju regionu łódzkiego"

REGULAMIN WYNAGRADZANIA PRACOWNIKÓW CEDYŃSKIEGO OŚRODKA KULTURY I SPORTU W CEDYNI

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Departament Statystyki

PŁACA MINIMALNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

6. Wynagrodzenia jako element sytuacji społeczno-ekonomicznej gospodarstw domowych

URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU

Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania poprawy wydajności pracy w polskim przemyśle spożywczym na tle krajów Unii Europejskiej

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WPISANE DO REJESTRU REGON W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM STAN NA KONIEC 2009 R.

Wyszczególnienie (z jakiego tytułu są wykonywane dochody uzasadnić)* Wyszczególnienie (z jakiego tytułu są wykonywane dochody uzasadnić)*

2. PRACOWNICY 2.1. ZATRUDNIENIE.

P O L S K A maja 2014 r.

Mamy przyjemność poinformować Państwa, rozpoczęliśmy prace nad Raportem wskaźnikihr 2017.

LUDNOŚĆ WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU W LATACH

Wypadki przy pracy ogółem Liczba wypadków przy pracy ogółem według sekcji gospodarki Przemysł (B+C+D+E) 47290

Nowe przepisy UE o delegowaniu pracowników

LISTA WSKAŹNIKÓW OGÓLNYCH I ICH DEKOMPOZYCJA

Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2014 roku

WARUNKI PRACY W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W 2014 R.

Opóźnienia w płatnościach w transakcjach handlowych

URZĄ D STATYSTYCZNY W BIAŁ YMSTOKU

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2009 r. CZĘŚĆ II. Gdańsk, sierpień 2010 r.

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Departament Statystyki

Koszty pracy w latach

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA PODMIOTÓW Z KAPITAŁEM ZAGRANICZNYM 1 W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W 2013 R.

MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2016 I KWARTAŁ 2016 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE

Wynagrodzenie minimalne w Polsce i w krajach Unii Europejskiej

Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw

Podstawa ekwiwalentu... 1 Pracownicy niepełnoetatowi... 2 Ekwiwalent dla pracownika niepełnosprawnego... 4 Składki i podatek... 6

2. PRACOWNICY ZATRUDNIENIE.

przedsiębiorcy Lp. Pełna nazwa (firma) Adres lub siedziba % wartości udziałów

Formularz nr 1 do projektu budżetu miasta na 2014 rok

R1. W jakim przedziale zatrudnienia znajduje się Pana(i) firma? osób osób...

REGULAMIN WYNAGRADZANIA PRACOWNIKÓW NIE BĘDĄCYCH NAUCZYCIELAMI ZATRUDNIONYCH W SZKOLE PODSTAWOWEJ WE WSZECHŚWIĘTEM

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Departament Statystyki

MAZOWIECKI RYNEK PRACY II KWARTAŁ 2015 II KWARTAŁ 2015 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE

Informacja w celu wydania zaświadczenia o ustawodawstwie właściwym

Wynagrodzenia Zasady Wynagradzania Pracowników w Publicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej

Miejsce przekazania danych Forma przekazania danych. Częstotliwość i termin. Podmioty przekazujące dane statystyczne

MAZOWIECKI RYNEK PRACY IV KWARTAŁ 2014 IV KWARTAŁ 2014 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE

Zarządzenie Nr DKO /09 Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej z dnia r.

ROZDZIAŁ 19 RYNEK PRACY A ROZWÓJ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE (Z UWZGLĘDNIENIEM PRZYKŁADU WOJ. MAŁOPOLSKIEGO)

Analiza sytuacji przedsiębiorstw w subregionie konińskim

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ 1 W REJESTRZE REGON W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM Stan na koniec 2011 r.

1.3 Składniki wynagrodzenia, wynagrodzenie minimalne

Płaca minimalna w krajach Unii Europejskiej [RAPORT]

Transkrypt:

KOSZTY PRACY W JEDNOSTKACH OBJĘTYCH BADANIEM W LATACH 1993-1996 PAŹDZIERNIK 1997

Przy publikowaniu danych Urzędu Statystycznego-prosimy o podanie źródła Opracowała Irena Nowacka-Fimowicz Skład komputerowy: zespół pod kierunkiem Magdy Victor

SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 4 UWAGI METODYCZNE... 5 PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA KOSZTÓW PRACY... 8 TABL. 1. Struktura kosztów pracy według wybranych składników i rodzajów działalności według sekcji EKD... 16 TABL. 2. Struktura czasu pracy na 1 zatrudnionego... 17 TABL. 3. Struktura przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego... 19 SPIS WYKRESÓW Przeciętny miesięczny koszt pracy przypadający na 1 zatrudnionego w 1996 r. w zł... 13 Przeciętny koszt pracy przypadający na 1 godzinę przepracowaną w 1996 r. w zł... 14 Struktura kosztów pracy według składników i rodzajów działalności w 1996 r...

PRZEDMOWA Publikacja niniejsza jest pierwszą wydaną przez Urząd Statystyczny w Wałbrzychu na temat kosztów pracy od czasu wprowadzenia tego tematu do badań realizowanych przez Główny Urząd Statystyczny. W krajach o gospodarce rynkowej podobne badania mają wieloletnią tradycję i prowadzone są na ogół raz na 4 lata. W Polsce badanie kosztów pracy prowadzone jest od 1993 r. w działalności produkcyjnej i budowlanej, w kolejnych dwóch latach dotyczyło działalności usługowej, handlowej, górnictwa i kopalnictwa oraz zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę. Pierwszy etap badań zakończył rok 1996 obejmując wcześniej badane sekcje EKD i dodatkowo rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo oraz transport, składowanie i łączność. W kolejnych okresach będzie ono zsynchronizowane z tego typu badaniami w krajach Unii Europejskiej i prowadzone co 3-4 lata. Koncepcja i metodologia badania kosztów pracy została opracowana w Departamencie Pracy Głównego Urzędu Statystycznego przy wykorzystaniu zaleceń Eurostatu, co czyni porównywalnymi dane Polski z danymi międzynarodowymi. Celem niniejszego opracowania jest zasygnalizowanie tematu z przedstawieniem niektórych wyników liczbowych przy równoczesnej prezentacji założeń metodycznych oraz syntetycznej analizie uzyskanych informacji. Bardziej szczegółowe materiały dostępne są w Departamencie Pracy GUS oraz w mniejszym zakresie w Urzędzie Statystycznym w Wałbrzychu. 4

UWAGI METODYCZNE Przedmiotem omawianego w niniejszej publikacji badania są koszty pracy, czyli koszty ponoszone przez pracodawcę na rzecz pozyskania, wykorzystania, utrzymania i doskonalenia zasobów pracy. Podstawą badania było sprawozdanie Z-02 zbierane w latach 1994-1997. W latach 1993-1996 w województwie wałbrzyskim badane były jednostki prowadzące działalność zakwalifikowaną do następujących sekcji EKD (w nawiasach liczba badanych jednostek): 1. W 1993 r. D - Działalność produkcyjna (114) F - Budownictwo (13) 2. W 1994 r. C - Górnictwo i kopalnictwo (15) E - Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (5) G - Handel i naprawy (26) H - Hotele i restauracje (5) K - Obsługa nieruchomości i firm (11) 0 - Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna (6) 3. W 1995 r. J - Pośrednictwo finansowe (22) L - Administracja publiczna (16) M - Edukacja (25) N - Ochrona zdrowia i opieka socjalna (39) 4. W 1996 r. A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (20) C - Górnictwo i kopalnictwo (29) D - Działalność produkcyjna (138) E - Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (10) F - Budownictwo (15) G - Handel i naprawy (13) H - Hotele i restauracje (27) 1 - Transport, składowanie i łączność (14) J - Pośrednictwo finansowe (21) K - Obsługa nieruchomości i firm (27) L - Administracja publiczna (19) M - Edukacja (35) N - Ochrona zdrowia i opieka socjalna (40) O - Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna (28)

W każdym roku w skali kraju badanie miało charakter reprezentacyjny, co umożliwiło uogólnienie wyników na całą populację i prowadzenie analiz strukturalnych i w liczbach bezwzględnych według sektorów (publiczny, prywatny), stanowisk (robotnicze, nierobotnicze), wielkości jednostek (duże, średnie) i rodzaju działalności w ramach poszczególnych sekcji EKD. W skali województwa - z uwagi na niewielką próbę - wyniki badania należy odnosić tylko do badanej grupy jednostek w ramach sekcji EKD, a analizie mogą podlegać takie elementy jak: struktura kosztów pracy, przeciętny miesięczny koszt pracy przypadający na 1 zatrudnionego, przeciętny koszt pracy przypadający na 1 godzinę przepracowaną, przeciętny koszt pracy przypadający na 1 godzinę opłaconą, struktura czasu pracy. Zakres podmiotowy Operat losowania do badania stanowiły podmioty, w których liczba pracujących wynosiła 6 bądź więcej osób, czyli tzw. jednostki duże i średnie, bez względu na formę własności. Zakres przedmiotowy Najistotniejszym elementem badania był jego zakres przedmiotowy, czyli informacje dotyczące działania jednostki, które zawarte zostały na formularzu Z-02 i corocznie nieco modyfikowane stosownie do rodzaju badanych jednostek. Każdorazowo badane były głównie takie elementy jak: 1. Informacje o jednostce w tym: liczba pracujących, koszty poniesione w ciągu roku (ogółem). 2. Zatrudnienie na stanowiskach robotniczych i nierobotniczych z podziałem na: pełnozatrudnionych, niepełnozatrudnionych. 3. Czas pracy przepracowany, nie przepracowany. 4. Składniki kosztu pracy: wynagrodzenia i świadczenia ogółem zaliczone w ciężar kosztów jednostki w tym: wynagrodzenia zasadnicze, dodatki za staż pracy, premie i nagrody, wynagrodzenia za urlopy, wynagrodzenia za czas choroby, wynagrodzenia bezosobowe, honoraria ogółem, inne wydatki, w tym na delegacje służbowe, ubezpieczenia społeczne, bhp, świadczenia socjalne. wypłaty z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach. 6

Zakres informacyjny sprawozdania Z-02 jest na tyle wyczerpujący, że pozwala obliczyć trzy podstawowe mierniki kosztów pracy, jakimi są: 1 - koszt pracy przypadający na 1 osobę zatrudnioną 2 - koszt pracy przypadający na 1 godzinę przepracowaną 3 - koszt pracy przypadający na 1 godzinę opłaconą. Ponadto elementy wynagrodzeń, jakie uwzględniono w badaniu, zarówno zaliczane w ciężar kosztów jednostki, jak również wypłacane z zysku do podziału, umożliwiają obliczenie dość szczegółowej struktury przeciętnych wynagrodzeń miesięcznych (płatnych ze środków jednostek). Jest więc możliwość wydzielenia m. in. płacy zasadniczej, dodatków stażowych i kierowniczych, premii i nagród, wynagrodzeń za pracę nadliczbową, zasiłków chorobowych, wynagrodzeń za czas urlopów wypoczynkowych, nagród jubileuszowych, gratyfikacji, odpraw wypłacanych przy przejściu na emeryturę lub rentę. W badaniu uwzględniony jest koszt pracy i jego składniki w ujęciu brutto, wypłacane ze środków jednostki na rzecz pracowników najemnych zatrudnionych w jednostce. Metodologia zastosowana w badaniu i opisana w publikacji przygotowana została w Głównym Urzędzie Statystycznym w Departamencie Pracy. Uwagi 1. W tablicach - składki na ubezpieczenie społeczne podano łącznie ze składkami na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. 2. Ilekroć w tablicach jest mowa o nagrodach i premiach z zysku oznacza to wypłaty nagród i premii z zysku do podziału w jednostkach oraz wypłaty z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach. 3. Znaki umowne występujące w tablicach oznaczają: kreska (-) - zjawisko nie wystąpiło zero (0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5 (0,0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05. 4. W stosunku do obowiązującej klasyfikacji EKD w publikacji zastosowano skróty: skrót pełna nazwa Sekcja G Sekcja I Sekcja K Sekcja L Handel i naprawy Transport, składowanie i łązność Obsługa nieruchomości i firm Administracja publiczna Handel hurtowy i detaliczny; naprawy pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów przeznaczenia osobistego i użytku domowego Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem interesów Administracja publiczna i obrona narodowa; gwarantowana prawnie opieka socjalna 7

PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA KOSZTÓW PRACY Koszty pracy jako kategoria ekonomiczna i społeczna są jednym z najważniejszych wskaźników charakteryzujących stopień konkurencyjności gospodarki danego kraju na rynku światowym, ponieważ właśnie cena siły roboczej jest w dużym stopniu zróżnicowana. Koszty pracy definiuje się jako sumę wynagrodzeń brutto i pozapłacowych wydatków ponoszonych przez pracodawcę w celu pozyskania, utrzymania, przekwalifikowania i doskonalenia kadr, a także składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na Fundusz Pracy. Do czynników kształtujących koszty pracy w jednostce należą: wielkość i struktura zatrudnienia, wynagrodzenia za pracę oraz pozapłacowe koszty zatrudnienia. Aby dokonać porównań kosztów pracy dla różnego typu jednostek trzeba posłużyć się wybranym miernikiem. Miernikiem najczęściej stosowanym, jest koszt pracy w przeliczeniu na 1 zatrudnionego obliczony jako wartość przeciętna w skali miesięcznej. Innymi miernikami jeszcze bardziej precyzyjnymi i lepiej służącymi różnorodnym porównaniom są: koszt 1 godziny opłaconej i koszt 1 godziny przepracowanej. Jednak poziom wymienionych mierników w sposób istotny różnicują: rodzaj działalności prowadzonej przez jednostki, sektor własności oraz stanowiska pracy osób zatrudnionych (robotnicze i nierobotnicze). Z uwagi na postępującą inflację pokazywanie wartościowe kosztów pracy od 1993 r. nie ma zbyt wielkiego uzasadnienia, gdyż dane z kolejnych lat nie będą porównywalne, jednak dla pokazania wyników badania podajemy podstawowe mierniki kosztu pracy w kolejnych latach według rodzaju działalności jednostek. Tym samym analizę prezentowanych danych wartościowych należy przeprowadzać odrębnie za każdy rok. Koszty pracy w latach według rodzaju badanej działalności prezentuje poniższe zestawienie: Koszty pracy w zł w przeliczeniu na: Wyszczególnienie 1 zatrudnionego (przeciętne miesięczne) opłaconą 1 godzinę przepracowaną 1993 Działalność produkcyjna 533,35 3,20 3,81 Budownictwo 586,42 3,36 4,00 1994 Górnictwo i kopalnictwo 1130,56 5,92 7,72 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 908,80 4,63 5,13 Handel i naprawy 721,51 4,03 4,33 Hotele i restauracje 316,90 1,92 ' 2,06 Obsługa nieruchomości i firm 819,44 4,81 5,24 8

(dok.) Koszty pracy w zł w przeliczeniu na: Wyszczególnienie 1 zatrudnionego (przeciętne 1 godzinę miesięczne) opłaconą przepracowaną 1994 (dok.) Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 522,42 2,82 3,19 1995 Pośrednictwo finansowe 1469,40 8,63 9,77 Administracja publiczna 1252,50 7,32 8,31 Edukacja 804,61 8,13 9,57 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 912,97 5,24 5,94 1996 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 1341,33 7,16 8,05 Górnictwo i kopalnictwo 1619,31 8,92 10,67 Działalność produkcyjna 1258,32 7,22 8,47 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 1878,54 10,62 12,26 Budownictwo 966,23 5,46 6,01 Handel i naprawy 1204,41 6,95 7,62 Hotele i restauracje 1080,16 6,22 6,86 Transport, składowanie i łączność 1292,74 6,88 7,95 Pośrednictwo finansowe 1606,54 9,76 11,22 Obsługa nieruchomości i firm 1252,49 7,55 8,59 Administracja publiczna 1610,80 9,13 10,42 Edukacja 1184,63 9,25 10,74 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 1138,86 6,86 7,86 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 1181,46 6,56 7,38 Analiza przytoczonych liczb pokazuje, że rozpiętość między najwyższymi i najniższymi kosztami pracy 1 zatrudnionego jest znaczna. W 1993 r. koszty te w budownictwie okazały się wyższe niż w działalności produkcyjnej (o 10,0%). Z sześciu badanych w kolejnym roku sekcji różnica między najniższymi kosztami pracy w hotelach i restauracjach, a najwyższymi w górnictwie i kopalnictwie wyniosła 256,8%. W 1995 r. badano 4 sekcje EKD, z których koszt pracy w pośrednictwie finansowym był najwyższy, a w edukacji najniższy (różnica wyniosła 82,6%). 9

W czwartym roku badanie prowadzono w 14 sekcjach EKD, w tym w 12 po raz drugi od czasu jego wprowadzenia. Najwyższe miesięczne koszty 1 zatrudnionego występowały w zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę, a najniższe w budownictwie, przy czym różnica ta wyniosła 94,4%. Natomiast koszt pracy w górnictwie i kopalnictwie podobny był do tego, jaki wystąpił w pośrednictwie finansowym i administracji publicznej. Inną grupę jednostek, gdzie koszty pracy 1 zatrudnionego można wzajemnie porównać, stanowiły jednostki z sekcji handel i naprawy, edukacja, ochrona zdrowia i opieka socjalna oraz pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna. Różnica między skrajnymi sekcjami wyniosła tu nie więcej niż 5,8%. Porównanie danych dla sekcji, które badane były również w latach wcześniejszych pokazuje, że w wielu przypadkach uległy zmianie różnice kosztów pracy 1 zatrudnionego w 1996 r. w stosunku do lat minionych. Relacja pomiędzy kosztami w budownictwie i działalności produkcyjnej była odwrotna. Teraz wyższe o 30,2% okazały się koszty w działalności produkcyjnej. Analiza grupy sekcji, które pierwszy raz badane były w 1994 r. pozwala stwierdzić, że tym razem najwyższe koszty wystąpiły w zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę, a najniższe w hotelach i restauracjach z różnicą 73,9%. Przypomnijmy, że w poprzednim badaniu skrajne sekcje, jeżeli chodzi o różnicę kosztów 1 zatrudnionego, to górnictwo i kopalnictwo, oraz podobnie jak obecnie, hotele i restauracje z różnicą 256,8%. Teraz te dwie sekcje różnią się kosztami o 49,9%. W kolejnych 4 sekcjach, które po raz pierwszy badane były w 1995 r. różnica najwyższych i najniższych kosztów wyniosła w 1996 r. 41,4% i dotyczyła administracji publicznej oraz ochrony zdrowia i opieki socjalnej. Rok wcześniej skrajnymi dla takiej samej grupy badanych sekcji były pośrednictwo finansowe i edukacja z różnicą 82,6%; teraz różnica ta wyniosła 35,6%. Pozostałe dwa mierniki kosztu pracy, jakimi są koszt pracy 1 godziny opłaconej i przepracowanej, wskazują na inny istotny element, który różnicuje poszczególne sekcje. Chodzi tu mianowicie o wykorzystanie czasu pracy rozumianego jako liczba godzin opłaconych ogółem w podziale na godziny przepracowane i nie przepracowane. W 1993 r., chociaż koszty pracy 1 zatrudnionego w dwóch badanych sekcjach różniły się, to różnica kosztu godziny opłaconej i przepracowanej była podobna i wynosiła około 19,0%. W 1994 r. czas pracy wykorzystany był najlepiej w sekcji hotele i restauracje, gdzie różnica kosztu pracy 1 godziny opłaconej i przepracowanej wyniosła 7,3%. Podobna sytuacja wystąpiła w handlu i naprawach z różnicą 7,4%. Najwyższa różnica kosztów między godziną opłaconą, a faktycznie przepracowana wystąpiła w górnictwie i kopalnictwie - 30,4%. Zależności te pokazuje również tablica nr 2, w której zaprezentowana jest struktura czasu pracy i np. czas pracy przepracowany w 1994 r. w górnictwie i kopalnictwie wyniósł 76.6%, a nie przepracowany i opłacony 23,4%. W 1995 r., chociaż koszt pracy 1 zatrudnionego w edukacji był najniższy, to różnica kosztu godziny opłaconej i przepracowanej była najwyższa i wynosiła 17,7%. W pozostałych 3 badanych w omawianym roku sekcjach różnice pomiędzy kosztem godziny opłaconej i przepracowanej były podobne i wynosiły od 13,2% do 13,5%. Cztery sekcje, które w 1996 r. miały podobnie wysokie koszty pracy na 1 zatrudnionego różnicuje dość istotnie koszt 1 godziny opłaconej w stosunku do przepracowanej. 10

Opłacony czas pracy najlepiej wykorzystany był w administracji publicznej, gdzie ten wskaźnik wyniósł 14,1%, a najgorzej w górnictwie i kopalnictwie - 19,6%. W pośrednictwie finansowym i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę analizowane wskaźniki były podobne i wynosiły 15,0% i 15,4%. Jednak czas pracy (opłacony) był najlepiej wykorzystany w sekcjach: handel i naprawy, budownictwo oraz hotele i restauracje, gdzie różnice pomiędzy kosztem godziny opłaconej i przepracowanej wyniosły odpowiednio 9,6%, 10,1% i 10,3%. Porównując dane za 1996 r. i lata wcześniejsze odnośnie różnicy pomiędzy kosztem 1 godziny opłaconej i przepracowanej zauważamy, że zmalała ona w ostatnim roku badania w sekcjach: górnictwo i kopalnictwo (z 30,4% do 19,6%), działalność produkcyjna (z 19,1% do 17,3%), budownictwo (z 19,0% do 10,1%), edukacja (z 17,0% do 16,1%), pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna (z 13,1% do 12,5%). W 7 innych badanych sekcjach koszt godziny przepracowanej w stosunku do opłaconej wzrósł (od 0,6% do 4,9%). Podobne wnioski nasuwają się przy analizie struktury czasu pracy przepracowanego i nie przepracowanego (tabl. nr 2). Na czas pracy składają się godziny opłacone ogółem w podziale na: godziny przepracowane w czasie normalnym, godziny przepracowane w czasie nadliczbowym, godziny nie przepracowane z powodu urlopów wypoczynkowych, godziny nie przepracowane z powodu chorób (bez godzin opłaconych ze środków ZUS), godziny nie przepracowane z powodu przestojów (np. z powodu braku surowca, awarii maszyn, złych warunków atmosferycznych itp.), pozostałe godziny nie przepracowane. Liczba godzin przepracowanych w stosunku do opłaconych ogółem wahała się w okresie prowadzenia badania od 76,6% do 93,5%. W 1993 r. w badanych sekcjach na pracę poświęcono podobną część czasu, tj. prawie 84,0% czasu opłaconego. W 1994 r. w górnictwie i kopalnictwie przepracowano najmniej, bo 76,6% czasu opłaconego, a w hotelach i restauracjach aż 93,5%. W pozostałych 4 sekcjach wskaźnik ten wahał się od 88,3% do 93,2%. Natomiast w 1995 r. różnica między czasem przepracowanym i opłaconym była bardzo podobna w trzech z czterech z badanych sekcji i wynosiła od 88,0% do 88,4%, jedynie w edukacji przepracowano mniej - bo 84,9% czasu opłaconego. W ostatnim roku badania najlepsze wykorzystanie czasu pracy wystąpiło w handlu i naprawach (91,2% czasu opłaconego), przy czym poświęcono tam zaledwie 8.7% czasu na nieobecności związane z urlopami i chorobami. Równie dobrze wykorzystywano godziny opłacone w hotelach i restauracjach oraz w budownictwie, gdzie przepracowano 90,7% i 90,8% czasu opłaconego. Najwięcej godzin nie przepracowanych w stosunku do opłaconych wystąpiło w 1996 r. w górnictwie i kopalnictwie - 16,4% (w 1994 r. 23,4%), przy czym na urlopy wypoczynkowe przeznaczono 9,2% tego czasu, a choroby zajęły 4,9%. ll

Analizując strukturę czasu pracy w poszczególnych latach obserwujemy, że najwięcej opłaconego a nie przepracowanego czasu zajmują urlopy wypoczynkowe (od 6,2% do 12,9%) i choroby (opłacone ze środków własnych zakładów pracy) - do 13,9%. Inne nieobecności bądź przestoje w zakładzie zabrały do 2,3% czasu opłaconego ogółem. Struktura przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego zaprezentowana w tabl. nr 3 pokazuje, że w wynagrodzeniu ogółem: wynagrodzenie zasadnicze stanowi od 25,7% do 70,3%, dodatki za staż pracy - od 0,0% do 15,4%, premie i nagrody - od 0,0% do 21,3%, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych - od 0,0% do 11,9%, wynagrodzenia za urlopy wypoczynkowe - od 3,2% do 13,4%, zasiłki chorobowe - od 0,0% do 6,0%. Chociaż zróżnicowanie przytoczonych wskaźników dla różnych sekcji EKD wydaje się oczywiste, to jednak pokazanie tych różnic w konkretnych liczbach i w oparciu o wyliczenia pochodzące z faktycznych danych może ułatwić analizę działalności własnego przedsiębiorstwa w oparciu o przedstawione założenia, które dają porównywalność wyników badania w skali międzynarodowej. Dla zobrazowania użyteczności badania podajemy dane odnośnie kosztu 1 godziny pracy wyrażonego w ECU w Polsce i krajach Unii Europejskiej. Koszt 1 godziny pracy w ECU przypadających na 1 pracownika w działalności produkcyjnej i budownictwie w krajach Unii Europejskiej i w Polsce prezentuje poniższe zestawienie: Kraje Lata Działalność produkcyjna Budownictwo Belgia 1991 18,78 16,79 Dania 1991 17,72 16,48a) Francja 1988 15,21 13,31 Grecja 1992 7,33 Hiszpania 1992. 12,95 11,33 Holandia 1992 19,22 18,45 Irlandia 1992 12,44 12,36 Luksemburg 1990 16,45 11,50 Niemcy 1992 22,89 19,97 Portugalia 1992 4,64 4,44 Wielka Brytania 1992 13,21 12,04 Włochy 1988 13,71 13,58 Polska 1993 1,71 1,87 a) 1988 r. Źródło: Rocznik Statystyczny Pracy 1995. 12

Przeciętny miesięczny koszt pracy przypadający na 1 zatrudnionego w 1996 r. w zł Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo * Górnictwo i kopalnictwo 0# Działalność produkcyjna Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę iilllliilä Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, składowanie i łączność Pośrednictwo finansowe mmmm Obsługa nieruchomości i firm Administracja publiczna mm SSS v.vv.vv. E duk acj a Ochrona zdrowia i opieka socjalna 1 Pozostała działalność usługowa komunalna,socjalna i indywidualna 1 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 13

Przeciętny koszt pracy przypadający na 1 godzinę przepracowaną w 1996 r. w zł Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 4 4 *644 4 4 + 6 m 4 4 4 Górnictwo i kopalnictwo Działalność produkcyjna Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo Handel i naprawy 4 4 6 Hotele i restauracje Transport, składowanie i łączność 4 4 4 4 9** 4 4 4 4 9.9*44444.. 9. 4 4 4 4 Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości i firm *<««««It 1 Administracja publiczna Edukacja 6 4 6 9 4 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 4 6 4 6 9 4 6 6 6 6 4 6 4 4 4 4 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Struktura kosztów pracy według składników i rodzajów działalności w 1996 r. Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Górnictwo i kopalnictwo Działalność produkcyjna Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, składowanie i łączność Pośrednictwo finansowe Ohdum nieruchomości i firm Administracja publiczna Edukacja Ochrona zdrowia i opieka socjalna Pozostała działalność usługowa komunalna (socjalna i indywidualna 0% 20% 40% 60% 80% 100% Os ob owe Nagrody ZFN El Bezosobowe BHP 0ZFS @ Zysk B Pozostałe 15

Tabl. 1. Struktura kosztów pracy według wybranych składników i rodzajów działalności według sekcji EKD Wynagrodzenia i świadczenia zaliczone w ciężar kosztów Wypłaty z zysku w tym Wyszczególnienie razem z Ogółem osobowe nagrody zakła dowe go funduszu nagród bezo sobo we składki na ubezpieczenie społeczne wydatki związane z bhp zakładowy fundusz świadczeń socjalnych razem w tym nagrody i premie i 993 Działalność produkcyjna 100,0 64,8 0,4 27,1 1,9 2,1 Budownictwo 100,0 65,5 0,7 25,8 3,5 1,4 * 1 994 Górnictwo i kopalnictwo 100,0 98,2 67,2 0,4 24,2 1,9 1,8 1,8 0,4 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 100,0 98,7 63,8 0,7 28,2 1,9 1,6 1,3 0,8 Handel i naprawy 100,0 99,0 56,5 2,7 25,0 1,0 0,9 1,0 0,1 Hotele i restauracje 100,0 100,0 68,8 29,1 0,8 0,0 0,0 0,0 Obsługa nieruchomości i firm 100,0 93,8 61,8 3,6 21,2 0,7 1,4 6,2 3,9 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 100,0 97,2 62,3 0,6 21,7 0,6 2,3 2,8 1,8 1 995 Pośrednictwo finansowe 100,0 97,2 61,2 2,0 0,8 28,3 0,6 1,0 2,8 2,6 Administracja publiczna 100,0 100,0 70,2 4,4 0,6 20,6 0,3 1,0 0,0 0,0 Edukacja 100,0 100,0 63,6 2,8 0,6 28,2 0,2 2,3 0,0 0,0 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 100,0 100,0 62,3 3,6 0,3 28,5 0,7 2,3 0,0 0,0 1 996 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 100,0 99,8 64,4 1,9 0,5 24,9 1,7 1.9 0,2 0,1 Górnictwo i kopalnictwo 100,0 100,0 69,6 0,0 0,5 17,2 3,1 2,1 0,0 0,0 Działalność produkcyjna 100,0 98,7 62,8 0,1 0,4 25,7 1,8 2,2 1,3 U Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 100,0 96,8 53,8 0,8 11,4 24.5 1,5 1,5 3,2 2,9 Budownictwo 100,0 100,0 61,0 0,1 1,6 26,8 2,1 2,1 0,0 0,0 16

Tabl. 1. Struktura kosztów pracy według wybranych składników i rodzajów działalności według sekcji EKD (dok.) Wynagrodzenia i świadczenia zaliczone w ciężar kosztów w tym Wypłaty z zysku Wyszczególnienie 1 razem z Ogółem osobowe nagrody zakła dowe go funduszu nagród bezo składki na sobo we ubez-. pieczenie społeczne wydatki związane z bhp zakładowy fundusz świadczeń socjalnych razem w tym nagrody 1 premie 1996 (dok.) Handel i naprawy 100,0 99,8 62,3 0,0 u 27,6 1,5 1,9 0,2 0,0 Hotele i restauracje 100,0 99,2 58,1 0,3 1,8 25,1 1,2 2,0 0,8 0,8 Transport, składowanie 0 i łączność 100,0 99,9 62,5 1,9 1,0 26,5 0,8 2,1 0,1 0,1 ł. Pośrednictwo finansowe 100,0 97,9 58,0 2,1 1,9 27,4 U 1,4 2,1 1,7 Obsługa nieruchomości i firm 100,0 98,3 60,7 2,8 0,9 25,8 1,9 1,8 1,7 0,2 Administracja publiczna 100,0 100,0 66,1 4,2 0,5 25,2 0,2 0,8 0,0 0,0 Edukacja 100,0 100,0 60,4 4,1 0,8 27,1 0,3 3,3 0,0 0,0 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 100,0 100,0 57,2 3,4 0,8 26,3 0,9 2,3 0,0 0,0 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 100,0 99,7 60,8 2,7 0,8 25,7 1,5 3,0 0,3 0,3 Tabl. 2. Struktura czasu pracy na 1 zatrudnionego Czas pracy opłacony nie przepracowany Wyszczególnienie przepraco w tym z powodu ogółem wany ogółem urlopów wypoczynko chorób wych 1993 Działalność produkcyjna 100,0 83,8 16,2 8,4 6,2 Budownictwo 100,0 84,0 16,0 7,6 7,8 1994 Górnictwo i kopalnictwo 100,0 76,6 23,4 8,1 13,9 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 100,0 90,3 9,7 7,3 2,0 17

Tabl. 2. Struktura czasu pracy na 1 zatrudnionego (dok.) Czas pracy opłacony nie przepracowany Wyszczególnienie przepraco w tym z powodu ogółem wany ogółem urlopów wypoczynkowych chorób 1994 (dok.) Handel i naprawy 100,0 93,2 6,8 6,2 0,0 Hotele i restauracje 100,0 93,5 6,5 6,5 0,0 Obsługa nieruchomości i firm 100,0 91,7 8,3 6,9 1,1 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 100,0 88,3 11,7 9,1 2,5 1995 Pośrednictwo finansowe 100,0 88,4 11,6 8,6 2,4 Administracja publiczna 100,0 88,0 12,0 8,0 3,7 Edukacja 100,0 84,9 15,1 12,9 2,0 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 100,0 88,2 11,8 7,7 3,9 1996 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 100,0 89,0 11,0 7,9 2,9 Górnictwo i kopalnictwo 100,0 83,6 16,4 9,2 4,9 Działalność produkcyjna 100,0 85,3 14,7 9,2 4,1 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 100,0 86,6 13,4 9,9 2,9 Budownictwo 100,0 90,8 9,2 5,7 3,2 Handel i naprawy 100,0 91,2 8,8 6,3 2,4 Hotele i restauracje 100,0 90,7 9,3 6,5 2,6 Transport, składowanie i łączność 100,0 86,5 13,5 8,5 4,3 Pośrednictwo finansowe 100,0 87,0 13,0 10,1 2,4 Obsługa nieruchomości i firm 100,0 % 87,8 12,2 8,3 «3,7 Administracja publiczna 100,0 87,6 12,4 9,4 2,7 Edukacja 100,0 86,1 13,9 12,0 1,7 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 100,0 87,2 12,8 9,1 3,3 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 100,0 88,8 11,2 8,2 2,5 18

Tabl. 3. Struktura przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego według wybranych składników i rodzajów działalności według sekcji EKD Wyszczególnienie Na- Ogółem za staż pracy premie i zasadnicze nagrody W tym za pracę nadliczbową za urlop wypoczynkowy nagrody jubileuszowe zasiłki chorobowe Wynagrodzenia osobowe grody I 1 premie z zysku 1993 Działalność produkcyjna 100,0 e 60,1 5,3 9,6 3,0 7,1 1,5 4,3 Budownictwo 100,0 50,9 9,3 14,4 1,3 6,8 2,0 5,4 I 1994 Górnictwo i kopalnictwo 100,0 99,4 25,7 15,4 21,3 11,7 5,0 1,6 6,0 0,6 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 100,0 98,7 54,2 4,9 13,0 7,9 6,7 2,0 1,5 1,3 Handel i naprawy 100,0 99,8 70,3 1,4 8,6 5,4 6,5 0,4 0,0 0,2 Hotele i restauracje 100,0 100,0 91,3 o,o 0,0 o,o 6,6 o,o o,o o,o Obsługa nieruchomości i firm 100,0 94,1 51,3 5,8 19,4 0,9 5,9 U 0,5 5,9 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 100,0 97,1 64,1 5,0 11,6 1,6 7,3 1,3 1,3 2,9 1995 Pośrednictwo finansowe 100,0 93,1 56,2 3,1 13,5 0,4 4,4 1,8 1,4 6,9 Administracja publiczna 100,0 94,1 52,6 8,5 7,4 0,6 3,2 1,1 U 5,9 Edukacja 100,0 95,8 53,4 6,8 2,8 11,6 13,4 1,0 1,2 4,2 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 100,0 94,5 58,5 8,0 7,7 0,9 5,9 0,9 2,0 5,5 1996 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 100,0 97,0 63,2 1,8 9,3 6,8 7,0 2,4 1,6 3,0 Górnictwo i kopalnictwo 100,0 100,0 36,8 15,4 16,6 6,4 5,3 1,6 1,9 0,0 Działalność produkcyjna 100,0 98,1 59,2 4,2 10,4 2,6 7,9 1,4 2,3 1,9 19

Tabl. 3. Struktura przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego według wybranych składników i rodzajów działalności według sekcji EKD (dok.) Wyszczególnienie Wynagrodzenia osobowe za staż pracy premie i Na- Ogółem zasadnicze nagrody W tym za pracę nadliczbową za urlop wypoczynkowy nagrody jubileuszowe zasiłki chorobowe grody i premie z zysku 4 1996 (dok.) Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 100,0 93,5 49,6 6,6 13,4 1,4 7,3 2,2 2,0 6,5 Budownictwo 100,0 99,9 67,5 2,9 10,9 5,5 6,5 0,9 2,0 0,1 Handel i naprawy 100,0 100,0 80,7 0,0 4,4 2,2 6,4 0,2 1,7 0,0 Hotele i restauracje 100,0 98,1 64,1 4,5 11,0 2,3 7,6 0,8 1,3 1,9 Transport, składowanie i łączność 100,0 97,0 42,4 11,4 9,5 5,5 6,8 3,6 2,2 3,0 Pośrednictwo finansowe 100,0 93,8 57,9 2,7 13,4 0,6 7,0 1,7 1,2 6,2 Obsługa nieruchomości i firm 100,0 95,2 57,8 7,5 13,7 1,2 6,4 1,4 1,8 4,8 Administracja publiczna 100,0 94,1 61,7 9,3 2,4 0,1 6,7 U 0,8 5,9 Edukacja 100,0 93,7 52,3 7,5 3,7 11,9 12,0 1,0 1,6 6,3 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 100,0 94,4 55,2 8,0 8,1 3,2 6,6 0,9 1,6 5,6 Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna 100,0 95,3 58,0 6,2 11,6 1,5 7,0 0,8 1,5 4,7 % 20

.

V I >.i & i X. S : %» #"» \ * *