polityk i programów w sektorze opieki zdrowotnej z pomocą narzędzi isword

mądrze o przyszłości z d r o w i e Analiza skutków polityk i programów w sektorze opieki zdrowotnej z pomocą narzędzi isword Materiał szkoleniowy Materiały współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Materiały współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Materiał szkoleniowy powstał w ramach projektu isword Innowacyjny System Wspierania Oceny Regulacji i Decyzji Inwestycyjnych ul. Rejtana 15 lok. 28 02-516 Warszawa tel. +48 22 629-33-82 faks +48 22 395-50-21 ibs@ibs.org.pl www.ibs.org.pl

S pis 1 2 treści Wstęp Uruchamianie narzędzia 2.1 Obsługiwane wersje arkusza kalkulacyjnego 2.2 Uaktywnienie makr 2.3 Uwagi na temat czasu działania programu 3 Zasada działania 3.1 Moduły narzędzia isword Zdrowie 3.2 Moduł scenariusza bazowego 3.3 Moduł scenariusza interwencji 3.4 Metodologia szacunku utraconych lat życia 4 Przeprowadzanie analizy z pomocą narzędzia isword Zdrowie 4.1 Ekran definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej 4.2 Ekran wyboru sposobu analizy 4.3 Ekran definicji scenariusza bazowego 4.3.1 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej oddzielnie dla każdej grupy wiekowej 4.3.2 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej łącznie dla wszystkich grup wiekowych 4.4 Ekran wyboru scenariusza interwencji 4.5 Ekran definicji scenariusza interwencji 4.5.1 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny łącznie 4.5.2 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny grupy wiekowe 4.5.3 Ekran definicji scenariusza interwencji Zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny: dekompozycja 4.5.4 Ekran definicji scenariusza interwencji Wydłużenie życia, bez redukcji liczby zgonów 4.6 Ekran wyników analizy dla mężczyzn 4.7 Ekran wyników analizy dla mężczyzn i kobiet (łącznie) 4.8 Ekran wyników analizy dla alternatywnych wariantów dyskontowania/ważenia lat życia 5 Studium przypadku: Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia (cel operacyjny Narodowego Programu Zdrowia 2007-2015) 5.1 Choroby serca i naczyń Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Krok 5 Krok 6 5.2 Choroba niedokrwienna serca Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Krok 5 Wyniki analizy 4 8 8 8 11 12 12 12 14 16 20 20 30 32 32 36 39 43 43 45 47 49 50 52 54 56 57 57 57 57 59 59 59 69 69 70 70 70 71 71

1 Wstęp Niniejsze opracowanie stanowi podręcznik użytkownika narzędzia isword Zdrowie jednego z modułów projektu Innowacyjny System Wspierania Ocen Regulacji i Decyzji Inwestycyjnych, realizowanego przez Instytut Badań Strukturalnych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet V: Dobre Rządzenie, Działanie 5.6: Projekty Innowacyjne, finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego na podstawie umowy o dofinansowanie z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów. Moduł isword Zdrowie służyć ma ocenie skutków polityk i programów zdrowotnych odnoszących się do dowolnie wybranego problemu zdrowotnego (zdefiniowanego zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją WHO, ICD-10), realizowanych na poziomie kraju lub wybranego województwa. Narzędzie umożliwia oszacowanie wpływu polityk/programów zdrowotnych na umieralność oraz utracone lata życia z powodu przedwczesnych zgonów (YLL, years of life lost due to premature mortality): pozwala na porównanie utraconych lat życia w przypadku braku polityki/programu zdrowotnego tj. w scenariuszu bazowym z utraconymi latami życia w scenariuszu interwencji (odzwierciedlającym wpływ polityki/programu zdrowotnego na umieralność z analizowanej przyczyny). Scenariusz bazowy opiera się na symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce lub w wybranym województwie w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach wiekowych na podstawie danych GUS z lat 2000-2010 dot. umieralności z tej przyczyny oraz prognozy demograficznej ludności. Ze względu na szeroki zakres analizowanych problemów zdrowotnych cechą modelu jest elastyczność i otwartość w zakresie definiowania problemu zdrowotnego, scenariusza bazowego oraz scenariusza interwencji. Analiza może dotyczyć kobiet, mężczyzn lub populacji ogółem. Problem zdrowotny może być szczegółowy (np. C50 nowotwór sutka) lub ogólny (np. C nowotwory). W przypadku Polski możliwa jest dodatkowo definicja problemu znakowego na podstawie 4-znakowego kodu ICD (np. C50.0). Użytkownik definiuje scenariusz bazowy na podstawie wybranej przez siebie projekcji surowych współczynników zgonów z analizowanej przyczyny w latach 20112020 (według płci oraz w podziale na grupy wiekowe). Symulacja liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2011-2020 może opierać się na

prognozie ludności GUS na lata 2008-2035 1 (dla Polski i województw) lub na modelu mikrosymulacyjnym Instytutu Badań Strukturalnych SYMDEM (tylko dla Polski), opartym na współczynnikach zgonów i dzietności z prognozy ludności Matysiak i Nowok (2007) 2. Scenariusz ocenianej polityki/programu zdrowotnego definiowany jest poprzez określenie wpływu interwencji na liczbę zgonów z analizowanej przyczyny (ogółem lub w grupach wiekowych) oraz na średnią długość życia w analizowanej chorobie (problemie zdrowotnym), w dowolnie zadanych latach. Efekty zdrowotne ocenianych polityk/programów zdrowotnych wyrażane są (i) w redukcji utraconych lat życia (różnica pomiędzy YLL w scenariuszu bazowym a YLL w scenariuszu interwencji) łącznie i w podziale na efekty unikniętych zgonów i wydłużenia życia w rozważanej chorobie oraz (ii) w liczbie unikniętych zgonów z analizowanej przyczyny. Narzędzie posiada wbudowane bazy danych GUS (na poziomie Polski i województw) dot. umieralności według przyczyn zgonów w pięcioletnich grupach wiekowych dla lat 2000-2010 oraz prognozy demograficzne na lata 2011-2020, które stanowią podstawę symulacji umieralności i YLL w scenariuszu bazowym. Narzędzie obsługiwane jest za pomocą interfejsu użytkownika (modułów służących określeniu problemu zdrowotnego, scenariusza bazowego oraz zakładanych efektów interwencji). Efektem finalnym analizy są zestawienia oraz wykresy łatwe w odczycie dla odbiorcy i możliwe do wydrukowania. Narzędzie przeznaczone jest dla pracowników administracji publicznej, zajmujących się przygotowywaniem i ewaluacją krajowych polityk i programów zdrowotnych. Moduł zdrowotny isword jest narzędziem wspierającym prace analityczne w tym zakresie. Podejście zaproponowane w narzędziu oparte jest na koncepcji utraconych lat życia (YLL) - populacyjnej miary wpływu badanych problemów zdrowotnych (przyczyn zgonów) na umieralność. Pomiar efektów polityk i programów zdrowotnych za pomocą YLL (miary zalecanej przez WHO) umożliwia nie tylko porównanie zakładanych efektów interwencji w różnych problemach zdrowotnych, ale także szacunek zakładanych celów polityk/programów zdrowotnych porównywalny między województwami czy krajami. Szacunek korzyści zdrowotnych interwencji zaproponowany w narzędziu isword Zdrowie stanowić może podstawę lub uzupełnienie ocen ekonomicznych polityk i programów zdrowotnych. 1 http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/prognoza.aspx 2 Matysiak A., Nowok B., (2007), Stochastic forecast of the population of Poland, 2005-2050, Demographic Research, vol. 17, article 11: 301-338.

O ile metodologia oceny technologii medycznych (HTA) jest dobrze rozwinięta i stosowana w procesie wsparcia decyzji o finansowaniu świadczeń i programów zdrowotnych, brak jest narzędzi wspierających analizy wpływu polityk i programów zdrowotnych na umieralność na poziomie populacji. Aplikacja umożliwia szeroką analizę umieralności wg przyczyn zgonów, w sposób systematyczny, w oparciu o pełny zbiór danych GUS w tym zakresie. Pozwala w sposób uproszczony uchwycić (często pomijane) informacje o wpływie interwencji na umieralność przedwczesną w populacji. Jest to istotne z uwagi na zróżnicowany kierunek zmian zachorowalności i umieralności w różnych problemach zdrowotnych. Istotnym i nieodłącznym elementem modułu jest także możliwość analizy umieralności i utraconych lat życia według płci, co pozwala na bardziej precyzyjne próby symulacji umieralności w latach przyszłych, dla wielu różnych problemów zdrowotnych (dotyczących mężczyzn, kobiet lub całej populacji). Wyniki analiz i symulacji proponowane w aplikacji mogą mieć znaczenie w szerszej (populacyjnej) ocenie kosztów i korzyści programów i polityk zdrowotnych. W obliczu rosnących kosztów opieki zdrowotnej i dynamicznego wzrostu nakładów na nowoczesne technologie medyczne analiza taka wydaje się być niezbędnym wsparciem w ocenie porównawczej konkretnych programów zdrowotnych i w ustalaniu priorytetów polityki zdrowotnej państwa. Niniejszy podręcznik składa się z czterech rozdziałów, opisujących kolejno uruchamianie narzędzia, zasadę jego działania, instrukcję obsługi aplikacji krok po kroku oraz studium przypadku. Narzędzie przeznaczone jest dla pracowników administracji publicznej, zajmujących się przygotowywaniem i ewaluacją krajowych polityk i programów zdrowotnych. Moduł zdrowotny isword jest narzędziem wspierającym prace analityczne w tym zakresie. Podejście zaproponowane w prototypowej wersji modelu oparte jest na koncepcji utraconych lat życia (YLL) - populacyjnej miary wpływu badanych problemów zdrowotnych (przyczyn zgonów) na umieralność. Pomiar efektów polityk i programów zdrowotnych za pomocą YLL (miary zalecanej przez WHO) umożliwia nie tylko porównanie zakładanych

efektów interwencji w różnych problemach zdrowotnych, ale także szacunek zakładanych celów polityk/programów zdrowotnych porównywalny między krajami. Szacunek korzyści zdrowotnych interwencji zaproponowany w narzędziu isword Zdrowie stanowić może podstawę lub uzupełnienie ocen ekonomicznych polityk i programów zdrowotnych. O ile metodologia oceny technologii medycznych (HTA) jest dobrze rozwinięta i stosowana w procesie wsparcia decyzji o finansowaniu świadczeń i programów zdrowotnych, brak jest narzędzi wspierających analizy wpływu polityk i programów zdrowotnych na umieralność na poziomie populacji. Aplikacja umożliwia szeroką analizę umieralności wg przyczyn zgonów, w sposób systematyczny, w oparciu o pełny zbiór danych GUS w tym zakresie. Pozwala w sposób uproszczony uchwycić (często pomijane) informacje o wpływie interwencji na umieralność przedwczesną w populacji. Jest to istotne z uwagi na zróżnicowany kierunek zmian zachorowalności i umieralności w różnych problemach zdrowotnych. Istotnym i nieodłącznym elementem modułu jest także możliwość analizy umieralności i utraconych lat życia według płci, co pozwala na bardziej precyzyjne próby symulacji umieralności w latach przyszłych, dla wielu różnych problemów zdrowotnych (dotyczących mężczyzn, kobiet lub całej populacji). Wyniki analiz i symulacji proponowane w aplikacji mogą mieć znaczenie w szerszej (populacyjnej) ocenie kosztów i korzyści programów i polityk zdrowotnych. W obliczu rosnących kosztów opieki zdrowotnej i dynamicznego wzrostu nakładów na nowoczesne technologie medyczne analiza taka wydaje się być niezbędnym wsparciem w ocenie porównawczej konkretnych programów zdrowotnych i w ustalaniu priorytetów polityki zdrowotnej państwa. Planowane uzupełnienie aplikacji o szacunek lat życia skorygowanych niesprawnością (DALY, disability adjusted life years) oraz dalszy rozwój modułu związanego z przeżywalnością (np. szacunki zyskanych lat życia na poziomie populacji) wpisują się w cele rozwoju innowacyjnych narzędzi wsparcia ocen decyzji i regulacji w sektorze ochrony zdrowia. Niniejszy podręcznik składa się z czterech rozdziałów, opisujących kolejno uruchamianie narzędzia, zasadę jego działania, instrukcję obsługi aplikacji krok po kroku oraz studium przypadku.

2 U ruchamianie narzędzia 2.1 Obsługiwane wersje arkusza kalkulacyjnego Narzędzie isword Zdrowie jest plikiem arkusza kalkulacyjnego MS Excel z obsługą makr. Działa pod kontrolą arkusza kalkulacyjnego Excel 2007 i 2010. Wcześniejsze wersje pakietu MS Office nie są przystosowane do uruchomienia narzędzia isword Zdrowie. Przed uruchomieniem programu, należy upewnić się, że wersja pakietu Office zainstalowana na komputerze, z którego chcemy skorzystać do przeprowadzenia analizy, jest wersją 2007 lub nowszą. 2.2 Uaktywnienie makr Domyślne ustawienia arkusza kalkulacyjnego powodują blokowanie makropoleceń. Ich obsługa jest niezbędna do korzystania z narzędzie isword Zdrowie, zatem przed przystąpieniem do analizy, należy włączyć obsługę makr w arkuszu Excel. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach pojawia się nad paskiem formuły Jeżeli po uruchomieniu arkusza kalkulacyjnego nad paskiem formuły widzimy następujące ostrzeżenie Część zawartości aktywnej została wyłączona (patrz Rysunek 1), należy postępować według poniższych wskazówek. W przeciwnym razie można przejść do punktu 2.3 niniejszej instrukcji. Rysunek 1. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach Źródło: Opracowanie własne IBS Aby odblokować zablokowane makropolecenia należy kliknąć przycisk Opcje. Wyświetli się okno widoczne na Rysunku 2.

Rysunek 2. Opcje zabezpieczeń makra i formanty ActiveX Źródło: Opracowanie własne IBS Należy wybrać opcję Włącz tę zawartość i kliknąć OK. Dopiero po uaktywnieniu makropoleceń będzie możliwe korzystanie z narzędzia. Jeżeli udało się odblokować makropolecenia, przejdź do punktu 2.3. Jeżeli ostrzeżenie o blokowaniu makr nie pojawiło się, przeczytaj poniższe rozwiązanie. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach nie pojawiło się Jeżeli nad paskiem formuły nie pojawia się ostrzeżenie o zabezpieczeniach, a po kliknięciu w przycisk Rozpocznij Analizę pojawia się komunikat o braku możliwości uruchomienia makra, należy wykonać poniższe czynności: 1. Klikamy w okrągły Przycisk pakietu Office w lewym górnym rogu ekranu (1), a następnie, po rozwinięciu menu, (2) w przycisk Opcje programu Excel 1) Kliknij Przycisk pakietu Office 2) Kliknij przycisk Opcje programu Excel

2. W zakładce Popularne zaznaczamy opcję Pokaż kartę Deweloper na Wstążce i klikamy OK. 3. Z górnego menu (Wstążka pakietu Office) wybieramy (1) zakładkę Deweloper, a następnie (2) Bezpieczeństwo makr 1) Zakładka Deweloper 2) Bezpieczeństwo makr 4. W otwartym oknie wybieramy czy chcemy aby makra były włączone. Przy korzystaniu z narzędzi isword zaleca się wybranie opcji Włącz wszystkie makra i kliknięcie OK. Po zatwierdzeniu zmian trzeba zamknąć program Excel i uruchomić go ponownie. Nie będzie konieczne ponowne zezwalanie programowi Excel na korzystanie z makr. Zalecana opcja

UWAGA! Można też wybrać opcję Wyłącz wszystkie makra i wyświetl powiadomienie, ale w takim przypadku przy każdym uruchomieniu narzędzia konieczne będzie wykonanie czynności opisanych w poprzednim punkcie podręcznika (Ostrzeżenie o zabezpieczeniach pojawia się nad paskiem formuły). 2.3 Uwagi na temat czasu działania programu Narzędzie isword Zdrowie zawiera w sobie zestaw wielu makropoleceń. Część z nich to złożone obliczeniowo programowy, których czas działania może być dla użytkownika zauważalnie długi. Większość operacji powinna zostać wykonana w ciągu kilku-kilkunastu sekund, ale może się zdarzyć, że na starszych i wolniejszych komputerach niektóre operacje zajmą więcej czasu. W czasie działania programu nie należy przerywać pracy arkusza kalkulacyjnego, ani wyłączać komputera, gdyż może to spowodować wygenerowanie błędów, utratę niezapisanych informacji, a nawet uszkodzenie pliku zawierającego program.

3 Z asada działania 3.1 Moduły narzędzia isword Zdrowie Narzędzie składa się z dwóch modułów: 1. Moduł scenariusza bazowego: symulacja umieralności i utraconych lat życia (YLL) z analizowanej przyczyny w pięcioletnich grupach wiekowych w latach 2011-2020 2. Moduł scenariusza interwencji: symulacja umieralności i utraconych lat życia (YLL) z analizowanej przyczyny w pięcioletnich grupach wiekowych w latach 2011-2020 Narzędzie umożliwia oszacowanie różnicy w umieralności i utraconych latach życia (YLL) pomiędzy scenariuszem bazowym a scenariuszem interwencji. Różnica ta odzwierciedla skutki zdrowotne ocenianej interwencji (tj. programu czy polityki zdrowotnej). Utracone lata życia (YLL), odzwierciedlające skutki przedwczesnych zgonów spowodowanych analizowanym problemem zdrowotnym, oszacowano na podstawie zaleceń WHO (pkt. 3.4.). 3.2 Moduł scenariusza bazowego Symulacja liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce w latach 2010-2020 w pięcioletnich grupach wiekowych (wg płci) wyznaczana jest na podstawie następujących danych wejściowych: a) dane GUS z lat 2000-2009 dot. umieralności z tej przyczyny (w pięcioletnich grupach wiekowych) W narzędziu zaimplementowano zbiór danych GUS (lata 2000-2010) obejmujący liczby zgonów w podziale na przyczyny zgonów (określane na podstawie statystycznych kart zgonu), w pięcioletnich grupach wiekowych (wg płci), dla Polski i województw. Przyczyny zgonów w tym zbiorze danych określono zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją WHO (X Rewizja), za pomocą trzyznakowych symboli ICD-10 (np. A15) dla Polski i województw oraz szczegółowych symboli ICD-10

tj. czteroznakowych kodów (np. A00.0) dla Polski3. Surowe współczynniki zgonów z analizowanej przyczyny (łączne i w pięcioletnich grupach wieku) obliczane są na podstawie danych GUS dot. ludności w latach 2000-2010 (wg płci i pięcioletnich grup wieku). b) prognoza demograficzna ludności Polski (wg płci i grup wieku) lata 2010-2020 W narzędziu zaimplementowano dane dwóch projekcji ludności obejmujących lata 2010-2020: (i) prognoza ludności GUS na lata 2008-2035 (według grup wieku)4 (ii) prognoza ludności SYMDEM 2008-2050 (według grup wieku), oparta na współczynnikach zgonów i dzietności Matysiak i Nowok (2007)5. Wariant symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce lub wybranym województwie w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach wiekowych określany jest przez użytkownika, który po zdefiniowaniu problemu zgodnie z klasyfikacją ICD-10, zapoznaje się z danymi dot. umieralności z analizowanej przyczyny zgonu w latach 2000-2010. Użytkownik na podstawie tych danych oraz innych dostępnych informacji (danych historycznych, własnych analiz, ekspertyz) określa projekcję współczynników zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2011-2020. Liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach (wg płci) są następnie wyznaczane w oparciu o prognozę demograficzną ludności (wg płci i grup wieku) na lata 2011-2020. W przypadku analizy dla Polski użytkownik wybiera prognozę demograficzną GUS lub SYMDEM, w przypadku analizy dla województwa zaimplementowana jest prognoza demograficzna GUS. Oszacowane liczby zgonów z analizowanej przyczyny w Polsce lub wybranym województwie w latach 2011-2020 w pięcioletnich grupach (wg płci) stanowią podstawę do obliczenia utraconych lat życia (YLL) z powodu przedwczesnych zgonów z analizowanej przyczyny. Metodologię szacunku YLL przedstawiono w rozdziale 3.4. 3 W przypadku, gdy dla danej jednostki nie istnieje bardziej szczegółowe rozpoznanie na liście kodów szczegółowych widniej kod trzyznakowy (np. A09). Zob. lista kodów ICD-10: www.icd10.pl. Szczegółowe informacje o kodowaniu przyczyn zgonów można znaleźć w: Topór-Mądry i in. (2002), Szacowanie potrzeb zdrowotnych, Rozdział 3, Versalius, Kraków. http://www.bpz.gov.pl/old/html/konsulting.htm 4 http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/prognoza.aspx 5 Matysiak A., Nowok B., (2007), Stochastic forecast of the population of Poland, 2005-2050, Demographic Research, vol. 17, article 11: 301-338.

3.3 Moduł scenariusza interwencji W ramach tego modułu definiowany jest scenariusz ocenianej polityki/programu zdrowotnego. Użytkownik, na podstawie zakładanych celów polityki/programu zdrowotnego, określa wpływ interwencji na liczbę zgonów z analizowanej przyczyny (ogółem lub w grupach wiekowych) oraz na średnią długość życia w analizowanej chorobie (problemie zdrowotnym), w dowolnie zadanych latach. Cele ocenianej polityki/programu zdrowotnego mogą być sformułowane w sposób, który umożliwia bezpośrednie i precyzyjne określenie scenariusza interwencji (np. zmniejszenie liczby zgonów z analizowanej przyczyny o 3% w latach 2015-2020 (ogółem lub dla wybranych grup wiekowych)). Możliwe jest także określenie (przybliżenie) celów ocenianego programu zdrowotnego na podstawie danych o skuteczności interwencji medycznych stosowanych w ramach programu. Elastyczny i otwarty sposób definicji scenariusza interwencji pozwala na szacunkowe wyznaczenie zakładanych skutków zdrowotnych wielu możliwych polityk, czy programów zdrowotnych. Scenariusze interwencji omówiono szczegółowo w rozdziałach 4.4. i 4.5. W przypadku niektórych scenariuszy, warto zwrócić uwagę na ogólny charakter określanych skutków zdrowotnych mających (przesunięty w czasie) wpływ na umieralność i utracone lata życia. Niektóre warianty scenariuszy w przypadku wielu problemów zdrowotnych wymagają dodatkowych założeń i przeformułowania/doprecyzowania parametrów ocenianej interwencji.

Podkreślić więc należy konieczność ostrożnego i konsekwentnego formułowania scenariuszy, zwłaszcza jeśli chodzi o efekty uzyskiwane w kolejnych latach, w podziale na grupy wiekowe. Przykładowo, zakładając wpływ zmniejszenia zachorowalności na umieralność należy wziąć pod uwagę średni czas trwania choroby (i rozważać redukcje zgonów wskutek zmniejszenia zachorowalności w poprzednich latach i w przesuniętych grupach wiekowych); analizując efekt wydłużenia życia w danej grupie wiekowej (zdefiniowanej dla scenariusza bazowego) należy uwzględnić (odpowiednie) przesunięcie roku, w którym ten efekt następuje, oraz konsekwentną zmianę grupy wiekowej, w której następuje zgon z analizowanej przyczyny. Warto jednak zaznaczyć, że wspomniane tu problemy wiążą się z definicją scenariuszy (w latach i w grupach wiekowych), nie mają natomiast wpływu na szacunki całkowite skutków zdrowotnych ocenianych polityk/programów zdrowotnych. Efekty zdrowotne ocenianych polityk/programów zdrowotnych wyrażane są (i) w redukcji utraconych lat życia (różnica pomiędzy YLL w scenariuszu bazowym a YLL w scenariuszu interwencji) łącznie i w podziale na efekty unikniętych zgonów i wydłużenia życia w rozważanej chorobie oraz (ii) w liczbie unikniętych zgonów z analizowanej przyczyny.

3.4 Metodologia szacunku utraconych lat życia Utracone lata życia wskutek przedwczesnej umieralności (YLL) szacowane są zgodnie z zaleceniami WHO6. Koncepcja ta jest spójna z metodologią pomiaru lat życia skorygowanych niesprawnością (DALY, disability adjusted life years) zaproponowaną w międzynarodowym badaniu Global Burden of Disease and Injury (GBD) zapoczątkowanym w 1988 r. (i prowadzonym przez WHO, Bank Światowy oraz Harvard School of Public Health)7. Lata życia utracone wskutek przedwczesnych zgonów (YLL) szacowane są w oparciu o standardowe utracone oczekiwane lata życia (SEYLL, standard expected years of life lost). Wskaźnik ten odwołuje się do idealnego standardu oczekiwanej długości życia - populacji o najwyższej oczekiwanej długości życia tj. 82.5 roku dla populacji kobiet w Japonii. Założono, że dla mężczyzn (idealna) oczekiwana długość życia wynosi 80 lat (2,5 roku różnicy uzasadnianej biologicznie). Standardowe (idealne) oczekiwane długości życia dla osób w wieku x są obliczane na podstawie modelu tablicy trwania życia Coale i Demeny West Level 26, dla którego oczekiwana długość życia kobiety wynosi 82,5 roku. Obliczane w ten sposób utracone lata życia umożliwiają porównania międzynarodowe umieralności wg przyczyn (jednakowa, arbitralnie przyjęta oczekiwana długość życia) tj. odzwierciedlają wpływ poszczególnych chorób na umieralność z jednakowym nasileniem dla populacji o różnych tablicach trwania życia. 6 http://www.who.int/topics/global_burden_of_disease/en/ 7 7DALY dla danej populacji (lub członka danej populacji) jest sumą utraconych lat Ŝycia z powodu przedwczesnej umieralności (YLL) oraz utraconych lat Ŝycia wskutek niesprawności (lata przemnoŝone przez standardowe wagi tzw. disability weights) YLD (years lost due to disability). Utracone lata Ŝycia skorygowane niesprawnością (DALY) wyznaczone dla danego problemu zdrowotnego słuŝą określeniu jego skutków na poziomie populacji. Szczegółowe informacje o DALY, YLL i innych populacyjnych miarach zdrowia w: Topór-Mądry i in. (2002), Szacowanie potrzeb zdrowotnych, Rozdział 3, Versalius, Kraków. (link w przypisie 3) National Burden of Disease Studies: A Practical Guide, WHO Genewa, 2001. (link w przypisie 9)

Wartości YLL dla osoby zmarłej w wieku x oraz formuły obliczeń YLL w przypadku, gdy dostępne są dane w pięcioletnich grupach wiekowych zaczerpnięto z zasobów internetowych WHO8. Warto podkreślić, że WHO zaleca obliczanie YLL na podstawie danych o umieralności w pięcioletnich grupach wiekowych. W przypadku pięcioletnich grup wiekowych utracone lata życia (YLL) z powodu analizowanej przyczyny zgonu obliczane są jako suma utraconych lat życia dla poszczególnych grup wieku tj. suma iloczynów liczby zgonów z danej przyczyny w danej grupie wiekowej i (idealnej) oczekiwanej długości życia osoby należącej do danej grupy wiekowej. Szczegółowe formuły obliczania utraconych lat życia (YLL) oraz lat życia skorygowanych niesprawnością (DALY) są omówione i przedyskutowane w podręczniku National Burden of Disease Studies: A Practical Guide (NBD Guide)9. Dyskontowanie i ważenie lat życia W analizach ekonomicznych w ochronie zdrowia (w analizach efektywności kosztowej interwencji medycznych) dyskontowanie efektów zdrowotnych jest standardową procedurą10. Podobnie uzasadnia się konieczność dyskontowania utraconego roku życia skorygowanego niesprawnością (DALY) i konsekwentnie wartości utraconego roku życia (YLL). W badaniu GBD przyjmuje się stopę dyskontową YLL 3% (stopa dyskontowa zalecana przez WHO w szacunku YLL i DALY). 8 Standard life table: http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/tools_national/en/ 9 http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/tools_national/en/ 10 Dyskontowanie efektów zdrowotnych, analogicznie jak w przypadku dyskontowania wartości pieniężnych, oznacza, że efekty zdrowotne interwencji uzyskane obecnie uznawane są za relatywnie więcej warte niż efekty zdrowotne uzyskane w przyszłości. Efekty zdrowotne dyskontuje się w podobny sposób jak wartości pieniężne ale stopa dyskontowa efektu zdrowotnego (np. zyskanego roku życia) nie musi by identyczna ze stopą dyskontow wydatków pieniężnych w tej samej analizie ekonomicznej (np. wydatków na leczenie, których skutkiem jest zyskany rok życia). (Por.: Drummond M. i in., Metody badań ekonomicznych programów ochrony zdrowia, Via Medica, GdaDsk, 2003 oraz Wytyczne Oceny Technologii Medycznych (HTA), AOTM, 2009 http://www.aotm.gov.pl/assets/files/wytyczne_hta/2009/09.05.29_wytyczne_hta_pl_ms.pdf)

W badaniu GBD przyjęto, że relatywna waga roku życia dla osób w najmłodszym i najstarszym wieku jest niższa w porównaniu z rokiem życia dla osób w wieku młodym (30±10 lat). Wybór taki uzasadniano badaniami społecznych preferencji odnośnie znaczenia roku życia osób młodych, dzieci i osób starszych oraz rolami społecznymi osób młodych (np. Murrray i Lopez 1996) 11. Koncepcja ważenia lat jest najbardziej kontrowersyjną w metodologii szacunku utraconego roku życia skorygowanego niesprawnością (DALY) i utraconych lat życia (YLL) por. NBD Guide. W badaniu GBD przyjęto wartości utraconych lat życia wg standardowego rozkładu wag, zgodnie z formułą zaproponowaną przez Murray i Lopez 1996 (NBD Guide, str. 117). Narzędzie umożliwia szacunek utraconych lat życia w 4 wariantach dyskontowania/ważenia lat życia. Warianty te są proponowane/zalecane przez WHO przy szacunkach DALY i YLL (wariantem podstawowym w ostatnim badaniu GBD 2004 jest wariant z dyskontowaniem i ważeniem lat) (i) brak dyskontowania, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) (ii) dyskontowanie 3%, standardowy rozkład wag (standard age weights) (iii) dyskontowanie 3%, równe wagi dla różnych lat życia (uniform age weights) (iv) brak dyskontowania, standardowy rozkład wag (standard age weights) Poniżej przedstawiono utracone lata życia w zależności od wieku osoby zmarłej (dla 4 wariantów dyskontowania/ważenia lat). 11 Murray CJL, Lopez, AD, eds (1996). The global burden of disease: a comprehensive assessment of mortality and disability from diseases, injuries and risk factors in 1990 and projected to 2020. Global Burden of disease and Injury Series, Vol. 1. Cambridge: Harvard University Press; 1996.

Wykres 1. Utracone lata życia w zależności od wieku osoby zmarłej (4 warianty dyskontowania): mężczyźni Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych WHO (Standard Life Table). Wykres 2. Utracone lata życia w zależności od wieku osoby zmarłej (4 warianty dyskontowania): kobiety Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych WHO (Standard Life Table).

4 Przeprowadzanie analizy z pomocą narzędzia isword Zdrowie 4.1 Ekran definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej Definicja problemu zdrowotnego Użytkownik, po uruchomieniu narzędzia i uaktywnieniu makr (por. rozdział 2), definiuje poziom analizy. Możliwe jest przeprowadzenie analizy na dwóch poziomach: Polski lub wybranego województwa; użytkownik w okienku Poziom analizy zaznacza wybraną przez siebie opcję: Polska lub województwa. W przypadku wyboru Polski użytkownik dodatkowo wybiera (w okienkach Kody ICD-10 oraz Prognoza demograficzna rysunek powyżej): poziom szczegółowości symbolu ICD-10: 3-znakowe lub 4-znakowe kody ICD-10 - prognozę demograficzną ludności wg płci i grup wieku na lata 2011-2020: GUS lub SYMDEM

W przypadku wyboru analizy na poziomie województw użytkownik wybiera województwo (okienko Wybierz województwo rysunek poniżej) Określenie populacji analizy: płeć Następnym krokiem jest określenie płci, dla której wykonywana jest analiza. Należy wybrać jedną z 3 możliwości: (i) analiza wykonywana (tylko) dla mężczyzn, (ii) analiza wykonywana (tylko) dla kobiet, (iii) analiza wykonywana dla mężczyzn i kobiet. Wybranie opcji (iii) umożliwia analizę zdefiniowanego problemu zdrowotnego, której (dodatkowym) efektem końcowym będą wyniki ogółem (dla kobiet i mężczyzn łącznie): liczba zgonów i utracone lata życia w scenariuszu bazowym i scenariuszu interwencji (dyskontowanie/ważenie lat życia identyczne dla kobiet i mężczyzn (por. 3.4.)). Wybranie opcji (iii) nie oznacza (automatycznego) określenia identycznych założeń odnośnie scenariusza bazowego i scenariusza interwencji analizy te są przeprowadzane osobno (np. w przypadku, gdy inne są zakładane efekty programu zdrowotnego wśród mężczyzn a inne wśród kobiet i/lub gdy trendy umieralności w latach 2000-2009 wśród kobiet i mężczyzn są różne). Możliwe jest natomiast przeprowadzenie analizy o identycznych założeniach odnośnie scenariusza bazowego i/lub scenariusza interwencji.

Następne kroki analizy (do momentu zakończenia analizy dla kobiet lub mężczyzn) są identyczne dla możliwości (i)-(iii), w podręczniku przedstawiono je więc na przykładzie mężczyzn. Kroki analizy w przypadku wyboru opcji (iii), które następują po przeprowadzeniu analizy dla mężczyzn, zostaną omówione w punktach 4.6 i 4.7. Definicja analizowanej przyczyny zgonow Użytkownik, po wyborze poziomu analizy, może zdefiniować problem zdrowotny zgodnie z klasyfikacją ICD-10 (jeśli problem zdrowotny może być określony wg klasyfikacji ICD-10 na wybranym obszarze terytorialnym analizy). W takim przypadku możliwe są dwa sposoby definicji analizowanej przyczyny zgonów: 1. W kolumnie Analizowana przyczyna zgonów użytkownik wpisuje kody ICD-10, które odpowiadają analizowanej przyczynie zgonów. Kody ICD-10 mogą być: - trzyznakowe (dla województw oraz dla Polski jeśli taką opcję wybrano lub gdy dla danej jednostki (przyczyny zgonów) nie rozróżnia się czteroznakowych symboli szczegółowych np. A09) lub - czteroznakowe (np. A00.0) tylko dla Polski jeśli taką opcję wybrano) 2. Użytkownik może posłużyć się wbudowaną w aplikacji listą kodów ICD 10. W tym celu należy wcisnąć przycisk POKAŻ LISTĘ KODÓW ICD-10, który odsyła użytkownika do ekranu z pełną listą kodów ICD-10 (kodów trzyznakowych lub czteroznakowych zależnie od wyboru poziomu analizy lub, w przypadku Polski, wyboru poziomu szczegółowości kodów): Kody trzyznakowe

Kody czteroznakowe Zastosowanie listy kodów umożliwia definicję problemu zdrowotnego na poziomie ogólniejszych kodów ICD-10 tj. na poziomie Grupy lub Podgrupy kodów ICD 10. Przykładowo, w przypadku listy kodów trzyznakowych, użytkownik może odfiltrować listę kodów (kolumna Podgrupa) poprzez określenie Grupy kodów np. grupa C choroby nowotworowe. W przypadku kodów czteroznakowych, użytkownik może odfiltrować listę kodów szczegółowych czteroznakowych (kolumna Symbol) poprzez określenie Podgrupy kodów np. podgrupa A37 krztusiec. W celu zdefiniowania problemu zdrowotnego użytkownik zaznacza odfiltrowane kody w kolumnie Podgrupa (jeśli posługuje się listą kodów trzyznakowych) lub Symbol (jeśli posługuje się listą kodów czteroznakowych). Zaznaczenie kodów grupy lub podgrupy (kodów ogólniejszych niż trzy- lub czteroznakowe) razem z wybraną listą kodów w postaci najbardziej szczegółowej kolumna Podgrupa lub Symbol (np. przy zaznaczaniu długiej listy kodów) nie ma wpływu na poprawność określenia listy wybranych kodów (kody mniej szczegółowe nie są uwzględniane w bazie danych i dodają zerowe liczby zgonów do sumy zgonów z analizowanej przyczyny). Użytkownik, poprzez wciśnięcie przycisku UŻYJ ZAZNACZONYCH KODÓW, akceptuje zaznaczoną listę kodów i wraca do Ekranu definicji problemu zdrowotnego. Możliwe jest także dodanie zaznaczonych kodów do zdefiniowanej uprzednio listy kodów. W tym celu należy wcisnąć przycisk DODAJ ZAZNACZONE KODY DO LISTY, który także odsyła użytkownika do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej. Możliwe jest także anulowanie wyboru kodów z listy i powrót do Ekranu definicji problemu zdrowotnego.

Definicja analizowanej przyczyny zgonów: własne dane W przypadku gdy użytkownik chce przeprowadzić analizę na podstawie własnych danych lub dodatkowych informacji o umieralności z określonej przyczyny zgonów na wybranym obszarze terytorialnym możliwe są dwa sposoby definicji analizowanej przyczyny zgonów: 1. Jeśli użytkownik chce przeprowadzić analizę na podstawie odrębnych danych (np. dysponuje danymi o umieralności z analizowanej przyczyny w 5-letnich grupach wiekowych dla wybranego powiatu), należy wcisnąć przycisk WŁASNE DANE oraz wybrać opcje z wykorzystaniem tylko własnych danych (bez zaimplementowanych) w okienku Czy analiza na podstawie własnych danych? (które pojawia się po wciśnięciu przycisku WŁASNE DANE) oraz określić płeć dla której podane będą dane (należy pamiętać, że wpisanie danych nie oznacza wyboru płci dla analizy, płeć dla przeprowadzanej analizy (dla własnych danych) powinna być wybrana w okienku Analiza wykonywana dla:.. przed lub po wpisaniu własnych danych): Następnie, użytkownik zostaje odesłany do arkusza, w którym wpisuje własne dane:

Przycisk DALEJ akceptuje wpisane dane i odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego, w którym użytkownik po wciśnięciu przycisku DALEJ rozpoczyna analizę dla własnych danych. Przycisk WSTECZ odsyła do okienka Czy analiza na podstawie własnych danych?. Przycisk Powrót w tym okienku odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i analiza przeprowadzana jest dla danych zaimplementowanych. 2. Jeśli użytkownik chce wykorzystać dane dla wybranego obszaru i przyczyny zgonów (wybrane: poziom analizy (Polska lub wybrane województwo), przyczyna zgonów wg ICD-10, płeć), możliwe jest podanie własnych danych z wykorzystaniem zaimplementowanego zbioru danych. Przykładowo, jeśli użytkownik dysponuje informacjami, że 60% zgonów z danej przyczyny (określonej kodem ICD-10) powodowana jest analizowanym problemem zdrowotnym, możliwe jest zastosowanie danych o zgonach spowodowanych analizowanym problemem zdrowotnym. W tym celu należy wcisnąć przycisk WŁASNE DANE oraz wybrać opcje z wykorzystaniem zaimplementowanych danych dla Polski i województw w okienku Czy analiza na podstawie własnych danych? (które pojawia się po wciśnięciu przycisku WŁASNE DANE) oraz określić płeć dla której podane będą dane (należy pamiętać, że wpisanie danych nie oznacza wyboru płci dla analizy, płeć dla przeprowadzanej analizy (dla własnych danych) powinna być wybrana w okienku Analiza wykonywana dla:.. przed lub po wpisaniu własnych danych):

Następnie, użytkownik zostaje odesłany do arkusza, w którym może podać własne dane z wykorzystaniem zaimplementowanych danych (rysunek str. 19 góra). Poprzez wpisanie dowolnej formuły w polach zaznaczonych na żółto użytkownik może wykorzystać zaimplementowane dane. Przykładowo, możliwe jest zastosowanie formuły w polu (wiek 0, rok 2000), która oblicza (zaokrąglone) 60% zgonów dla każdej z grup wiekowych (gdzie E20 to pole (wiek 0, rok 2000) dla zaimplementowanych danych: Przycisk DALEJ akceptuje wpisane dane i odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego, w którym użytkownik po wciśnięciu przycisku DALEJ rozpoczyna analizę dla własnych danych. Przycisk WSTECZ odsyła

do okienka Czy analiza na podstawie własnych danych?. Przycisk Powrót w tym okienku odsyła do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i analiza przeprowadzana jest dla danych zaimplementowanych. Uwaga! w okienku WŁASNE DANE opcją domyślną jest zastosowanie danych zaimplementowanych (bez własnych danych), dlatego w przypadku analizy na podstawie zaimplementowanych danych nie jest konieczne określanie tej opcji za pomocą przycisku WŁASNE DANE. Przycisk ten należy wcisnąć tylko w przypadku, gdy użytkownik chce zastosować własne dane (np. dla powiatu) lub informacje (np. że problem zdrowotny powoduje 60% zgonów z przyczyny zadanej danym kodem ICD-10). Definicja analizowanej przyczyny zgonów: wyszukiwanie najczęstszych przyczyn zgonów Możliwe jest także wyszukanie i przeanalizowanie najczęstszych przyczyn zgonów na wybranym obszarze, dla wybranej płci, w wybranym roku oraz dla wybranej grupy lub grup wiekowych. W tym celu (po wyborze obszaru i płci na Ekranie definicji należy wcisnąć przycisk WYSZUKAJ NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY ZGONÓW, który odsyła użytkownika do arkusza analizy przyczyn zgonów: Uzytkownik wybiera rok (wpisując rok w okienku Rok) oraz grupę wiekową (Ogółem lub wybrane grupy wiekowe zaznaczając z ctrl wybrane grupy wiekowe), dla których mają być wyszukane przyczyny zgonów (i odpowiadające im liczby przypadków). Przykładowo, poniżej wybrano rok 2000 oraz grupę wiekową 55+:

Następnie, użytkownik poprzez wciśnięcie przycisku PRZELICZ uzyskuje poniżej listę kodów ICD-10 wraz z liczbami zgonów dla zadanej populacji (ponadto podany jest odsetek jaki dany kod ICD-10 stanowi w ogóle zgonów dla wybranej populacji). Stosując filtr użytkownik może np. wybrać 10 najczęstszych przyczyn zgonów (wybór Pierwsze 10 w liście Filtry liczb), kolumna Liczba zgonów : Otrzymana lista 10 najczęstszych przyczyn zgonów wygląda następująco: Analogicznie, możliwe jest wybranie kodów ICD-10, które stanowią 5% lub więcej wszystkich zgonów w wybrane populacji.

Tak określone wyszukiwanie daje następującą listę: Użytkownik zaznaczając wybrany kod lub kody z kolumny Kod ICD-10 oraz wciskając przycisk UŻYJ ZAZNACZONYCH KODÓW przesyła wybrane kody do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i może przeprowadzić analizę dla wyszukanych najczęstszej przyczyny zgonów (analogicznie jak w arkuszu Kody ICD-10). Po zdefiniowaniu problemu zdrowotnego, tj. poziomu analizy (Polska lub wybrane województwo), przyczyny zgonów, określeniu płci, dla której (których) jest wykonywana analiza oraz wyborze prognozy demograficznej (w przypadku Polski) użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ, przechodzi do Ekranu wyboru sposobu analizy.

4.2 Ekran wyboru sposobu analizy Użytkownik zapoznaje się z danymi dot. umieralności z analizowanej przyczyny w latach 2000-2009. Możliwa jest prezentacja wykresów dla lat 2000-2009, na których przedstawiono: a. liczby zgonów ogółem b. współczynnik zgonów ogółem (liczba zgonów na 100 000 osób) c. współczynniki zgonów w podziale na grupy wiekowe (po 4 grupy wiekowe na wykresie, liczba zgonów na 100 000 osób w poszczególnych grupach wiekowych) d. liczby zgonów w podziale na grupy wiekowe (po 4 grupy wiekowe na wykresie) e. średni wiek zgonu z analizowanej przyczyny f. rozkłady liczby zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku Na podstawie informacji przedstawionych na wykresach (a)-(f) oraz innych dostępnych danych historycznych i/lub projekcji współczynników zgonów z analizowanej przyczyny użytkownik rozważa sposób przeprowadzenia symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2010-2020 i wybiera jedną z metod symulacji: (i) Oddzielnie dla każdej grupy wiekowej W ramach tej metody konieczne będzie określenie projekcji współczynników zgonów w latach 2011-2020 oddzielnie dla każdej z grup wiekowych. Liczby zgonów w poszczególnych grupach wiekowych w tych latach obliczone będą

na podstawie projekcji współczynników zgonów w grupach wiekowych oraz prognozy ludności w grupach wiekowych. Wariant ten jest zalecany w przypadku, gdy liczba zgonów ogółem w latach 2000-2010 jest na tyle duża, że obserwuje się wyraźne tendencje liczb i współczynników zgonów dla kilku grup wiekowych. Przesłankami do wyboru tego wariantu są także: znaczący spadek lub wzrost średniego wieku zgonu z analizowanej przyczyny oraz wyraźne przesunięcia rozkładu liczby zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku (nie obserwuje się stabilnej struktury zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku). (ii) Łącznie dla wszystkich grup wiekowych W metodzie tej określa się projekcję współczynnika zgonów ogółem w latach 2011-2020. Liczby zgonów w poszczególnych grupach wiekowych w tych latach obliczone będą na podstawie zaobserwowanej w latach 2000-2010 struktury zgonów z analizowanej przyczyny oraz symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny ogółem (uzyskanej z projekcji współczynnika zgonów ogółem oraz prognozy liczby ludności ogółem). Wariant ten jest zalecany w przypadku, gdy liczba zgonów ogółem w latach 2000-2010 jest niewielka i nie jest możliwe zaobserwowanie tendencji liczb i współczynników zgonów dla żadnej z grup wiekowych. Przesłanką do wyboru tego wariantu jest możliwa do zaobserwowania tendencja liczby i współczynnika zgonów ogółem w latach 2000-2010 oraz stabilna struktura zgonów z analizowanej przyczyny według grup wieku w tych latach. UWAGA: W przypadku definicji problemu zdrowotnego, dla którego nie odnotowano zgonów w latach 2000-2009 (nad wykresem przedstawiającym liczby zgonów) pojawia się komunikat: Z E R O W A L I C Z B A Z G O N Ó W W L ATA C H 2 0 0 0-2 0 0 9 : BRAK PRZESŁANEK DO PRZEPROWADZENIA ANALIZY Użytkownik może wrócić do Ekranu definicji problemu zdrowotnego i wyboru prognozy demograficznej poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ Po wyborze metody symulacji liczby zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2010-2020 użytkownik, poprzez kliknięcie przycisku DALEJ, przechodzi do Ekranu definicji scenariusza bazowego.

4.3 Ekran definicji scenariusza bazowego 4.3.1 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej oddzielnie dla każdej grupy wiekowej Po wyborze wariantu (i) Oddzielnie dla każdej grupy wiekowej na Ekranie sposobu analizy (pkt. 4.2.) użytkownik określa projekcje współczynników zgonów w latach 2011-2020 oddzielnie dla każdej z grup wiekowych. W zakładce Wybierz grupę wiekową użytkownik wybiera jedną z pięcioletnich grup wiekowych: 0, 1-4, 5-9, 10-14,, 80-84, 85+ i obserwuje na wykresie współczynniki zgonów z analizowanej przyczyny w latach 2000-2009 w wybranej grupie wiekowej. Użytkownik w zakładce Projekcja współczynników zgonów wybiera jedną z 4 opcji: (i) (ii) (iii) (iv) wartość współczynnika z 2009 średni współczynnik z lata 2000-2009 wartość użytkownika trend liniowy

Projekcja przedstawiona na wykresie jest ostatnio zastosowanym wyborem użytkownika (zapamiętany, zastosowany wybór w uprzednio przeprowadzanej analizie). Po wyborze opcji (i), (ii) lub (iv) użytkownik akceptuje (nowy) wybór przyciskiem Zastosuj dla tej grupy, po czym obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2010-2020 na wykresie. W tabeli po prawej stronie ekranu pojawia się zastosowany (zaakceptowany) przez użytkownika wybór dla danej grupy wiekowej. Po wyborze opcji (iii) użytkownik wpisuje wartości współczynnika zgonów (liczby zgonów na 100 000 osób) dla lat 2011-2020. Po wpisaniu wartości dla wszystkich lat użytkownik akceptuje wybór przyciskiem Zastosuj dla tej grupy, po czym obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2011-2020 na wykresie. Jeżeli opcja aktualnie wybrana dla danej grupy wiekowej ma być zastosowana i zaakceptowana dla wszystkich grup wiekowych jednocześnie użytkownik powinien zaakceptować ten wybór przyciskiem Zastosuj dla wszystkich grup. Wybranie tego przycisku anuluje wcześniej wybrane opcje dla innych grup

wiekowych i akceptuje dla wszystkich grup aktualnie wybraną opcję. Użyteczne jest stosowanie przycisku Zastosuj dla wszystkich grup w sytuacji, gdy użytkownik chce wybrać jedną z opcji dla prawie wszystkich grup wiekowych; wówczas po wyborze opcji dla wszystkich grup wiekowych, zmienia wybór dla kilku grup wiekowych, używając przycisku Zastosuj dla tej grupy. Z prawej strony ekranu zaprezentowany jest zbiorczo dla wszystkich grup wiekowych dokonany przez użytkownika wybór opcji (i)-(iv). Włączenie czerwonego przycisku Zresetuj wybór powoduje anulowanie wszystkich zastosowanych (zaakceptowanych) wyborów. Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru sposobu analizy poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Użytkownik po wybraniu i zaakceptowaniu wyborów opcji (i)-(ii) i (iv) dla wszystkich grup wiekowych wybiera przycisk DALEJ i przechodzi do Ekranu wyboru scenariusza interwencji. W przypadku wyboru Wartości użytkownika (opcji (iii)) dla co najmniej jednej grupy wiekowej po wybraniu przycisku DALEJ (na odrębnym ekranie pomocniczym) wyświetlane są wszystkie wybory użytkownika, które należy akceptować przyciskiem Zastosuj zmiany lub anulować w przypadku chęci powrotu do Ekranu wyboru scenariusza bazowego i zmiany na inną opcję (przycisk ANULUJ). Wpisane wartości mogą być skorygowane przed akceptacją przyciskiem Zastosuj zmiany. Po kliknięciu na przycisk Zastosuj zmiany użytkownik przechodzi do Ekranu wyboru scenariusza interwencji.

UWAGI: W przypadku wyboru trendu liniowego, dla którego symulowane liczby zgonów (i współczynniki zgonu) w latach 2010-2020 są ujemne program przyjmuje dla tych wielkości liczby zgonów (i współczynniki zgonu) równe 0. W przypadku wyboru opcji Wartość użytkownika i nie wpisania wartości dla wszystkich lat nie możliwe jest zaakceptowanie tego wyboru (przy wciśnięciu przycisku Zastosuj dla tej grupy pojawia się komunikat Podaj własne wartości współczynników zgonu dla wszystkich lat.) W przypadku wyboru opcji Wartość użytkownika i nie zaakceptowaniu tego wyboru (nie wciśnięciu przycisku Zastosuj dla tej grupy ) program przeprowadza DALEJ analizę, przyjmując dla danej grupy wiekowej ostatnio zastosowany (zaakceptowany) wybór Nie jest możliwe przejście DALEJ, jeśli nie wybrano i zastosowano opcji (i)-(iv) dla wszystkich grup wiekowych.

4.3.2 Ekran definicji scenariusza bazowego w analizie przeprowadzanej łącznie dla wszystkich grup wiekowych Projekcja współczynników zgonów w latach 2011-2020 Użytkownik określa projekcję współczynnika zgonów z analizowanej przyczyny ogółem w latach 2011-2020 (dla wszystkich grup wiekowych łącznie) oraz wybiera strukturę zgonów w podziale na grupy wiekowe (rozkład zgonów wg grup wieku) dla lat 2011-2020. Użytkownik w zakładce Projekcja współczynników zgonów wybiera jedną z 4 opcji: (i) (ii) (iii) (iv) wartość współczynnika z 2010 średni współczynnik z lata 2000-2010 wartość użytkownika trend liniowy Po wyborze opcji (i), (ii) lub (iv) użytkownik obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2011-2020 na wykresie. Po wyborze opcji (iii) użytkownik wpisuje wartości współczynnika zgonów (liczby zgonów na 100 000 osób) dla lat 2011-2020. Po wpisywaniu wartości

dla poszczególnych lat użytkownik obserwuje wybrane przez siebie wartości współczynnika zgonów na wykresie. Po wpisaniu wartości dla wszystkich lat użytkownik obserwuje wybraną przez siebie projekcję współczynnika zgonów na lata 2011-2020 na wykresie. Projekcja ustawiona w zakładce Projekcja współczynników zgonów pozostaje opcją zaakceptowaną przez użytkownika (wybór nie wymaga akceptacji żadnym z przycisków). Struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe dla lat 2011-2020 Użytkownik w zakładce Struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe wybiera strukturę zgonów z analizowanej przyczyny dla lat 2011-2020. Do wyboru ma 3 opcje: (i) (ii) (iii) struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe Z ROKU 2010 struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe ŚREDNIA Z LAT 2000-2010 struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe ŚREDNIA Z LAT 2008-2010 Struktura ustawiona w zakładce Struktura zgonów w podziale na grupy wiekowe pozostaje opcją zaakceptowaną przez użytkownika (wybór nie wymaga akceptacji żadnym z przycisków).

Użytkownik może wrócić do Ekranu wyboru sposobu analizy poprzez wciśnięcie przycisku WSTECZ. Użytkownik po wybraniu Projekcji współczynników zgonów oraz Struktury zgonów w podziale na grupy wiekowe dla lat 2011-2020 wybiera przycisk DALEJ i przechodzi do Ekranu wyboru scenariusza interwencji. UWAGI: W przypadku wyboru trendu liniowego, dla którego symulowane liczby zgonów (i współczynniki zgonów) w latach 2011-2020 są ujemne program przyjmuje dla tych wielkości liczby zgonów (i współczynniki zgonów) równe 0. W przypadku wyboru opcji Wartość użytkownika i nie wpisania wartości dla wszystkich lat nie możliwe jest zaakceptowanie tego wyboru (przy wciśnięciu przycisku DALEJ pojawia się komunikat Nie wpisano wartości dla roku x ). W przypadku wyboru opcji struktury zgonów w podziale na grupy wiekowe (2010, średnia z lat 2000-2010 lub średnia z lat 2008-2010) dla roku lub lat z zerowymi liczbami zgonów (i zerowymi współczynnikami zgonów) nie jest możliwe określenie struktury zgonów dla tego okresu. Wobec powyższego w takim przypadku pojawia się komunikat: Wybór struktury z 2010 r. nie jest możliwy: zerowa liczba zgonów w tym roku lub Wybór średniej struktury z lat 2008-2010 r. nie jest możliwy: zerowa liczba zgonów w tych latach