Ewa Lewandowska Oświadczenie o odrzuceniu spadku. Studia Prawnoustrojowe nr 24, 83-95

Ewa Lewandowska Oświadczenie o odrzuceniu spadku Studia Prawnoustrojowe nr 24, 83-95 2014

UWM S tu d ia P raw n o u stro jo w e 24 2014 Ew a L ew andow ska K a te d ra P ra w a Cyw ilnego W ydział P ra w a i A d m in istracji UW M Oświadczenie o odrzuceniu spadku 1. O św iadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku K odeks cyw ilny1 stanow i, że nabycie sp a d k u n a stę p u je z m ocy p raw a - n ie z a le ż n ie od w iedzy sp a d k o b ie rc y o fak cie i ty tu le jeg o p o w o łan ia - z chw ilą jego otw arcia, czyli w raz ze śm iercią spadkodaw cy (art. 924 i 925 k.c.)2. W m om encie o tw arcia sp a d k u o k reśla się sk ład n ik i m a ją tk u spadkow e go i k rą g spadkobierców 3. W sk azan e ro zw iązanie nie św iadczy je d n a k o definityw nym nab y ciu sp ad k u, lecz tw orzy pew n ą tym czasow ą fikcję i m a c h a ra k te r prow izoryczny4. O stateczne nabycie sp a d k u nie je s t bow iem obow iązkiem osoby upraw nionej do dziedziczenia czy to z te sta m e n tu, czy z ustaw y, lecz zależy w yłącznie od jej wolnej woli5. W edług przepisów a rt. 1012 k.c. i 1015 k.c. spadkobiercy przysługuje praw o podm iotow e k ształtu jące, polegające n a m ożności podjęcia decyzji, w term in ie 6 m iesięcy od dnia, w k tó ry m spadkobierca dow iedział się o ty tu le sw ego pow ołania, o p rzyjęciu - w p ro st b ąd ź z dobrodziejstw em in w en tarza - lub odrzuceniu spadku. Z każdym ze w skazanych trzech w arian tó w u sta w a łączy odm ienne sk u tk i p raw n e. P rzed złożeniem ośw iadczenia bądź do chw ili upły w u te rm in u do jego złożenia pozycja sp ad k o biercy je s t w pew nym sensie ograniczona. P rzed e w szystkim ponosi on odpow iedzialność za długi spadkow e jedynie ze sp a d k u (art. 1030 zd. 1 k.c.) oraz nie m oże zbyć sp ad k u a n i u d ziału w nim (art. 1051 k.c.). 1 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93, z późn. zm.) - dalej k.c. 2 E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C.H. Beck, Warszawa 2008, s. 36. 3 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, C.H. Beck, Warszawa 2008, s. 1486. 4 J. Ignaczewski, Prawo spadkowe. Art. 922-1088 KC. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 242; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny, t. II: Komentarz do artykułów 450-1088, red. K. Pietrzykowski, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 1021. 5 J. St. Piątkowski, Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Lexis Nexis, Warszawa 2002, s. 147; J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1591.

84 Ewa Lewandowska Sześciom iesięczny te rm in do złożenia ośw iad czen ia o p rzy jęciu b ądź odrz u c e n iu sp a d k u n ie je s t sta ły i n ie n ależy odnosić go bezpośrednio do chw ili o tw a rc ia s p a d k u 6. W te j k w e s tii z n a c z e n ie m a w ie d z a sp a d k o b ie rc y o śm ierci spadkodaw cy oraz - w p rz y p a d k u su k cesji te sta m e n to w e j - in fo r m acja o istn ie n iu i tre śc i te s ta m e n tu, zaś p rzy d ziedziczeniu u staw ow ym - św iadom ość sto su n k u rodzinnego łączącego sp ad k o b iercę ze sp adkodaw cą, k w alifik u jąca go ja k o sp adkobiercę u staw ow ego7. Z d aniem J a c k a Ignaczew - skiego bieg sześciom iesięcznego te rm in u n ie rozpocznie się, je ż e li sp ad k o b ierca, w iedząc o istn ie n iu osób silniej od niego pow ołanych, jednocześn ie nie w ie, iż oni nie ch cą b ądź nie m ogą dziedziczyć8. Po upływ ie określonego p rzepisem a rt. 1012 k.c. te rm in u u p ra w n ie n ie do złożenia stosow nego ośw iad czen ia w ygasa, w n a stę p stw ie zaś tra k tu je się, że sp ad k o b ierca co do zasad y p rzy jął sp a d e k w p ro st, zaś w p ew nych sy tu acjach z dobrodziejstw em in w e n ta rz a, tj. w p rz y p a d k u osoby nie m ającej pełnej zdolności do czynności p raw n y ch albo osoby, co do k tó rej istn ie je p o d staw a do jej całkow itego u b ezw łasn o w o ln ien ia, a ta k ż e osoby praw n ej, ja k rów nież gdy p rzy n ajm n iej je d e n ze w spółspadkobierców p rzy jął sp a d e k z dobrodziejstw em in w e n ta rz a lu b je s t osobą, k tó re j b ra k o św ia d c z e n ia je s t je d n o z n a c zn y z ta k im p rzyjęciem sp a d k u (gm ina, S k a rb P a ń stw a )9. U p raw n io n y do złożenia ośw iad czen ia o p rzy jęciu lu b o d rzu cen iu sp a d k u po śm ierci spadkodaw cy je s t podm iot p ra w a cyw ilnego pow ołany do dziedziczenia. M oże to z a te m być osoba fizyczna, p rzy czym m u si o n a p osiadać p e łn ą zdolność do czynności p raw n y ch. W p rz y p a d k u osób n ie m ający ch p e ł nej zdolności do czynności p raw n y ch ośw iadczenie m oże złożyć p rz e d sta w i ciel ustaw ow y, dodatkow o w ra z ie prostego przy jęcia sp a d k u b ąd ź jego o d rz u c e n ia w y m a g a n a je s t zgoda s ą d u o p iekuńczego10. W s to s u n k u do osób p ra w n y c h lu b je d n o ste k org anizacyjn y ch nie p o siad ający ch osobow ości p ra w nej zasto so w anie w k w e stii złożenia om aw ianego ośw iad czen ia z n a jd ą obow iązu jące d a n y podm iot zasad y re p re z e n ta c ji11. U staw o d aw ca ograniczył k a teg o rię podm iotów u p raw n io n y ch do o d rzu cen ia sp a d k u, stan o w iąc, iż nie m ogą tego uczynić g m in a oraz S k a rb P a ń stw a, co łączy się z z a sa d ą n ie is t n ie n ia spadków bezdziedzicznych. Z asadniczo sp a d k u n ie m oże n a d to o d rz u cić fu n d acja u tw o rzo n a w te sta m e n c ie, w p rz y p a d k u k tó rej zachow anie to byłoby sp rzeczn e z celem jej p o w o łan ia12. O św iadczenie o p rzy jęciu lu b o d rzu cen iu sp a d k u stan o w i je d n o stro n n ą czynność p ra w n ą, sk ła d a n ą w p rzep isan ej p rzez praw o form ie - p rzed n o ta 6 J. Ignaczewski, op. cit., s. 244. 7 Ibidem, s. 244; J. St. Piątkowski, op. cit., s. 151. 8 J. Ignaczewski, op. cit., s. 245. 9 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 153. 10 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1591. 11 Ibidem. 12 Ibidem, s. 1593.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 85 riu sz e m lu b w sądzie rejonow ym, w którego o k ręg u zn ajd u je się m iejsce z a m ie sz k a n ia lu b p o b y tu sk ładającego ośw iadczenie, b ąd ź w sądzie sp a d k u w to k u postępow ania o stw ierdzenie praw do sp adku (art. 640 1 i 2 k.p.c.)13. O św iadczenie to m u si być b ezw aru n k o w e, n ie m oże być ograniczone te rm i nem. J e s t n ieodw ołalne (od chw ili jego złożenia, jeżeli było w ażn e w yw ołuje sk u tk i p raw n e), niep o d zieln e (sp ad k o b ierca nie m oże sp a d k u częściowo p rz y jąć, a częściowo odrzucić, za w y jątk iem sy tu acji p rzew id zian y ch p rzep isam i a rt. 1014 1 i 2 k.c. oraz a rt. 1022 k.c. pow inien przyjąć albo odrzucić spadek w całości)14. Treść ośw iadczenia je s t ściśle o kreślona przepisem a rt. 641 k.p.c. 2. O drzucenie spadku 2.1. Skutki odrzu cen ia spadku P rzew id zian e p raw em, aczkolw iek ograniczone w czasie, u p ra w n ie n ie do o d rzucenia sp a d k u s tw a rz a m ożliw ość u n ic e stw ie n ia ze sk u tk ie m ex tunc jego n abycia z m ocy p raw a. J a k stanow i p rzep is a rt. 1020 k.c., sk u tk ie m złożenia ośw iad czen ia o o d rzu cen iu sp a d k u je s t w yłączenie sp ad k o b iercy od dziedziczenia ta k, ja k b y nie dożył on o tw arcia sp adku. N ależy p rzez to ro zu m ieć, że sk ła d a ją c e m u ośw iadczenie n ie p rz y słu g u ją a n i w y n ik ające ze sp a d k u p ra w a, a n i n ie je s t on obciążony d łu g a m i15. P rzy jm u je się zatem, że sp adkobierca, k tó ry sp a d e k odrzucił, nigdy go n ie nab y ł, tj. bezpośred n io od chw ili o tw arcia sp a d k u p rzy p ad ł on p o zostałym spadkobiercom, k tó rzy go o statecznie odziedziczyli16. S k u tk i ośw iad czen ia o o d rzuceniu sp a d k u sięg ają je d n a k dalej, p rzy czym n ie sposób w ym ienić i opisać szczegółowo w szy stk ich p o tencjaln y ch sy tu acji, k tó re k s z ta łtu ją się odm iennie w zależności od tego, czy czynności ta k ie j dokonał sp ad k o b ierca te sta m e n to w y czy ustaw ow y, czy był on je d y nym, czy też je d n y m z nich. W lite ra tu rz e p rz e d m io tu w sk azuje się n a s tę p u jące konsekw encje o d rzu cen ia spad k u : 1) zm ia n a ty tu łu p o w ołania do sp a d k u (np. odrzu cen ie sp a d k u przez jedynego sp adkobiercę testam en to w eg o doprow adzi do dziedziczenia przez spadkobierców ustaw ow ych); 2) zm ia n a w ielkości udziałó w poszczególnych spadkobierców (n a sk u te k przyrostu); 3) zm ia n a k rę g u osób dochodzących do dziedziczenia (np. jeżeli sp adkod aw ca p rzew id ział p o d staw ien ie zw ykłe albo w p rz y p a d k u dzied ziczen ia 13 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 153. 14 Ibidem; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1197, B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10: Prawo spadkowe, C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 402. 15 J. Ignaczewski, op. cit., s. 254. 16 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 150; J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4: Prawo spadkowe, Ossolineum, Wrocław 1986, s. 288.

86 Ewa Lewandowska ustaw ow ego odrzu cen ie sp a d k u p rzez sy n a sp adkodaw cy sk u tk u je dojściem do dziedziczenia jego dzieci, k tó re w chw ili o tw arcia sp a d k u żyły b ąd ź p rzy n ajm n iej były w tej chw ili poczęte, a uro d ziły się żyw e17); 4) w pływ n a pozycję w ierzycieli spadkobiercy, k tó ry ch w ierzy teln o ść is t n ia ła w chw ili o d rzu cen ia sp ad k u, bow iem m oże się to łączyć z ich pokrzyw dzen iem (przep is a rt. 1024 k.c.); 5) w sy tu acji, gdy sp adkobierca z a rz ą d zał sp ad k iem, a n a stę p n ie go odrzucił, m a to zn aczen ie d la sto su n k ó w m iędzy n im a sp ad k o b iercam i, k tó rzy z a m ia st niego doszli do sp a d k u (a rt. 1021 k.c., odpow iednie sto so w an ie p rz e pisów o p ro w ad zen iu cudzych sp ra w bez zlecenia)18. 2.2. M otyw y od rzu cen ia spadku Z p u n k tu w id zen ia p ra w a n ie m a zn aczen ia, z jakiego pow odu sp ad k o b ie rc a decyduje się n a złożenie ośw iad czen ia o p rzy jęciu lu b o d rzu cen iu s p a d k u 19. U staw o d aw ca n ie b ierze pod uw agę m otyw ów, ja k ie skłoniły d a n ą osobę do podjęcia decyzji, p o zo staw iając to sw obodnej w oli sk ładającego o św iadczenie. Je d n a k ż e z p u n k tu w id zen ia sp ad k o b iercy nie je s t to obojętne, a w ręcz przeciw nie - podjęcie decyzji o o d rzu cen iu sp a d k u je s t często u w a ru n k o w a n e w ielom a isto tn y m i czynnikam i. N ajczęstszym pow odem o d rz u c e n ia sp a d k u s ą w zględy ekonom iczne, tj. gdy ocena zaw arto ści sp a d k u w sk azu je, że d ługi spadkow e przew y ższają a k ty w a sp adku. T rudno sobie w yobrazić, a jeżeli ju ż - to n a pew no będzie to rz a d k a sy tu acja, by p o tencjaln y sp adkobierca m ając w iedzę o nieopłacalności p rzy jęcia sp a d k u był n a ty le honorow y, by sp a d e k przyjąć i spłacać z w ła sn e go m a ją tk u długi, k tó ry ch nie zaciągał. W tej sy tu acji m oże je d n a k złożyć ośw iadczenie o p rzy jęciu sp a d k u z dobrodziejstw em in w e n ta rz a, aczkolw iek w iąże się to z dość uciążliw ą koniecznością sp o rząd zen ia sp isu in w e n ta rz a. N a m a rg in e sie w arto n adm ien ić, że często sp ad k o b iercy n ie są św iadom i sk u tk ó w niezło żenia ośw iad czen ia o o d rzuceniu sp ad k u. W społeczeństw ie n ie b ra k u je osób, k tó re nie p o sia d a ją ogólnej w iedzy o p raw ie spadkow ym, w n a stę p stw ie czego z a k ła d a ją, że długi ich sp adkodaw cy zn ik ają. Co ciek a w e, n ie z a sta n a w ia ją się, ja k w ta k ie j sy tu acji ra d z ą sobie in sty tu c je, k tó re u d zieliły z m a rłe m u sp adkodaw cy k re d y tu czy pożyczki. D latego pożądane byłoby p ro p ag o w an ie w śród społeczeń stw a inform acji o sk u tk a c h p rzyjęcia sp a d k u, w szczególności, gdy sp ad ek je s t obciążony długam i. N iekiedy m otyw em są w zględy n a tu ry podatkow ej, chociaż w ydaje się, że obecnie dzięki dość k o rzy stn ie u regulo w anej m a te rii w z ak resie p o d a tk u od spad k ó w n ie b ę d ą one odgryw ały w iększej roli20. 17 J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, PWN, Warszawa 1985, s. 139. 18 J. Ignaczewski, op. cit., s. 255, E. Skowrońska-Bocian, op. cit., s. 123. 19 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 401. 20 Por. ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2009 r., nr 93, poz. 768 z późn. zm.).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 87 D ecyzję o o d rzu cen iu sp a d k u m ogą w aru n k o w ać n a d to szeroko ro z u m ia ne w zględy m o raln e, osobiste. W szczególności znaczenie m ogą m ieć okoliczności p o w stałe jeszcze za życia spadkodaw cy, np. u ra z do jego osoby albo tra p ią c e sp ad k o b iercę sk ru p u ły p o w stałe w efekcie w łasn y ch niegodnych, a przeszły ch zachow ań w zględem spadkodaw cy lu b in n y ch spadkobierców. Przyjęcie sp a d k u w o p isan y ch sy tu a c ja c h m ogłoby w ręcz uw łaczać godności spadkobiercy. N iek ied y sp ad k o b ierca odrzu ca sp a d e k w poczuciu sp raw ied liw ości w zględem pozostały ch spadkobierców, k o ry g u jąc w te n sposób dyspozycje te sta m e n to w e spadkodaw cy. D zieje się ta k, gdy sp ad k o b iercy są zgodni, że sp ad k o d aw ca ro zrząd zen iem te sta m e n to w y m skrzy w d ził jednego lu b k ilk u z n ic h 21. W końcu w olą potencjalnego sp ad k o b iercy m oże być, poprzez o d rz u cen ie s p a d k u, d o k o n an ie p rz y sp o rz e n ia n a rzecz in n y c h sp ad k o b iercó w (z reguły w łasn y ch zstęp n y ch, k tó rzy w efekcie o d rzucenia sp a d k u dojdą do dziedziczenia)22. Ja k o je d e n z m otyw ów o d rzucenia sp a d k u n ależy ta k ż e przyjąć chęć och ro n y m a ją tk u spadkow ego p rz e d jego z a tra c e n ie m, tz n. p rzejęciem w całości lu b w części p rzez dotychczasow ych w ierzycieli potencjalnego sp a d kobiercy. C hodzi o odrzucenie sp a d k u w k o n tek ście pokrzyw d zenia w ierzycieli, a m ianow icie sy tu ację, gdy p o ten cjaln y sp adkobierca, będąc ju ż n iew y p łacaln y m, n ie k o rz y s ta z o trzy m an eg o m a ją tk u sp adkow ego, bow iem te n w pierw szej kolejności posłużyłby spłacie jego dotychczasow ych zobow iązań. D latego le p sz ą decyzją spadkobiercy byłoby w ta k ic h okolicznościach o d rzu cenie sp ad k u, k tó ry w ów czas p rzy p ad łb y jego b lisk im, np. zstępnym, a tym sam y m p o został w form ie aktyw ów w rodzinie. N ależy je d n a k dostrzec, że o d rzu cając sp a d e k sp adkobierca n ie m a pew ności o siąg n ięcia zam ierzonego efektu. D ziedziczenie m oże się u k sz ta łto w a ć różnie, np. zstę p n y odrzuci s p a dek b ądź zo stan ie u z n a n y za niegodnego23. P rzed staw io n y m otyw o d rzucenia sp a d k u d o strzeg ł ta k ż e u staw o d aw ca, w p ro w ad zając p rzep is a rt. 1024 k.c., n a p o d staw ie którego san u je decyzję spadkobiercy odrzucającego sp ad ek, tra k tu ją c ją jako p o d jętą w zam iarze p o k rzy w d zen ia w ierzycieli. J a k w sk a z u je B o g u d ar K ordasiew icz, ostrze u n o rm o w an ia z a w a rte w a rt. 1024 k.c. sk iero w an e je s t przeciw ko p o ro zu m ieniom o c h a ra k te rz e w ew n ątrzro d zin n y m, w łaściw ie alokującym sp a d e k 24. Z atem m otyw ra to w a n ia sp a d k u je s t to żsam y ze św iadom ym zam ia re m pokrzyw d zenia w ierzycieli. N a p o d staw ie tego stw ie rd z e n ia m o żn a w ysnuć w niosek, że p rzep is a rt. 1024 k.c. k oliduje z p rzew o d n ią te n d e n c ją u sta w o daw cy p rz y ję tą w p raw ie spadkow ym, a poleg ającą n a d ą ż e n iu do p o zo staw ienia sp a d k u w ro d zin ie (o czym św iadczy ro zszerzen ie k rę g u sp ad k o b ier 21 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 412. 22 Ibidem, s. 402. 23 Ibidem, s. 414. 24 Ibidem, s. 422.

88 Ewa Lewandowska ców ustaw o w y ch je d n ą z o sta tn ic h now elizacji25). P rzep is a rt. 1024 k.c. u z n a je się za u stan o w io n y w in te re sie w ierzycieli spadkobiercy, poniew aż n a jego podstaw ie n a stę p u je ogran iczen ie n iebezpieczeństw a w iążącego się z o d rz u ceniem sp a d k u p rzez d łu żn ik a-sp ad k o b iercę26. 3. Zaskarżenie od rzu cen ia spadku 3.1. P rzesłanki zask arżen ia od rzu cen ia spadku W pow yższych ro zw ażan iach pojaw iło się z ag ad n ien ie u reg u lo w an e p rz e p isem a rt. 1024 k.c., w lite ra tu rz e p rz e d m io tu u z n a w a n e za osobny, dość złożony p roblem - o k re śla n e m ia n e m z a sk a rż e n ia ośw iad czen ia o o d rzu cen iu sp ad k u. J e s t to p o stać ogólnej in sty tu c ji p ra w a cyw ilnego, a m ianow icie sk a rg i p a u lia ń sk ie j, do k tó rej w sk azan y p rzep is o dsyła w k w e stia c h n ieureg u low anych27. W lite ra tu rz e p rz e d m io tu podnosi się, że b ra k p o stanow ień p rz e p isu a rt. 1024 k.c. pow odow ałoby w ątpliw ości, czy odrzu cen ie sp a d k u w ta k ie j sy tu acji m oże stanow ić p rzed m io t sk a rg i p a u lia ń sk ie j28, a n iek ied y w ręcz stw ie rd z a się, iż żąd a n ie u z n a n ia bezsk u teczności czynności sp ad k o b iercy (ośw iadczenia o o d rzu cen iu sp ad k u ) n a z a sad a c h ogólnych nie je s t m ożliw e29. C h a ra k te ry sty c z n e i z a sta n a w ia jące je s t, że w p o ru szan ej m a te rii z a sk a rż e n ia o d rzucenia sp a d k u n ie je s t d o stęp n e żadne p u b lik o w ane orzecznictw o sądow e30. N ie znaczy to, że p o ru sz a n e z a g ad n ien ie m a w yłącznie w y m iar teoretyczny. N a d m ie n io n a re g u lacja p rzew id u je ochronę w ierzycieli osobistych sp a d kobiercy w k o n k re tn y c h okolicznościach, a m ianow icie w sy tu acji, gdy m a ją te k osobisty spadkobiercy je s t niew ielk i lu b obciążony znacznym i d ługam i, zaś m a ją te k spadkow y m a zn a c z n ą w arto ść i m ógłby stan o w ić p rzed m io t p rz e p ro w ad zen ia skutecznej egzekucji w sto su n k u do w ierzycieli, a sp adkob ie rc a o d rzu cając sp a d e k czyni niem ożliw ym zaspokojenie sw ych w ierzycieli31. S łu szn ie zw rócono w d o k try n ie u w agę, iż kodeks cyw ilny nie p rzew iduje ochrony a n i w ierzycieli spadkodaw cy w ra z ie zbiegu długów spadkow ych z d łu g am i osobistym i spadkobiercy, a n i ochrony w ierzycieli osobistych sp a d kobiercy, czyli sy tu acji, gdy sp a d e k je s t przeciążony d łu g am i32. N iew ątp liw ie s ą to okoliczności, gdy sy tu a c ja w sk azan y ch w ierzycieli u leg a pogorszeniu. 25 Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. (Dz.U. nr 79, poz. 662). 26 J. Ignaczewski, op. cit., s. 258; J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 139. 27 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1603. 28 M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie odrzucenia spadku, Nowe Prawo 1989, z. II-III, s. 35. 29 E. Niezbecka, Komentarz do art. 1024 Kodeksu cywilnego, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Kidyba, t. 4: Spadki, Lex Prestige [wersja elektroniczna]. 30 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 422. 31 J. Ignaczewski, op. cit., s. 258. 32 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1211; B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 426.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 89 W ra z ie złożenia przez sp ad k o b iercę ośw iad czen ia o o d rzu cen iu sp a d k u w ierzycielom owego spadkobiercy p rzysłu g u je legity m acja czynna do w y stą p ie n ia z ż ą d a n ie m bezsk u teczności tego ośw iadczenia33. J e s t to d o puszczalne, gdy w ierzy teln o ść is tn ia ła w chw ili o d rzu cen ia sp a d k u oraz jeżeli o d rz u cenie n a stą p iło z pokrzy w d zen iem w ierzycieli spadkobiercy. Z auw ażyć należy, że n a p rzep is a rt. 1024 k.c. nie m ogą pow ołać się p rzy szli w ierzyciele odrzucającego sp adek. N ie m a z kolei znaczen ia, czy w ierzy teln o ść istn ie ją c a w chw ili o d rzucenia sp a d k u b y ła w y m ag aln a lub z a s k a rż a ln a w tej dacie34. P oprzez o k reślenie z p o k rzy w d zen iem ro zu m ie się sy tu ację, gdy m a ją te k spadkobiercy n ie był w y starczający n a pokrycie w szy stk ich długów, co z kolei byłoby m ożliw e, gdyby sp a d e k n ie został odrzucony. M ożna zatem p rzyjąć koncepcję w yw odzącą się jeszcze z p ra w a rzym skiego, iż odrzucenie sp a d k u nie ty le stan o w i przyczynę zubożenia d łu żn ik a, co je s t czy n n ik iem pow odującym z a n ie c h an ie jego w zbogacenia. T akie w łaśn ie ujęcie zastosow ał polski u staw o d aw ca w p rzepisie a rt. 532 k.c. stan o w iący m, że w ierzyciel m oże dochodzić zasp o k o jenia z przedm iotów, k tó re w sk u te k czynności k rzyw dzącej do m a ją tk u d łu ż n ik a n ie w eszły (czynności przeszk ad zające w zbogaceniu)35. N ależy zate m u znać, że decydującym k ry te riu m zasto so w an ia p rz e p is u a rt. 1024 k.c. b ęd zie o k re ślo n y s k ła d m a ją tk u sp ad k o w eg o (s ta n sp ad k u ), bow iem m a on w pływ n a sy tu ację p ra w n ą d łu ż n ik a odrzucającego sp a d e k 36. Pow ołanie się n a o m aw ian y p rzep is będzie z asad n e, gdy a k ty w a sp a d k u b ę d ą przew y ższały p asy w a, n a w e t gdyby te a k ty w a n ie były w y sta r czające n a pokrycie w szy stk ich długów spadkobiercy 37. W ów czas odrzucenie spow oduje (zw łaszcza gdy m a ją te k osobisty spadkobiercy był p rzeciążony d łu g am i p rzed n ab y ciem sp adku) zubożenie spadkobiercy. S y tu acja w ierzy cieli u leg łab y p o p raw ie, gdyż m ogliby liczyć n a u z y sk a n ie zasp o k o jen ia sw ych w ierzytelności w całości b ąd ź części ze sp a d k u, zaś n a sk u te k decyzji o o d rzu cen iu sp a d k u ta k ie j m ożliw ości n ie n a b y w a ją 38. Z kolei n a n iew y p łacalność d łu ż n ik a n ie będzie m ia ł w pływ u sta n, gdy p asy w a sp a d k u b ę d ą w iększe od w chodzących w jego sk ła d aktyw ów 39. Z pow yższego p łynie w niosek, że roszczenie z p rz e p isu a rt. 1024 k.c. n ie p rzy słu g u je, gdy s ta n m a ją t kow y d łu ż n ik a (osobisty) je s t w y starczający d la zasp o k o jen ia w ierzyciela. N ależy dodać, że z o m aw ian y m roszczeniem nie m oże n a d to w y stąpić w ierzy 33 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1591. 34 M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie..., s. 39. 35 Ibidem, s. 36. 36 Ibidem, s. 43. 37 Ibidem, s. 44; A. Kawałko, H. Witczak, Prawo spadkowe, C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 110. 38 J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 139. 39 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1212; M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie..., s. 43; A. Kawałko, H. Witczak, op. cit., s. 110.

90 Ewa Lewandowska ciel, gdy rzeczyw isty sp ad k o b ierca w skaże m u m ien ie d łu ż n ik a w y starczające do zasp o k o jen ia jego roszczeń b ąd ź sa m go zaspokoi (a rt. 530 k.c.)40. D la z a sk a rż e n ia o św iadczenia o o d rzu cen iu sp a d k u n ie je s t konieczne sp ełn ien ie in n y ch p rz e sła n e k p rzew id zian y ch p rzep isem a rt. 527 k.c., do k tórego de facto odsyła p rzep is a rt. 1024 k.c. P rzep isy o ochronie w ierzyciela w ra z ie n ie w y p ła c a ln o śc i d łu ż n ik a, ze w z g lę d u n a sp ecy fik ę re g u la c ji a rt. 1024 k.c. stanow iącego lex specialis, n ie k o n sty tu u ją sam odzielnej podstaw y z a sk a rż e n ia o d rzucenia sp a d k u 41. D latego sp adkobierca n ie m u si być św iadom y p o k rzy w d zen ia w ierzycieli, tj. fa k tu, że jego decyzja odnośnie sp a d k u w pływ a n a sferę p ra w n ą w ierzycieli42. A czkolw iek w d o k try n ie podn osi się, iż ow a św iadom ość m a doniosłość, lecz z u w ag i n a d o m n iem ania z p rz e p isu a rt. 529 k.c. w ierzyciele n ie m u sz ą tego fa k tu dow odzić43. P ow yższego stw ie rd z e n ia nie n ależy je d n a k u to ż sa m ia ć z k oniecznością u d o w odnien ia fa k tu d z ia ła n ia d łu żn ik a-sp ad k o b iercy z p o k rzy w d zen iem w ierzycieli. C iężar dow odu ty ch okoliczności spoczyw a n a w ierzycielu44. P o n ad to n ie je s t p rz e s ła n k ą z a sk a rż e n ia o d rzucenia sp a d k u w ied za spadkobierców pow ołan y ch do sp a d k u w dalszej kolejności (tych, k tó rzy u zy sk ali korzyść m a ją tk o w ą n a sk u te k odrzucenia sp a d k u - w tó rn ie pow ołani, w tórpow ołani) o d z ia ła n iu odrzu cająceg o sp a d e k ze św iadom o ścią p o k rzyw d zenia w ierzycieli45. W niosek ta k i w y n ik a z p rz e p isu a rt. 528 k.c.46 P rz e p ise m a rt. 1024 2 k.c. u staw o d aw ca w prow adził, odm iennie niż p rzy ogólnej reg u lacji ochrony w ierzyciela w ra z ie niew y p łacaln o ści d łu żn ik a, k o n stru k c ję podw ójnego te rm in u 47. Polega to n a ty m, że w ierzyciele m ogą w y stąp ić z ro szczeniem o stw ierd zen ie b ezsk u teczności ośw iadczenia o o d rz u c en iu sp a d k u w te rm in ie 6 m iesięcy od pow zięcia w iadom ości o ty m fakcie, ale nie później niż w ciągu 3 la t od chw ili d o k o n an ia czynności. 40 E. Niezbecka, op. cit. 41 Mogą one znaleźć zastosowanie przy uwzględnieniu odrębności instytucji odrzucenia spadku oraz braku odmiennej regulacji danej kwestii przepisem art. 1024 k.c., zatem z pewnymi modyfikacjami. Zob. M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, Studia Prawnicze 1994, nr 1-4, s. 5; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1211. Należy zauważyć, że w relacji między przepisami art. 1024 k.c. a art. 527 k.c. i nast. występują znaczne różnice. Przede wszystkim na mocy pierwszego ze wskazanych przepisów ustawodawca wprowadził ograniczenie podmiotowe, polegające na przyznaniu uprawnienia do żądania za bezskuteczne oświadczenia o odrzuceniu spadku tylko wierzycielom, których wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku. Ponadto w sposób odmienny określił termin zgłoszenia żądania oraz początek jego biegu, a także złagodził przesłanki dochodzenia żądania w przypadku odrzucenia spadku. Szerzej J. Ignaczewski, op. cit., s. 258. 42 J. Ignaczewski, op. cit., s. 258. 43 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1212; E. Niezbecka, op. cit.; por. M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie..., s. 47. 44 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1603. 45 J. Ignaczewski, op. cit., s. 259; J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 140. 46 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1212; J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, s. 290. 47 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 421.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 91 3.2. Skutki zask arżen ia od rzu cen ia spadku W ra z ie stw ie rd z e n ia w yrokiem sąd u, że odrzu cen ie sp a d k u n a stą p iło z pokrzy w d zen iem w ierzycieli, ośw iadczenie o o d rzuceniu sta je się w zględem zask arżająceg o w ierzyciela bezsk u teczne. O znacza to, iż zask a rż ają c y w ierzy ciel będzie m ógł p o szukiw ać zasp o k o jenia sw ej w ierzytelności z przedm iotów n ależący ch do sp a d k u, k tó re w sk u te k o d rzucenia n ie w eszły do m a ją tk u sp ad k o b iercy (d łu żn ik a), lecz zn alazły się w m a ją tk u osoby trzeciej - w tórpow ołanego sp ad k o b iercy lu b osoby, k tó rej te n o sta tn i zbył sp a d e k lu b u d ział spadkow y (w ra z ie z a istn ie n ia p rz e sła n e k a rt. 531 2 k.c.)48. L egitym acja b ie rn a p rz y p a d a zate m n a faktycznego sp adkobiercę49. W yrok s ą d u stw ierd zający p okrzyw dzenie w ierzycieli i stan o w iący o b ezskuteczn o ści ośw iad czen ia o o d rzu cen iu w zględem zask arżającego w ierzyciela p ro w ad zi do p rz y z n a n ia z a sk a rż a ją c e m u w ierzycielow i p ie rw sz e ń stw a z a spokojenia p rzed w ierzy cielam i spadkobierców, k tó ry m sp a d e k o stateczn ie p rz y p a d ł50. Z kolei w ra z ie zbiegu egzekucji z w ierzycielam i sp a d k u zasto so w anie z n a jd ą ogólne zasad y zasp o k o jen ia w ierzycieli p ozostających w zbiegu (z a s k a rż a ją c e m u w ierzycielo w i n ie b ęd zie p rz y słu g iw a ło p ie rw sz e ń stw o w zględem w ierzycieli spadkodaw cy)51. Isto tn e je st, że uw zględnienie pow ództw a w ierzyciela i u z n a n ie w zględem niego o d rzu cen ia sp a d k u za b ezsk u te c z n e w yw ołuje s k u te k jed y n ie w relacji pow ó d -p o zw an y (bezskuteczność w zględna)52. N ie niw eczy to s k u t ków p rz e p isu a rt. 1020 k.c. 4. Motyw odrzucenia spadku a przepis art. 1024 k.c. W n in iejszym o p raco w an iu zw rócono u w ag ę n a m otyw złożenia ośw iad czen ia o p rzy jęciu lu b o d rzuceniu sp adku. Z a n a liz y przep isó w w y n ik a, że nie m a konieczności p o d aw an ia pow odu podjętej decyzji. P rzy czym nic nie stoi n a p rzeszkodzie, b y zgodnie z a u to n o m ią w oli sp adkobierca u ja w n ił m otyw złożonego ośw iadczenia. P oniew aż je d n a k e le m e n t te n nie stan o w i p rz e sła n k i skuteczn o ści ośw iad czen ia o p rzy jęciu lu b o d rzuceniu sp a d k u, nie będzie w pływ ał n a jego doniosłość. Z auw ażono je d n a k, że u staw odaw ca, przy regulacji p rzep isu a rt. 1024 k.c., rzekom o pozo stając w konw encji n ie u w z g lę d n ia n ia m o ty w u o d rzucenia sp a d k u, p rzyzn aje w ierzycielom sp adkobiercy roszczenie o stw ierd zen ie b e z sk u 48 J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 140; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1213. 49 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1604. 50 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 151; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1213. 51 E. Niezbecka, op. cit.; szerzej: B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 427-428. 52 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1213.

92 Ewa Lewandowska teczności ośw iad czen ia o o d rzuceniu sp a d k u w ra z ie jego d o k o n an ia z pok rzy w d zen iem w ierzycieli. Wyżej podano, że zachow anie odrzucającego sp a d ek m oże być w ty ch okolicznościach u k ie ru n k o w a n e n a ochronę m a ją tk u spadkow ego p rz e d jego u tr a tą n a rzecz w ierzycieli, n ie zaś bezpośrednio n a ich pokrzyw dzenie, co z a k ła d a u staw odaw ca. P rzez ochronę m a ją tk u spadkow ego n ależy rozum ieć z a m ia r jego zachow a n ia w ro d zin ie, np. d la d alszych pokoleń. M a ją te k spadkow y po bliskiej osobie to często w artościow e rzeczy m a te ria ln e - ro d zin n e p a m ią tk i m ające ta k ż e w y m iar senty m entaln y. Z u w ag i n a to, że zazw yczaj w tórpow ołany je s t w b lisk ich relacjach z o d rzu cający m sp a d e k sp ad k o b iercą, m a ją te k spadkow y zo stan ie w ro d zin ie. Ten a sp e k t, sk ład ający się n a pow ód o d rzucenia sp a d k u, m ógłby p rz e są d z ać o w p ro w ad zen iu ja k o p rz e sła n k i z a sk a rż e n ia odrzu cen ia s p a d k u w y k a z a n ia p o ro zu m ien ia m iędzy o d rzu cający m sp a d k o b ie rc ą a w tórpow ołanym. U tru d n iło b y to, a n a w e t uniem ożliw iło stosow anie p rzep isu a rt. 1024 k.c., d latego u staw o d aw ca w y raźn ie w yelim inow ał w y stępującą p rzy ogólnej regulacji sk a rg i p a u lia ń sk ie j p rz e sła n k ę w iedzy osoby trzeciej odnośnie p o k rzyw d zenia w ierzycieli. W ydaje się, że w ty m w zględzie k ie ro w ał się d o m n iem aniem z p rz e p isu a rt. 527 3 k.c. (osoby będące w b lisk ich sto su n k ach). W ty m m iejscu w arto odnieść się do podnoszonego przez J a n a K osika p o s tu la tu dopuszczen ia w m iejsce o d rzucenia sp a d k u złożenia ośw iadczenia o o d stą p ie n iu swojego u d z ia łu spadkow ego n a korzyść oznaczonego spadkob iercy53. T akie ro zw iązanie skom plikow ałoby i niw eczyło szeroko ro z u m ia n ą in sty tu c ję dziedziczenia. S tanow iłoby bow iem o d stępstw o bąd ź to od poszan o w a n ia w oli spadkodaw cy, bąd ź w y n ik ający ch z w ięzów k rw i z a sa d dziedziczenia. D latego w ty m w zględzie n ie m o żn a nic zarzucić obow iązującej obecnie k o n stru k c ji kodeksow ej, k tó ra n ie p rzew id u je m ożliw ości o d rzucenia sp a d k u n a korzyść k o n k re tn e j osoby (ośw iadczenie o o d rzuceniu sp a d k u je s t bezw a- ru n k o w e)54. Ja k k o lw ie k w sp o m in any z a m ia r m oże być realizo w an y o k rę ż n ą drogą, a m ianow icie poprzez przyjęcie sp a d k u (chyba że n a stą p iło ono z mocy p ra w a, tj. po upływ ie te rm in u do złożenia ośw iad czen ia o jego przyjęciu), a n a stę p n ie jego zbycie (lub u d z ia łu w sp adku) w ybranej osobie - o d p łatn ie b ąd ź n ieo d p łatn ie (a rt. 1052 k.c.)55. W racając do k w estii regulacji p rz e p isu a rt. 1024 k.c., k tó rą w ostrożny sposób poddano k rytyce, n ależy sta n ą ć n a stan o w isk u, że z p u n k tu w id zen ia ogólnych przep isó w p ra w a ro zw iązan ie to znajd u je u zasa d n ie n ie. W y tłu m a c z e n ie m k o n s tru k c ji z a s k a rż e n ia o d rz u c e n ia s p a d k u je s t zało ż e n ie, że w chw ili sk ła d a n ia ośw iad czen ia sp adkobierca podejm uje decyzję co do m a 53 J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, s. 288. 54 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1196. 55 J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, s. 288; szerzej: B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 414.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 93 ją tk u, k tó ry w chw ili śm ierci sp adkodaw cy p rzeszedł n a niego56. Z atem b ę dąc w cześniej n iew y p łacaln y m, d łu żn ik z chw ilą o tw arcia sp a d k u n ab y ł a k ty w a p o zw alające zaspokoić w ierzycieli. Jeg o decyzja sk u tk u je zaś pow rotem do s ta n u n iew ypłacalności, czyli pokrzy w d zen iem w ierzycieli. M a to ścisły zw iązek z u sta n o w io n ą p rz e p isa m i a rt. 924, 925 oraz 1020 k.c. fikcją nab y cia sp a d k u z m ocy p ra w a, a n a stę p n ie p raw n y m i konsek w en cjam i jego o d rzu cen ia. R easu m u jąc, u k o n sty tu o w a n ie m p rz e p isu a rt. 1024 k.c. n ie je s t p rz y z n a nie w ierzycielom u p ra w n ie n ia do ż ą d a n ia stw ie rd z e n ia bezsk u teczn o ści odrz u c e n ia sp a d k u ze w zględu n a m otyw, ja k im k iero w ał się sp ad k o b ierca, lecz w n a stę p stw ie przy jęcia k o n stru k c ji n abycia sp a d k u w chw ili jego otw arcia, u p ra w n ie n ie to p rzy słu g u je w ierzycielom z uw agi n a sk u tk i o d rzucenia sp a d k u sp ro w ad zające się do pokrzyw d zenia w ierzycieli. W ierzyciele w chw ili p o w sta n ia ich w ierzytelności raczej nie z a k ła d a ją, że d łu żn ik o trzy m a w sp a d k u m a ją te k, z którego b ę d ą m ogli dochodzić zasp o kojenia. N ie u leg a n a to m ia s t w ątpliw ości, że skoro p rzy słu g u je im w ierzy telność (p rz e sła n k a zasto so w an ia p rz e p isu a rt. 1024 k.c.), to m a ją p raw o dochodzić jej zaspokojenia. O m aw ian a re g u lacja daje im ta k ą sposobność, ale by z niej sk o rzystać, w ierzyciel m u si m ieć w iedzę o p rzy słu g u jący ch m u u p ra w n ien iach, o fakcie o d rzu cen ia sp a d k u, a co n ajw ażn iejsze - m u si w ykazać, że owe odrzu cen ie d o konane zostało z pokrzy w d zen iem w ierzycieli. P o n ad to u staw o d aw ca ograniczył dochodzenie ochrony p a u lia ń sk ie j w sy tu acji o d rzu cen ia sp ad k u, tj. w p row adził k o n stru k c ję podw ójnego te rm in u do w y stą p ie n ia z roszczeniem. W arto dodać, że p rzy z n a n e w ierzycielom d łu żnik a-sp adkobiercy u p ra w n ien ie ż ą d a n ia bezsk u teczn o ści ośw iad czen ia o o d rzuceniu sp a d k u pow oduje s ta n niepew ności d la w tórpow ołanych. N ie w iadom o bow iem, czy w ierzyciel sk o rz y sta z u p ra w n ie n ia, a ty m sam y m pom niejszy re a ln ą w arto ść sp a d k u 57. N a to m ia st stw ierd zen ie b ezsk u teczn o ści o d rzucenia sp a d k u rodzi, w szczególności d la w tórpow ołanego, n e g aty w n e konsekw encje. N a ty m tle J. K osik podnosi p o s tu la t o g ran iczen ia odpow iedzialności w tórpow ołanego sp ad k o b iercy w zględem w ierzycieli tego, kto sp a d e k odrzucił, poprzez w prow adzenie fikcji przy jęcia sp a d k u z dobrodziejstw em in w e n ta rz a 58. M ałg o rzata P yziak- -S z a fn ic k a k o n tra rg u m e n tu ją c w sk a z u je, że i ta k zgodnie z p rz e p ise m a rt. 532 k.c. w ierzyciel m oże się zaspokoić tylko z tego, co w eszło do m a ją tk u osoby trzeciej w w y n ik u czynności krzy w d zącej59. Czyli odpow iedzialność w tórpow ołanego je s t o g ran iczo n a do p rzed m io tó w stan o w iący ch m a ją te k spadkow y, a p ro ponow ane p rzez J. K osika ro zw iązan ie nie zm ieniłoby sytu acji w tórpow ołanego. S y tu acja nie je s t je d n a k ta k k laro w n a. J a k w sk azuje 56 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 425. 57 J. Ignaczewski, op. cit., s. 259. 58 J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, s. 291. 59 M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie..., s. 46.

94 Ewa Lewandowska B. K ordasiew icz, k om plikacje ro d zą się, gdy w eźm iem y pod uw agę odpow iedzialność za d ługi sp ad k o w e60. W ów czas n a w e t przyjęcie sp a d k u z dobrodziejstw em in w e n ta rz a nie o g ran icza d o stęp u w ierzycieli sp adkow ych do c a łego m a ją tk u spadkobiercy. Tym sam y m p rzep is a rt. 1024 k.c. nie chroni w tórpow ołanego p rz e d n iebezpieczeństw em odziedziczenia sp a d k u o ujem nej ekonom icznie w artości, a p o s tu la t J. K osika n a b ie ra cech trafności. 5. Z akończenie P o d jęte z ag ad n ien ie ośw iad czen ia o p rzy jęciu lu b o d rzuceniu sp a d k u z a sadniczo n ie w yw ołuje w ątpliw ości a n i w d o k try n ie, a n i w ju d y k a tu rz e. A czk olw iek a k tu a ln o ść om aw ianej m a te rii stanow i a su m p t do k ilk u p rz e d s ta w ionych pow yżej refleksji. N ależy pozytyw nie ocenić kodeksow ą reg u lację z a g a d n ie ń zw iązan y ch z ośw iadczeniem o p rzy jęciu lu b o d rzu cen iu sp ad k u. U staw o d aw ca jasn o p rz e d sta w ił o m a w ia n ą in sty tu c ję, m.in. jej form ę, tre ść, term iny, sk u tk i. N a w et p rzew id ział ta k ie okoliczności, ja k złożenie o św iadczenia pod w pływ em b łę d u lu b groźby (a rt. 1019 k.c.). M ożna jed y n ie podnosić, że w artościow ą in icjaty w ą byłoby zorg an izo w an ie k a m p a n ii p ro pagującej w śród społeczeństw a inform acje o sk u tk a c h przy jęcia sp ad k u, w szczególności gdy sp ad ek je s t obciążony długam i. N ieśm iało podnoszo n a k oncepcja o u sta n o w ie n iu p rzez u staw o d aw cę pokrzyw dzenia w ierzycieli ja k o m otyw u o d rzucenia sp ad k u, zaś n ieu szan o - w a n iu w oli sp ad k o b iercy polegającej n a ochronie m a ją tk u spadkow ego, nie znajd u je u z a sa d n ie n ia. U staw o d aw ca po p ro s tu p rz y z n a ł p ierw szeń stw o in sty tu c ji ochrony w ierzycieli w ra z ie niew y p łacaln o ści d łu żn ik a, co w ynik a z konieczności zap ew n ien ia b ezp ieczeń stw a o b ro tu praw nego. Summary D e c la r a tio n o f s u c c e s s io n r e je c tio n Key words: succession, rejecting succession, protection of creditor in the case of debtor insolvency, actio paulini. P ro v id ed b y a rt. 924 a n d 925 of P o lish C ivil Code (PC C ), acq u isitio n of succession by v irtu e of law h a s b e e n lim ited b y th e successor s subjective rig h t to d eclare e ith e r acceptan ce or rejectio n of th e succession. F ro m a legal p o in t of view th e re a so n for th e decision does n o t m a tte r, b u t it is n o t u n im p o rta n t for th e p erso n w ho d eclares it. 60 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 428 i nast.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 95 T h e m o tiv es for re je c tin g su c c e ssio n m ig h t be econom ic or m o ral. A specific re a so n for rejectio n is to p ro te c t in h e rita n c e a g a in s t loss from b ein g ta k e n over - fully or p a rtly - by prev io u s successor cred ito rs. In th is p aper, a rt. 1024 PC C (rejectio n to th e d e trim e n t o f cred ito rs) w as p a rtic u la r ly considered. It sh o u ld be concluded th a t th e in s titu tio n of p ro te c tio n for th e c re d ito r in th e case of d eb to r insolvency h a s p rio rity over th e successor s w ill to reject succession.