Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Iwona Janeczek Granice w procesie wychowania Projekt realizowany w ramach Działania 9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty na podstawie umowy podpisanej z Urzędem Marszałkowskim Województwa Lubelskiego.
Iwona Janeczek - nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, specjalista z zakresu psychoprofilaktyki. Ukończyła studia na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie w roku 1995 (specjalizacja- pedagogika) oraz studia podyplomowe w zakresie Psychoprofilaktyki na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie w roku 1998 w Lublinie. W pracy nauczyciela duży nacisk kładę na pracę wychowawczą i rozwijanie u dzieci inteligencji emocjonalnej. PROFESJON@LNY TRENER 2
Dlaczego granice są ważne? Nie można niczym rządzić, jeśli człowiek nie nauczy się zarządzania sobą Stefan Wyszyński Dzieci potrzebują jasnych komunikatów na temat naszych zasad i oczekiwań, aby nauczyć się powszechnie akceptowanych zachowań. To od nas zależy, czy dostarczymy im niezbędnych informacji. Ważne jest więc, aby dorosły poznał swoje granice i współdziałał z nim w sposób realistyczny. Jeśli dorosły ma trudności z wyznaczeniem zdrowych granic, oznacza to że ma kłopoty z określeniem własnych granic. 1 W trakcie tego warsztatu przedstawię zagadnienia związane z granicami, czym są, jakie są ich rodzaje oraz jak system granic wpływa na relacje z innymi ludźmi. Czym są granice? Granica państwa oznajmia, że zaczyna się terytorium kogoś innego. Mogą tam obowiązywać inne prawa, obyczaje, przepisy i język. Jeżeli przekraczam tę granicę w ramach określonego porozumienia to muszę dostosować się do wymagań i zwyczajów gospodarza. Mogę narazić się na nieprzyjemności jeśli nielegalnie znajdę się po drugiej stronie. Każde państwo dba o nienaruszalność swoich granic i jeżeli dochodzi do agresji- odpowiedzią jest agresja. Państwo, które traci swoją niepodległość czuje się zniewolone i wcześniej czy później podejmie walkę. Jeżeli państwo nie dba o swoje granice, traci swoja tożsamość. Jest też bardzo niewygodnym sąsiadem, gdyż jest nieprzewidywalne. Granice w ujęciu psychologicznym to to, co oddziela nas od innych ludzi i określa kim jesteśmy. W świecie fizycznym są one wyraźnie widoczne i przekazują informację: TU ZACZYNA SIĘ MOJA WŁASNOŚĆ. W świecie duchowym trudniej je zobaczyć. Granice nas określają. Budują poczucie własności i odpowiedzialności w odniesieniu do samego siebie. Ważna jest świadomość tego co jest mną i za co jestem odpowiedzialny, bo to jest podstawą wolności. Istotne jest też wzięcie odpowiedzialności za własne życie, gdyż to sprawia, że przed człowiekiem otwierają się 1 Zawarte w skrypcie materiały pochodzą z książki J. Sakowskiej Szkoła dla rodziców i wychowawców Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1999 PROFESJON@LNY TRENER 3
różnorodne możliwości. Jasne i czytelne określanie swych granic sprzyja budowaniu relacji z innymi ludźmi. Co utrudnia w kontaktach z innymi wyznaczenie i chronienie własnych granic? lęk przed sprawieniem przykrości drugiej osobie; lęk przed odrzuceniem; pragnienie całkowitej zależności od innych; lęk przed czyimś gniewem, złością, siłą; lęk przed karą; lęk przed upokorzeniem; lęk przed okazaniem się kimś złym lub samolubnym; lęk przed własną nieudolnością w konsekwentnej obronie wytyczonych granic, lęk przed odpowiedzialnością; brak rozeznania, świadomości, gdzie dana granicę chcę wytoczyć (jakiego systemu wartości chcę bronić i przestrzegać) System granic Granice nie są rzeczą wrodzoną. Kształtują się w trakcie naszego życia. Od dziecka musimy się uczyć wyznaczania i respektowania granic, aby możliwe było osiągnięcie odpowiedzialności, wolności i pełni miłości. Osoba pozbawiona granic jest także niewrażliwa na granice innych i nieświadoma ich istnienia System granic składa się z dwóch części: zewnętrznej decyduje o dystansie, jaki chcę utrzymać wobec innych ludzi; wewnętrznej chroni myśli i uczucia. PROFESJON@LNY TRENER 4
Według Megan Le Boutillier, można mówić o granicach: fizycznych - taką granicą jest skóra, która nadaje ciału właściwy kształt, - są jeszcze granice przestrzenne, które określają możliwą i niemożliwą do przyjęcia bliskość fizyczną, - granice przestrzenne zależą od indywidualnych preferencji stopnia zażyłości oraz norm kulturowych; emocjonalnych - te granice formują się we wczesnym okresie życia i duży wpływ na nie mają relacje łączące dziecko z rodzicami, - pozwalają one uczciwie określić własne uczucia, które wywołuje dana sytuacja, osoba lub miejsce; intelektualnych - granice te pozwalają ufać własnym spostrzeżeniom, - dzięki nim wiem, czego pragnę, potrzebuję oraz czego nie chcę i co jest mi zbędne; - jeśli mam zdrowe granice nie mylę swoich pragnień z pragnieniami innych ludzi; - pozwalają na przyjmowanie informacji ze świata zewnętrznego, przeanalizowanie ich i ustalenie czy przyjmuję je za swoją ; duchowych - pozwalają na uświadomienie sobie prawdy o niezmiennej rzeczywistości Bożej; - pomagają określić siebie w relacjach ze Stwórcą; - uczą odpowiedzialności, mimo iż narzucają pewne ograniczenia; - wymagają stałej autorefleksji odnośnie hierarchii wartości i systemu przekonań. PROFESJON@LNY TRENER 5
Wpływ systemu granic na jakość relacji z innymi ludźmi Nienaruszony system granic: świadome nawiązywanie związków, świadome przeżywanie bliskości, satysfakcja z bycia z ludźmi, poczucie bezpieczeństwa, respektowanie cudzych granic, umiejętność mówienia nie. Brak granic: kłopoty w kontaktach z ludźmi, przyjmowanie roli agresora, bądź ofiary, naruszanie cudzych granic, poczucie zagrożenia i braku ochrony, brak umiejętności mówienia nie Uszkodzony system granic: powodowanie konfliktów, częściowa ochrona, kłopoty z respektowaniem granic innych osób, niepełne poczucie bezpieczeństwa, umiejętność mówienia nie czasami. Mury zamiast granic: Najczęściej powstają w skutek wcześniejszych zranień, złości lub lęku. poczucie izolacji, brak intymności, samotność, mówienie nie w każdej sytuacji. PROFESJON@LNY TRENER 6
Dzieci w procesie wychowania potrzebują zasad. Jeśli nauczyciele i rodzice jasno i czytelnie określają granice zapewniają dzieciom poczucie bezpieczeństwa. Zakazy i nakazy uczą dzieci jak żyć. Niedobrze, kiedy ich brak, ale również zbyt sztywne i surowe granice nie są korzystne w procesie wychowania. Warto więc w wyniku wychowania dążyć do wykształcenia u dziecka zdrowych, mocnych, a zarazem elastycznych granic. Jeżeli nauczyciel, czy rodzic ma trudności w tym zakresie świadczy to o tym, że sam ma kłopoty z określeniem własnych granic. Warto więc zacząć od siebie, no nie można niczym rządzić, jeśli nie umiemy zarządzać samym sobą. Sumując, granice pozwalają zatrzymać dobro i odgrodzić się od zła. Polecana literatura: MacKenzie R. Kiedy pozwolić, kiedy zabronić? Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001 Mansfield P. Jak być asertywnym Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., Poznań 1994 Sakowska J. Szkoła dla rodziców i wychowawców Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1999 PROFESJON@LNY TRENER 7