Jolanta Śnieżek REFERAT Metody aktywizujące ze szczególnym uwzględnieniem metody projektu Celem referatu jest przypomnienie podstawowych informacji dotyczących niektórych aktywizujących metod nauczania ze szczególnym uwzględnieniem metody projektu Z definicji metody nauczania wynika, że jest to "celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych. Aktywizujące metody nauczania mają decydujący wpływ na nabywanie i rozwijanie przez uczniów umiejętności uniwersalnych oraz powodują wzrost czynnego udziału uczniów w procesie nauczania. Należy również podkreślić, że większość ludzi pamięta: 10% tego, co słyszymy WYKŁAD 20% tego, co widzimy DEMONSTRACJA 40% tego, o czym rozmawiamy DYSKUSJA 90% tego, co robimy INSCENIZACJA W literaturze przedmiotu najczęściej występuje następujący podział metod : Metody aktywizujące: Analiza SWOT, Burza mózgów, Debata za i przeciw, Drama, Drzewo decyzyjne, Dyskusja, Dyskusja punktowana, Metaplan, Metoda biograficzna, Metoda symulacji, Poker kryterialny, Praca w grupach, "Sześć myślących kapeluszy". Metody podające: Opis, Opowiadanie, Rozmowa nauczająca. 1
Metody praktyczne: Metoda projektu, Portfolio, Wycieczka historyczna. Metody programowe: Praca z mapą, Praca z podręcznikiem. W celu dokładniejszego zapoznania się z omawianymi metodami, przedstawię ich charakterystykę. METODY AKTYWIZUJĄCE ANALIZA SWOT (strenghts mocne strony, weaknesses słabe strony, opportunities szanse, możliwości, threats zagrożenia). Metoda zespołowej analizy i oceny określonego problemu lub wydarzenia. Pomaga w podejmowaniu decyzji. 1) Etap wstępny: określenie problemu przez nauczyciela. 2) Etap zasadniczy: praca nad problemem (wypełnianie karty). 3) Etap końcowy: ustalenie wspólnego stanowiska. Uwagi dotyczące realizacji: problem może analizować cała klasa. Klasę można również podzielić na zespoły, które będą analizować problem, po dyskusji następuje ustalenie wspólnego stanowiska oraz porównanie wyników pracy zespołów na forum klasy. BURZA MÓZGÓW ("fabryka pomysłów") polega na zebraniu jak największej ilości pomysłów celem rozwiązania jakiegoś problemu. podanie problemu przez nauczyciela, sesja (10-15 min), podczas której uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązania problemu, omawianie pomysłów, wybór rozwiązania problemu. Przed przystąpieniem do lekcji realizowanej tą metodą, należy ustalić z klasą zasady zachowania się w czasie "burzy mózgów": głosu udziela nauczyciel, pomysłów się nie krytykuje, pomysły zapisywane są na tablicy (lub planszy). 2
DEBATA ZA I PRZECIW Umożliwia i ułatwia podjęcie decyzji. Etapy prowadzenia dyskusji: określenie tematu debaty, podział klasy na dwie grupy klasy można nie dzielić na grupy, wtedy uczniowie podają wspólne argumenty "za" i argumenty "przeciw", określenie czasu na dyskusję, dyskusja, podsumowanie wyników dyskusji. Podsumowanie dyskusji będzie polegać na ustaleniu, które argumenty otrzymały więcej głosów. Nauczyciel powinien dokonać oceny " jakości" argumentów. DRAMA Polega na przyswajaniu treści kształcenia poprzez przeżycie, doświadczenie i zabawę; jest zatem metodą i nauczania i wychowania, zakładającą holistyczny rozwój osobowości ucznia. Zadanie nauczyciela polega na wprowadzeniu i przygotowaniu uczniów do wejścia w określone role. Techniki dramy: rozmowa, rola, wywiad, pantomima, rzeźba, żywy obraz (stop-klatka, fotografia), improwizacja, inscenizacja, techniki manualno-plastyczne. Na zakończenie nauczyciel omawia pracę uczniów. DRZEWO DECYZYJNE Metoda pozwalająca na graficzny zapis procesu podejmowania decyzji. Stosując tą metodę znajduje się różne rozwiązania danego problemu i zauważa się różne związki między tymi rozwiązaniami. Pozwala to również dostrzec skutki przyjętego rozwiązania. Bardzo istotne jest określenie wartości, które uznaje osoba podejmująca decyzję. określenie problemu (w taki sposób, aby uczniowie mieli możliwość wyboru), określenie celów i wartości, podanie kilku rozwiązań (lub jednego rozwiązania), określenie pozytywnych skutków każdego rozwiązania, 3
określenie negatywnych skutków każdego rozwiązania, podjęcie decyzji. POKER KRYTERIALNY Gra dydaktyczna polegająca na rywalizacji uczniów w ramach ustalonych wcześniej reguł gry. Może stanowić wprowadzenie do lekcji lub jej podsumowanie. Etapy gry: ustalenie tematu gry, przygotowanie planszy, przygotowanie zestawu kart, na których umieszczone są hasła dotyczące tematu gry, ustalenie reguł, podział klasy na grupy, rozdanie graczom kart (każda grupa otrzymuje wszystkie karty), uczeń rozpoczynający grę wybiera ze swojego zestawu kartę z hasłem, które według niego jest najważniejsze i kładzie ją na planszy z kryteriami pierwszorzędnymi, kolejni uczniowie postępują tak samo, podobna procedura obowiązuje przy ustalaniu kryteriów drugorzędnych i trzeciorzędnych, podczas gry może nastąpić uzasadniona wymiana kart na poszczególnych polach planszy, grupa musi zatwierdzić argumenty gracza, dokonującego wymiany karty, grę wygrywa ten uczeń, którego wszystkie karty, jako pierwsze, znajdą się na planszy, przedstawiciele grup podają kryteria, które grupa uznała za pierwszorzędne (z uzasadnieniami), zapis kryteriów pierwszorzędnych na tablicy. METODA BIOGRAFICZNA Polega na wykorzystaniu biografii postaci historycznej. Biografia pełni rolę opisu sytuacyjnego, natomiast wnioski wykorzystuje się w rozwiązywaniu fikcyjnych problemów. Metodę tę stosuje się w celu opanowania określonego materiału nauczania. Istotne są jej aspekty wychowawcze, analizowana jest bowiem postać będąca wzorem osobowym. wybór postaci (na podstawie jej życiorysu poznaje się określony problem), zbieranie i opracowywanie materiałów dotyczących wybranej postaci; materiały powinny zawierać biografię postaci i dodatkowe informacje dotyczące tych spraw z życia postaci, które są istotne ze względu na cel gry, określenie tematu (problemu) gry, przygotowanie zestawu pytań, na które gra ma przynieść odpowiedzi, opracowanie scenariusza gry, przygotowanie zadań dla uczniów na podstawie scenariusza, wejście w rolę" przez uczniów odegranie roli postaci, omówienie gry, 4
zebranie najistotniejszych wiadomości, ocena uczniów. METODA SYMULACJI Metoda polegająca na inscenizacji wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości, mogą się dziać w teraźniejszości, mogą mieć miejsce w przyszłości. Uczniowie uczestniczą w symulowanym wydarzeniu, ale odgrywają role autentycznych postaci historycznych. Punktem wyjścia jest ustalenie celów gry, czyli faktów i umiejętności, które podczas gry mają opanować uczniowie. wybór tematu, ustalenie podstawowego konfliktu, zawartego w symulowanym wydarzeniu; wokół niego rozwijać się będzie akcja, opracowanie scenariusza (nie ma reżysera, w ramach scenariusza następuje improwizacja), przygotowanie rekwizytów, miejsca gry i ról, lekcja, zakończenie gry, podsumowanie (utrwalenie wiadomości, samoocena uczestników, ocena uczestników, analiza symulowanego wydarzenia wyciągnięcie wniosków), podczas trwania gry nauczyciel pełni rolę obserwatora. SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY Metoda pozwalająca na twórcze rozwiązywanie problemów. Jest to spojrzenie na analizowane zagadnienie z różnych punktów. Niżej wymienione kolory określają różny sposób myślenia: NIEBIESKI szef grupy, jest zdystansowany, kieruje dyskusją, BIAŁY Co mogę powiedzieć na podstawie konkretnych danych? - nie poddaje się emocjom, opinie wydaje na podstawie faktów i liczb, CZERWONY Co czuję w związku z określoną sprawą? - kieruje się emocjami i intuicją, ŻÓŁTY Jakie wynikają z tego korzyści i jakie sukcesy można osiągnąć? - optymista, nastawiony pozytywnie, myśli konstruktywnie, ZIELONY Jak można wykorzystać dany pomysł? - podchodzi twórczo do problemu, podaje oryginalne rozwiązania, CZARNY Jakie występują niebezpieczeństwa? - pesymista, nastawiony negatywnie, zauważa tylko trudności, krytykuje wszystkie rozwiązania, 1) wstępny: przygotowanie na kartkach opisu kolorów, wykonanie 6 kapeluszy ww kolorach, 2) właściwy: przygotowanie karteczek w takich ilościach, które umożliwiają podział klasy na różne zespoły (w kolorze niebieskim tylko dwie kartki), podanie problemu, 5
3) końcowy: podział klasy na zespoły (dobór następuje wg kolorów), osoby, które wylosowały kapelusze "reprezentują" kolory, dyskusja w zespołach: ustalenie wspólnego stanowiska, dyskusja "reprezentantów" (kapeluszy) na forum, uczniowie, którzy wylosowali niebieskie kartki, zapisują na tablicy argumenty "za i przeciw", podsumowanie dyskusji przez niebieski kapelusz. W czasie dyskusji uczniowie reprezentują emocje "przypisywane" określonym kolorom. METODA PRZYPADKÓW. Metoda ta polega na rozpatrzeniu przez grupę uczniów /klasę/ jakiegoś przypadku zawierającego problem. Podstawą metody przypadków jest zwięzła relacja zdarzenia przedstawiona w formie pisemnej /nie więcej niż jedna strona maszynopisu/, na taśmie magnetofonowej lub magnetowidowej. Opis zdarzenia nie powinien zawierać wszystkich danych, gdyż po wprowadzeniu, przedstawieniu tematu, celu zajęć i zapoznaniu się z opisem zdarzenia następuje faza uzupełniania informacji. Zasadą jest, aby nie ujawniać od razu wszystkich danych i ściśle odpowiadać na zadawane pytania. Metoda ta jest pewną odmianą metody sytuacyjnej, gdyż czynności ucznia i nauczyciela są tu takie same, a różnica tkwi w opisie zdarzenia. METODA SYTUACYJNA Metoda ta polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem /problemami/ i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji. Przez określenie opis sytuacji" rozumie się tu nie tylko opis, jak ma to miejsce w metodzie przypadków, ale komplet materiałów, wśród których mogą się znaleźć teksty, nagrania magnetowidowe, filmy, zestawienia, protokoły zebrań itp. Materiały te mogą liczyć kilkadziesiąt stron. Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału nauczania, lecz przedstawia słuchaczom sytuację problemową występującą w życiu praktycznym, w taki sposób, aby zdobytą wiedzę i doświadczenie umiał wykorzystać w nowych warunkach lub przy podejmowaniu najbardziej trafnej decyzji. METODA INSCENIZACJI Istota tej metody polega na inscenizacji pewnego zdarzenia, w której to inscenizacji część uczniów przyjmuje na siebie role osób występujących w tym zdarzeniu, a pozostali są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której powinno dojść do wspólnej. uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu. METODA GIER 6
gry dydaktyczne - metoda nauczania oparta na grze. Gra to zabawa prowadzona według ściśle określonych zasad postępowania zwanych najczęściej regułami. Jest to celowo organizowana sytuacja, oparta na opisie faktów i procesów, w której osoby uczące się konkurują ze sobą w ramach określonych reguł gry. gry symulacyjne - gra dydaktyczna, w której działanie skierowane jest na rozwiązanie problemu wziętego z rzeczywistości, lecz przedstawionego w jej modelu. Model w takiej grze może symulować" rzeczywiste zdarzenia historyczne, zachowania ludzkie, zjawiska przyrody czy urządzenia techniczne. DYSKUSJA Metoda, która polega na sprawdzeniu wiedzy uczniów. opracowanie systemu punktowania określenie za co przyznawane są punkty dodatnie, a za co punkty ujemne, ustalenie punktacji wymaganej do uzyskania poszczególnych ocen, podanie tematu dyskusji, ustalenie planu dyskusji, określenie czasu dyskusji, dyskusja, podsumowanie dyskusji, przyznanie punktów ocena uczniów. Nauczyciel wybiera kilku uczniów do udziału w dyskusji. Zajmują oni widoczne dla wszystkich miejsce. Karta oceny dyskusji (np. plansza) powinna być dla wszystkich widoczna. Nauczyciel tylko obserwuje dyskusję. Wyróżnia się wiele odmian i wiele technik prowadzenia dyskusji. Każda z nich ma inny przebieg i pozwala na kształtowanie różnych umiejętności. Najczęściej stosowane odmiany to: dyskusja okrągłego stołu, wielokrotna, panelowa, konferencyjna, burza mózgów /K. Kruszewski zalicza ją do gier dydaktycznych/. 1) dyskusja związana z wykładem - jest to odmiana dyskusji odnosząca się do wykładu mająca na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących się co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz uzyskiwanie od nich informacji zwrotnej dotyczącej zrozumienia zrealizowanych treści. 2) dyskusja okrągłego stołu - dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów między uczestnikami spotkania, konferencji, kursu, lekcji a prelegentami przedstawiającymi pewien wybrany problem lub zagadnienie, jak również między samymi uczestnikami. Charakterystyczną cechą dyskusji okrągłego stołu jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów /bez 7
względu na pozycję/. Uczestnicy wymieniając własne poglądy i doświadczenia wzajemnie udzielają sobie wyjaśnień, które następnie koryguje oraz uzupełnia osoba prowadząca dyskusję. Następuje tu zatem wielokrotne sprzężenie zwrotne. 3) dyskusja wielokrotna. Jest to dyskusja prowadzona w małych grupach, przy czym przedmiotem tej dyskusji może być to samo zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości. W pierwszej fazie dyskusji praca przebiega w grupach pod kierunkiem lidera, w fazie drugiej zajęcia mają charakter plenarny, podczas których prezentuje się wyniki dyskusji grupowych oraz wybiera optymalne rozwiązanie. 4) burza mózgów - metoda nauczania polegająca na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu, któremu poświęcona jest dana jednostka metodyczna lub jej fragment. Można zgłaszać wszystkie najbardziej śmiałe lub niedorzeczne pomysły i rozwiązania, choćby nietypowe, ryzykowne i nierealne, w obojętnej formie, tak żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości Pomysły te nie mogą być oceniane ani komentowane, a z tytułu ich wypowiedzenia na autorów nie spływają żadne obowiązki ani odpowiedzialność. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą produkcji pomysłów i ocenianiem pomysłów. Metoda ta opisywana jest w literaturze pod wieloma nazwami: giełda pomysłów, sesja odroczonego wartościowania, konferencja lub fabryka dobrych pomysłów, jarmark pomysłów, sesja odroczonej oceny. 5) dyskusja panelowa - inna nazwa: panel lub dyskusja obserwowana. Cechą charakterystyczną tej dyskusji jest istnienie dwóch gremiów: dyskutującego (eksperci panel) i słuchającego (audytorium - uczący się). W pierwszej fazie dyskusji wypowiadają się eksperci wprowadzając w temat, następnie odbywa się dyskusja między członkami panelu, a w drugiej fazie dyskusji głos może zabierać każda osoba wchodząca w skład audytorium. 6) metaplan. Jest to metoda polegająca na graficznym zapisie przebiegu dyskusji. Metoda ta umożliwia postawienie diagnozy (oceny) określonej sytuacji, wskazuje możliwości rozwiązania określonego problemu. Graficznym obrazem dyskusji jest plakat. Uczestnicy dyskusji zamiast zabierać głos zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają je do arkusza papieru umieszczonego na tablicy. przygotowanie plakatu (szary papier, kolorowe kartki mogą mieć różny kształt, pisaki, klej), określenie czasu dyskusji, podział klasy na grupy, przedstawienie problemu, tworzenie plakatu uczniowie zapisują na kartkach: Jak było? Jak być powinno? Dlaczego nie było tak, jak być powinno? Wnioski. zapisane kartki są umieszczane w wyznaczonych miejscach plakatu, prezentacja plakatów przez poszczególne grupy, 8
zebranie wniosków ze wszystkich plakatów i wypracowanie wspólnych rozwiązań, których realizacja doprowadzi do poprawy sytuacji. 7) dyskusja punktowana - dyskusja punktowana jest techniką lekcyjną, która polega na tym, że uczniowie dyskutują w grupach 6-8 osób, natomiast pozostali uczniowie wraz z nauczycielem przysłuchują się. Dyskusja trwa od 8 do 20 min, w zależności od tematu i wieku uczniów. Uczestnicy dyskusji posługują się planem dyskusji, aby zanadto nie odbiegać od tematu. Za każdy udział w dyskusji uczeń otrzymuje punkty dodatnie lub ujemne, które wpisuje się na uprzednio przygotowanej karcie do punktowania. Nauczyciel przyznaje punkty dodatnie za: zajęcie stanowiska w omawianej kwestii, zaprezentowanie informacji opartej na faktach lub uzyskanej przez ucznia w drodze badań, zrobienie uwagi na temat, wciągnięcie innego ucznia do dyskusji. Punkty ujemne można otrzymać za: przerywanie, przeszkadzanie, monopolizowanie dyskusji, ataki osobiste, robienie nieistotnych uwag. Najpoważniejszym wkroczeniem jest monopolizowanie dyskusji przez jednego ucznia, ponieważ pozostali nie mogą włączyć się do dyskusji i tracą możliwość zdobycia punktów. Za pomocą punktów ujemnych nauczyciel może utrzymać dyscyplinę i uwagę przysłuchujących się dyskutantów. Jest to metoda, którą można potraktować jako alternatywną wobec tradycyjnego odpytywania uczniów z ostatnio przerobionego na lekcji tematu. Jej dodatkową zaletą jest przyzwyczajenie ucznia do prowadzenia dyskusji w kulturalny sposób, tak aby nikogo nie obrażać, aby nie monopolizować dyskusji, cały czas kontrolować sytuację, w której się uczestniczy. 8) dywanik pomysłów jedna z technik prowadzenia dyskusji, w wyniku której grupy dyskutujące tworzą plakaty dywaniki pomysłów, na których umieszczają napisane na kartkach propozycje rozwiązań dyskutowanego problemu. Po zakończeniu zgłaszania rozwiązań problemów następuje ocena punktowa każdego z rozwiązań /każdy uczestnik dyskusji ma do dyspozycji punkty: 1,2 lub 3, które przydziela wg własnego uznania wybranym rozwiązaniom/. Za najlepsze rozwiązanie problemu uznaje się to, które uzyskało największą liczbę punktów. Obserwacja i pomiar Obserwacja i pomiar są podstawowymi metodami zajęć terenowych, które umożliwiają bezpośredni kontakt ze środowiskiem będącym głównym źródłem wiedzy dla ucznia. Warunkiem koniecznym zajęć terenowych jest jednak takie ich organizowanie, aby stwarzały one sytuację sprzyjającą samodzielności dociekań uczniów w działaniu. Obserwacja jako metoda kształcenia polega na planowym i świadomym spostrzeganiu przedmiotów, zjawisk i procesów. Owo spostrzeganie może się odbywać zarówno w naturze (obserwacja bezpośrednia) jak też w klasie szkolnej (obserwacja pośrednia). Aby obserwacja była skuteczna, powinny być spełnione następujące warunki: nauczyciel musi być świadom, co jego uczniowie powinni spostrzec, uczniowie powinni mieć pewien zasób wiadomości o postrzeganych przedmiotach czy zjawiskach, w trakcie obserwacji uwaga uczniów musi być skierowana na dany przedmiot czy zjawisko, należy eliminować różne czynniki powodujące odwracanie uwagi obserwatorów, musi nastąpić skojarzenie nazwy z oglądanym przedmiotem czy zjawiskiem, 9
uczniowie nie powinni być zmęczeni fizycznie i znużeni psychicznie - należy unikać długotrwałych obserwacji monotematycznych, warunkiem skutecznego spostrzegania jest także emocjonalne zaangażowanie obserwatorów. METODA PROJEKTU Metoda projektu pochodzi ze Stanów Zjednoczonych, gdzie zaczęto ją stosować na początku XX wieku. Za jej twórcę uważa się Williama H. Kilpatricka. Uważał on, że metoda ta nie jest w istocie jedną z wielu metod kształcenia, lecz jest naczelną zasadą dydaktyczną. Kilpatrick twierdził, że uczniowie powinni samodzielnie zdobywać wiadomości i sprawdzać umiejętności w konkretnych sytuacjach życiowych, zamiast przyswajać wiedzę teoretycznie. Projekt obecnie sprowadza się do tego, że zespół uczniów inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcie oraz ocenia jego wykonanie. Można przyjąć, że obecnie projekt, to metoda nauczania, której istota polega na tym, że uczniowie realizują określone zadanie w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Projekt ma wiele cech odróżniających go od innych metod nauczania: interdyscyplinarność Z samej swojej istoty metoda ma charakter interdyscyplinarny. Wykonanie projektu wymaga od uczniów samodzielnego opanowania wiedzy z zakresu wielu przedmiotów nauczania, zaciera granice między życiem szkolnym i pozaszkolnym, gdyż projekt zwykle wykonywany jest w środowisku pozaszkolnym: w fabryce, bibliotece, banku, zoo, muzeum, teatrze, schronisku dla zwierząt itp. Dobry projekt powinien dawać możliwości poszerzenia tematu badań i stawianie dalszych pytań. progresywistyczna rola nauczyciela Tradycyjna rola nauczyciela w systemie klasowo-lekcyjnym polega na organizowaniu i kierowaniu procesem kształcenia. Nauczyciel sam wybiera metodę i formę, narzuca tempo pracy, dyscyplinuje, zadaje prace domowe itd. W metodzie projektu nauczyciel musi przyjąć inną trudniejszą rolę przewodnika, życzliwego doradcy, sternika procesami grupowymi. Nauczyciel nadal kieruje procesem nauczania i działalnością uczniów, pomaga im, udziela wskazówek i wyjaśnień, jeśli trzeba. Jednak z czasem jego rola słabnie staje się życzliwym obserwatorem w miarę, jak jego uczniowie nabierają samodzielności. podmiotowość ucznia Najważniejszym elementem projektu jest samodzielna praca badawcza ucznia: zaplanowanie zakresu i przebiegu badań, poszukiwanie informacji, wybór metod rozwiązania problemu i prezentacji wyników. Metoda projektu zrywa z tradycyjnym nauczaniem. Akcent przesuwa się z nauczyciela na ucznia. To nie nauczyciel, ale uczeń staje się centralną postacią procesu kształcenia, on decyduje o kształcie swojej pracy i tempie jej wykonania (w zakresie dopuszczalnych terminów). Realizacja projektu uwzględnia zainteresowania i zdolności ucznia, jego potrzeby i aspiracje. Stymuluje rozwój emocjonalny ucznia, umiejętność 10
pracy w grupie, odpowiedzialność za działania własne i grupy. Uczniowie narzucają sobie samodyscyplinę, wdrażają się do samodzielności, przedsiębiorczości i wspólnego działania. odejście od tradycyjnego sposobu oceniania Przedmiotem oceny w metodzie projektu jest nie tyle produkt końcowy, co jakość działania uczniów w trakcie wspólnego wytwarzania tego produktu. Ocena samodzielnej aktywności badawczej jest bardzo trudna, dlatego od nauczyciela wymaga się przestawienia na nowy styl oceniania. Nauczyciel musi szczegółowo opracować kryteria oceny poszczególnych etapów pracy i rodzajów aktywności uczniów, podać, co podlegać będzie ocenie. Może sporządzić i prowadzić arkusz oceny dla każdej grupy. Ważnym elementem procesu oceniania jest samoocena i wzajemna ocena uczniów, dlatego nauczyciel, jeśli chce, może poprosić uczniów o przygotowanie krótkich sprawozdań na temat współpracy. Uczniowie powinni uczestniczyć w ocenie swojego projektu. Fazy projektu W projekcie, jak wcześniej podaliśmy, wyodrębnia się kilka faz: zainicjowanie, zaplanowanie, przeprowadzenie i ocenianie. W sferze praktyki szkolnej są to: wybór tematu przygotowanie instrukcji do projektu wykonanie projektu prezentacja projektu ocena projektu Wybór tematu Temat projektu może być podany przez kogokolwiek: nauczyciela, uczniów, rodziców. W szkole najczęściej nauczyciel decyduje o wyborze tematu, ale istotnym jest, by temat był dostosowany do możliwości i zainteresowań uczniów, potrzeb nauczyciela i środowiska szkolnego. Nauczyciel może zlecić wszystkim grupom realizację tego samego tematu, lub, jeśli temat jest obszerny, podzielić go na pewną liczbę tematów szczegółowych, które będą opracowywane przez grupy. Przygotowanie instrukcji do projektu Instrukcja na ogół przygotowywana jest przez nauczyciela. Powinna ona zawierać informacje ważne dla treści i formy realizowanego projektu. Oczywiście uczniowie mogą sami zgłosić pomysł tematu projektu i propozycję swoich działań badawczych. Wówczas wspólnie z nauczycielem wypracowują instrukcję do projektu. W instrukcji powinny znaleźć się następujące elementy: temat projektu i jego cele zadania, które mają prowadzić do realizacji celów źródła, w których należy poszukiwać informacji termin prezentacji projektu i terminy poprzedzających ją konsultacji możliwe sposoby prezentacji projektu i czas tej prezentacji kryteria oceny projektu Wykonanie projektu 11
W trakcie realizacji projektu uczniowie prowadzą własne prace badawcze, zbierają materiały, segregują je i opracowują. W tej fazie nauczyciel dyskretnie nadzoruje prace uczniów, udziela im rad, podsuwa literaturę, ułatwia dotarcie do zdobycia informacji (np. pomaga zorganizować spotkanie z lekarzem, pracownikiem jakiegoś urzędu itp.). Uczeń powinien mieć również zapewnioną współpracę nauczycieli innych przedmiotów. Prezentacja projektu Efektem pracy nad projektem może być wykonanie pomocy dydaktycznych, wykonanie przedmiotów użytkowych, wykonanie dokumentacji na potrzeby klasy lub szkoły, opracowanie artykułów do gazetek szkolnych i prasy lokalnej, opracowanie listów interwencyjnych, organizacja wystaw, konkursów, festynów, przygotowanie i przeprowadzenie zajęć lekcyjnych, wywiadówek dla rodziców itp. Prezentacja projektu może odbyć się w formie wykładu, referatu, pokazu filmu video, prezentacji modelu, gier i zabaw angażujących innych uczniów, konkursu przygotowanego dla innych uczniów, książeczki, broszury, prezentacji multimedialnej. Czas prezentacji powinien być wcześniej ustalony i jednakowy dla wszystkich grup. W przypadku z rezygnacji z publicznej prezentacji projektu uczniowie sporządzają pisemny raport z realizacji projektu. Może on zawierać stronę tytułową spis treści wstęp, streszczenie część główną wnioski załączniki Ocena projektu Aby ocena uczniów realizujących projekt była rzetelna, musi odbywać się w sposób ciągły. Należy mówić tu o procesie oceniania, który skutkuje oceną końcową za realizację projektu. Najdogodniejsze warunki do oceny uczniów powstają w fazie wykonywania projektu. Wtedy to nauczyciel ma okazję obserwować pracę uczniów: zdobywanie i selekcjonowanie materiału, podział obowiązków, łączenie teorii z praktyką i wreszcie pracę indywidualną i grupową. Nauczyciel może przygotować sobie arkusz oceny projektu, który pomoże mu dokonywać systematycznej oceny. 12
Propozycja arkusza oceny Etapy realizacji projektu Umiejętności Ocena formułowanie tematu zbieranie i opracowywanie informacji prezentacja praca w grupie precyzyjne sformułowanie tematu jasne określenie celów selekcja informacji krytyczna ocena informacji wykorzystanie czasu prezentacji zainteresowanie innych uczniów sposób mówienia (precyzja wypowiedzi, akcentowanie) przekazywanie informacji podejmowanie decyzji słuchanie siebie nawzajem rozwiązywanie konfliktów samoocena postępów Umiejętności rozwijane przez uczniów podczas realizacji kolejnych etapów projektu Wybór tematu i określenie celu wykorzystanie pomysłów całej grupy dokonywanie selekcji pomysłów zgodnie z przyjętymi kryteriami formułowanie tematu i celów projektu wybór optymalnej metody rozwiązania problemu planowanie pracy podział pracy, współpraca w grupie Zbieranie i opracowywanie informacji gromadzenie informacji z różnych źródeł przetwarzanie danych (także z użyciem technologii informacyjnej) ocena wiarygodności informacji selekcja informacji stawianie pytań badawczych wyciąganie wniosków z danych i obserwacji Prezentacja projektu prezentacja wyników w różnych formach (esej, rysunek, diagram, multimedia, itd. ) przygotowanie i praktykowanie wystąpień publicznych Metodą projektu można zrealizować praktycznie dowolny temat i z dowolnego przedmiotu. 13