Monika Bojko SCENARIUSZ ZAJĘĆ Typ szkoły: ponadgimnazjalna Etap kształcenia: IV, klasa II liceum ogólnokształcącego Rodzaj zajęć: interdyscyplinarne zajęcia pozalekcyjne Temat zajęć: Oto jest romans życia nieskłamany w niczem (J. Słowacki), czyli autobiografia Chopina zapisana w listach romantycznego kompozytora Cele lekcji: Cele szczegółowe: Uczeń: zna najważniejsze fakty z biografii Fryderyka Chopina, wyszukuje i selekcjonuje informacje, określa tematykę tekstu, wypisuje słowa kluczowe, umie scharakteryzować formę i styl listu Chopina jako przykład romantycznego piśmiennictwa, opisuje wybrane portrety Chopina, przywołuje konteksty biograficzne niezbędne do interpretacji poszczególnych listów kompozytora, korzysta z techniki komputerowej. Metody kształcenia: praca z tekstem, heureza, elementy wykładu, dyskusja Środki dydaktyczne i materiały pomocnicze: Teksty źródłowe: materiały, które można znaleźć: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/search, cbn Polona www.polona.pl Materiały ikonograficzne: [Dokumenty ikonograficzne] w: www.polona.pl: [Portret Chopina] [Dokument ikonograficzny] Kwiatkowski, Teofil, poz. 337 w kolekcji Fryderyk Chopin http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=6702&from=editionindex&from=- 3search&dirids=30&lang=pl [Fryderyk Chopin przy fortepianie] [Dokument ikonograficzny] Kwiatkowski, Teofil, poz. 161 w kolekcji Fryderyk Chopin
http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=16486&from=editionindex&from=- 3search&dirids=30&lang=pl [Portret Fryderyka Chopina] [Dokument ikonograficzny] Wodzińska, Maria, poz. 339 w kolekcji Fryderyk Chopin http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=5642&from=editionindex&from=- 3search&dirids=30&lang=pl Pozostałe ilustracje pochodzą z książek zamieszczonych w Bibliografii. Podobizny autografów, rękopisów listów oraz portretów Chopina z książek wymienionych w Bibliografii. Materiały audio: Nagrania następujących utworów muzycznych F. Chopina jako ilustracje do omawianych listów do odsłuchania np. z płyt lub z http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/search Trio g-moll op. 8 do listu dla grupy I, Mazurek a-moll op. 68 nr 2 do listu dla grupy II, Walc Des-dur nr 1 op. 64 Minutowy do listu dla grupy III, Nokturn Des-dur op. 27 nr 2 do listu dla grupy IV, Etiuda c-moll op. 10 nr 12 Rewolucyjna do albumu dziennika Chopina dla grupy V, Preludium Des-dur op. 28 nr 15 Deszczowe do listu dla grupy VI, Impromptu As-dur op. 29 do listu dla grupy VII. Czas trwania zajęć: 2 bloki zajęć po 90 minut Przebieg zajęć: 1. Podanie tematu zajęć. Wprowadzeniem do zajęć jest wyjaśnienie tematu lekcji. Cytat: Oto jest romans życia nieskłamany w niczem pochodzi z młodzieńczego poematu Juliusza Słowackiego Godzina myśli i wskazuje na silny związek twórczości romantyka z życiem. Szczególnymi dokumentami epoki romantyzmu są listy prywatne, pisane nie tylko przez poetów czy pisarzy, ale także przez artystów pędzla i kompozytorów, będące przejawem wysokiej kultury umysłowej i literackiej. Stanowią one cenne źródło historyczne, ale często dają się czytać jak powieść w realiach epoki (np. epistolografia Zygmunta Krasińskiego). 2
Nauczyciel wyjaśnia, że celem lekcji będzie spojrzenie na biografię romantycznego kompozytora przez pryzmat jego prywatnych listów, dających wgląd w życie artystyczne i styl epoki. Listy Chopina są uznanymi przez muzykologów i historyków literatury dziełami sztuki epistolograficznej. Na wstępie uczniowie zostają poinformowani, z jakich stron internetowych będą korzystać, i podzieleni na 3 4-osobowe zespoły, w zależności od liczebności grupy. 2. Przed zajęciami uczniowie otrzymali do wykonania zadanie domowe polegające na zapoznaniu się z biografią Fryderyka Chopina. Nauczyciel poleca kilka pozycji bibliograficznych, zwłaszcza popularnonaukowy album Janusza Ekierta Fryderyk Chopin. Biografia ilustrowana lub poczytne biografie pióra Iwaszkiewicza, Gordon-Smith czy Wierzyńskiego. 3. Krótki wykład prowadzącego zajęcia na temat epistolografii: podanie etymologii słowa, ukazanie zwyczajów dotyczących XIX-wiecznej korespondencji, omówienie zjawiska odejścia od konwencji znanych od antyku z podręczników listopisania. Przypomina, że na lekcji poświęconej miłości romantycznej zostały omówione urywki listów Zygmunta Krasińskiego najwybitniejszego polskiego romantycznego epistolografa do Delfiny Potockiej. Przy okazji można zaznaczyć, że listy Chopina do Potockiej są jednym z najsłynniejszych falsyfikatów literackich, stworzonym przed II wojną światową przez chorą psychicznie wielbicielkę kompozytora Paulinę Czernicką. (Niestety, w starszych monografiach Chopina, np. pióra K. Wierzyńskiego, są traktowane jako teksty źródłowe; zob. bibliografia, J.M. Smoter). 4. Nauczyciel prezentuje podobizny rękopisów listów kompozytora ilustracje z książek zamieszczonych w bibliografii. Prosi uczniów, aby spróbowali przeczytać z reprodukcji fotografii rękopisu (zob. Korespondencja Fryderyka Chopina, t. I, 1816 1831, pod red. nauk. Zofii Helman, Zbigniewa Skowrona, Hanny Wróblewskiej, Straus, Warszawa 2009) pierwsze słowa z dziecięcej laurki Fryderyka Chopina z 6.12.1816 r. z okazji imienin ojca, a następnie odczytali tekst ze strony: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/id/410. Próba ta powinna uświadomić młodzieży, ile problemów nastręcza już samo odczytanie tekstu i że tekst współcześnie opublikowany jest inny w pisowni i formie. 3
Wówczas nauczyciel w kilku zdaniach wspomina o roli edytora w ustaleniu postaci tekstu, opracowaniu przypisów itd. Nauczyciel zapowiada, że uczniowie będą pracowali na tekstach znajdujących się w bazie Internetowego Centrum Informacji Chopinowskiej na stronie Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/search. 5. Na zajęcia prowadzący przynosi reprodukcje wybranych portretów przedstawiających Fryderyka Chopina w różnym wieku. Zostają one ułożone w klasie w formie galerii. Wizerunki kompozytora autorstwa: Elizy Radziwiłłówny rysunki przedstawiające młodzieńca; Eugène a Delacroix słynny portret podwójny Chopina z George Sand; Ary Scheffera znany obraz olejny; Marii Wodzińskiej portret wykonany przez narzeczoną Chopina; Teofila Kwiatkowskiego dwie wybrane akwarele zaprzyjaźnionego z kompozytorem malarza. oraz dagerotyp z 1849 r. 6. Pod kierunkiem nauczyciela uczniowie przygotowują krótką analizę porównawczą portretów i wybierają ten, który ich zadaniem mógłby ilustrować omówiony przez nich list. Zwracają uwagę na gesty, otoczenie. 7. Analiza wybranych listów Fryderyka Chopina, po jednym do każdego bloku tematycznego: SYN PRZYJACIEL Chopin jako: ROMANTYCZNY PODRÓŻNIK POLSKI PATRIOTA KRYTYK MUZYCZNY Uczniowie pracują w wyznaczonych przez prowadzonego zajęcia grupach tematycznych (ok. 20 25 minut), wypisując w punktach wnioski z analizy przykładów. Nauczyciel udziela wskazówek poszczególnym zespołom. Do dyspozycji uczniów są edycje listów z przypisami. Poza tym nauczyciel chodzi po sali i odpowiada na pytania uczniów. Po wykonaniu pracy liderzy grup przedstawiają klasie wyniki swoich analiz (ok. 30 35 minut). 4
Polecenie dla wszystkich grup: Określcie tematy poruszane w analizowanych przez siebie listach. Zaznaczcie wyrażenia i zwroty charakterystyczne dla listu ze względu na adresata. Jeśli odpowiedzi uczniów nie będą poparte cytatami, nauczyciel prosi o podanie odpowiednich fragmentów. SYN I grupa: list Chopina do rodziców z Szafarni, 26 sierpnia 1825 r.: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/id/429 U kogo Chopin gościł, będąc w Szafarni? Gdzie leży ta miejscowość? Jakie wydarzenia opisuje Chopin rodzicom? Co możecie powiedzieć o relacjach, jakie łączyły Fryderyka z rodzicami. Jakie cechy charakteru piszącego są widoczne w liście? II grupa: list Chopina do rodziców z Szafarni, 3 września 1824 r.: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/id/423 U kogo Chopin gościł, będąc w Szafarni? Gdzie leży ta miejscowość? Jaką formę Chopin wybrał dla swojego listu? Jaki charakter list dzięki tej formie uzyskał? PRZYJACIEL III grupa: list Chopina do Jana Białobłockiego z Warszawy, 8 września 1825 r.: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/page/1/id/430 Kim był Jan Białobłocki? Scharakteryzujcie piszącego i adresata listu. Jak Chopin zwraca się do przyjaciela? Podkreślcie formuły powitalne i pożegnalne oraz pozdrowienia osób znanych obydwu przyjaciołom. Jaką funkcję spełniają w liście wyrazy-cytaty i z jakiego języka pochodzą? Co na podstawie tego listu możemy powiedzieć o przyjaźni romantycznej? IV grupa: list Chopina do Ignacego Matuszewskiego z Wiednia, 26 grudnia 1830 r: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/page/4/id/686 5
Scharakteryzujcie piszącego i adresata listu. Jaką kompozycję ma list? Jakich środków literackich użył Chopin, zwracając się do przyjaciela? Podkreślcie je. Odnajdźcie w tekście informacje o zajęciach Chopina w Wiedniu. Dlaczego czuł się tak smutny? Wypiszcie w punktach tematy poruszane w liście (także problem powstania listopadowego). Znajdźcie w tekście fragmenty mówiące o traktowaniu przyjaciela jako powiernika. POLSKI PATRIOTA V grupa: z albumu dziennika Chopina, Stuttgart, po 8 września 1831 r.: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/page/4/id/700 Jakie wydarzenia przeżywa młody kompozytor? Znajdźcie językowe wykładniki histerii, wybuchu młodzieńczej egzaltacji. Do jakich utworów literackich można by porównać styl notatek Chopina? ROMANTYCZNY PODRÓŻNIK VI grupa: list Chopina do Juliana Fontany z Palmy z 15 listopada 1838 r.: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/text/fontany/id/611 Czego można się dowiedzieć o pobycie poety na Majorce? W jaki sposób epistolograf opisuje świat? O jakich utworach wspomina adresatowi? KRYTYK MUZYCZNY VII grupa: list Chopina do Ignacego Matuszewskiego z Wiednia z 26 grudnia 1830 r.: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/page/4/id/686 oraz list Chopina do Tytusa Woyciechowskiego z Warszawy z 9 września 1828 r.: http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/detail/text/trio/id/444 Czym interesował się Chopin jako słuchacz? O jakich swoich utworach pisze do przyjaciół? Dlaczego możemy te listy traktować jako kronikę życia muzycznego i obyczajowego epoki romantyzmu? 6
8. Dalsza część lekcji polega na przedstawieniu wyników pracy grup w celu zweryfikowania analiz. Nauczyciel, słuchając wypowiedzi uczniów i zadając im dodatkowe pytania, ma okazję do zwykłego potwierdzenia prawidłowych odpowiedzi i zwykłego zaprzeczenia w wypadku błędnych. Starając się zastosować te techniki, prowadzący zajęcia nie wzbudza emocji młodzieży związanych z ocenianiem, które mogłyby rozproszyć uwagę na lekcji lub spowolnić tempo. W zależności od stopnia i poprawności opracowania podanych zagadnień nauczyciel wybiera czas uzupełnienia wiadomości zebranych przez uczniów. 9. W podsumowaniu lekcji uczniowie zapisują samodzielnie wnioski ze szczegółowych analiz. 10. Jako ilustrację do poszczególnych listów proponuję wysłuchanie kompozycji Chopina wymienionych poniżej. Pojęcia kluczowe: epistolografia, autobiografia, list prywatny, edycja, etykieta Uwaga! Le k c j a p owinna zostać prz e prowadzona w praco wn i komputerowej. Zajęcia należy przeprowadzić po omówieniu twórczości Goethego, Byrona, Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego i wierszy Norwida (w tym Fortepianu Chopina). 7
Bibliografia (wybór) Chopin jakiego nie znamy. Listy Fryderyka (film dok.), scen. i reż. D. Pawelec, 2000. Ekiert J., Fryderyk Chopin. Biografia ilustrowana, Warszawa 2009. Gordon-Smith M.K., Marek G.R., Chopin, Warszawa 1990. Iwaszkiewicz J., Chopin, wyd. 7, Kraków 1987. Korespondencja Fryderyka Chopina, t. 1, 1816 1831, red. nauk. Z. Helman, Z. Skowron, H. Wróblewska-Straus, Warszawa 2009, passim. Korespondencja Fryderyka Chopina, oprac. B. E. Sydow, t. 1 i 2, Warszawa 1955. Przybylski R., Gentelman i dandys [w:] Style zachowań romantycznych. Propozycje i dyskusje sympozjum, Warszawa 6 7 grudnia 1982 r., pod red. M. Janion i M. Zielińskiej, Warszawa 1986, s. 337 351. Siwkowska J., Nokturn, czyli Rodzina Fryderyka Chopina i Warszawa w latach 1832 1881, t. 1 3, Warszawa 1986, 1988, 1996. Smoter J.M., Spór o listy Chopina do Delfiny Potockiej, Kraków 1976. Sudolski Z., Polski list romantyczny, Kraków 1997, passim. Teofil Kwiatkowski 1809 1891, w stulecie śmierci. Wystawa monograficzna ze zbiorów polskich, oprac. M. Grońska, Towarzystwo im. Fryderyka Chopina, Warszawa 1991. Tomaszewski M., Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans, Poznań 1998. Tomaszewski M., Chopin [w:] Encyklopedia Muzyczna, t. 2. Kraków 1984. Wierzyński K., Życie Chopina, z przedmową A. Rubinsteina, Białystok 1990. Listy Chopina: <http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/letters/search>. Portrety Chopina: <www.polona.pl>. 8