Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce

Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 2014H1 Edycja VI, czerwiec 2014

Wiele polskich firm postrzega wschód jako kierunek potencjalnej ekspansji, a obecna sytuacja geopolityczna staje się na tyle poważna, że polskie firmy muszą wziąć pod uwagę znaczne ograniczenie działalności na tamtych rynkach. Krzysztof Pniewski, Partner, Lider Deloitte CFO Program w Polsce. 66% CFO uważa, że istnieje potrzeba tworzenia w fi rmach planów awaryjnych związanych z negatywnym wpływem kryzysu ukraińskiego na polską gospodarkę 2

Wstęp Szanowni Państwo, Mam przyjemność zaprezentować Państwu wyniki szóstej edycji Deloitte CFO Survey badania przeprowadzanego wśród dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce. Nasza, ukazująca się regularnie, publikacja poświęcona jest przewidywaniom i wyzwaniom, przed którymi stoją CFO. Zdaniem dyrektorów finansowych polska gospodarka weszła w fazę ożywienia. Ponad połowa badanych CFO uważa, że wzrost PKB w 2014 roku przekroczy 2,6 proc. Blisko 90 proc. CFO ocenia, że w najbliższej przyszłości perspektywy finansowe ich przedsiębiorstw będą takie same lub lepsze, a 51 proc. uważa, że sytuacja ich firm poprawi się w porównaniu do sytuacji sprzed sześciu miesięcy. Istotnie poprawiła się również ocena stabilności gospodarczej po raz pierwszy w historii polskiej edycji badania aż 70 proc. badanych dyrektorów finansowych uważa, że poziom niepewności ekonomicznej jest standardowy. Wyniki badania sugerują, że rozwój wydarzeń na Ukrainie nie wpłynął dotychczas znacząco na poziom optymizmu polskich dyrektorów. Badanie zakończyliśmy jednak przed katastrofą samolotu Malaysia Airlines i zaostrzeniem sankcji UE wobec Rosji i jej odwetowych sankcji m.in. wobec Polski. Można się zatem spodziewać, że wydarzenia te znajdą swoje odzwierciedlenie już w następnej edycji badania. Mam nadzieję, że raport, który publikujemy będzie dla Państwa interesujący. Już dziś pragnę zaprosić Państwa do udziału w kolejnej edycji badania, które będzie realizowane w październiku 2014 roku. Krzysztof Pniewski Partner, Lider Usług Transformacji Finansów Deloitte Polska Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 3

Najważniejsze wnioski i spostrzeżenia z badania CFO Survey w Polsce: CFO wiarygodnie przewidują rzeczywistość gospodarczą polskiej gospodarki. Ich historyczna prognoza wzrostu na poziomie ok. 1, PKB w roku 2013 sprawdziła się. Zdaniem dyrektorów finansowych środowisko biznesowe w Polsce wchodzi w fazę ożywienia: CFO prognozują wzrost ponad 2, (56%, z czego nawet wzrost ponad 3,), niską inflację (poniżej 2%) 62% CFO, stabilny kurs walutowy (4,0-4,2 PLN/ EUR) 96% ankietowanych i spadek bezrobocia (62%). Kluczowym elementem jest wzrost poczucia stabilizacji gospodarczej (aż 7 CFO uważa, że obecny poziom niepewności jest standardowy), który pociąga za sobą wzrost apetytu na ryzyko (63% osób uważa obecny moment za dobry na jego podejmowanie, w stosunku do 39% w poprzedniej edycji) i wzrost znaczenia inwestycji (awans w rankingu z ostatniej, szóstej pozycji na trzecią). Na optymistyczne prognozy i spadek awersji do ryzyka dotąd nie miał wpływu kryzys ukraiński. 66% CFO planowało opracowanie planów awaryjnych na wypadek negatywnych scenariuszy rozwoju sytuacji na Ukrainie. Warto jednak pamiętać, że katastrofa Malaysia Airlines oraz sankcje wprowadzane przez EU oraz odwetowe sankcje Rosji zostały ogłoszone po zamknięciu obecnej edycji badania. Rośnie atrakcyjność i dostępność finansowania kredytem. Koszt finansowania raczej pozostanie na obecnym poziomie. Zmieniają się priorytety firm obok wzrostu przychodów na obecnych rynkach (7) kluczowymi stają się doskonałość operacyjna, efektywność kosztów bezpośrednich oraz wzrost znaczenia inwestycji. Spada zainteresowanie wzrostem przychodów na nowych rynkach i produktach (szczególnie wschodnich). Kluczowymi ryzykami w drugiej połowie roku 2014 będą presja cenowa (spadek z 34% do 26%) i spadek popytu (18%). Mocno na znaczeniu straciły problemy z płynnością (z 2 do 9%), natomiast istotnie wzrosły problemy z dostępem do pracowników (z do 12%) oraz wzrost kosztów działalności (z 3% do 18%). Rośnie znaczenie systemów zarządzania, które mogą przygotować firmy do konkurencji cenowej i poprawy efektywności kosztów bezpośrednich. Tylko 29% firm dysponuje szybką informacją finansową (roczne sprawozdanie finansowe w ciągu 15 dni) mimo, że 67% CFO uważa, że jej przyspieszenie zwiększy użyteczność informacji zarządczej. 4

Prognozy polskich CFO na drugą połowę 2014 roku Jak pokazują wyniki poprzednich edycji badania Deloitte, dyrektorzy finansowi trafnie przewidują rozwój polskiej gospodarki. Ich historyczna prognoza wzrostu na poziomie ok. 1,5 proc. PKB w roku 2013 sprawdziła się. Zdaniem dyrektorów finansowych polska gospodarka weszła w fazę ożywienia - 56 proc. z nich prognozuje, że wzrost PKB dla całego 2014 roku przekroczy 2,6 proc., z czego zdaniem 5 proc. ankietowanych wzrost ten sięgnie ponad 3,5 proc. Z kolei 62 proc. badanych spodziewa się spadku bezrobocia, a niemal 70 proc. CFO prognozuje wzrost cen na poziomie poniżej 2 proc. Tło makroekonomiczne Wykres 1. Wzrost PKB na świecie Wzrost PKB wg MFW 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0 Międzynarodowy Fundusz Walutowy prognozuje następujące wzrosty PKB w 2015 roku: Świat 3,9%, Gospodarki rozwinięte 2,3%, Gospodarki wschodzące 5,3%, Polska 3,3%. Świat Gospodarki rozwinięte Gospodarki wschodzące Polska * Prognoza MFW Źródło: Opracowanie Deloitte na podstawie danych z WEO, MFW (Lipiec 2014 r.) Zmiana trendu dot. optymizmu CFO pod koniec 2013 roku przepowiedziała odbicie dynamiki PKB. Czy obecna zmiana w przeciwnym kierunku zapowiada jej spadek? Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 5

Badanie Deloitte CFO Survey analizuje wskaźnik tzw. optymizmu netto, będący różnicą pomiędzy odsetkiem osób wskazujących na poprawę perspektyw finansowych w stosunku do sytuacji sprzed 6 miesięcy, a odsetkiem osób mówiących o ich pogorszeniu. Wskaźnik ten w lipcu 2014 roku pokazuje, że netto +40 proc. dyrektorów finansowych ocenia perspektywy finansowe swoich przedsiębiorstw jako lepsze niż pół roku temu. Do tego, 49% dyrektorów ocenia perspektywy finansowe równie dobrze jak pół roku temu. To oznacza, że 89% dyrektorów uważa, że perspektywy finansowe ich firm będą takie same lub lepsze w nadchodzącej przyszłości, a zaledwie 11% dyrektorów ocenia te perspektywy gorzej. Wykres 2. Optymizm CFO a PKB Czy CFO dobrze przewidują zmiany we wzroście PKB? 5 4 3 2 1-1 -2-3 6% 4% 3% 2% 1% -4 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 2013Q4 2014Q1 Optymizm netto PKB Źródło: Opracowanie Deloitte na podstawie danych z GUS 6

Otoczenie biznesowe - perspektywa CFO Jaką sytuację makroekonomiczną na świecie prognozują CFO? Raport Deloitte Global CFO Signals Q1 2014, podsumowujący opinie dyrektorów finansowych na całym świecie, pokazuje, że poziom optymizmu CFO nie spada, co więcej rośnie apetyt na ryzyko i obniża się poziom niepewności ekonomicznej. W Wielkiej Brytanii apetyt na ryzyko jest najwyższy od sześciu i pół roku (71%), w Australii od czterech lat (5), a w Szwajcarii w całej historii ankiety (47%). W Belgii poziom apetytu jest najwyższy od trzech lat (3), w Holandii od IV kw. 2010 roku (34%). Inaczej jest w Irlandii, tutaj apetyt na ryzyko spadł z 44% w poprzednim kwartale do 38% w tym. W wielu krajach widoczny jest optymizm w odniesieniu do prognozowanych przychodów i zysków. Wzrostu przychodów w tym roku oczekuje około 82% dyrektorów finansowych w Australii, 8 w Szwajcarii, 72% w Belgii i 49% w Austrii. W kilku krajach wzrosły również oczekiwania dotyczące marży: 54% dyrektorów finansowych w Belgii, 38% w Australii, 3 w Szwajcarii i 22% w Irlandii oczekuje, że ich firmy wygenerują zyski. W Ameryce Północnej jednak odnotowano rekordowo niskie oczekiwania dotyczące zysku oczekuje go zaledwie 7,9% badanych w tym kraju CFO. Nadal spada poziom odczuwanej przez CFO niepewności. W Holandii 66% badanych dyrektorów finansowych ocenia niepewność jako wysoką lub bardzo wysoką (w III kw. 2011 było to 9). W Niemczech procent ten spadł z 8 pod koniec 2012 roku do 12% obecnie; w Wielkiej Brytanii zaś 52% dyrektorów finansowych jest zdania, że poziom niepewności jest wyższy niż normalny, wysoki lub bardzo wysoki (rok temu uważało tak 77% badanych). Czy zdaniem CFO w Polsce obecnie jest dobry czas na inwestycje i podejmowanie ryzyka? 76% 24% 6 3 78% 22% 69% 31% 61% 63% 39% 37% 2011H2 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 7

Koniec niepewności gospodarczej w Polsce w przeddzień katastrofy Malaysia Airlines Ocena perspektyw finansowych polskich przedsiębiorstw wskazuje na to, że do gospodarki polskiej na stałe wróciła stabilność. Aż 89% CFO uważa, że pespektywy finansowe ich przedsiębiorstw będą takie same lub lepsze w najbliższej przyszłości. Optymizm netto, rozumiany jako odsetek osób wskazujących, że perspektywy finansowe ich firm są optymistyczne, pomniejszony o odsetek wskazujących na pogorszenie sytuacji, utrzymuje się na poziomie +4 (41% pół roku temu). 51% CFO ocenia perspektywy finansowe swoich firm bardziej optymistycznie w porównaniu do sytuacji sprzed 6 miesięcy. Bardzo istotnie wzrosła ocena stabilności gospodarczej aż 7 CFO uważa, że poziom niepewności ekonomicznej jest standardowy - po raz pierwszy w historii badania polscy CFO tak wysoko oceniają stabilność gospodarczą w Polsce (pomimo kryzysu ukraińskiego wyniki przed zestrzeleniem samolotu Malaysia Airlines). Wykres 3. Perspektywy finansowe Perspektywy finansowe w porównaniu z sytuacją sprzed 6 miesięcy 10 3% 8% 1% 2% 8% 13% 21% 19% 28% 43% 32% 46% 38% 5 51% 33% 44% 34% 4 48% 24% 3 38% 17% 7% 31% 21% 1 11% -28% -5 2011H2 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Mniejsze optymistycznie Bez zmian Raczej optymistycznie Bardzo optymistycznie Optymizm netto Wykres 4. Niepewność ekonomiczna Ocena niepewności ekonomicznej przez CFO 10 8 7% 1 4% 3% 2% 2% 11% 24% 13% 28% 1 47% 5 6 54% 44% 4 2 29% 52% 4 41% 3 7 1 9% 2011H2 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Standardowy Ponad standardowy Wysoki Bardzo wysoki 8

Sytuacja gospodarcza Polski wróciła wreszcie do normalności. Jednak dyrektorzy finansowi uważają, że kryzys ukraiński może stanowić istotne zagrożenie dla jej stabilności. Wykres 5. Plany kryzysowe Obserwując kryzys ukraiński jak bardzo zgadzają się Państwo z tym, że firmy w Polsce powinny tworzyć plany kryzysowe zakładające silny, negatywny wpływ tego kryzysu na polską gospodarkę? 66% CFO uważa, że jest to sytuacja poważna i firmy powinny stworzyć plany awaryjne związane z negatywnym wpływem kryzysu ukraińskiego na polską gospodarkę i ich firmy. Nie zgadzam się Nie mam zdania 16% 18% Zgadzam się 5 Zdecydowanie się zgadzam 16% 1 2 3 4 5 6 Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 9

Ocena sytuacji gospodarczej W prognozach makroekonomicznych polskich CFO widoczny jest największy od dwóch lat optymizm: Ponad połowa CFO (56%) prognozuje wzrost PKB na poziomie ponad 2,6%, z czego osób spodziewa się wzrostu na poziomie ponad 3,. Aż 62% badanych spodziewa się spadku bezrobocia, a dalsze 28% prognozuje, że utrzyma się on na obecnym poziomie. Jednocześnie oczekiwania inflacyjne są najniższe od dwóch lat 69% CFO prognozuje wzrost cen na poziomie poniżej 2%, a 9 poniżej 3%. 5 CFO przewiduje utrzymanie obecnego kursu EUR/PLN (przedział 4,10 4,19 PLN), z kolei aż 46% przewiduje jego lekki spadek do poziomu 4,00 4,09 PLN. Te prognozy mogą jednak zmienić ostatnie wydarzenia na Ukrainie w tym zaostrzenie sankcji. Wykres 6. Prognoza PKB Jaka zadaniem CFO będzie dynamika PKB? 7 64% 6 2, 49% 5 51% 5 46% 43% 41% 4 36% 3 26% 23% 18% 2 2 11% 1 2% 3% 2% =0, 0,6% - 1, 1,6% - 2, 2,6% - 3, >3, 2012 H1 2012 H2 2013 H1 2013 H2 2014 H1 Wykres 7. Prognoza bezrobocia Jaka zadaniem CFO będzie stopa bezrobocia 8 69% 69% 7 62% 13,8% 6 52% 5 46% 4 37% 28% 28% 3 2 1 11% 14% 12% 1 11% 1 8% 1 2% Zmniejszy się Bez zmian Zwiększy się Znacznie wzrośnie nieznacznie nieznacznie Wykres 8. Prognoza inflacji Jaka zadaniem CFO będzie inflacja 8 69% 7 2,4% 59% 6 5 48% 49% 48% 5 39% 4 33% 31% 3 26% 2 1 1 8% 1 2% 2% 1% 2% 2% 1,9% 2-2,9% 3-3,9% 4-4,9% 2012 H1 2012 H2 2013 H1 2013 H2 2014 H1 Wykres 9. Prognoza kursu walutowego Jaki zadaniem CFO będzie kurs walutowy 6 5 5 46% 4 3 2 1 2% 2% 4,00 PLN 4,00 PLN - 4,09 PLN 4,10 PLN - 4,19 PLN 4,20 PLN - 4,29 PLN powyżej 4,30 PLN w owalach prezentujemy prognozy na 2015 r., w oparciu o założenia budżetowe na rok 2015 (publikacja z czerwca 2014 r.) 10

Poziom M&A na tym samym poziomie Apetyt na ryzyko i inwestycje nie przekłada się bezpośrednio na rynek M&A. 52% badanych dyrektorów finansowych prognozuje nieznaczny wzrost poziomu transakcji M&A w Polsce. Ten poziom utrzymuje się od dłuższego czasu i oznacza, że rynek M&A nie zmieni się istotnie. Wykres 10. Prognozy CFO dotyczące oczekiwanego poziomu transakcji M&A w Polsce Jakich zmian w poziomie fuzji i przejęć oczekują CFO? 10 7% 21% 16% 14% 12% 16% 8 26% 39% 52% 38% 6 38% 43% 4 2 34% 33% 4 39% 44% 5 7% 8% 7% 2% 3% 2011H2 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Znacznie wzrosną Bez zmian Zwiększą się nieznacznie Zmniejszą się nieznacznie Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 11

Rynek kapitałowy bez wielu emisji W opinii CFO finansowanie kapitałem nadal nie stanowi atrakcyjnego źródła finansowania i jest stosowane dosyć rzadko. Konkurencja z atrakcyjnymi kredytami zmniejsza atrakcyjność emisji kapitału. Po krótkim okresie ożywienia aktywności IPO w drugiej połowie zeszłego roku chyba nie należy spodziewać się jej powtórzenia na Giełdzie Papierów Wartościowych w roku 2014. Wykres 11. Atrakcyjność emisji akcji Jaka jest atrakcyjność emisji akcji jako źródła finansowania? 10 14% 12% 12% 23% 8 47% 47% 6 58% 46% 4 2 39% 41% 32% 3 18% 41% 41% 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Nieatrakcyjna Neutralna Atrakcyjna Wykres 12. WIG 20 Sytuacja na giełdzie indeks WIG20 3000 2800 2600 2400 2200 2000 1800 1862 2192 2389 2496 2271 2615 2817 2802 2744 2189 2144 2287 2275 2371 2583 2370 2151 2391 2401 2462 2409 1600 1400 1512 Źródło: Dane GPW wartość indeksu WIG20 na ostatnie dzień danego kwartału 12

Finansowanie - kredyty atrakcyjne i bardziej dostępne Rynek finansowania kredytem jest oceniany coraz lepiej. Kredyt jako źródło finansowania jest atrakcyjny dla co najmniej 43% badanych CFO. Wykres 13. Atrakcyjność kredytów Jaka jest atrakcyjność kredytu jako źródła finansowania? 10 6 Kredyty są łatwo dostępne dla 33% CFO. To istotny wzrost w porównaniu do poprzednich okresów. Liczba przedsiębiorstw dla których kredyty są trudno dostępne wydaje się spadać. 8 6 4 27% 63% 2 2 51% 61% 42% 43% 46% 49% 5 4 3 2 2 24% 1 14% 12% 8% 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 1 0 Nieatrakcyjny Neutralny Atrakcyjny Wibor 3M Wykres 14. Dostępność kredytów Jak CFO oceniają dostępność kredytów? 10 8 1 7% 14% 2 33% 6 67% 6 7 6 4 54% 2 33% 23% 16% 2 13% 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Trudno dostępne Normalnie dostępne Łatwo dostepne Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 13

Poziom zadłużenia dobre dla wzrostu warunki finansowania W ostatnich kwartałach zanotowano poprawę dostępności zewnętrznego finansowania dla przedsiębiorstw. Proporcja firm przewidujących wzrost poziomu zadłużenia jest podobna jak tych, które zamierzają zmniejszyć ten poziom warunki finansowania działalności wracają do normy. Rośnie liczba CFO spodziewających się obniżek kosztów finansowania (36%) a maleje liczba przewidujących ich wzrost (23%). Najwyraźniej CFO spodziewają się dalszej obniżki stóp procentowych i wzrostu konkurencji między bankami skutkującej obniżką. Wykres 15. Koszty finansowania Prognozy zmiany kosztów finansowania w ciągu najbliższych 12 miesięcy 1 1 1 22% 23% 0,8 36% 39% 48% 0,6 66% 41% 5 3 0,4 4 23% 0,2 28% 14% 34% 18% 19% 1 11% 8% 0 2011H2 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Znacznie wzrosną Zwiększą się nieznacznie Zmniejszą się nieznacznie Zmniejszą się znacząco Bez zmian Wykres 17. Planowany poziom zadłużenia Jaki jest planowany poziom zadłużenia w ciągu 12 miesięcy 10 2 33% 28% 28% 8 37% 48% 6 5 31% 46% 57% 4 52% 31% 2 32% 26% 21% 2 1 1 2011H2 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Wykres 16. Udzielone kredyty Wielkość należności banków od przedsiębiorstw 280 270 260 250 240 230 220 210 274 5,0 5,1 4,9 4,9 261 260 260 262 265 261 4,2 4,4 4,7 4,8 4,2 4,3 4,1 258 258 3,9 3,8 4,0 4,2 251 251 4,1 232 228 223 220 216 215 216 217 218 228 238 3,4 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 6 5 4 3 2 1 0 Spadek Bez zmian Wzrost Kredyty Wibor 3M 14

Główne ryzyka i priorytety biznesowe Rośnie apetyt na ryzyko i inwestycje Najwyższym priorytetem polskich firm jest wzrost przychodów na obecnych rynkach (7 CFO). Maleje popularność rozszerzania działalności o nowe rynki i nowe produkty (spadek do 44% firm). Istotnie spada również nastawienie na redukcję kosztów pośrednich. Znacząco wzrósł natomiast apetyt na ryzyko (63% uważa, że jest to dobry czas na podjęcie ryzyka) i znaczenie inwestycji jako kluczowego priorytetu (52%). Jest to kolejny element wskazujący na poprawę polskiej koniunktury. W drugiej połowie 2014 roku będzie kontynuowany nacisk na poprawę działalności operacyjnej i obniżenie kosztów bezpośrednich (6 firm). Wykres 18. Priorytety CFO Jak zmieniały się priorytety CFO wraz ze wzrostem apetytu na ryzyko 9 8 76% 7 6 5 44% 6 5 52% 63% 4 3 3 2 1 Wzrost przychodów (obecne rynki) Wzrost przychodów (nowe rynki) Redukcja kosztów koszty bezpośrednie Redukcja kosztów koszty pośrednie Poprawa płynności Inwestycje Apetyt na ryzyko 2012 H2 2013 H1 2013 H2 2014 H1 Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 15

Presja cenowa wciąż groźna, rosną koszty, spada dostęp do pracowników Najważniejszym ryzykiem pozostaje presja cenowa 26% CFO wskazuje ją jako kluczowy czynnik ryzyka. Duży wzrost zanotowały trzy kategorie ryzyk: Wzrost kosztów działalności 18% firm uważa, że po latach oszczędzania i braku inflacji cen dostawców, koszty mogą zacząć ponownie rosnąć. Restrukturyzacja pozostaje nadal jednym z priorytetów dla 67% firm. Brak dostępu do wykwalifikowanych pracowników istotne dla 12% firm. Zmienne prawo podatkowe i gospodarcze - 1 firm uważa, że ostatnie i nadchodzące zmiany mogą nieść ze sobą duże ryzyko. Istotnym ryzykiem nadal pozostaje obawa o spadek popytu (18% respondentów). Wykres 20. Restrukturyzacja jako priorytet W jakim stopniu restrukturyzacja będzie priorytetem w najbliższym roku 10 8 6 4 2 2 28% 41% 42% Będą jednym z wielu priorytetów 1 48% 3 18% 41% Będą kluczowym priorytetem 49% 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Wykres 19. Ryzyko Jakie czynniki ryzyka CFO postrzegają jako najistotniejsze? Presja cenowa Problemy z płynnością Recesja i spadek popytu Zmienne prawo podatkowe i gosp. Brak dostępu do wykwalifikowanych pracowników Wzrost kosztów działalności Niedostępne finansowanie Ryzyko kursowe Inne 2% 3% 3% 1 12% 9% 6% 9% 3% 2% 8% 2% 9% 1 9% 13% 11% 13% 12% 18% 17% 2 22% 2 18% 22% 26% 34% 48% 46% 2014 H1 2013 H2 2013 H1 2012 H2 2012 H1 1 2 3 4 5 6 16

Rośnie szybkość i dostępność informacji zarządczej Efektywne działanie na dynamicznym i konkurencyjnym rynku wymaga szybkiego dostępu do informacji zarządczej. Zaledwie 29% firm w Polsce dysponuje pełną informacją o rocznych wynikach finansowych w terminie 15 dni kalendarzowych od zakończenia okresu. 6 badanych firm tworzy sprawozdanie finansowe w ciągu miesiąca, natomiast 4 z nich poświęca na to zadanie więcej czasu (w tym 11% nawet dłużej niż 3 miesiące). CFO oceniają, że skrócenie czasu potrzebnego na przygotowanie tej informacji może zapewnić lepszą informację zarządczą (67%), lepszą kontrolę i dyscyplinę procesów (53%) oraz możliwość poświęcenia większej ilości czasu na analizy biznesowe (43%). Wykres 21. Ile dni zajęło Państwa organizacji przygotowanie sprawozdania finansowego za ostatni rok finansowy (np. rok 2013)? > 90 dni kalendarzowych 11% 90 dni kalendarzowych 60 dni kalendarzowych 45 dni kalendarzowych 19% 30 dni kalendarzowych 31% 15 dni kalendarzowych 29% 1 1 2 2 3 3 Wykres 22. Jakie Państwa zdaniem są 3 największe korzyści skrócenia miesięcznego okresu zamknięcia do 3-5 dni roboczych? Przygotowanie wyższej jakości sprawozdań finansowych w krótszym czasie Niższe koszty procesu zamknięcia miesiąca Lepsza kontrola ryzyk 9% Spełnienie wymagań sprawozdawczych Grupy 12% Możliwość poświęcenia większej ilości czasu na anlizy i przygotowanie sprawozdań Silna kontrola i lepsza dyscyplina procesów bieżącej ewidencji i przetwarzania informacji Szybsza i bardziej użyteczna informacja zarządcza do miesięcznej kontroli efektywności 18% 23% 28% 1 1 2 2 3 Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 17

Złożone procedury VAT główną barierą dla biznesu Biznes i CFO lubią stabilizację środowiska regulacyjnego. Wszelkie zmiany podatkowe i regulacyjne stanowią dużą trudność dla biznesu, nawet gdy są one korzystne. Ze względu na dużą ilość zmian, od nowego roku znacząco podniósł się ich negatywny odbiór jako bariery dla rozwoju biznesu. W opinii CFO największy potencjał ułatwienia działalności gospodarczej stwarza reforma i uproszczenie podatku VAT. 9 respondentów wskazało właśnie ten podatek jako jeden z pięciu kluczowych systemów regulacji wymagających zmiany. Z wyników badania widać wyraźnie, że w drugiej połowie 2013 r. główną barierą dla biznesu był podatek VAT, na co wskazało aż 81% respondentów. Taki wynik nie powinien dziwić zważywszy na fakt, iż od 1 stycznia 2014 r. wchodziły w życie rewolucyjne zmiany w tym podatku, w zasadzie niespotykane w dotychczasowej historii tego podatku w Polsce. Zmiany te dotyczyły m.in. zasad powstania obowiązku podatkowego, terminów wystawiania faktur oraz momentu odliczenia podatku naliczonego. Dostosowanie do tych zmian wymagało dużego wysiłku ze strony przedsiębiorców, przede wszystkim dostosowania funkcjonujących u nich systemów finansowo-księgowych, systemów bilingowych a także zmian w procedurach rozliczania podatku funkcjonujących w niektórych spółkach. Przedsiębiorcy musieli ponadto włożyć duży wysiłek w przeszkolenie swoich służb księgowych w zakresie nowych przepisów. W pierwszym kwartale bieżącego roku postrzeganie podatku VAT jako głównej bariery w prowadzeniu biznesu znacząco zmalało. Czas pokaże, czy zmiany w rozliczeniach podatku zostały prawidłowo wdrożone przez przedsiębiorców z tym jednak należy poczekać do pierwszych poważnych kontroli u przedsiębiorców w najbliższym czasie. Przemysław Skorupa, Starszy Menedżer w Dziale Doradztwa Podatkowego w Deloitte. Wykres 23. Bariery dla biznesu. Jakie obszary w prowadzeniu biznesu są zdaniem CFO największymi przeszkodami? 10 9 9 81% 8 7 62% 62% 58% 6 54% 5 46% 36% 4 3 3 33% 3 21% 2 1 Podatki - VAT Ubezpieczenia społeczne Kodeks pracy Podatki - CIT Raportowanie statystyczne 46% 34% 36% 27% 26% 28% Postępowania sądowe 31% 22% 1% 3% Podatki - Transfer pricing Inne 2013 H1 2013 H2 2014 H1 18

Rosną trudności ze znalezieniem specjalistów w obszarze finansów Rośnie liczba firm odczuwających trudności ze znalezieniem właściwych pracowników (z 31% rok temu do 41% obecnie). Wśród poszukiwanych finansistów największy deficyt odczuwany jest na poziomie specjalistów średniego szczebla (53%) i wyższego szczebla (2). Raczej nie ma trudności ze znalezieniem absolwentów wyższych uczelni. Największe trudności są ze znalezieniem na rynku specjalności w obszarze nowoczesnego kontrolingu (3) oraz systemów IT w finansach (2). Wykres 24. Dostępność pracowników Czy CFO spodziewają się trudności ze znalezieniem pracowników? 10 8 24% 31% 37% 41% 6 4 76% 69% 63% 59% 2 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Nie Tak Wykres 25. Rynek pracy Na jakich szczeblach mogą być trudności ze znalezieniem pracowników? Wykres 26. Rynek pracy W jakich obszarach mogą być trudności ze znalezieniem pracowników? Stanowiska najwyższego szczebla 2% 7% 2% Finanse i skarb 1 8% 3 Stanowiska wyższego szczebla 2 23% 28% Zarządzanie ryzykiem 18% 16% Stanowiska średniego szczebla 28% 42% 53% Rachunkowość 14% 16% 18% Stanowiska niższego szczebla 18% 14% 37% Systemy IT w finansach 2 2 2 Absolwenci uczelni 7% 14% 4% Kontroling 38% 29% 33% 1 2 3 4 5 6 1 1 2 2 3 3 4 2014 H1 2013 H2 2013 H1 2014 H1 2013 H2 2013 H1 Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 19

Zarządzanie najzdolniejszymi pracownikami w finansach wyzwania Na świecie skraca się czas życia CFO w firmie. W Polsce w co trzeciej firmie CFO nie sprawuje swojej funkcji dłużej niż 3 lata. 66% CFO pracuje dłużej. Do trzech najważniejszych wyzwań w zarządzaniu talentami w finansach w roku 2014 badani CFO zaliczyli: Wykres 28. Zarządzanie talentami Jakie są największe wyzwania w zarządzaniu talentami? Utrzymywanie zaangażowania/morale pracowników 24% 27% 24% Utrzymanie zaangażowania / morale pracowników 24%, Rozwój liderów i planowanie sukcesji 16%, Rozwój liderów i planowanie sukcesji 16% 16% 22% Kreowanie szans i wyzwań zawodowych dla pracowników 18%. Rekrutacja pracowników o unikalnych umiejętnosciach 7% 11% 1 Redukcja zatrudnienia i kosztów personelu 6% 1 8% Kreowanie szans i wyzwań zawodowych dla pracowników 1 1 18% Tworzenie ścieżek kariery 8% 1 Elastyczne formy zatrudnienia 8% 7% 7% Atrakcyjne wynagrodzenia i pakiery socjalne Utrzymywanie pracowników na wszystkich szczeblach 9% 6% 6% 7% 3% 2014 H1 2013 H2 2013 H1 1 1 2 2 3 20

Patrząc w przyszłość Pozytywne perspektywy długoterminowe Perspektywy długoterminowe dla sytuacji finansowej polskich przedsiębiorstw powinny się dalej poprawiać 68% CFO uważa, że możliwość obsługi zadłużenia w ciągu najbliższych 3 lat wzrośnie, a jedynie 3% uważa że może ona ulec pogorszeniu. Wykres 29. Zdolność obsługi długu w Polsce Ocena 3-letniej perspektywy możliwości obsługi zadłużenia w Polsce 10 14% 14% 16% 28% 8 1 13% 6 28% 54% 34% 57% 51% 5 4 2 33% 38% 32% 31% 29% 26% 16% 7% 2% 2% 7% 3% 2011H2 2012H1 2012H2 2013H1 2013H2 2014H1 Znacznie wzrosną Zwiększą się nieznacznie Zmniejszą się nieznacznie Znacznie spadną Bez zmian Wykres 30. Zdolność obsługi długu w Europie Środkowej Ocena 3-letniej perspektywy możliwości obsługi zadłużenia w CE 10 8 6 4 2 Znacznie wzrośnie Nieznacznie wzrośnie Bez zmian Nieznacznie spadnie Znacznie spadnie Źródło: Historyczne wyniki Deloitte CE CFO Survey 20143 H2 Powrót stabilności gospodarczej w przeddzień zawirowań geopolitycznych Badanie dyrektorów finansowych dużych firm w Polsce 21

Kontakt Program CFO Marketing Liderzy funkcji Krzysztof Pniewski Partner w Dziale Konsultingu Lider Usług Transformacji Finansów +48 (22) 511 01 48 kpniewski@deloittece.com Marcin Maciejasz Konsultant w Dziale Konsultingu +48 (22) 511 08 11 mmaciejasz@deloittece.com Halina Frańczak Dyrektor Marketingu w Europie Środkowej +48 (22) 511 00 21 hfranczak@deloittece.com Magdalena Cielecka Starszy Koordynator Marketingu +48 (22) 511 08 89 mcielecka@deloittece.com Audyt Radosław Kuboszek +48 (22) 511 06 02 rkuboszek@deloittece.com Doradztwo Podatkowe Krzysztof Moczulski +48 (22) 511 09 60 kmoczulski@deloittece.com Konsulting Dariusz Kraszewski +48 (22) 511 01 48 dkraszewski@deloittece.com Doradztwo Finansowe Tomasz Ochrymowicz +48 (22) 511 08 05 tochrymowicz@deloittece.com Zarządzanie Ryzykiem Zbigniew Szczerbetka +48 22 511 08 85 zszczerbetka@deloittece.com www.deloitte.com/pl/cfo 22

Metodologia Szósta edycja badania dyrektorów finansowych (Deloitte CFO Survey) została przeprowadzona w czerwcu i lipcu 2014 roku. W ankiecie wzięło udział 40 dyrektorów finansowych z Polski. Badanie prowadzone zostało przy wykorzystaniu anonimowej ankiety internetowej opartej na platformie Deloitte Dex, gwarantującej zachowanie poufności danych. Poprzednia edycja miała miejsce w styczniu 2014 roku. Podobne badania cykliczne prowadzone są przez firmę Deloitte na całym świecie. Pragniemy podziękować wszystkim dyrektorom finansowym, którzy wzięli udział w badaniu. Mamy nadzieję, że raport, pokazujący wyzwania, przed którymi stają dziś dyrektorzy finansowi, będzie dla Państwa interesujący i pomocny. Powyższa publikacja zawiera jedynie informacje natury ogólnej. Deloitte Touche Tohmatsu Limited, Deloitte Global Services Limited, Deloitte Global Services Holdings Limited, Deloitte Touche Tohmatsu Verein, firmy członkowskie oraz podmioty stowarzyszone nie świadczą tym samym, ani nie przedstawiają w tej publikacji porad księgowych, podatkowych, inwestycyjnych, finansowych, konsultingowych, prawnych czy innych. Nie należy także wyłącznie na podstawie zawartych tu informacji podejmować jakichkolwiek decyzji dotyczących Państwa działalności. Przed podjęciem jakichkolwiek decyzji lub działań dotyczących kwestii finansowych czy biznesowych powinni Państwo skorzystać z porady profesjonalnego doradcy. Deloitte Touche Tohmatsu Limited, Deloitte Global Services Limited, Deloitte Global Services Holdings Limited, Deloitte Touche Tohmatsu Verein, firmy członkowskie oraz podmioty stowarzyszone nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody wynikające z wykorzystania informacji zawartych w publikacji ani za Państwa decyzje podjęte w związku z tymi informacjami. Osoby korzystające z powyższej publikacji robią to na własne ryzyko i ponoszą pełną związaną z tym odpowiedzialność. Deloitte świadczy usługi audytorskie, konsultingowe, doradztwa podatkowego i finansowego klientom z sektora publicznego oraz prywatnego, działającym w różnych branżach. Dzięki globalnej sieci firm członkowskich obejmującej 150 krajów oferujemy najwyższej klasy umiejętności, doświadczenie i wiedzę w połączeniu ze znajomością lokalnego rynku. Pomagamy klientom odnieść sukces niezależnie od miejsca i branży, w jakiej działają. 200 000 pracowników Deloitte na świecie realizuje misję firmy: stanowić standard najwyższej jakości. Specjalistów Deloitte łączy kultura współpracy oparta na zawodowej rzetelności i uczciwości, maksymalnej wartości dla klientów, lojalnym współdziałaniu i sile, którą czerpią z różnorodności. Deloitte to środowisko sprzyjające ciągłemu pogłębianiu wiedzy, zdobywaniu nowych doświadczeń oraz rozwojowi zawodowemu. Eksperci Deloitte z zaangażowaniem współtworzą społeczną odpowiedzialność biznesu, podejmując inicjatywy na rzecz budowania zaufania publicznego i wspierania lokalnych społeczności. Nazwa Deloitte odnosi się do jednej lub kilku jednostek Deloitte Touche Tohmatsu Limited, prywatnego podmiotu prawa brytyjskiego z ograniczoną odpowiedzialnością i jego firm członkowskich, które stanowią oddzielne i niezależne podmioty prawne. Dokładny opis struktury prawnej Deloitte Touche Tohmatsu Limited oraz jego firm członkowskich można znaleźć na stronie www.deloitte.com/pl/onas 2014 Deloitte Polska. Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited