Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra Promocji Zdrowia Zakład Rekreacji i Turystyki kwalifikowanej Seminarium dyplomowe Osoby prowadzące przedmiot: 1. Krzysztof Prusik, prof. nadzw. dr hab., e-mail: prusik@hot.pl Materiały informacyjne dla studentów AWFiS kierunku Turystyka i Rekreacja
Problem badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to mówiąc inaczej uświadomienie sobie trudności z wyjaśnieniem i porozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości, to mówiąc inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania (Pilich, Bauman T. 2001).
ZMIENNE Zmienna (Z. Skorny) to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania moŝe ulegać zmianom zaleŝnie od róŝnych okoliczności.
Zmienna zaleŝna Jest przedmiotem naszego badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy ustalić, określić, wyjaśnić.
Zmienna niezaleŝna To zmienne od których zaleŝy zmienna zaleŝna. Przykład: (J. Brzeziński, 1980) Jaka jest zaleŝność poziomu wykonania zadania (zmienna zaleŝna) od poziomu aktywacji organizmu? (zmienna niezaleŝna)
Zmienna (S. Nowak) określa jedynie, pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska, specyfikując ich moŝliwe własności, stany lub zdarzenia, którym podlegają, a ponadto jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami rozpatrywanymi pod danym względem.
Zmienna (K. Konarzewski) to zbiór stanów, w których obiekt moŝe być. Stany te są rozłączne, a ich zbiór jest wyczerpujący, tzn. pozwala scharakteryzować kaŝdy obiekt naleŝący do rozpatrywanego zbioru obiektów. Sens pojedynczego stanu zaleŝy od pozostałych. W matematyce, skąd wywodzi się pojęcie zmiennej, poszczególne stany nazywa się wartościami. MoŜna więc powiedzieć, Ŝe zmienna to nazwa plus ustalony zbiór wartości. Zdefiniować zmienną to tyle co wskazać ten zbiór. Płeć zatem to zmienna o dwóch wartościach: /kobieta, męŝczyzna/.
Zmienne mogą być wyraŝone : 1. ilościowo (wskaźnik rozwodów, ilość telewizorów, zagęszczenie klas szkolnych). 2. jakościowo (przyczyny rozwodów, skutki nadmiernego zagęszczenia klas szkolnych, recepcja przekazów telewizyjnych).
Kryteria podziału zmiennych WaŜniejsza jest jednak wiadomość jaki jest związek między poszczególnymi cechami, jaki jest kierunek zaleŝności między nimi, która wpływa na inne, która podlega wpływom.
Podział zmiennych zaleŝne niezaleŝne. Klasyfikacja zmiennych na dwa podstawowe typy jest bardzo waŝna bo określa kierunek badań a takŝe rozwiązania techniczne warsztatu badawczego. (T. Pilch)
Przykład: 1. Poziom dochodów rodziny robotniczej (zmienna niezaleŝna) wpływa na formy Ŝycia kulturalnego tej rodziny (zmienna zaleŝna). 2. Ale Ŝycie kulturalne rodziny (zmienna niezaleŝna) określa, wpływa na zainteresowania, aspiracje kulturalne dzieci (zmienna zaleŝna).
Przykład z naszego obszaru 1. Poziom finansowania sportu (czy edukacji) (zmienna niezaleŝna) wpływa na jakość szkolenia sportowego (lub kształcenia uczniów, studentów) (zmienna zaleŝna).
( M. Łobocki) Najpowszechniej dzieli się zmienne na: NiezaleŜne: zmiennymi niezaleŝnymi nazywa się m.in. róŝne i ściśle określone sposoby działalności dydaktycznej lub wychowawczej albo jednej i drugiej. Są nimi szczególnie te oddziaływania pedagogiczne, dzięki którym oczekuje się określonych zmian w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym lub fizycznym dzieci i młodzieŝy.
Przykładami zmiennych niezaleŝnych w badaniach pedagogicznych mogą być: rodzaje wychowania i nauczania, czynniki psychospołeczne, warunkujące efektywność pracy dydaktycznej lub wychowawczej z uczniami, uwarunkowania prawidłowego wychowania społecznego, moralnego i religijnego w środowisku rodzinnym lub w róŝnych placówkach opiekuńczo wychowawczych, czynniki dezorganizujące poŝądany rozwój dzieci i młodzieŝy.
ZaleŜne: zmienne zaleŝne są oczekiwanymi skutkami zmiennych niezaleŝnych, czyli nierzadko spodziewanymi przez badacza wynikami zastosowanych w badaniach oddziaływań pedagogicznych lub następstwami róŝnych psychospołecznych uwarunkowań poŝądanego lub niepoŝądanego rozwoju osób objętych badaniami.
Oprócz zmiennych niezaleŝnych i zaleŝnych duŝą rolę przywiązuje się do zmiennych pośredniczących. Pośredniczące: pozwalają lepiej zrozumieć zachodzące współzaleŝności między zmiennymi zaleŝnymi i niezaleŝnymi. Są próbą dodatkowego wyjaśnienia współzaleŝności, nie uwzględnionych często w przyjętym planie badawczym zmiennych niezaleŝnych i zaleŝnych.
Przykład: W badaniu wpływu czytania co wieczór dziecku opowiadań (stanowiącego zmienną niezaleŝną) na wewnętrzne jego wyciszenie (uznane za zmienną zaleŝną) moŝe stanowić sama obecność przy nim osoby czytającej.
Zazwyczaj mówi się o dwojakiego rodzaju zmiennych pośredniczących: Kontekstowych: oddziaływujących niemal równolegle z objętymi kontrolą zmiennymi niezaleŝnymi. Np. cechy osobowości nauczycieli biorących udział w eksperymencie. Okazjonalnych: tj. występujących sporadycznie. Np. nagła choroba, pogarszające się warunki pogodowe uniemoŝliwiających np. odbycie zaplanowanej wycieczki.
(Konarzewski K.) Szczególne znaczenie w metodologii nauk społecznych ma podział zmiennych na niezaleŝne i zaleŝne: Zmienna zaleŝna to zmienne obserwowalne losowe, odnoszą się do jawnego zachowania się obiektu. Zmienna niezaleŝna to zmienne obserwowalne ustalone, odnoszą się do oddziaływań lub warunków, wartości tej zmiennej ustala sam badacz.
Przykład: Badacz chce się dowiedzieć, czy wielkość nagrody ma wpływ na wykonanie zadania. Wielkość nagrody jest zmienną niezaleŝną, poniewaŝ badacz sam ustala jej wartość i przydziela kaŝdego badanego do jednej z nich. Jakość wykonania zadania jest zmienną zaleŝną: badacz nie ma wpływu na to, jak dobrze wykona zadanie Jan czy Piotr. Jeśli jakość wykonania zadania w trzech grupach będzie się wyraźnie róŝnić, uznamy, Ŝe nagroda jest jedną z przyczyn. Jest to wniosek z badania, a nie załoŝenie, z którym przystępuje się do pracy.
Typy zmiennych W badaniach społecznych zmienne dzieli się na obserwowalne i nieobserwowalne oraz na ustalone i losowe. (Konarzewski K.)
1) Zmienne obserwowalne losowe Odnoszą się do jawnych zachowań i stanów obiektów. Nazywamy je losowymi, by podkreślić, Ŝe przyjmują kaŝdą wartość z określonego zbioru z określonym prawdopodobieństwem. Taka zmienną jest np. odpowiedź uczniów na jedno zadanie testu osiągnięć szkolnych. Wiadomo, Ŝe kaŝdy badany moŝe odpowiedzieć na dwa sposoby: poprawnie i niepoprawnie i wiadomo jakie jest prawdopodobieństwo kaŝdej z tych wartości (tj. jaka jest trudność zadania), ale nie sposób przewidzieć, jakiej odpowiedzi udzieli Jan czy Piotr.
2) Zmienne obserwowalne ustalone Opisują oddziaływania, jakim poddaje badanych eksperymentator, lub jawne cechy badanego. Nazywamy je ustalonymi, poniewaŝ z góry wiemy, jaką wartość przyjmą w kaŝdym przypadku.
3) Zmienne nieobserwowalne ustalone Odnoszą się do wewnętrznych stanów i dyspozycji jednostek (np. frustracja, inteligencja, przystosowanie) lub cech zbiorowości (np. odsetek wyborców zmierzających głosować na jednego kandydata). Są one ustalone, poniewaŝ zakładamy, Ŝe istnieje prawdziwa wartość odpowiadająca inteligencji Jana czy społecznemu poparciu dla kandydata. Są jednak nieobserwowalne, poniewaŝ bezpośrednio nie moŝna określić wartość. Którą przyjmują w danym obiekcie moŝna ją tylko oszacować na podstawie wartości zmiennych obserwowalnych.
4) Zmienne nieobserwowalne losowe Odnoszą sięźródeł rozmaitych błędów. Kiedy szacujemy parametr na podstawie wartości zmiennych obserwowalnych. Opieramy się na danych pochodzących od pewnej liczby osób. Nigdy jednak nie moŝemy mieć pewności, Ŝe te osoby zachowują się tak samo, jak wszystkie osoby z interesującej nas populacji
Bibliografia Brzeziński J. (1980) Elementy metodologii badań psychologicznych. PWN, Warszawa, 348. Nowak S. (2011) Metodologia badań społecznych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 496. Pilch T. (1995) Zasady badań pedagogicznych. Warszawa, 109.