Zaburzenia erekcji u chorych na cukrzycę Dr med. Artur I. Bień www.cukrzyca.info.pl Liga diabetologiczna PROGRAM EDUKACYJNY DLA PACJENTÓW

Redaktor Naukowy: Prof. dr hab. med. Jacek Sieradzki Redaktor Prowadzący: Dr hab. med. Maciej Małecki Małopolski Oddział Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Katedra Chorób Metabolicznych 31 501 Kraków, ul. Kopernika 15 www.cukrzyca.info.pl Grant edukacyjny firmy Sanofi-Aventis Copyright by sp. z o.o. sp.k. 80 180 Gdańsk, ul. Świętokrzyska 73 tel.: (0 58) 320 94 94, faks: (0 58) 320 94 60 www.viamedica.pl, wap.viamedica.pl Gdańsk 2008 Wydanie drugie, poprawione ISBN 978 83 7555 033 7 2

Na początku nowego tysiąclecia gwałtownie wzrosła częstość zachorowań na cukrzycę, także wśród młodych osób chorych na świecie jest już ponad 200 milionów. Jednym z powikłań, które mogą wystąpić w przebiegu tej choroby u mężczyzn, są problemy ze wzwodem, czyli zaburzenia erekcji. Wyniki badań naukowych wskazują, że obecnie na świecie na zaburzenia erekcji o różnym podłożu, nie tylko z powodu cukrzycy, skarży się wiele milionów mężczyzn. W Polsce liczba ta wynosi około pół miliona. Mimo że problem jest stosunkowo częsty, uważa się go za wyjątkowo krępujący i pacjenci rzadko rozmawiają o nim z lekarzem. Zaburzenia erekcji, dotyczące przecież najintymniejszej sfery życia człowieka, należą do tematów, o których rozmawia się najtrudniej. Często wynika to z fałszywego wstydu, wychowania, niechęci do przyznania się przed samym sobą i innymi do zaistniałego problemu. Warto jednak pamiętać, że zaburzenia wzwodu nie dotyczą wyłącznie mężczyzny często są powodem kłopotów w małżeństwie, uczucia odrzucenia i depresji u partnerki, a czasem prowadzą do rozpadu rodziny. Z tego względu powinny być właściwie rozpoznane i skutecznie leczone. W niniejszej broszurze postaramy się odpowiedzieć na pytania dotyczące problemu zaburzeń erekcji, najczęściej zadawane przez chorych na cukrzycę, lecz nie tylko. 3

1. Czym są zaburzenia erekcji? Niezbędnym warunkiem aktywności seksualnej mężczyzny jest występowanie erekcji, czyli wzwodu prącia. Erekcja następuje w czasie podniecenia seksualnego, w wyniku rozszerzenia się naczyń krwionośnych i napływu zwiększonej ilości krwi w obręb prącia. Warunkiem wystąpienia wzwodu jest prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych oraz układów nerwowego i hormonalnego. Jeżeli któryś z tych elementów nie działa właściwie, dochodzi do zaburzeń erekcji. Pod pojęciem zaburzeń erekcji rozumie się niemożność uzyskania lub utrzymania wzwodu umożliwiającego odbycie satysfakcjonującego stosunku płciowego. Zaburzenia, o których mowa, mogą mieć różne nasilenie. Niektórzy mężczyźni, niezależnie od okoliczności, cierpią na stały i całkowity brak erekcji. Inni natomiast zgłaszają bardziej umiarkowane zaburzenia, polegające na niepełnym wzwodzie lub jego okresowych zaburzeniach. Są też mężczyźni, którzy w przeszłości doświadczyli kilku epizodów tego rodzaju, ale obecnie prowadzą w pełni satysfakcjonujące życie seksualne. 2. Dlaczego zaburzenia erekcji częściej występują u chorych na cukrzycę? Rzeczywiście, u chorych na cukrzycę zaburzenia erekcji występują 3-krotnie częściej niż u pozostałych mężczyzn. W przebiegu tego schorzenia, wskutek długotrwale podwyższonego poziomu glukozy we krwi, dochodzi do uszkodzenia włókien nerwowych oraz naczyń krwionośnych. Dotyczy to również nerwów i naczyń zaopatrujących prącie. Szczególnie często zaburzenia erekcji występują u pacjentów, u których cukrzyca trwa wiele lat i jest źle wyrównana. Bywa jednak, że zaburzenia te są pierwszym uchwytnym objawem nierozpoznanej wcześniej choroby. To właśnie uszkodzenie włókien nerwowych 4

jest główną przyczyną zaburzeń wzwodu w przebiegu cukrzycy, ponieważ sygnał nerwowy nie może być prawidłowo przekazany z mózgu poprzez rdzeń kręgowy do prącia. Do wystąpienia problemów z erekcją w cukrzycy przyczynia się też uszkodzenie naczyń krwionośnych, a przede wszystkim zwężenie ich światła w przebiegu miażdżycy. 3. Jak często występują zaburzenia potencji w cukrzycy? Zaburzenia erekcji u chorych na cukrzycę dotyczą przeciętnie co drugiego mężczyzny. Cukrzyca jest więc bardzo istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia tych zaburzeń. Im dłużej trwa choroba i im gorzej jest wyrównana, tym częściej pojawiają się zaburzenia wzwodu. Jednak cukrzyca to nie jedyna możliwa przyczyna tych zaburzeń mogą one być całkowicie niezależne od tej choroby. 4. Czy zaburzenia potencji występujące bezpośrednio po rozpoznaniu cukrzycy są spowodowane uszkodzeniem nerwów i naczyń? Istnieje grupa chorych na cukrzycę, u których do zaburzeń erekcji dochodzi bezpośrednio po rozpoznaniu schorzenia albo w krótkim czasie po postawieniu diagnozy. Najczęściej podłożem tych dysfunkcji nie są ani zmiany o charakterze neuropatii, czyli nieprawidłowe funkcjonowanie włókien nerwowych, związane z cukrzycą, ani uszkodzenia naczyń krwionośnych w przebiegu miażdżycy. Bardzo często przyczyną tych problemów są wysokie stężenia glukozy w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozpoznanie cukrzycy. Dodatkowymi czynnikami, które mogą się przyczyniać do zaburzeń wzwodu w tym okresie, są niska samoocena, a czasem nawet sama świadomość, że takie zaburzenia mogą wystąpić. Niska samoocena w okresie zachorowania wynika z ogrom- 5

nego stresu spowodowanego samą chorobą, a niekiedy także z konieczności dokonania zmian w codziennym życiu albo nawet zmiany życiowych planów. Podejmowane w tym czasie próby współżycia płciowego są często nieudane, co nieraz prowadzi do zaistnienia mechanizmu błędnego koła mężczyzna nie podejmuje kolejnych prób z obawy przed ponownym niepowodzeniem lub są one nieudane. Jedynym rozwiązaniem takiej sytuacji jest szczera rozmowa z lekarzem, czasami także z psychoterapeutą, i zrozumienie, że zaburzenia są przejściowe. 5. Jakie mogą być inne przyczyny zaburzeń erekcji, poza cukrzycą? Lista chorób, zaburzeń i nałogów, które mogą powodować problemy w życiu seksualnym u mężczyzny, jest długa. Do najważniejszych należą: choroby naczyń krwionośnych, serca, układu nerwowego oraz ciężkie schorzenia nerek i wątroby. Nie można pominąć również problemów psychologicznych związanych ze stresem, który często towarzyszy współczesnemu mężczyźnie, oraz zaburzeń psychicznych szczególnie depresji. Niekiedy przyczyną impotencji bywają przebyte urazy i zabiegi chirurgiczne. Również nałogi palenie tytoniu, nadmierne spożywanie alkoholu i narkotyki prowadzą do zaburzeń erekcji. Bywa, że zaburzenia te są wywołane lub nasilane przez stosowane leki. Częstość zaburzeń erekcji zwiększa się z wiekiem w związku z rosnącą liczbą występujących schorzeń. Jednak nawet osoby starsze mogą się cieszyć udanym życiem seksualnym, a zaburzenia erekcji nie są nieuniknionym następstwem procesu starzenia. Nie zawsze zaburzenia erekcji u chorego na cukrzycę muszą być konsekwencją powikłań tej choroby. 6

6. Czy można zapobiegać zaburzeniom wzwodu u chorych na cukrzycę? Zdecydowanie tak! Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób i problemów zdrowotnych, najłatwiej i najtaniej jest im zapobiegać niż je leczyć. Najlepiej zacząć już w młodym wieku trzeba dbać o szczupłą sylwetkę, uprawiać sport, zdrowo się odżywiać i unikać nałogów. Naukowcy udowodnili, że takie postępowanie u wielu osób może zapobiec wystąpieniu cukrzycy. Jednak w przypadku tych, którzy zachorowali, bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie i prawidłowe leczenie. Celem terapii jest osiągnięcie poziomu glukozy jak najbardziej zbliżonego do stwierdzanego u zdrowych osób. U niektórych chorych wystarczy zastosować odpowiednią dietę, u innych zaś konieczne jest stosowanie doustnych leków lub insuliny. Trzeba też zwrócić uwagę na prawidłowe leczenie nadciśnienia tętniczego i podwyższonego poziomu cholesterolu oraz porzucenie nałogów przede wszystkim palenia tytoniu i nadużywania alkoholu. Aby zapobiec zaburzeniom wzwodu u chorych na cukrzycę, konieczny jest zdrowy tryb życia. Im wcześniej weźmiemy sobie te słowa do serca, tym lepiej! 7. Do jakiego lekarza należy się zgłosić, gdy wystąpią zaburzenia erekcji? Wielu mężczyzn, u których występują zaburzenia wzwodu, zadaje sobie pytanie, czy powinno się zgłosić do lekarza rodzinnego, do diabetologa, urologa czy seksuologa. Oto prosta odpowiedź na to pytanie: trzeba się zgłosić do lekarza, którego się najdłużej zna i którego darzy się większym zaufaniem. Specjalizacja nie jest najważniejsza, liczy się natomiast osobisty kontakt z lekarzem. Zaburzenia erekcji stają się powoli coraz częstszym tematem poruszanym w gabinetach lekarskich, więc dla wybranego lekarza z pewnością nie będzie to pierwsza rozmowa tego typu. Można zatem liczyć na zrozumienie i życzliwość. 7

8. Czy zgłoszenie zaburzeń erekcji wiąże się z koniecznością dodatkowych badań? Najważniejsze jest otwarte i szczere przedstawienie problemu lekarzowi, który na podstawie jednej rozmowy jest w stanie wyciągnąć wiele wniosków. Niewątpliwie, należy poruszyć następujące kwestie: wyrównanie cukrzycy, występowanie jej przewlekłych powikłań, tryb życia, narażenie na stres, stosowane używki i przyjmowane leki. Badanie lekarskie oprócz wszystkich rutynowych elementów, w tym pomiaru ciśnienia tętniczego obejmuje także ocenę zewnętrznych narządów płciowych oraz pomiar tętna w naczyniach kończyn dolnych. Badania laboratoryjne najczęściej zalecane przez lekarza to: pomiar poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA 1c ) i cholesterolu, a czasem niektórych hormonów. 8

W większości przypadków wyniki tych badań wystarczają, by rozpocząć właściwe leczenie. U stosunkowo niewielkiej liczby chorych trzeba przeprowadzić dodatkowe konsultacje lub badania. Jeżeli zaburzenia erekcji mają podłoże psychiczne, konieczna jest rozmowa z psychologiem lub psychiatrą. Czasami wymagane są dodatkowe badania służące ocenie stanu naczyń, na przykład ultrasonografia. 9. Czy już podczas pierwszej wizyty lekarz przepisuje leki poprawiające erekcję? W pierwszej kolejności należy oczekiwać zaleceń dotyczących poprawy wyrównania cukrzycy i podjęcia szeroko rozumianego zdrowego trybu życia. Obejmują one zmianę diety i stosowanej terapii lekami doustnymi lub insuliną. Należy dążyć do idealnego wyrównania metabolicznego choroby! Zaleca się też indywidualnie dobrany wysiłek fizyczny oraz zmniejszenie masy ciała u osób z otyłością. Lekarz zasugeruje również ograniczenie spożycia alkoholu i porzucenie palenia tym, którzy mają problemy z tymi nałogami. Niekiedy lekarz zmienia dawki lub rodzaj stosowanych leków, przede wszystkim tych na nadciśnienie tętnicze lub chorobę niedokrwienną serca, ponieważ niektóre z tych leków mogą powodować problemy z wystąpieniem erekcji. Nie należy się spodziewać natychmiastowych efektów takiego postępowania; czasem trzeba poczekać kilka tygodni lub nawet miesięcy. Niestety, nie u wszystkich chorych na cukrzycę to wszystko wystarczy, by mogli oni na nowo podjąć udane, satysfakcjonujące życie seksualne. 10. Czy zaburzenia wzwodu można wyleczyć? Rzeczywiste wyleczenie zaburzeń erekcji jest możliwe tylko w rzadkich przypadkach. Dotyczy to upośle- 9

dzenia wzwodu o podłożu psychogennym, hormonalnym lub zależnego od przyjmowanych leków. W większości pozostałych przypadków całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Istnieją jednak leki, które pomagają wywołać erekcję. Nie powodują one wyleczenia, ale po zażyciu, przez okres ich działania, umożliwiają podjęcie normalnej aktywności seksualnej. 11. Jakie leki może zapisać lekarz choremu na cukrzycę z zaburzeniami erekcji? W ostatnich latach pojawiło się kilka nowych środków, które znacznie poprawiły skuteczność leczenia zaburzeń erekcji u mężczyzn, w tym także u chorych na cukrzycę. Należą do nich takie leki, jak: sildenafil (Viagra), tadalafil (Cialis) i wardenafil (Levitra). Mechanizm ich działania polega na zwiększeniu stężenia naturalnych substancji w obrębie naczyń krwionośnych prącia, które powodują ich rozszerzenie, co z kolei wywołuje erekcję. Jednak, aby te leki mogły zadziałać, niezbędne jest pobudzenie seksualne pacjenta. W zależności od rodzaju, ich działanie rozpoczyna się około pół godziny po zażyciu, a pożądany efekt trwa od kilku godzin do około jednej doby. 12. Czym różnią się od siebie leki przeciwko zaburzeniom erekcji? Czy któryś z tych leków jest szczególnie wskazany u chorych na cukrzycę? Mechanizm działania sildenafilu, tadalafilu i wardenafilu jest taki sam. Leki te mają bardzo zbliżoną budowę chemiczną. Nieznacznie różnią się czasem i siłą działania, sposobem wydalania przez organizm, wielkością zalecanej dawki oraz objawami niepożądanymi. Ich skuteczność u chorych na cukrzycę jest zbliżona mogą pomóc ponad połowie stosujących je 10

pacjentów. Przy wyborze preparatu bierze się pod uwagę ogólny stan zdrowia chorego, rodzaj jego relacji partnerskich oraz możliwości finansowe. Wybór pozostaje zatem kwestią indywidualną. 13. Czy sildenafil, tadalafil lub wardenafil można zastosować u każdego chorego? Podstawowym pytaniem, na które musi odpowiedzieć lekarz, jest to, czy chory może podjąć aktywność seksualną. Pobudzenie psychiczne i wysiłek fizyczny, jakie się z nią łączą, są niewskazane u pacjentów 11

z ciężką chorobą wieńcową, u chorych, którzy niedawno przebyli zawał serca lub udar mózgu, oraz u pacjentów z niekontrolowanym nadciśnieniem tętniczym. Dopiero gdy lekarz stwierdzi, że podjęcie stosunków seksualnych nie zaszkodzi zdrowiu chorego, można rozważyć zastosowanie takich leków, jak sil- denafil, tadalafil lub wardenafil. Wszystkie te preparaty są bezpieczne, jeśli stosuje się je z uwzględnieniem znanych przeciwwskazań. Ich działaniu towarzyszą niekiedy niewielkie objawy niepożądane, na przykład: ból głowy, uczucie ciepła na twarzy, zaburzenie widzenia oraz nieznaczne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Jednak u niewielu chorych objawy te uniemożliwiają stosowanie tych leków. Ponieważ nieznacznie obniżają one ciśnienie tętnicze, lekarz nie przepisze ich mężczyznom, u których ciśnienie to jest bardzo niskie. Drugim przeciwwskazaniem jest stosowanie nitratów leków, przyjmowanych niekiedy przez pacjentów z chorobą niedokrwienną serca ponieważ w tym przypadku działania niepożądane tych środków mogą się nasilać. Sildenafil, tadalafil oraz wardenafil są dostępne jedynie na receptę, którą może wypisać każdy lekarz, niezależnie od specjalizacji. 14. Czy jest inna metoda leczenia zaburzeń erekcji, jeżeli zastosowanie wspomnianych leków nie przynosi efektu? Po pierwsze, trzeba podkreślić, że zastosowanie sildenafilu, tadalafilu lub wardenafilu pozwala uzyskać zadowalające efekty u większości chorych na cukrzycę. Jeżeli jeden z tych leków nie wywołuje pożądanych skutków, można zastosować inny preparat, jednak nie u wszystkich następuje wówczas poprawa. Trzeba również pamiętać o mężczyznach, u których zastosowanie tych środków jest przeciwwskazane. 12

U nich stosuje się niekiedy urządzenia zwane próżniociągami, działające przez wytwarzanie podciśnienia. Skuteczne bywają też zastrzyki z leków rozszerzających naczynia krwionośne, wykonywane samodzielnie przez chorego bezpośrednio do ciała jamistego prącia, po uprzednim przeszkoleniu przez lekarza. W niektórych, obecnie już coraz rzadszych przypadkach, wykonuje się zabiegi urologiczne, polegające na wszczepianiu protez, lub operacje naczyniowe, jeśli wystąpiły zmiany i zwężenia w tętnicach prącia. Wdrożenie takiego leczenia wymaga odpowiedniej konsultacji specjalistycznej. 15. Czy istnieje dieta skuteczna w leczeniu zaburzeń erekcji u chorego na cukrzycę? Nie, jeżeli pod tym pojęciem rozumie się stosowanie afrodyzjaków, które są skuteczne według ludowych tradycji. Brakuje jednak naukowych dowodów, że te środki rzeczywiście działają. Zdecydowanie tak, jeżeli pod tym pojęciem rozumie się dietę, która pomaga wyrównać cukrzycę i zmniejszyć zagrożenie miażdżycą. Taka dieta powinna zawierać odpowiednią ilość złożonych węglowodanów (obecnych np. w pieczywie, ryżu, ziemniakach, makaronach, warzywach, kaszach). Należy jeść jak najwięcej owoców i warzyw, natomiast ograniczyć spożycie tłuszczów, przede wszystkim pochodzenia zwierzęcego. Trzeba też unikać używek, takich jak tytoń i alkohol. 16. Na jakie męskie problemy mogą być narażeni chorzy na cukrzycę? U mężczyzn po 50. roku życia najczęstszą przypadłością są schorzenia gruczołu krokowego, zwanego inaczej prostatą. Dotyczą one także chorych na cukrzycę. Są to przede wszystkim objawy związane 13

z powiększeniem, czyli przerostem tego narządu. Istnieją dwie główne przyczyny takich dolegliwości: częstszą jest łagodny rozrost gruczołu krokowego (gruczolak prostaty), rzadszą ale bardziej niebezpieczną rak prostaty (nowotwór złośliwy). Najczęstszymi objawami gruczolaka prostaty są trudności w oddawaniu moczu. Pacjenci skarżą się na potrzebę częstszego oddawania moczu zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, trudności w rozpoczęciu oddawania moczu, gwałtowną potrzebę oddania moczu i słaby strumień moczu. Występowanie takich objawów powinno skłonić do wizyty u urologa, który po przeprowadzeniu badań diagnostycznych (wśród nich także badania służące wykluczeniu raka prostaty) zleci stosowne postępowanie. Warto dodać, że schorzenia prostaty mogą nasilać zaburzenia wzwodu. Inną grupą schorzeń są stany zapalne narządów płciowych, które niewątpliwie częściej występują u chorych na cukrzycę. Można im zapobiegać, dbając o dobre wyrównanie cukrzycy oraz zachowanie higieny. Gdy wystąpi stan zapalny, należy się skonsultować z lekarzem. Pamiętaj! Zaburzenia erekcji w cukrzycy nie są nieuniknione. Można im zapobiegać i skutecznie je leczyć. 14

15

PL.GLI.07.12.07