Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym Literatura: E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Kraków 2001; S. Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1976; J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa 2009; A. Klein, Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Wrocław 1976; P. Machnikowski, [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 3, Prawo rzeczowe, red. T. Dybowski, Warszawa 2007; Z. K. Nowakowski, Prawo rzeczowe. Zarys wykładu, Warszawa 1980; J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963; S. Wójcik, [w:] System Prawa Cywilnego, red. W. Czachórski, t. 2, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, red. J. Ignatowicz, Ossolineum 1977. 1. Pojęcie i ogólna charakterystyka podmiotowych praw rzeczowych De lege lata spotykamy szeroką gamę różnorodnych stosunków prawnych dotyczących korzystania z rzeczy, regulowanych przepisami wielu gałęzi prawa. Również cywilnoprawne formy korzystania z rzeczy są niejednolite. Przybierają mianowicie postać praw podmiotowych bezwzględnych (prawo własności i inne prawa rzeczowe) bądź praw względnych (najem, dzierżawa, użyczenie itd.). Rozdzielona jest równocześnie regulacja prawna korzystania z rzeczy w zależności od rodzaju przyjętego prawa podmiotowego. Regulację korzystania z rzeczy pod postacią praw bezwzględnych zawierają zasadniczo przepisy Księgi II Kodeksu cywilnego oraz dalszych ustaw odrębnych, zaś regulację praw względnych znajdujemy wśród przepisów Księgi III Kodeksu oraz dalszych przepisów odrębnych i związkowych. W toku dalszych rozważań będą nas interesować prawa podmiotowe bezwzględne. One bowiem noszą miano praw rzeczowych gdy dotyczą korzystania z rzeczy. Do problematyki praw względnych można zaś będzie sięgać okazyjnie, dla konfrontacji oraz ilustracji zachodzących odrębności. Tradycyjnie już wyróżnia się w literaturze pojęcie prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym i w znaczeniu przedmiotowym. W drugim, przed- Nb. 1 2 1 2
2 Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym 3 4 5 miotowym znaczeniu, prawo rzeczowe oznacza zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy, przybierające postać podmiotowych praw rzeczowych. Jest więc ono zespołem źródeł prawa regulującego problematykę podmiotowych praw rzeczowych nabycia i utraty, treści i ochrony praw rzeczowych. Studiując prawo rzeczowe (w znaczeniu przedmiotowym), student poznaje charakterystykę podmiotowych praw rzeczowych. Dla uniknięcia zarzutu definiowania pojęć metodą ignotum per ignotum należy niezwłocznie objaśnić pojęcie podmiotowego prawa rzeczowego, a właściwie w liczbie mnogiej podmiotowych praw rzeczowych. Otóż prawa rzeczowe wyróżniają dwie nierozdzielne cechy, a mianowicie są nimi dotyczące rzeczy prawa podmiotowe bezwzględne. Najogólniej można więc powiedzieć, że podmiotowe prawo rzeczowe jest majątkowym prawem cywilnym o charakterze bezwzględnym, mającym za przedmiot rzecz. Wskazane cechy wyróżniają prawa rzeczowe wśród ogółu praw podmiotowych. W konsekwencji nie można uważać za prawa rzeczowe względnych praw (wierzytelności) mających za przedmiot rzeczy. Z drugiej zaś strony, bezwzględny charakter prawa podmiotowego nie wystarcza zasadniczo dla uznania go za prawo rzeczowe, jeśli nie dotyczy rzeczy w technicznoprawnym znaczeniu. Poniekąd z winy ustawodawcy trzeba tu jednak dokonać pewnych zastrzeżeń korygujących. Wbrew bowiem oczywistej zasadzie ustawodawca zalicza niekiedy do kategorii praw rzeczowych prawa mające za przedmiot inne prawa majątkowe, a nie rzeczy jako przedmioty materialne. Trzeba mianowicie wspomnieć o użytkowaniu praw (art. 265 KC), zastawie na prawach (art. 327 KC), hipotece na użytkowaniu wieczystym (art. 65 ust. 2 pkt 1 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.), hipotece na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu (art. 65 ust. 2 pkt 2 KWU) oraz hipotece na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 65 ust. 2 pkt 3 KWU). Zawsze jednak, jak łatwo zauważyć, występują one jako formy równoległe do podstawowych postaci praw na rzeczach: użytkowania rzeczy, zastawu na rzeczach ruchomych, hipoteki na nieruchomościach. Niejako po przeciwnej stronie spotykamy się również wielokrotnie w różnym stopniu z sytuacją, w której określone z natury względne prawa podmiotowe, dotyczące jednakże rzeczy, uzyskują z woli ustawodawcy wyrażonej w specjalnym przepisie rozszerzoną skuteczność wobec osób trzecich (ogółu lub określonej kategorii osób trzecich). Także i w tych przypadkach powstaje problem zakłóconej klasyfikacji określonych praw podmiotowych (o szczegółach dalej por. Nb. 38 43). Nb. 3 5
2. Przedmiot praw rzeczowych 2. Przedmiot praw rzeczowych 3 I. Uwagi wstępne W literaturze prawniczej sporne jest zagadnienie przedmiotu stosunków cywilnoprawnych (i wszelkich stosunków prawnych). Wzmiankowany spór przenosi się zaś na płaszczyznę przedmiotu praw podmiotowych. Bardziej wnikliwy wykład należy jednak do części ogólnej prawa cywilnego. W tym zaś miejscu trzeba fragmentarycznie powrócić do zagadnienia z uwzględnieniem problematyki rzeczy jako przedmiotów praw rzeczowych. Włączając się zaś do ogólnej dyskusji, należy ocenić, że przedmiotem stosunków cywilnoprawnych jest określone zachowanie się stron stosunku regulowane normami prawa cywilnego; zachowanie dozwolone, nakazane lub zakazane. Wielokrotnie zaś normowane prawem zachowanie stron stosunku cywilnoprawnego odnosi się do pewnych określonych obiektów. Można tu wskazać rzeczy, przedmioty materialne niebędące rzeczami, przedmioty niematerialne. Wolno więc w tych przypadkach mówić o przedmiotach zachowania stron stosunku cywilnoprawnego, o przedmiotach przedmiotu stosunku cywilnoprawnego. Konwencjonalnie można także krócej, pamiętając jednak o dokonywanym uproszczeniu, mówić o tych obiektach jako przedmiotach stosunków cywilnoprawnych. W prawie rzeczowym przedmiotami, na które skierowana jest regulacja prawna, są rzeczy jako przedmioty materialne. Mówimy więc o rzeczach jako przedmiotach stosunków prawnorzeczowych czy też o rzeczach jako przedmiotach podmiotowych praw rzeczowych. 6 7 8 II. Pojęcie rzeczy Zasadniczo, według prawa polskiego, przedmiotem stosunków prawnorzeczowych są jedynie rzeczy. Nie czynią znaczącego wyłomu wskazane wcześniej przykłady praw rzeczowych na prawach. Generalnie zaś odrzucono szerszą koncepcję własności praw majątkowych. Znane jest natomiast w języku polskim pojęcie mienia, obejmujące własność i inne prawa majątkowe (art. 44 KC). Nie można też stronić od występującego w języku prawniczym pojęcia własności intelektualnej czy występującego w języku prawnym pojęcia własności przemysłowej itp. Ściśle jednak przedmiotem praw rzeczowych są jedynie rzeczy. Według art. 45 KC, rzeczami są wyłącznie przedmioty materialne. Ta uboga definicja ustawowa wymaga dalszego rozwinięcia. Należy zaś przywiązy- Nb. 6 10 9 10
11 12 13 4 Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym wać wagę do określeń przedmiot i materialny. Trzeba też sięgać do dalszych przepisów części ogólnej (dotyczących konstrukcji części składowej i przynależności rzeczy) oraz prawa rzeczowego (dotyczących treści praw rzeczowych a zwłaszcza prawa własności). W takim zaś uwikłaniu normatywnym najlepiej posłużyć się nieśmiertelną definicją Jana Wasilkowskiego, według której rzeczami w rozumieniu naszego prawa cywilnego są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne. Rzeczami są zatem jedynie takie przedmioty materialne, które stanowią (mogą stanowić) samoistny przedmiot obrotu i stosunków prawnorzeczowych. Nie są więc rzeczami dobra niematerialne (utwory literackie, naukowe, artystyczne, wynalazki) czy też prawa, z uwagi na to, że nie stanowią materialnych części przyrody. Z drugiej zaś strony, ze względu na brak samoistności nie stanowią rzeczy złoża minerałów, tzw. res omnium communes (woda płynąca, powietrze atmosferyczne) oraz zwierzęta dzikie żyjące na wolności. Sporną kwestią jest rzeczowy charakter pieniędzy. Przeważa pogląd, że pieniądze są szczególnym rodzajem rzeczy, bowiem ich wartość nie jest wynikiem naturalnych właściwości fizycznych, lecz przyznanej przez państwo mocy umarzania zobowiązań pieniężnych. W istocie pieniądze, poza dalszymi funkcjami, są przede wszystkim prawnym środkiem płatniczym w Polsce. W obrocie pełnią więc głównie funkcję przedmiotu świadczenia w stosunkach obligacyjnych. Pierwotnie jednak w ujęciu statycznym są przedmiotem własności osób uczestniczących w obrocie. Można więc uznać je za szczególny rodzaj rzeczy, podobnych rzeczom oznaczonym co do gatunku. Przedmiotem praw rzeczowych mogą być tylko istniejące rzeczy zindywidualizowane. W przeciwieństwie do tego przedmiotem stosunków obligacyjnych (także obrotu) mogą być rzeczy przyszłe oraz rzeczy oznaczone co do gatunku występujące w większej masie. Ostatecznie jednak przedmiotem własności (oraz dalszych praw rzeczowych) może być jedynie wytworzona finalnie rzecz oznaczona co do tożsamości czy też rzecz (rzeczy) wydzielona z masy rzeczy oznaczonych co do gatunku. Nie stanowi rzeczy określona, zespolona funkcjonalnie, masa majątkowa; przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, majątek. W rozumieniu bowiem art. 45 KC, rzeczami są tylko poszczególne przedmioty. W dodatku w skład przedsiębiorstwa wchodzą różnorodne prawa majątkowe (zob. art. 55 1 KC) odpowiadające ogólniejszemu pojęciu mienia. Niewątpliwie tego rodzaju zespół majątkowy może być przedmiotem stosunków obligacyjnych (a więc obrotu). Przeniesieniu podlegają jednak różnorodne prawa wobec poszczególnych Nb. 11 13
2. Przedmiot praw rzeczowych 5 (mnogich) składników przedsiębiorstwa (majątku). Należy wobec tego dochować warunków prawnych rozporządzenia właściwych dla poszczególnych składników danej masy majątkowej. Generalnie zaś, zarówno przed czynnością obrotu, jak i później, określona masa majątkowa stanowi funkcjonalną całość, natomiast odmienny jest status prawny poszczególnych jej składników. Do kategorii rzeczy należy tu zaliczyć jedynie, jak zawsze, przedmioty materialne. One zaś pozostają w bezpośredniej orbicie zainteresowań prawa rzeczowego, jeśli są w konkretnym stosunku prawnym przedmiotem własności lub innych praw rzeczowych. Bez przesadnego akcentowania trzeba też zauważyć, że nie stanowi jednego przedmiotu praw rzeczowych zbiór rzeczy (universitas rerum). Mowa o zespole rzeczy identycznego rodzaju (księgozbiór, zbiory numizmatyczne itp.). Każda z rzeczy jest tu odrębnym przedmiotem własności. Może więc być odrębnym przedmiotem obrotu. Częstokroć jednak następuje raczej łączne rozporządzenie zbiorem rzeczy. Należy zadbać jedynie o ścisłe ustalenie katalogu zbywanych rzeczy. Natomiast ze szczególnym naciskiem trzeba podkreślić, że przedmiotem stosunków prawnorzeczowych musi być w całości określona rzecz, w przeciwieństwie do stosunków obligacyjnych. Nie może zaś być przedmiotem własności i dalszych praw rzeczowych jedynie część rzeczy. Nawet w przypadku współwłasności mamy do czynienia wyłącznie z wielością podmiotów, którym przysługuje niepodzielnie prawo własności tej samej rzeczy (art. 195 KC). Nie stanowi też wyłomu przepis art. 253 2 KC. Według bowiem powołanego przepisu, jedynie wykonywanie użytkowania można ograniczyć do oznaczonej części nieruchomości. Natomiast samo prawo użytkowania rozciąga się (obciąża) na całą nieruchomość. Odrębną kwestią jest dokonywany w granicach prawa podział rzeczy z natury podzielnych. Wówczas wydzielone części rzeczy macierzystej stają się odrębnym przedmiotem własności i dalszych praw rzeczowych. Jednakże również w tym wypadku nowa rzecz (mniejsza) jedynie w całości jest przedmiotem stosunków prawnorzeczowych. 14 15 III. Nieruchomości i rzeczy ruchome Doniosłe znaczenie prawne ma podział rzeczy na nieruchomości i rzeczy ruchome. W regulacji prawnej odbija się to ustanowieniem odrębnego, szczególnego reżimu prawnego dla nieruchomości, co jest miarą gospodarczej funkcji nieruchomości. Najpierw zwraca uwagę, że wyodrębniono de lege lata grupę praw podmiotowych zarezerwowanych wyłącznie dla nieruchomości. Należą Nb. 14 16 16
17 18 6 Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym do niej użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (w obszarze stosunków obligacyjnych: dożywocie). Dalej instytucja ksiąg wieczystych służy ujawnieniu praw rzeczowych (oraz niektórych praw i roszczeń osobistych) na nieruchomościach. Spotykamy wreszcie w obrębie prawa własności znaczne różnice regulacji legislacyjnej dotyczącej granic prawa własności oraz nabycia i utraty prawa własności nieruchomości (por. Nb. 189 232 i 290 323). Na drugim biegunie brak zaś zasadniczo równie drastycznej, interwencyjnej regulacji prawnej w odniesieniu do rzeczy ruchomych. Sporadyczne wyjątki dotyczące rzeczy specjalnego przeznaczenia (dobra kultury, broń itp.) nie czynią zasadniczego wyłomu. W ustawodawstwie polskim pojęcie nieruchomości zdefiniowano w art. 46 1 KC. Według powołanego przepisu, nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Nie określono natomiast w Kodeksie cywilnym pojęcia rzeczy ruchomych. Niemniej jednak a contrario trzeba uznać, że należą do nich wszelkie przedmioty materialne niestanowiące nieruchomości ani ich części składowych. Zasadniczo grunty stanowią nieruchomości. W literaturze prawniczej używa się wielokrotnie na oznaczenie tego rodzaju nieruchomości pojęcia nieruchomości gruntowej. Budynki oraz inne urządzenia trwale z gruntem związane są zaś co do zasady częściami składowymi gruntu według zasady superficies solo cedit (art. 48 KC). Część składowa nie stanowi zaś odrębnego przedmiotu własności; dzieli losy prawne gruntu (zob. art. 47 1 KC). Możliwe są jednak wyjątki przewidziane w ustawie; sygnalizuje taką możliwość art. 46 1 in fine oraz art. 48 in principio KC. Trzeba więc przypomnieć, że budynki oraz części budynków są nieruchomościami w rozumieniu prawa (a nie częściami składowymi), jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności. Można wtedy mówić o nieruchomości budynkowej lub nieruchomości lokalowej. Natomiast zwykłą postać nieruchomości stanowią grunty. Przypomnijmy, że w rozumieniu art. 46 KC gruntem jest część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot własności. Wyróżnienie nieruchomości następuje zatem za pomocą prawnego kryterium własności, po geodezyjnym określeniu jej granic. Nieruchomością (tutaj nieruchomością gruntową) jest więc wydzielona fizycznie (geodezyjnie) i wyodrębniona prawnie (poprzez osobę właściciela) część powierzchni ziemskiej. Nb. 17 18
2. Przedmiot praw rzeczowych 7 Jak wspomniano, na zasadzie wyjątku także budynek może stanowić odrębną nieruchomość. Nie kwalifikujemy go wówczas do kategorii części składowych gruntu. Warto jednak przypomnieć, że według podstawowego przepisu art. 46 1 KC nieruchomościami są zasadniczo grunty oraz wyjątkowo budynki i części budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Zatem jedynie przepisem rangi legis specialis można ustanawiać wyjątki od zasady superficies solo cedit. Nigdy zaś nie można czynnością prawną stron ustanowić skutecznie odrębnej własności budynku, gdy brak w tej mierze wyraźnego upoważniającego przepisu prawa. W obowiązującym ustawodawstwie spotykamy rzeczywiście, choć w malejącym stopniu, sygnalizowane w art. 46 KC, wyjątki. Ściśle biorąc, współcześnie można wskazać trzy wyjątki, gdy ustawodawca ustanawia wprost lub dopuszcza możliwość ustanowienia odrębnej własności budynków. Mówiąc z uproszczeniem, należy tu wskazać przykład budynków wzniesionych przez użytkownika wieczystego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste (art. 235 KC), budynków wzniesionych przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie państwowym oddanym w użytkowanie spółdzielni (art. 272 KC) i budynków wzniesionych przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy (art. 279 KC). We wskazanych przypadkach ustawodawca dopuszcza równolegle odrębną własność innych urządzeń wzniesionych na gruncie. Z poprzedniego stanu prawnego spotykamy jeszcze odrębną własność budynków zatrzymanych przez rolników emerytów pod rządem ustawy z 27.10.1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140). Jednakże współcześnie powrócono do zasady superficies solo cedit. Poczynając więc od wejścia w życie ustawy z 14.12.1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.) i pod rządem obowiązującej obecnie ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.), właściciel przekazujący państwu swoje gospodarstwo rolne może zatrzymać działkę gruntu wraz z budynkami. Będzie się także kurczyć zakres odrębnej własności budynków przysługującej rolniczym spółdzielniom produkcyjnym na gruntach państwowych w związku ze szczególną regulacją prawną zawartą w ustawie z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 ze zm.); o szczegółach dalej (por. Nb. 611 618). Jak sygnalizowano wcześniej, spotykamy również de lege lata nieruchomości lokalowe. Według dosłownego brzmienia art. 46 1 KC przedmiot od- Nb. 19 21 19 20 21
8 Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym rębnej własności mogą stanowić z upoważnienia odrębnego przepisu szczególnego części budynków. W wyniku wykładni systemowej trzeba jednak stwierdzić, że odrębnym przedmiotem własności, stanowiącym fizycznie część budynku, może być jedynie lokal. Nie ustanawia się zaś odrębnej własności innych części budynków. Z odrębną własnością lokalu mamy do czynienia jedynie w razie jej ustanowienia mocą określonego, wymaganego przez prawo, konstytutywnego zdarzenia cywilnoprawnego. Według znajdującej tu zastosowanie ustawy z 24.6.1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.), odrębną własność lokalu można ustanowić w drodze umowy, a także jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości albo orzeczenia sądu znoszącego współwłasność (art. 7 ust. 1 WłLokU). Odrębna własność lokali nie powstaje zaś z mocy samego prawa, gdy w sensie funkcjonalnym poszczególne lokale znajdujące się we wzniesionym budynku spełniają warunek samodzielności. 22 IV. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości Istotne znaczenie prawne ma również podział rzeczy na oznaczone co do gatunku i co do tożsamości. Należy bowiem pamiętać o skutkach prawnych, jakie ustawodawca wiąże z tym podziałem. W obszarze prawa rzeczowego należy przede wszystkim zwrócić uwagę na mechanizm przeniesienia własności. W związku z tym trzeba dostrzegać, że umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły (art. 155 1 KC). Natomiast jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe (art. 155 2 KC). W nawiązaniu do tego trzeba jeszcze przypomnieć wcześniejsze spostrzeżenie, że przedmiotem własności i dalszych praw rzeczowych mogą być jedynie istniejące rzeczy zindywidualizowane. Dlatego właśnie w przypadku czynności prawnych dotyczących rzeczy przyszłych oraz rzeczy oznaczonych co do gatunku ustawodawca wymaga dla uzyskania skutku rozporządzającego dodatkowej czynności przeniesienia posiadania. Także w obszarze zobowiązań można wskazać liczne odrębności dotyczące świadczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku i co do tożsamości. Jedynie ty- Nb. 22
2. Przedmiot praw rzeczowych 9 tułem ilustracji można nadmienić, że jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku (art. 479 KC). W razie oznaczenia przedmiotu według indywidualnych cech (właściwości) mamy do czynienia z rzeczą oznaczoną co do tożsamości. Z samej natury są oznaczone co do tożsamości pojedyncze egzemplarze rzeczy występujących w obrocie, w szczególności zaś egzemplarze unikalne. Najczęściej jednak indywidualne oznaczenie rzeczy jest wynikiem woli stron dokonujących wyboru z szerszej gamy rzeczy oznaczonych co do gatunku. Przykład: Dealer fabryki X nabywa od producenta 500 samochodów marki X model A; transakcja dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku. Osoba Y kupuje u tego dealera wybrany samochód z oznaczonym numerem silnika, nadwozia i podwozia; transakcja dotyczy rzeczy oznaczonej co do tożsamości. Rzeczy oznaczone co do gatunku występują w obrocie w większej masie; są rzeczami zamiennymi. Ich pierwotne, ogólne oznaczenie następuje według miary, wagi, objętości czy liczby rzeczy danego rodzaju. W stosunkach obligacyjnych wystarcza takie oznaczenie rzeczy na etapie zaciągania zobowiązania. Dla spełnienia świadczenia konieczny jest jednak ściślejszy wybór. Szczególnie zaś niezbędne jest dokonanie wyboru i przeniesienie posiadania w przypadku zobowiązania do przeniesienia własności (art. 155 2 KC). Na marginesie trzeba wspomnieć, że nieruchomości są zawsze rzeczami oznaczonymi co do tożsamości, zindywidualizowanymi według osoby właściciela. Przykład: Oznaczone w ewidencji gruntów nieruchomości J. Kowalskiego, Banku X, Gminy Międzyzdroje itp. 23 V. Części składowe rzeczy Poszczególne rzeczy miewają częstokroć złożoną strukturę fizyczną. Najczęściej składają się z różnych elementów, które w wyniku połączenia tracą samodzielny byt i stanowią jedną całość w sensie fizycznym i gospodarczym. Adekwatnie do tego zastosowano na płaszczyźnie prawnej jurydyczną konstrukcję części składowej. Według właściwego przepisu art. 47 2 KC częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Przykład: Silnik w samochodzie, budynek wzniesiony na gruncie, drzewo w lesie. Nb. 23 24 24