Czy długoterminowe prognozy emerytalne mogą się gwałtownie zmieniać? Analiza przyczyn zmian projekcji emerytalnych AWG w latach 2006-2015 Paweł Strzelecki Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Narodowy Bank Polski Konferencja naukowa Długoterminowe oszczędzanie, 20.06.2016. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Motywacja Prognozowanie liczby ludności uchodzi za wiarygodne, ale dlaczego rzadko przedstawiane są błędy ex post takich prognoz? Czy małe zaufanie do długoterminowych projekcji makroekonomicznych po kryzysie jest uzasadnione? Systemy emerytalne (i nie tylko) podlegają zmianom w reakcji na pojawiające się problemy. Jak duże skutki miały efekty zmian systemu emerytalnego w ostatnich latach?
Literatura Projekcje ludności błędy w horyzoncie kilkudziesięciu lat mogą być znaczące (Keilman, 1998). Stochastyczne prognozy dla Polski (Nowok, Matysiak 2006) wskazują na dużą niepewność prognoz w horyzoncie powyżej 25 lat. Długoterminowe projekcje zmiennych makroekonomicznych (OECD 2012) odzwierciedlają pewną wizje kluczowych czynników (np.: konwergencja, zmiany demografii). Wartością dodaną jest powiązanie założeń za pomocą zależności ekonomicznych ( np.: funkcja produkcji). Kryzys ekonomiczno-finansowy z 2008 roku może być postrzegany jako czynnik czysto cykliczny, ale może być uważany za objaw długoterminowego spadku wydajności pracy (secular stagnation) Liczne przykłady zmian reguł funkcjonowania systemów emerytalnych, ale najczęściej nie wynikają jedynie z antycypowania przyszłości (prawa nabyte i status quo).
Pytania badawcze Czy zmiany prognoz demograficznych miały istotny wpływ na prognozy emerytalne? Czy zmiany projekcji makroekonomicznych diametralnie zmieniały wnioski dotyczące przyszłości sytemu emerytalnego? Czy reformy/ zmiany systemów emerytalnych były częste i zmieniały istotnie funkcjonowanie systemów emerytalnych? Czy tendencje wskazywane przez długoterminowe projekcje realizują się w krótkim okresie?
Prognozy AWG (Aging Working Group KE) Prognozy produktywności pracy / wynagrodzeń Prognoza systemu emerytlanego Założenia dotyczące stóp procentowych, inflacji, kursu walutowego itp. Prognozy PKB Prognozy bezrobocia Prognoza podaży pracy Prognoza profili współczynników aktywności zawodowej Prognoza liczby ludności EUROSTAT
Miliony Założenia demograficzne przykład TFR Zmiany założeń dotyczących dzietności (TFR) w projekcjach ludności Polski w latach 2006-2015 Wpływ prognoz dzietności na liczbę osób w wieku produkcyjnym (15-65 lat) 30 25 20 15 10 5 0 Osoby żyjące w momencie projekcji Osoby, których urodzneia są prognozowane Źródło: Opracowanie własne na podstawie założeń projekcji EUROSTAT i GUS
Wpływ zmian założeń demograficznych na projekcje liczby ludności Liczba osób w wieku 15-64 lata Liczba osób w wieku 65+ Źródło: Opracowanie własne na podstawie założeń projekcji AWG
Założenia aktywność zawodowa Współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku 15-65 w kolejnych projekcjach Źródło: Opracowanie własne na podstawie założeń projekcji AWG
Założenia wydajność/pkb Dynamika wynagrodzeń / wydajności pracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie założeń projekcji AWG
Zmiany założeń makroekonomicznych Skumulowany wzrost PKB rok 2002 =1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie założeń projekcji AWG
Analiza wrażliwości projekcji AWG 2015 Różnice w wydatkach do PKB w porównaniu do scenariusza BASELINE (in pp, of GDP) 0,5% 0,4% 0,3% in 2040 in 2060 0,2% 0,1% 0,0% -0,1% -0,2% -0,3% -0,4% -0,5% HLE (e0: +1 year) LMIG (net_mig - 10%) RISK (lower productivity) HPROD (productivity +0.25 pp.) LPROD (productivity: -0.25 pp.) HER (total ER: +2 pp. ) HOER (ER 55-74: 10 pp.) SHIFT (additional increase of retirement age)
Zmiany systemu a zmiany założeń (1) Wydatki emerytalne 2005 2007 2010 2013 2020 2030 2040 2050 2060 AWG 2006 13.7 13.0 11.2 9.9 9.6 9.0 8.5 7.9 AWG 2009 11.6 10.8 9.7 9.6 9.1 8.7 8.5 8.0 Zmiany założeń i modelu -1.4-0.4-0.2 0.0 0.1 0.2 0.6 Efekty reform - - - - - - - 2006-2009: MAKRO: Wyraźnie niższe bezrobocie, ale nieco niższa aktywność zawodowa i wzrost produktywności pracy REFORMY: - Obniżenie składki rentowej o 2pp., przedłużanie uprawnień przedemerytalnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników projekcji AWG
Zmiany systemu a zmiany założeń (2) Wydatki emerytalne 2005 2007 2010 2013 2020 2030 2040 2050 2060 AWG 2006 13.7 13.0 11.2 9.9 9.6 9.0 8.5 7.9 AWG 2009 11.6 10.8 9.7 9.6 9.1 8.7 8.5 8.0 AWG 2012 11.1 11.8 10.9 10.9 10.9 10.3 10.0 9.6 Zmiany założeń i modelu -0.4 1.0 1.2 1.4 1.8 1.6 1.5 1.6 Efekty reform - - - - 0.2 0.4 0.8 1.1 2009-2012: MAKRO: Wyraźne pogorszenie prognoz makroekonomicznych po kryzysie REFORMY: - 01.01.2009 wprowadzenie emerytur pomostowych/likwidacja wcześniejszych - Organicznie składek do OFE (początek 01.05.2011) do 2,3% - Zróżnicowanie składek do KRUS Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników projekcji AWG
Zmiany systemu a zmiany założeń (3) Wydatki emerytalne 2005 2007 2010 2013 2020 2030 2040 2050 2060 AWG 2006 13.7 13.0 11.2 9.9 9.6 9.0 8.5 7.9 AWG 2009 11.6 10.8 9.7 9.6 9.1 8.7 8.5 8.0 AWG 2012 11.1 11.8 10.9 10.9 10.9 10.3 10.0 9.6 AWG 2013 11.8 10.9 10.3 10.3 9.6 9.7 9.8 Zmiany założeń i modelu - - - - - - - Efekty reform - 0.0-0.6-0.6-0.7-0.3 0.2 2012-2013: MAKRO: Brak aktualizacji projekcji REFORMY: - Stopniowe podwyższanie wieku emerytalnego z 60K/65M na 67 do 2020/2040 roku - Podniesienie składki rentowej o 2pp. - Minimalny wiek emerytalny w służbach mundurowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników projekcji AWG
Zmiany systemu a zmiany założeń (4) Wydatki emerytalne 2005 2007 2010 2013 2020 2030 2040 2050 2060 AWG 2006 13.7 13.0 11.2 9.9 9.6 9.0 8.5 7.9 AWG 2009 11.6 10.8 9.7 9.6 9.1 8.7 8.5 8.0 AWG 2012 11.1 11.8 10.9 10.9 10.9 10.3 10.0 9.6 AWG 2013 11.8 10.9 10.3 10.3 9.6 9.7 9.8 AWG 2015 11.7 11.5 10.8 10.5 10.1 10.6 10.8 Zmiany założeń i modelu 0.6 0.4-0.1-0.1-0.1-0.2 Efekty reform 0.0 0.1 0.3 0.6 1.0 1.2 2013-2015: MAKRO: Słabsze prognozy wzrostu produktywności pracy po kryzysie REFORMY: - Nowe składki do OFE przesyłane tylko po deklaracji dalszego uczestnictwa składka ustalona na 2,92% - ZUS instytucją wypłacającą emerytury z OFE, suwak na 10 lat przed emeryturą - Umorzenie obligacji skarbowych w OFE (51,5% aktywów) w zamian za zapisy na subkoncie NDC. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników projekcji AWG
Ścieżki projekcji wydatków i dochodów Całkowite wydatki w relacji do PKB Składki w relacji do PKB
Zmiany prognoz stóp zastąpienia 2015 2013 2020 2030 2040 2050 2060 System publiczny (RR) 53.0 53.8 47.9 39.4 31.2 28.7 OFE (RR) 2013 2005 2010 2013 2020 2030 2040 2050 2060 System publiczny (RR) 46,3 49.1 44.0 40.9 38.8 32.8 24.5 22.4 OFE (RR) :* 2.6 2.9 5.3 6.7 8.4 6.6 6.1 2012 2005 2010 2013 2020 2030 2040 2050 2060 System publiczny (RR) 46.3 49.1 44.0 43.7 32 22.9 19.6 18.7 OFE (RR) : 2.6 2.9 4.8 5.5 5.7 4.9 4.8 2009 2005 2007 2013 2020 2030 2040 2050 2060 System publiczny (RR) 46.3 45.4 43.9 43.7 31.8 22.8 18.5 17.2 OFE (RR) : 0 3.2 5.1 7.3 9.4 10.3 10.5
Wydatki emerytalne zmiany projekcji w różnych krajach Źródło: Opracowanie własne na podstawie założeń projekcji AWG
RO LUX LT ES FR MT FI CZ DK SL SE BG IT EE NOR AT BE IR LV NED SK GER PT PL RO LUX LT ES FR MT FI CZ DK SL SE BG IT EE NOR AT BE IR LV NED SK GER PT PL 20 15 Zmiany prognoz w zależności od początkowej wysokości wydatków Projekcja 2012 Projekcja 2015 Wydatki w 2013 roku 10 5 0 Rozlicznie przyczyn zmian prognoz 2 1 0-1 -2-3 -4-5 -6 Zmiana systemu emerytlanego Zmiana modelu Zmiana założeń makroekonomicznych Zmiana całkowita
Podsumowanie Zmiany w polskim systemie emerytalnym przełożyły się na wahania projekcji przyszłych emerytur w przedziale <-0.6; +1,2> Skalę zmian systemu ograniczało pozostawienie od 1999 roku w systemie DC Większe znaczenie niż reformy w polskiego systemie emerytalnym w latach 2006-2014 miały zmiany założeń makroekonomicznych wynikające ze zmian koniunktury - wahania w przedziale <-1,4; +1,8> Długoterminowe tendencje pozostawały niezmienione odwzorowując relatywnie mało zmieniające się prognozy demograficzne Założenia projekcji demograficznych Eurostatu i ONZ mają dużą inercję (słabo uwzględniając historyczną zmienność TFR) w dużym stopniu niedoszacowują też przepływów migracyjnych. Główną przyczyną największej zmienności założeń i projekcji są wahania produktywności pracy i przewidywań dotyczących jej dalszych zmian. Zmiany oceny wpływu skutków starzenia się na systemy emerytalne w EU28 głównie zależne od zmian założeń makroekonomicznych
Dziękuję za uwagę pstrzel1@sgh.waw.pl