SPRAWDZIAN WIADOMOÂCI I UMIEJ TNOÂCI W LICEUM Reakcje w roztworach wodnych W niniejszym artykule zaprezentowany jest przyk ad sprawdzianu z dzia u: reakcje w roztworach wodnych, z uwzgl dnieniem taksonomii celów nauczania wed ug B. Niemierki. BO ENA EL BIETA PODO OWSKA Plan Sprawdzianu Nr Zakres wiadomoêci i umiej tnoêci Kat. Poziom zadania Celu wymagaƒ 1 2 3 4 1. Uczeƒ powinien: B K umieç przyporzàdkowaç poj ciom: dysocjacja, kwas, zasada, elektrolit, jon, odczyn kwaêny, nieelektrolit odpowiednie okreêlenie; 2. znaç odczyn wody, wodnych roztworów kwasów i zasad oraz podaç, A K jak zabarwia si papierek uniwersalny i fenoloftaleina w wodzie, w wodnym roztworze HCl i NaOH; 3. umieç zapisaç w formie czàsteczkowej i jonowej równania reakcji C K zachodzàcych w roztworach wodnych mi dzy podanymi substancjami; 4. okreêliç odczyn wodnego roztworu na podstawie wzoru soli, B P wartoêci ph, relacji mi dzy st eniem jonów H + i OH oraz wyjaêniç poj cie hydrolizy soli; 5. umieç zapisaç w formie czàsteczkowej i jonowej równanie reakcji C P hydrolizy podanej soli; 6. obliczyç st enie molowe jonów w roztworze mocnego elektrolitu C R o podanym st eniu molowym elektrolitu (stopieƒ dysocjacji = 100%); 7. pos ugujàc si tablicà rozpuszczalnoêci, zaproponowaç jeden wspólny D R odczynnik, który wytràci osady w roztworach soli dobrze rozpuszczalnych w wodzie; 8. okreêliç, których anionów jest najwi cej w roztworze C R kwasu wieloprotonowego; 9. umieç okreêliç, która z podanych reakcji przebiega mi dzy jonami; C D 10. obliczyç obj toêç kwasu potrzebnà do zoboj tnienia danej iloêci zasady; D D 11. dowieêç, e wodny roztwór K 2 HPO 4 wykazuje odczyn zasadowy, D W zaê roztwór KH 2 PO 4 o tym samym st eniu wykazuje odczyn kwaêny. 28 92
TreÊç sprawdzianu Wymagania konieczne Zadanie 1. Poj ciom z kolumny I przyporzàdkuj strza kami odpowiednie okreêlenie z kolumny II I II 1. dysocjacja jonowa a) Substancja, której wodny roztwór przewodzi pràd. 2. kwas wed ug teorii Arrheniusa b) Substancja, która wprowadzona do wody zwi ksza st enie jonów wodorotlenkowych. 3. zasada wed ug teorii Arrheniusa c) Substancja, której wodny roztwór nie przewodzi pràdu. 4. elektrolit d) Substancja, która wprowadzona do wody zwi ksza st enie jonów wodorowych. 5. jon e) Rozpad kryszta ów jonowych oraz czàsteczek polarnych na jony pod wp ywem czàsteczek wody. 6. nieelektrolit f) NoÊnik adunku w roztworze elektrolitu. 3 pkt. Zadanie 2. Uzupe nij tabelk : 6 pkt. Wzór zwiàzku Odczyn wodnego Barwa fenoloftaleiny Barwa papierka roztworu tego zwiàzku uniwersalnego HCl kwaêny bezbarwna NaOH H 2 O bezbarwna Zadanie 3. Uzupe nij zapisy czàsteczkowe równaƒ reakcji zachodzàcych w roztworach wodnych mi dzy podanymi substancjami. Nast pnie zapisz je w formie jonowej pe nej i jonowej skróconej (odzwierciedlajàcej jony aktywne chemicznie). a) HNO 3 + NaOH... +......... b) CuSO 4 + KOH... +......... 6 pkt. 2/2005 93 29
Wymagania podstawowe Zadanie 4. Rozwià logogryf. WyjaÊnij poj cie stanowiàce rozwiàzanie logogryfu. 1. Zjawisko polegajàce na otaczaniu jonów elektrolitu, czàsteczek substancji rozpuszczonej przez czàsteczki wody. 2. Odczyn wodnego roztworu FeCl 3. 3. Odczyn wodnego roztworu Na 2 CO 3. 4. Je eli st enie: [H + ] jest... [OH ], to odczyn jest oboj tny. 5. Odczyn wodnego roztworu NaCl. 6. Odczyn roztworu jest od ró nicy st eƒ jonów H + i OH. 7. Je eli [H + ] jest... od [OH ], to odczyn jest zasadowy. 8. Odczyn wodnego roztworu o ph = 12. 9. Odczyn wodnego roztworu o ph = 3.... 10 pkt. Zadanie 5. Uzupe nij zapis czàsteczkowy równania reakcji hydrolizy azotanu(iii) sodu a nast pnie podaj zapis jonowy i jonowy skrócony: NaNO 2 +H 2 O... +......... 3 pkt. Wymagania rozszerzajàce Zadanie 6. St enie molowe jonów potasu w 0,1 molowym roztworze siarczku potasu (stopieƒ dysocjacji = 100%) wynosi: a) 10 1 mol/dm 3 c) 2 10 1 mol/dm 3 b) 10 2 mol/dm 3 d) 2 10 2 mol/dm 3 Zadanie 7. W dwóch zlewkach znajdujà si nast pujàce roztwory soli: Majàc do dyspozycji tablic rozpuszczalnoêci, znajdê jeden wspólny odczynnik, który wytràci osady w obu zlewkach. Napisz w formie czàsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej równania odpowiednich reakcji..... 6 pkt. 30 94
Zadanie 8. W roztworze kwasu H 3 PO 4 oprócz kationów wodorowych: a) najwi cej jest anionów PO 3 4, c) najwi cej jest anionów H 2PO 4, b) najwi cej jest anionów HPO 2 4, d) iloêci wymienionych anionów sà identyczne. Wymagania dope niajàce Zadanie 9. Które z podanych reakcji mo na przedstawiç zapisem: Ca 2+ +SO 2 4 CaSO 4 a) H 2 SO 4 + Ca(OH) 2 (aq) c) H 2 SO 4 + CaO b) Ca + H 2 SO 4 d) CaCl 2 (aq)+h 2 SO 4 Zadanie 10. Do 200 cm 3 1-molowego roztworu KOH wkraplano z biurety 0,4-molowy roztwór H 2 SO 4, a do momentu zaniku malinowej barwy fenoloftaleiny. Po dodaniu jakiej obj toêci kwasu nastàpi o znikni cie malinowej barwy roztworu? 5 pkt. Wymagania wykraczajàce Zadanie 11. Wodny roztwór K 2 HPO 4 wykazuje odczyn zasadowy, zaê roztwór KH 2 PO 4 o tym samym st eniu wykazuje odczyn kwaêny. WyjaÊnij te zjawiska i u ó odpowiednie równania reakcji. 6 pkt. Maksymalna liczba punktów za sprawdzian: 42 pkt. Maksymalna liczba punktów dla poziomu: K 15 P 13 R 8 D 6 Je eli uczeƒ uzyska powy ej 91% maksymalnej liczby punktów za sprawdzian oraz rozwià e zadanie dodatkowe, wymagajàce wiadomoêci i umiej tnoêci wykraczajàcych poza program nauczania, mo e uzyskaç ocen celujàcà. 2/2005 95 31
Podstawowym elementem procesu nauczania i uczenia si jest kontrola osiàgni ç wiadomoêci. Pozwala ona stwierdziç czy zamierzone przez nauczyciela cele zosta y osiàgni te i w jakim stopniu. Pe ny obraz osiàgni ç uczniów mo na uzyskaç, gdy zastosuje si ró ne narz dzia pomiaru. W pracach kontrolnych powinny byç uwzgl dnione bardzo ró norodne typy zadaƒ, mi dzy innymi logogryfy, chemografy, zadania z lukà, zadania typu log chem itp. dostosowane do ró nych mo liwoêci uczniów. Rzetelne uk adanie sprawdzianów pisemnych umo liwia operacjonalizacja i hierarchizacja celów osiàgni ç uczniów. W niniejszym artykule prezentuj przyk ad sprawdzianu z dzia u: reakcje w roztworach wodnych. Bioràc pod uwag taksonomi celów nauczania wed ug B. Niemierki przedstawi am ró ne typy zadaƒ w opracowanym sprawdzianie. Sà to zadania sprawdzajàce zapami tanie wiadomoêci (poziom A), zrozumienie omawianych treêci (poziom B) oraz zadania, które wymagajà od uczniów stosowania zdobytych wiadomoêci w sytuacjach typowych (poziom C) a tak e zadania problemowe (poziom D). Zadania sà tak dobrane by uwzgl dnia y ró ny poziom intelektualny uczniów. Mgr BO ENA EL BIETA PODO OWSKA uczy chemii w Liceum Ogólnokszta càcego im. KEN w Przasnyszu. Informacja Prenumerata poprzez witryn internetowà www.kiosk24.pl Prenumerat Chemii w Szkole oraz 14 czasopism wydawanych przez Pion Czasopism WSiP od 1 stycznia 2005r. mo na zamówiç poprzez witryn internetowà. BezpoÊredni adres Chemii w Szkole to: http://www.kiosk24.pl/czasopisma/chemia_w_szkole Po z o eniu zamówienia klient b dzie otrzymywa informacj o numerze konta Rej. Urz du Pocztowego w Bydgoszczy w celu dokonania wp aty na wybranà prenumerat. Po otrzymaniu wp aty, RUP Bydgoszcz b dzie wystawia faktury dla prenumeratorów i realizowa wysy k numerów. Czasopisma przedmiotowo-metodyczne sà umieszczone w witrynie w kategorii Nauka i edukacja, a Dziennik Urz dowy w kategorii Prawo. Redakcja 32 96