Z dziejów myśli filozoficznej cześć I (wybór tekstów z filozofii starożytnej, średniowiecznej i nowożytnej) Wstęp Rozdział I. STAROŻYTNA MYŚL FILOZOFICZNA Demokryt z Abdery Platon Arystoteles Epikur z Samos Marek Aureliusz Rozdział II. ONTOLOGIA A IDEA BOGA W FILOZOFII STAROŻYTNEJ Parmenides z Elei Gorgiasz z Leontinoj Platon Arystoteles Kleantes z Assos Gnostycy Plotyn Rozdział III. FILOZOFIA I TEOLOGIA ŚREDNIOWIECZA Św. Augustyn Pierre Abelard Anzelm z Aosty Św. Tomasz z Akwinu Mistrz Eckhart Rozdział IV. HUMANIZM FILOZOFII ODRODZENIA Francesco Petrarka Erazm z Rotterdamu Giordano Bruno Niccolo Machiavelli Michel de Montaigne Rozdział V. NARODZINY FILOZOFII NOWOŻYTNEJ Francis Bacon Rene Descartes Rozdział VI. SYSTEMY FILOZOFICZNE XVII WIEKU Benedykt de Spinoza Blaise Pascal Thomas Hobbes Gotfried W. Leibniz Rozdział VII. UTOPIE SPOŁECZNE Tomasz More Tomasz Campanella Claude-Henri de Saint-Simon Charles Fourier Robert Owen (opr. Józef Starańczak) (opr. Piotr Kozioł) (opr. Piotr Kozioł) (opr. Zbigniew Hull) (opr. Zbigniew Hull) (opr. Bogumił Kuzemko)
Rozdział VIII. FILOZOFIA ANGIELSKIEGO OŚWIECENIA John Locke George Berkeley David Hume Adam Smith Rozdział IX. FILOZOFIA FRANCUSKIEGO OŚWIECENIA Wolter (Francois-Marie Arouet Voltaire) Julien Offray de La Mettrie Jan Jakub Rousseau Paul Thiry Holbach Denis Diderot Rozdział X. FILOZOFIA OŚWIECENIA NIEMIECKIEGO Christian Wolff Johann Gotffried Herder Rozdział Xl. Z HISTORII KLASYCZNEJ FILOZOFII NIEMIECKIEJ Immanuel Kant Johann Gottlieb Fichte Georg F. W. Hegel Friedrich W. J. Schelling Ludwik Feuerbach (opr. Adam Bastek) (opr. Antoni Soloma) (opr. Antoni Sołoma) WSTĘP Obecne, trzecie już wydanie pierwszej części wyboru tekstów Z dziejów myśli filozoficznej", różni się od wydań poprzednich. Doświadczenia zdobyte w trakcie zajęć pozwoliły na wprowadzenie pewnych uzupełnień i zmian w doborze materiału, częściowo zmienił się także zespół autorski. W tym kształcie skrypt tworzą fragmenty dzieł, których znaczenie dla kultury intelektualnej jest bezdyskusyjne. Ich autorzy to najwięksi przedstawiciele filozofii europejskiej, tworzący w przedziale czasowym bez mała dwóch i pół tysiąca lat. Spotkanie z poglądami tych myślicieli oraz sposobem i metodą ich prezentowania proponujemy studiującym wszelkie nauki filozoficzne i społeczne, chociaż głównym zamysłem było przygotowanie wypisów na potrzeby przedmiotu akademickiego, jakim jest historia filozofii realizowana w uczelniach rolniczych i technicznych. W niniejszym opracowaniu Czytelnik znajdzie teksty kilkudziesięciu filozofów, ujęte i prezentowane głównie w porządku chronologicznym, a w dwóch przypadkach - zebrane w grupy tematyczne i ułożone w rozdziały. Rozdziały zostały opatrzone zwięzłym wstępem o istocie, filozoficznym obliczu danej epoki oraz notami biograficznymi autorów. Same teksty są pozbawione opracowań interpretacyjnych i komentarzy, by nie narzucać sposobu ich rozumienia. Odczytanie ich znaczeń ma stać się efektem wspólnej pracy osób uczestniczących w zajęciach. Udostępniona Czytelnikowi I Część wypisów z historii filozofii, przygotowana przez zespół pracowników Studium Nauk Humanistycznych ART, stanowi element większej całości. Składają się na nią trzy oddzielne tomy pod wspólnym tytułem Z dziejów myśli filozoficznej. Wybór tekstów". Wyrażamy nadzieję, że wszystkie części wypisów będą dobrze służyć dydaktyce przedmiotów filozoficzno-społecznych i wpłyną, choćby w skromnym zakresie, na rozwój i kształt kultury duchowej. Zbigniew Hull, Witold Tulibacki
Z dziejów myśli filozoficznej cześć II (wybór tekstów z filozofii współczesnej) Wstęp Rozdział I. POZYTYWIZM August Comte Ludwig Wittgenstein Moritz Schlick Rudolf Carnap Hans Hahn Otto Neurath Hans Reichenbach Karl Raimund Popper Rozdział II. FILOZOFIA ŻYCIA Fryderyk Wilhelm Nietzsche Wilhelm Dilthey Henryk Bergson Jose Ortega y Gasset Rozdział III. MARKSIZM Karol Marks Fryderyk Engels Antonio Labriola Karol Kautsky Jerzy Plechanow Włodzimierz Iljicz Lenin Abram M. Deborin Józef W. Stalin Antonio Gramsci Gyórgy Szegredi Lukacs Mao Tse-Tung Adam Schaff Rozdział IV. EGZYSTENCJALIZM Sóren Kierkegaard Karl Jaspers Gabriel Marcel Martin Heidegger Jean-Paul Sartre Albert Camus Rozdział V. FENOMENOLOGIA Edmund Husserl Max Scheler Roman Ingarden Rozdział VI. PSYCHOANALIZA Zygmunt Freud Alfred Adler Carl Gustav Jung (opr. Józef Starańczak) (opr. Mieczysław Jagłowski) (opr. Józef Starańczak, Witold Tulibacki) (opr. Antoni Sołoma)
Erich Fromm Karen Horney Rozdział VII. FILOZOFIA KATOLICKA Jacąues Maritain Etienne Gilson Emmanuel Mounier Pierre Teilhard de Chardin Jan Paweł II Rozdział VIII. STRUKTURALIZM Michel Foucault Luis Althusser Claude Lćvi-Strauss Rozdział IX. INNE KIERUNKI FILOZOFII XIX I XX WIEKU UTYLITARYZM Jeremiasz Bentham John Stuart Mili PRAGMATYZM Charles Sanders Peirce William James HERMENEUTYKA Paul Ricoeur Hans-Georg Gadamer Jurgen Habermas SZKOŁA FRANKFURCKA Max Horkheimer Theodor Wiesengrund-Adorno Herbert Marcuse Rozdział X. Postmodernizm Jacques Derrida Richard Rorty Zygmunt Bauman Wybrana literatura uzupełniająca do cz. I i II Z dziejów myśli filozoficznej" WSTĘP (opr. Bogumił Kuzemko) (opr. Zbigniew Hull) (opr. Bożena Diaby) (opr. Mieczysław Jagłowski) (opr. Bożena Kruszewska-Kuśmierczyk) (opr. Bogdan A. Radzicki) Niniejszy wybór tekstów, zatytułowany Z dziejów myśli filozoficzne". Cz. II, jest kontynuacją pracy, jaka ukazała się pod tym samym tytułem w 1989 r., a następnie w 1992 i 1998 roku. Była to część I całości planowanej na trzy tomy*. W oddanej w 1992 r. do rąk Czytelnika części II autorzy przyjęli takie same zasady doboru materiału cytowanego z dzieł najwybitniejszych filozofów, tworzących w czasie drugiej połowy dziewiętnastego wieku do lat ostatnich. Zachowano również podobne zasady kompozycji, kierując się schematem: charakterystyka nurtu filozoficznego, krótkie biogramy twórców, fragmenty ich dzieł. Różnica między częścią I a częścią II uwidacznia się w tym, że w cz. I myśl filozoficzna była prezentowana głównie w ujęciu historycznym, a w cz. II przez systemy, szkoły i kierunki filozoficzne. Obecne, drugie wydanie wyboru tekstów z filozofii współczesnej, zostało
przejrzane i rozszerzone przez dodanie rozdziału o postmodernizmie, a także uzupełniono część bibliograficzną - zarówno szczegółową (zamieszczaną po każdym rozdziale), jak i ogólną, obejmującą swym zakresem problematykę cz. I i II. Warto podkreślić, iż w obydwu częściach wypisów autorzy wyborów nie opatrują tekstów komentarzem czy ewentualnymi sugestiami interpretacyjnymi. Przytoczone teksty, jeśli pominąć krótkie wprowadzenie dotyczące istoty kierunków (czy epok - jak w cz. I) oraz notę biograficzną o cytowanym myślicielu, są pod tym względem niejako czyste". Prace egzegetyczne i interpretacyjne będą prowadzone na zajęciach seminaryjnych oraz ćwiczeniowych. Dokonanie wyboru tekstów nie jest zadaniem wdzięcznym i zawsze można kwestionować zarówno wybór przytoczonych filozofów, jak i dobór tekstów. W niniejszych wypisach autorzy poszczególnych rozdziałów oraz redaktorzy całości kierowali się łącznie kilkoma kryteriami i reprezentatywnością i znaczeniem danych filozofów dla prezentowanego kierunku czy nurtu, typowością tekstu dla myśli danego filozofa, wreszcie jego przystępnością i przydatnością dla ukazania swoistości myślenia filozoficznego i wydobywania zeń różnych treści w trakcie zajęć seminaryjnych ze studentami kierunków niehumanistycznych. Każdy wybór tekstów pozostawia niedosyt i wzbudza na ogół wiele wątpliwości u tego, kto ów wybór proponuje Czytelnikowi. Nie ma on, oczywiście, ze względu na trudności przytoczenia, odpowiednio dużej liczby tekstów. Ukazanie różnych koncepcji czy kierunków jest więc z konieczności fragmentaryczne. Są to jednak ograniczenia nieuniknione, które powodują wszelako taką sytuację, że dokonujący wyboru, przez sam ten akt, stają się w jakimś zakresie, mimowolnie interpretatorami prezentowanych myśli. Korzystając z naszych wypisów, warto to mieć na względzie. Czytelnik zauważy niewątpliwie, że niniejszy wybór tekstów zawiera rozdział Inne kierunki filozofii XIX i X X wieku", w którym przedstawiono kilka różnych, co do swej istoty, nurtów filozoficznych. Pominąć ich nie chcieliśmy z tej racji, że rezonują one wyraźnie we współczesnej nauce czy obszarach intelektualnych doświadczeń. W programie historii filozofii, który realizujemy w macierzystej Uczelni, nie są one pierwszoplanowe. Zbigniew Hull, Witold Tulibacki
Wstęp Rozdział I. FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA Witelon Mateusz z Krakowa Jakub z Paradyża Paweł Włodkowic Rozdział II. FILOZOFIA ODRODZENIA Andrzej Frycz Modrzewski Stanisław Orzechowski Mikołaj Kopernik Rozdział III. BRACIA POLSCY Faust Socyn Andrzej Wiszowaty Grzegorz Paweł z Brzezin Marcin Czechowic Szymon Budny Hieronim Powodowski Rozdział IV. FILOZOFIA OŚWIECENIA Ks. Stanisław Konarski Franciszek Salezy Jezierski Ks. Hugo Kołłątaj Ks. Stanisław Staszic Jan Śniadecki Z dziejów myśli filozoficznej cześć III (wybór tekstów z filozofii polskiej) Rozdział V. FILOZOFIA NARODOWA I MESJANIZM ROMANTYCZNY Karol Libelt Bronisław F. Trentowski Józef Kremer Adam Mickiewicz Juliusz Słowacki Zygmunt Krasiński Rozdział VI. FILOZOFIA POZYTYWISTYCZNA I NEOKRYTYCZNA Józef Supiński Aleksander Świętochowski Eliza Orzeszkowa Julian Leopold Ochorowicz Adam Mahrburg Rozdział VII. FILOZOFIA PRZEŁOMU XIX/XX w. Stanisław Przybyszewski Stanisław Brzozowski Józef Edward Abramowski Rozdział VIII. FILOZOFIA KATOLICKA W XX w (opr. Bożena Kruszewska-Kuśmierczyk) (opr. Mieczysław Jagłowski) (opr. Bogumił Kuzemko) (opr. Antoni Sołoma) (opr. Ewa Gładkowska) (opr. Bożena Kruszewska-Kuśmierczyk) (opr. Bożena Kruszewska-Kuśmierczyk)
Marian Zdziechowski Jacek Woroniecki Kazimierz Kłósak Mieczysław Albert Krąpiec Józef Maria Bocheński Włodzimierz Sedlak Rozdział IX. SZKOŁA LWOWSKO-WARSZAWSKA Kazimierz Twardowski Władysław Tatarkiewicz Tadeusz Kotarbiński Kazimierz Ajdukiewicz Tadeusz Czeżowski Stanisław Ossowski Maria Ossowska Rozdział X. MYŚL MARKSISTOWSKA Ludwik Krzywicki Kazimierz Kelles-Krauz Jan Legowicz Adam Schaff Marek Fritzhand Tadeusz Maria Jaroszewski Rozdział XI. FENOMENOLOGIA Roman Ingarden Karol Wojtyła Józef Tischner (opr. Bogdan A. Radzicki) Rozdział XII. POZA SZKOŁAMI Władysław Biegański Czesław Znamierowski Florian Witold Znaniecki Henryk Elzenberg Bolesław Józef Gawęcki Leszek Kołakowski (opr. Zbigniew Hull) (opr. Józef Starańczak) WSTĘP Przekazujemy Czytelnikom Wybór tekstów z filozofii polskiej. Stanowi on dopełnienie dwóch poprzednio wydanych tomów Z dziejów myśli filozoficznej, z których Cz. I. obejmowała teksty z historii filozofii starożytnej, średniowiecznej i nowożytnej do I połowy XIX wieku; Cz. II. - teksty filozofów wieków XIX i XX. Na podstawie ww. wyborów tekstów były prowadzone zajęcia seminaryjne z historii filozofii. W toku ich realizacji pojawiła się, sygnalizowana przez studentów, potrzeba rozszerzenia oferty nauczanych przedmiotów również o zagadnienia z zakresu polskiej myśli filozoficznej. Wychodząc naprzeciw tej potrzebie, świadczącej o wysokim poziomie intelektualnym młodzieży akademickiej, podjęto w Zespole Filozofii AET prace nad przygotowaniem zbioru tekstów z filozofii polskiej, podstawowego materiału dydaktycznego do nowego przedmiotu historia filozofii polskiej". W przedstawionym materiale - podanym w układzie: wprowadzenie, biogramy, teksty - uwzględniono (w zasadzie w układzie chronologicznym) ponad sześćdziesięciu myślicieli
reprezentujących różne epoki, tendencje i szkoły, zaprezentowano charakterystyczne teksty najbardziej wpływowych i znaczących przedstawicieli polskiej myśli filozoficznej. Ograniczenia związane z objętością tomu oraz wymogi dydaktyczne zmusiły autorów do pominięcia wielu myślicieli. Autorzy żywią jednak nadzieję, że niniejszy wybór zainteresuje Czytelnika i sprosta wymogom dydaktyki. Zbigniew Hull, Witold Tulibacki