HISTORIA FILOZOFII W PIGUL-CE

Transkrypt

1 Monika Kierepko HISTORIA FILOZOFII W PIGUL-CE W ROCŁAW

2 Copyright by Wydawnictwo ASTRUM Sp. z o.o. Wrocław 2005 Wszelkie prawa zastrzeżone Redakcja Łukasz Piskor Korekta Agnieszka Golubiewska Redakcja techniczna Elżbieta Bursztynowicz Projekt okładki Piotr Bień Wydanie I Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana, w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób, włącznie z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej zgody wydawcy (art. 116, 117 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn r.) Zamówienia na książki można składać na kartach pocztowych lub przez Internetową Księgarnię Wysyłkową Wydawnictwa ASTRUM Sp. z o.o. Nasz adres Wydawnictwo ASTRUM Sp. z o.o Wrocław 2, skr. poczt astrum@astrum.wroc.pl tel , fax Internetowa Księgarnia Wysyłkowa Zapraszamy do Klubu Książki Wydawnictwa ASTRUM Sp. z o.o. Napisz do nas lub zadzwoń! ISBN

3 SPIS TREŚCI Wprowadzenie Podstawowe pojęcia, działy filozofii Filozofia starożytna Okres naturalistyczny kosmologiczny Filozofowie jońscy (Tales z Miletu 15 Anaksymander 16 Anaksymenes 18) Heraklit z Efezu Pitagorejczycy (Pitagoras) Eleaci (Parmenides z Elei 21 Zenon z Elei 22 Melissos z Samos 23) Pluraliści i eklektyczni filozofowie przyrody (Anaksagoras 24 Empedokles 25 Demokryt 27 Diogenes z Apollonii 28) Okres oświecenia starożytnego, tzw. humanistyczny Sofiści (Protagoras 30 Gorgiasz 30) Sokrates Okres systemów starożytnych, tzw. wielkich syntez Platon Arystoteles Okres szkół starożytnych szkoły hellenistyczne Stoicyzm Epikureizm Sceptycyzm Okres religijny synkretyczny Filon z Aleksandrii Plotyn

4 6 spis treści Filozofia średniowieczna Patrystyka Ojcowie Kościoła Tertulian Klemens Aleksandryjski Orygenes Św. Augustyn Wczesna scholastyka Boecjusz Jan Szkot Eriugena Anzelm z Canterbury Piotr Abélard Powstanie uniwersytetów Klasyczny okres scholastyczny Robert Grosseteste Św. Bonawentura Albert Wielki Tomasz z Akwinu Mistrz Eckhart Nominalizm i upadek scholastyki Wilhelm Ockham Filozofia nowożytna Renesans okres przygotowania Mikołaj z Kuzy Humanizm (Giovanni Boccaccio, Francesco Petrarka, Erazm z Rotterdamu, Michel de Montaigne) Filozofia przyrody (Mikołaj Kopernik, Giordano Bruno, Galileusz, Francis Bacon, Johannes Kepler, Isaac Newton) Filozofia państwa (Niccoló Machiavelli, Thomas Morus, Jean Bodin, Tommaso Campanella, Hugo Grocjusz) Okres nowożytnych systemów filozoficznych Racjonalizm (Kartezjusz 93 Gottfried Wilhelm Leibniz 99 Baruch Spinoza 101)

5 spis treści 7 Empiryzm (George Berkeley 105 David Hume 106 John Locke 109 Thomas Hobbes 114) Oświecenie francuskie (Blaise Pascal 117 Wolter 120 Jan Jakub Rousseau 122) Okres krytyki idealizm niemiecki Immanuel Kant Drugi okres nowożytnych systemów filozoficznych Johann Gottlieb Fichte Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling Georg Wilhelm Friedrich Hegel Arthur Schopenhauer Søren Aabye Kierkegaard August Comte Filozofia XX wieku (wybrani filozofowie) Filozofia życia Fryderyk Wilhelm Nietzsche Wilhelm Dilthey Henri Bergson Fenomenologia Edmund Husserl Roman Ingarden Max Scheler Edyta Stein Nicolai Hartmann Filozofia egzystencjalna Karl Jaspers Jean Paul Sartre Albert Camus Martin Heidegger Filozofia przyrody, filozofia analityczna Ludwig Wittgenstein Bertrand Russel i Georg Edward Moore

6 8 spis treści Hermeneutyka Hans Georg Gadamer Paul Ricoeur Racjonalizm krytyczny Karl Raimund Popper i Hans Albert Personalizm Emmanuel Mounier Jacques Maritain Karol Wojtyła Jan Paweł II Filozofia dialogu (spotkania) Emmanuel Lévinas Martin Buber Józef Tischner Bibliografia

7 WPROWADZENIE Zajmowanie się filozofią bywa dwojakiego rodzaju można ją uprawiać i można ją studiować, jak uprawiali ją inni. Osobiście uważam, że jak najbardziej potrzeba nam uprawiać filozofię znaleźć w sobie owo zadziwienie, czy światem, czy człowiekiem, z którego ona powstaje. Trzeba nam szukać lub powtarzać pytania i chcieć podjąć trud poszukiwania nań odpowiedzi. Nie można jednak lekceważyć dziedzictwa filozofii, powinniśmy poznawać myśl filozoficzną przede wszystkim przez czytanie tekstów samych filozofów. Mam nadzieję, że krótkie opracowanie myśli niektórych tylko filozofów zachęci Was do wgłębienia się w ich pisma, poznania ich filozofii i ustosunkowania się do niej. Bertrand Russell napisał w swoim dziele Problemy filozofii, że filozofię należy studiować nie przez wzgląd na jakieś ostateczne odpowiedzi, które ona daje, ale przez wzgląd na same pytania, które ta stawia. Dlatego zachęcam do poznawania myśli filozoficznej, do filozofowania. Paul Ambroise Valéry ( ) francuski poeta, pisząc o filozofii o historii filozofii, stwierdził, że to, jakie ona przyniesie owoce w życiu człowieka, zależy od tego, kto przychodzi, by ją poznać: To zależy od tego, kto przychodzi, Czy okażę się grobem, czy skarbcem, Czy też przemówię, czy też zamilknę, Zależy tylko od Ciebie, Przyjacielu nie wchodź bez pragnienia! (P.A. Valéry, Poezje) Pozostaje mi zatem życzyć pragnienia poznawania, pragnienia zdziwienia, zadziwienia, refleksji. Pragnienia filozofowania. Autorka

8

9 PODSTAWOWE POJĘCIA, DZIAŁY FILOZOFII Historia filozofii, jak sama nazwa wskazuje, jest opisem rozwoju filozofii. Natomiast sama nazwa filozofia (gr. filosofia) składa się ze słów filein kochać i sofia mądrość, zatem etymologicznie znaczy miłość mądrości. Jednakże wyraz miłość w języku greckim jest wieloznaczny, nie miał początkowo ścisłego znaczenia. W starożytności filozofia znaczyła tyle co nauka, można zatem zaryzykować twierdzenie, że u starożytnych filozofia to tyle co wiedza w ogóle, nauka. Warto wspomnieć w tym miejscu grecką legendę, wedle której po raz pierwszy przypisano użycie wyrazu filozofia Pitagorasowi, podobno chciał poprzez niego ukazać, że mądrość jest rzeczą boską, a jedynie miłość jej jest dostępna dla ludzi. Dopiero Platon nadał filozofii nowe znaczenie, bowiem gdy wiedza rozdzieliła się na dwa rodzaje na wiedzę o zjawiskach i na wiedzę o bycie, a stało się to po odróżnieniu zmiennych zjawisk od niezmiennego bytu, wówczas potrzebny stał się termin dla oznaczenia wiedzy o bycie. Platon nazwał ją filozofią, była ona dla niego nie ściśle określoną dyscypliną, a oznaczała wiedzę ogólniejszą, prawdziwszą, trwalszą od innych. Jego uczeń Arystoteles wyodrębnił z filozofii obejmującej wszelką wiedzę filozofię pierwszą, czyli tę, która jest o bycie jako takim i szuka dlań pierwszych zasad i przyczyn. W IV w. p.n.e. greccy uczeni z Akademii Platońskiej ustalili podział filozofii na trzy części: fizykę, logikę i etykę. Fizyką nazwali ogólną naukę o bycie (zwaną także metafizyką i ontologią), logiką ogólną naukę o poznaniu (zwaną także epistemologią i gnoseologią), a etyką ogólną naukę o wartościach (zwaną aksjologią). Są to trzy wielkie kompleksy nauk, z których każdy ma swoje części. Metafizyka obok swej ogólnej części obejmowała nauki o Bogu,

10 12 podstawowe pojęcia, działy filozofii duszy i przyrodzie, czyli teologię, psychologię i kosmologię. Naukę o poznaniu tworzą dwa działy: teoria poznania analizuje przebieg poznania i krytyka poznania ocenia jego wyniki. W teorii wartości na pierwszym planie dostrzegamy etykę traktującą o wartościach moralnych i estetykę badającą wartości estetyczne. Do działów tych były przyłączane, jako im pokrewne bądź włączane jako ich części, inne jeszcze dyscypliny. Z teorią poznania wiązano logikę formalną i metodologię, z etyką filozofię państwa, prawa, społeczeństwa, religii, z estetyką filozofię sztuki. W starożytności filozofia utożsamiana była z wiedzą, której źródłem jest ciekawość, zdziwienie światem (Platon, Arystoteles) oraz wątpienie. Inspiracją do filozofii była także świadomość śmiertelności, skłaniająca do pytania o sens życia. Jako podstawowe problemy filozofii Platon wymieniał Prawdę, Dobro i Piękno. Immanuel Kant stawiał cztery podstawowe pytania filozofii: Co mogę wiedzieć? (na które odpowiedź daje metafizyka); Co powinienem czynić? (na które odpowiedź daje etyka); Na co mogę mieć nadzieję? (na które odpowiedź daje religia); Czym jest człowiek? (na które odpowiedź daje antropologia). Wraz z rozwojem nauk szczegółowych pytaniami o to, czym jest materia, z czego zbudowany jest świat i jakie prawa nim rządzą, zajęły się nauki przyrodnicze, takie jak fizyka, chemia czy biologia. Inną zaś grupą zagadnień filozofii dotyczących człowieka i społeczeństwa zajmują się od strony empirycznej nauki humanistyczne, takie jak psychologia, lingwistyka i socjologia. Współczesnej filozofii pozostała jednak pewna grupa najbardziej podstawowych zagadnień, które nie są ujęte w innych naukach ze względu na ich ogólny charakter. W szczególności filozofia stara się odpowiadać na podstawowe pytania dręczące ludzi od wieków, takie jak: Jaka jest natura wszechrzeczy? Kim jest człowiek i dokąd zdąża? Co to znaczy istnieć? Jak odróżnić prawdę od fałszu? Współcześnie wyróżnia się następujące działy filozofii: antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) dąży do poznawania natury człowieka;

11 podstawowe pojęcia, działy filozofii epistemologia (gnoseologia, teoria poznania) nauka o warunkach, istocie i granicach poznania; relacjach między podmiotem, przedmiotem i treścią poznania; estetyka zajmująca się określeniem piękna, sądów estetycznych oraz sensem i funkcją wypowiedzi artystycznej; w jej skład wchodzi także filozofia kultury; etyka odpowiada na pytania dotyczące dobra, które powinno kierować postępowaniem ludzi, wskazywać powszechnie ważne podstawy sprawiedliwego i rozumnego życia i działania, krytycznie analizując podstawy współczesnej moralności; jej działy to m.in. metaetyka badanie wypowiedzi etycznych oraz aksjologia nauka o wartościach; filozofia dziejów (historiozofia) zajmuje się istotą oraz sensem procesów historycznych, a także uwarunkowaniem postępowania człowieka przez jego historyczność; filozofia języka rozważa pochodzenie, znaczenie i funkcje języka, zarówno w jego codziennym kształcie, jak i w próbach tworzenia precyzyjnego języka, służącego wymaganiom nauki i poprawnego nazywania rzeczy; filozofia nauki stara się odpowiedzieć na pytanie, co można uznać za poglądy naukowe, a co nie, i dlaczego; jej działem jest metodologia nauk; filozofia religii stara się zrozumieć powody występowania religii w świecie i ich znaczenie dla człowieka; filozofia prawa analizuje podstawy prawa stanowionego i norm, jakim powinno takie prawo podlegać; filozofia przyrody zajmuje się wyjaśnianiem przyrody jako całości, w szczególności istotą materii, czasu i przestrzeni; filozofia społeczna analizuje funkcje oraz sens państwa i społeczeństwa; zajmuje się funkcjonowaniem człowieka w społeczeństwie jako istoty społecznej oraz krytyką społeczną; jej działem jest filozofia polityczna; historia filozofii bada i analizuje rozwój poglądów filozoficznych na przestrzeni wieków; 13

12 14 podstawowe pojęcia, działy filozofii logika teoria uporządkowanego i ścisłego rozumowania; wywodzi się z klasycznej logiki formalnej badającej pojęcia, sądy i wnioskowanie oraz metody dowodzenia* współczesna logika podlega silnej formalizacji i matematyzacji, posługuje się rachunkiem logicznym, do którego wchodzą: system znaków (symboli) oraz należące do niego reguły operacyjne; ontologia wywodzący się z metafizyki dział filozofii badający pierwsze zasady i pochodzenie bytu oraz jego strukturę. Ze względu na periodyzację mówi się o filozofii: starożytnej rozpoczyna się na przełomie VII/VI w. p.n.e., a kończy w VI w. n.e.; średniowiecznej trwa od VI w. n.e. do XIV w. n.e.; nowożytnej obejmuje okres od XV w. aż po dzień dzisiejszy; współczesnej rozpoczyna ją wiek XIX, ale zawiera się ona w filozofii nowożytnej. * Metoda dowodzenia proces myślowy polegający na wywnioskowaniu danego zdania ze zdań innych, uprzednio już uznanych.