Euro i eurosystem Euro informacje podstawowe Europejska waluta jest owocem współpracy państw członkowskich od samego początku po dzień dzisiejszy. Euro waluta w większości krajów Unii Europejskiej obowiązuje od 1 stycznia 2002 roku. Znakiem graficznym euro jest grecka litera epsilon przecięta dwiema równoległymi liniami. Symbolizuje ona korzenie cywilizacji europejskiej, próby zintegrowania kontynentu i zapewnienia stabilizacji wewnętrznej. Niektórzy dopatrują się również w symbolu euro wyzwania dla dolara amerykańskiego, dla którego charakterystyczną cechą są dwie pionowe linie. Źródło: Graficzny symbol euro: http://pl.wikipedia.org/wiki/euro#znak_graficzny_euro z dn. 27. 02. 2008. Historia powstania euro. Euro to pieniądz emitowany przez Europejski Bank Centralny, który zastąpił w 12 państwach UGiW (Unia Gospodarcza i Walutowa) bez Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Euro jest, więc kolejnym etapem Unii Gospodarczej i Walutowej, etapem integracji gospodarczej w ramach Wspólnoty Europejskiej, realizowanym od 1 I 1999 roku. W latach siedemdziesiątych XX wieku nie było jeszcze warunków do realizacji planu wspólnej waluty, ze względu na głębokie zmiany w międzynarodowym systemie walutowym i kryzys gospodarczy wywołany wielokrotnym zwiększeniem cen ropy. W 1979 rozpoczął działalność Europejski System Walutowy (ESW): - ustanowiono jednostkę rozrachunkową o nazwie ECU (European Currency Unit, to pierwowzór Euro); - utworzono jednakowy mechanizm kształtowania kursów walutowych; - ustanowiono system kredytów zapewniających równowagę bilansów płatniczych, a tym samym stabilność kursów walutowych. Początkowo waluta ta była tylko międzybankową walutą rozliczeniową i nie znajdowała się w normalnym obiegu. Etapowy przebieg wprowadzania Euro Od 1998 roku możemy wyróżnić trzy etapy w procesie wprowadzenia gotówkowej postaci euro: - okres przygotowawczy (od 1 maja 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.), w którym ustalono listę państw zakwalifikowanych do strefy euro, określono nieodwołalne kursy wymiany, utworzono także Europejski Bank Centralny; - okres przejściowy (od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.) W tym czasie wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono także, że euro i waluty narodowe będą, w tym okresie, funkcjonować równolegle. Działalność rozpoczęły EBC (Europejski Bank Centralny) i ESBC (Europejski System Banków Centralnych); - okres końcowy (od 1 stycznia 2002 r. Do 30 czerwca 2002 r.), w którym nastąpiło wycofanie z obiegu monet i banknotów narodowych oraz wprowadzenie w ich miejsce monet i banknotów euro.
Eurosystem Bankowość centralna Unii Gospodarczej i Walutowej Spełnienie kryteriów legislacyjnych i ekonomicznych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej było warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym, utworzenia i zapoczątkowania działalności przez Unię Gospodarczą i Walutową. Istotne znaczenie miało również osiągnięcie odpowiedniego stanu przygotowania infrastruktury instytucjonalno organizacyjnej i funkcjonalno systemowej, zwłaszcza w odniesieniu do nowego ustroju pieniężnego, którego głównym podmiotem jest Europejski System Banków Centralnych. W traktacie z Maastricht, z 7 lutego 1992 roku zostały określone podstawowe zasady nowego ustroju monetarnego oraz struktura organizacyjna i cechy instytucjonalne bankowości centralnej Unii Gospodarczej i Walutowej. Układ ustanawiał Europejski System Banków Centralnych (ESBC), składający się z Europejskiego Banku Centralnego (ECB) oraz narodowych banków centralnych (NBC) państw członkowskich Unii Europejskiej. -- Europejski System Banków Centralnych organizacja i funkcje, [w:] W. Baka, Bankowość europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 59. Dzięki postanowieniom Traktatu z Maastricht Parlament Europejski uzyskał realną władzę w procesie ustawodawczym Unii Europejskiej. Umożliwiła to nowa procedura legislacyjna oparta na współdecydowaniu. Dzięki Traktatowi posłowie mogą kierować do Komisji wnioski o opracowanie nowego prawa. Kadencje Komisji Europejskiej i Parlamentu zostały zsynchronizowane na mocy Traktatu. Komisarze i posłowie wybierani są na pięć lat, pierwsi zaczynają kadencję pół roku wcześniej. W kontekście regulacji karnoprawnych Traktat z Maastricht przyznał Parlamentowi prawo powoływania tymczasowych komisji śledczych do zbadania wybranych spraw. Dzięki międzyinstytucjonalnej konferencji przygotowawczej - na której po raz pierwszy obradowali razem przedstawiciele Parlamentu Europejskiego, rządów, Rady i parlamentów narodowych - Parlament Europejski doprowadził do uznania obywatelstwa europejskiego, wprowadzenia procedury współdecydowania, uzyskał prawo mianowania na pięcioletnią kadencję przewodniczącego Komisji i uznania roli grup politycznych. -- [Za:] Instytucje i inne organy Unii Europejskiej, [za:] http://europa.eu/institutions/inst/parliament/index_pl.htm z dn. 27. 02. 2008. W celu zapewnienia przejrzystości struktur unijnych w listopadzie 1998 roku Rada zarządzająca Europejskiego Banku Centralnego wprowadziła nowe pojęcie Eurosystem. W jego ramach funkcjonują: - Europejski Bank Centralny; - Dwanaście narodowych banków centralnych państw będących członkami UgiW, zwanej również strefą euro. W państwach członkowskich UGiW dokonana została konwersja pieniędzy narodowych na jednolity pieniądz europejski euro, co stworzyło warunki do stosowania na ich obszarze, określonych w traktacie, zasad tworzenia i realizacji jednolitej polityki pieniężnej. --- Za: B. Mucha Leszko: Strefa euro. Wprowadzenie, funkcjonowanie, międzynarodowa rola euro, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007. W pozostałych państwach, które nie przystąpiły do UGiW, nadal obowiązującym środkiem płatniczym jest pieniądz narodowy, a polityka pieniężna prowadzona jest samodzielnie przez narodowe banki centralne, w sposób niezależny od Europejskiego Banku Centralnego, aczkolwiek w zgodności z pryncypiami określonymi w Traktacie z Maastricht, a dotyczącymi m. in. takich kwestii jak: - uznanie stabilności cen za podstawowy cel polityki pieniężnej;
- przestrzeganie zakazu finansowania (kredytowania) wydatków publicznych w tym deficytu budżetu państwa, przez bank centralny; - zapewnienie odpowiedniego stopnia niezależności instytucjonalnej i funkcjonalnej banku centralnego od innych organów państwa. Cele i funkcje Eurosystemu Zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej (TUE) podstawowym celem Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) jest osiągnięcie i utrzymanie stabilności cen. Równie adekwatne jest sformułowanie stwierdzające, że celem ESBC jest utrzymanie stabilności pieniądza. Jest to pojęcie szersze, zobowiązujące bank centralny nie tylko do utrzymania stabilności cen, lecz także stworzenia warunków bezpieczeństwa i stabilności systemu bankowego oraz sprawnego przebiegu płatności i rozliczeń pieniężnych. Przed polityką pieniężną Unii stawiane są różnorakie zadania doprowadzenia do określonych stanów w sferze makroenomicznej, na przykład omawianego już zapewnienia stabilności cen, zdynamizowania wzrostu gospodarczego, umocnienia równowagi rynkowej. Polityka pieniężna Eurosystemu w działaniu związana jest walutą z euro. Jest ona realizowana przez Europejski Bank Centralny oraz w sposób zdecentralizowany przez narodowe banki centralne. Dotychczasowe doświadczenie wykazały, że mechanizm ten sprawdza się w praktyce. Szacuje się, iż w obrębie państw należących do UGiW dostęp do operacji pieniężnych Eurosystemu, związanych z realizacją polityki monetarnej, ma kilkanaście tysięcy instytucji kredytowych (banków). Banki krajów UE spoza obszaru euro (Dania, Szwecja, Wielka Brytania], Polska, Czechy, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Malta, Cypr] oraz ostatnio włączone w struktury Bułgara i Rumunia) mogą w ramach ESBC prowadzić własną politykę pieniężną, ale są wyłączone z procesu decyzyjnego. Ustanowiono też system TARGET system automatycznych przeliczeń walut narodowych na euro. Funkcjonowanie systemu TARGET Jednym z priorytetowych zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych było utworzenie systemu płatności i rozliczeń, który umożliwiał dokonywanie operacji w ramach UGiW na zasadzie on line, czyli w trybie natychmiastowym. Funkcje tę spełnia system TARGET (Trans-European Automatem Real Time Gross Settlement Express Transfer System transeuropejski zautomatyzowany błyskawiczny system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym). System ten integruje krajowe systemy rozliczeń dużych transakcji i transferu płatności, funkcjonujące w poszczególnych państwach UGiW. Ocenia się, że funkcjonowanie systemu TARGET: - zwiększa skuteczność polityki pieniężnej w strefie euro; - wspomaga tworzenie jednolitego rynku pieniężnego; - zapewnia bezpieczeństwo płatnościom wysokokwotowym; - ułatwia wykonywanie płatności transgranicznych; - wydatne skraca czas przetwarzania transakcji; - przyczynia się do obniżenia kosztów transakcji. W 2002 roku Rada zarządzająca Europejskim Bankiem Centralnym podjęła decyzję dotyczącą utworzenia systemu TARGET 2, który jest systemem wieloplatformowym, opartym na następujących zasadach:
- harmonizacji szeroko zdefiniowanych usług podstawowych; - jednolitej strukturze cenowej; - efektywności kosztowej, zakładającej, że ceny usług Systemu TARGET 2 wyznaczone będą na podstawie ceny występującej w najbardziej efektywnym systemie RTGS. RTGS Real Time Gross Settlement System, obsługujący płatności podmiotów dłużnik, wierzyciel, bank obsługujący dłużnika, bank obsługujący wierzyciela, izba rozliczeniowa, bank centralny. Banknoty euro Banknoty euro są drukowane pod bezpośrednią kontrolą Europejskiego Banku Centralnego (w 12 różnych drukarniach) i mają jednolity wygląd we wszystkich krajach. Monety są produkowane przez mennice poszczególnych krajów, mają jednakowy kształt, jednakowy materiał i jednakowy wygląd awersu. Na awersach od 1 do 5 eurocentów przedstawiono Zachodnią Europę na mapie świata. Zaznaczono wszystkie kraje, również te, które nie należą do Unii. Na pierwszej wersji awersach monet od 10 do 50 eurocentów przedstawiono 15 poszczególnych krajów członkowskich UE w pewnej odległości od siebie w tym nie należących do strefy euro: Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Na pierwszej wersji awersach monet o wartości 1 i 2 euro, kraje złączone są w jedną całość, co odzwierciedla dewizę Jedności w różnorodności. Od 2007 roku wprowadzano nowe monety. Monety od 10 centów do 2 euro są z awersem przedstawiającym bez granic większą część Europy, zachowując awersy monet od 1 do 5 eurocentów, na których pod lupą widać, że nowe kraje członkowskie nie są częścią zaznaczonego obszaru. Rewersy natomiast są inne w każdym z krajów, które decydują, jakie symbole są tam zamieszczone. Koncepcja wspólnych i narodowych stron monet euro ma odzwierciedlać ideę integracji europejskiej (tj. jednoczenie się z zachowaniem różnic narodowych), a ponadto zwiększyć stopień ich akceptacji przez mieszkańców UE. Naturalnie, każda moneta euro - bez względu na stronę narodową - będzie prawnym środkiem płatniczym w całej strefie euro, a nie tylko w państwie członkowskim, w którym została wyemitowana. Natomiast banknoty euro przedstawiają bramy i okna na stronie przedniej oraz mosty na stronie odwrotnej. Wszystkie prezentują różne okresy w sztuce europejskiej. Pozostałe elementy wzoru zawierają: symbol Unii Europejskiej, nazwę waluty w alfabecie łacińskim i greckim; inicjały Europejskiego Banku Centralnego w językach urzędowych państw członkowskich, symbol wskazujący na zabezpieczenie praw autorskich oraz podpis prezesa Europejskiego Banku Centralnego. Źródło: Komisja Europejska i kraje członkowskie UE, Europejski Bank Centralny, broszura nieodpłatna. Dystrybucją banknotów i monet zajmują się poszczególne banki centralne krajów strefy euro pod ścisłą kontrolą Europejskiego Banku Centralnego. Euro w Polsce Jak wynika z informacji podanych przez Ministerstwo Finansów (8 lutego 2006 roku) o tym, że Polska miała być gotowa do wejścia do Strefy euro w 2009 r., co jednak przełożono do (co najmniej) 2012 r. Przyjmując za obowiązujący zaktualizowany program konwergencji Polska nie spełni do 2008 roku wyznaczonych kryteriów. Zgodnie z decyzją Eurostatu o klasyfikowaniu środków przekazywanych do OFE poza sektorem instytucji rządowych i samorządowych deficyt w 2008 roku przekroczy 3% i wyniesie 3,7% PKB. Na mocy paragrafu 11 rozporządzenia ministra finansów z 4 września 2007 roku w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych (Dz. U. 2007 nr 168, poz. 1178) również w Polsce można używać euro do rozliczeń, w których jedną stroną jest konsument, czy odbiorca usług (na przykład w sklepie). Po wygranych wyborach parlamentarnych w 2007 roku, Platforma Obywatelska zapowiedziała, że Polska będzie starać się jak najszybciej spełnić kryteria spójności, aby wejść do strefy Euro już 2012 lub 2013 roku.
Wpływ wprowadzenia euro na gospodarki krajów, w których będzie obowiązywać wspólna waluta europejska Euro jest sukcesem integracji europejskiej. Stwarza warunki do poprawy efektywności gospodarowania w ramach wspólnoty europejskiej oraz zwiększenia jej międzynarodowej konkurencyjności. Wskazuje się na korzyści z tytułu stosowania waluty międzynarodowej zamiast wielu walut narodowych. Korzyści dla członków UE po wprowadzeniu waluty euro - spadek inflacji; - stabilizacja kursów walutowych; - zbieżność stóp procentowych; - eliminacja ryzyka walutowego; - zredukowanie kosztów związanych z wymianą walut; - większa efektywność i płynność rynków finansowych; - wyrównanie poziomu cen na terenie UWiG (Unia Gospodarcza i Walutowa); - ułatwienia w podróżowaniu; - ułatwienie przedsiębiorcom z terenów UWiG ekspansji na rynki krajów sąsiadujących. Najistotniejszą korzyścią z utworzenia UGiW jest jej stabilizujące oddziaływanie na gospodarki krajów członkowskich. Niezależność banków centralnych oraz uczestnictwo w Europejskim Systemie Walutowym spowodowały, że jeszcze przed utworzeniem UGiW inflacja w krajach członkowskich Unii spadła do niskiego poziomu, nastąpiła daleko posunięta zbieżność narodowych stóp procentowych oraz stabilizacja kursów walutowych. Wprowadzenie euro wyeliminowało ryzyko walutowe występujące w obrębie UGiW, tj. niepewność, co do kształtowania się kursów między walutami narodowymi. Tym samym zredukowano koszty transakcyjne wymiany tych walut oraz koszty arbitrażu walutowego, czyli operacji zabezpieczających przed ryzykiem kursowym. Zapewniło to większą swobodę i dynamiką prowadzenia działalności gospodarczej, a zwłaszcza handlu. Euro przyczyniło się do powstania bardziej efektywnych i płynnych rynków finansowych oraz wpłynęło na ich stopniową integrację. W rezultacie rynki te zaoferowały dużo większe możliwości inwestycyjne niż rozczłonkowane rynki narodowe. Wzrosła konkurencja na poszczególnych rynkach kapitałowych, między centrami finansowymi oraz między bankami i towarzystwami ubezpieczeniowymi. Przedsiębiorstwa zmieniły strukturę pozyskiwania funduszy na swą działalność i rozwój - coraz częściej zaczęły sięgać po tańsze, niż kredyty bankowe, instrumenty rynku kapitałowego. Jednym z najistotniejszych zadań, jakie stawiano przed unią walutową i wprowadzeniem euro, było wyrównanie poziomu cen na terenie UGiW. Było ono niezbędne dla ostatecznego ukształtowania się jednolitego rynku europejskiego oraz wzrostu konkurencji. Duże różnice między cenami tych samych produktów oznaczały rynkową nieefektywność, gdyż zmuszały konsumentów do straty czasu i energii na poszukiwanie miejsc, gdzie produkty są tańsze. Z chwilą pojawienia się euro w formie gotówkowej, dużo łatwiej można podróżować po krajach unii walutowej - odpadła potrzeba wymiany jednej waluty narodowej na inną. Dla przedsiębiorstw z obszaru UGiW wprowadzenie euro oznacza łatwiejszą ekspansję na rynki krajów sąsiadujących, gdyż zniknęły kłopoty z posługiwaniem się różnymi walutami narodowymi. Korzyścią samą w sobie jest przynależność do ugrupowania o tak wielkim potencjale gospodarczym jak UGiW, która poza USA i Japonią zaliczana jest do największych potęg gospodarczych świata.