Kazimierz Banaszek BIBLIOTEKA CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO 1. Uwagi wstępne Działalność Centralnego Archiwum Wojskowego doczekała się już wielu opracowań, w których ukazano dzieje archiwum oraz szeroko prezentowano jego zasób aktowy. W publikacjach tych o bibliotece archiwalnej najczęściej się nie wspomina, chociaż była ona integralną częścią archiwum od momentu utworzenia aż do chwili obecnej. Niniejszy artykuł jest próbą zebrania w jedną całość zagadnień związanych z dziejami biblioteki oraz kształtowaniem się i zawartością jej zasobu. Wykorzystano w nim większość dostępnych na ten temat źródeł publikowanych i nie publikowanych. Korzystano z dokumentów wytworzonych przez kancelarię archiwalną. Źródłem były księgi inwentarzowe biblioteki, a także relacje osób, które w latach 1957 1992 pełniły funkcję bibliotekarzy. Artykuł ze względu na objętość nie jest monografią biblioteki. Wydaje się jednak, że stanowić może w miarę istotne uzupełnienie dotychczasowych publikacji na temat Centralnego Archiwum Wojskowego. 2. Miejsce biblioteki w strukturze organizacyjnej archiwum
Militarna i polityczna sytuacja państw zaborczych w 1918 roku oraz udział polskich formacji wojskowych na frontach I wojny światowej stworzyły przesłanki do odzyskania przez Polskę niepodległości. W tej sytuacji historycy z ugrupowań niepodległościowych podjęli działania zmierzające do gromadzenia dokumentów obrazujących wysiłek zbrojny Polaków w okresie niewoli narodowej, jak również trwającej od 1914 roku wojny. Początki dziejów archiwum sięgają 1917 roku, kiedy w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu opracowano Tymczasowy Statut Archiwum Wojskowego. W myśl opracowanych Przepisów Biblioteki i Archiwum Komisji Wojskowej TRS katalogowania zbiorów dokonywał kierownik biblioteki. W 1919 roku przy Sztabie Generalnym Wojska Polskiego powstał Instytut Naukowo-Wojskowy. Szefowi tego Instytutu profesorowi Wacławowi Tokarzowi podlegało Archiwum Wojskowe jako odrębna i autonomiczna instytucja 1. W związku z faktem, że obok gromadzonych akt do zbiorów archiwalnych trafiało wiele książek i czasopism powstała konieczność utworzenia w archiwum biblioteki. Jej zadaniem miało być gromadzenie w jednym miejscu wszelkich książek i czasopism, które w przyszłości stanowiłyby pomoc naukową przy opracowywaniu akt. Miała być również miejscem kompletowania literatury z zakresu archiwistyki niezbędnej dla szkolenia i doskonalenia umiejętności zawodowych pracowników archiwum. W pierwszych latach działalności CAW, biblioteki ze zbiorów nie wyodrębniono. Personel zajęty gromadzeniem i zabezpieczeniem akt, nie miał czasu aby zająć się tym problemem. Formalnie do jej utworzenia doszło w 1924 roku, kiedy funkcję dyrektora pełnił ppłk dr Bronisław Pawłowski. Biblioteka wchodziła w skład referatu I (akta dawne do 1863 roku) wyodrębniona z niego organizacyjnie. Po reorganizacji w 1928 roku biblioteka weszła w skład działu V archiwum 2. W tym też okresie z biblioteki archiwalnej wydzielono bibliotekę podręczną. 1 B. W o s z c z y ń s k i, Archiwum Wojskowe po odzyskaniu niepodległości 1918 1921, Archeion nr L, 1968, s. 43. 2 Od 1928 r. w Archiwum Wojskowym było pięć działów: I akta dawne do 1863 r.; II akta związków i formacji polskich do 1918 r.; III akta operacyjne polskie od 1918 r. (Samodzielny Referat Archiwalny przy Wojskowym Biurze Historycznym); IV akta wojskowe po 1918 r. (z wyjątkiem operacyjnych); V akta obce i biblioteka. Dziesięciolecie Archiwum Wojskowego. CAW, I.341.2.85.
W latach 1933 35 miała miejsce następna reorganizacja 3. Rozkaz organizacyjny precyzował zakres obowiązków bibliotekarza w sposób następujący: Bibliotekarz, podlegający bezpośrednio kierownikowi działu ogólnego prowadzi ewidencję wypożyczonych książek, studiuje literaturę archiwalną, zwraca uwagę na zagadnienia związane z działalnością Archiwum Wojskowego oraz występuje z wnioskami co do zakupu książek i czasopism. Bibliotekarz zarządza zbiorem prasy, odezw i wycinków prasowych. Prowadzi on bibliotekę podręczną według przepisów wydanych przez Centralną Bibliotekę Wojskową 4. W 1938 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało Przepis służbowy o organizacji i toku pracy Archiwum Wojskowego w czasie pokoju. Zmieniał on wewnętrzną strukturę tej instytucji 5. Biblioteka weszła w skład Wydziału Ogólnego. Szef tego Wydziału sprawował nadzór nad biblioteką, nad inwentaryzacją książek, prowadzeniem katalogu, stanem książek i ich wypożyczaniem do użytku wewnętrznego. Po zakończeniu działań wojennych we wrześniu 1939 roku cały zasób Archiwum Wojskowego hitlerowcy przewieźli do Oliwy. W lutym 1945 roku, gdy wyzwolony został Gdańsk, okazało się, że w Oliwie znajdują się obok akt również zbiory różnego rodzaju książek o tematyce wojskowej, będących do wojny własnością biblioteki archiwalnej oraz przywiezionych przez okupanta instrukcji i książek z różnych polskich jednostek wojskowych. Tam też 30 sierpnia 1945 roku zorganizowano Centralne Archiwum Wojskowe 6. Prowizorycznie uporządkowany księgozbiór podzielono na trzy części: podręczno-naukową, instrukcyjno-regulaminową i archiwalną. Przechowywane w magazynach CAW zbiory książek były w latach 1945 1949 wysyłane do różnych instytucji wojskowych i cywilnych. Niestety na podstawie dostępnych źródeł nie można odnaleźć śladów 3 Rozkaz wewnętrzny nr 6 z 30.11.1935 r. ustalał następującą strukturę AW: I kierownik AW, II dział ogólny (prowadził zastępca kierownika), III dział naukowy, IV dział ewidencyjny, V sekretariat. CAW, I.341.2.2. 4 Tamże. 5 Organizacja wewnętrzna AW od 1938 r.: Dyrektor, Wydział Ogólny, Wydział Naukowo- Oświatowy, Sekretariat. L. T e t e r, Archiwum Wojskowe 1918 1939 (na prawach rękopisu). 6 Struktura CAW wg rozkazu nr 0194/Org. z 30.08.1945 r.: I Kierownictwo, II Sekcja Naukowo-Archiwalna, III Sekcja Techniczna, IV Sekcja Gospodarcza. L. L e w a n d o w i c z, Organizacja i działalność CAW w latach 1945 1956. CAW 41/563, s. 59.
istnienia wyodrębnionej biblioteki archiwalnej. Protokoły przekazywanych książek podpisywane były przez różne osoby. Natomiast w latach 1946 1949 istniała Biblioteka Pracowników CAW prowadzona społecznie przez wybieranego na tą funkcję opiekuna pracownika archiwum. Jej niewielki zasób liczący około 150 210 książek był zakupywany ze składek pracowników 7. Miała ona charakter oświatowo-naukowy i przestała istnieć w momencie przeniesienia CAW do Warszawy w roku 1950. Tu w 1953 utworzono bibliotekę archiwalną. Etatowy jej opiekun podlegał szefowi Oddziału Naukowo-Archiwalnego. Stan ten przetrwał do 1957 roku kiedy po kolejnej reorganizacji zlikwidowano w CAW etat bibliotekarza. Od tej chwili funkcję tę pełnił wyznaczony pracownik podlegający bezpośrednio Szefowi Wydziału Naukowego. Miał on prowadzić katalog oraz ewidencję wypożyczonych książek, studiować literaturę archiwalną, zwracając szczególną uwagę na zagadnienia związane z działalnością CAW oraz występować z wnioskami co do zakupu książek i czasopism 8. W latach 1958 1987 biblioteką opiekował się z racji nadzoru kustosz, bądź zastępca Szefa CAW do spraw naukowych. On decydował o rodzaju i treści zakupywanych książek i czasopism, a także rozliczał wydatki z tym związane 9. W 1987 roku utworzono w CAW Wydział Informacji Archiwalnej. W jego skład weszła pracownia naukowa. Cały zasób biblioteczny przeniesiono do pomieszczeń pracowni, zaś funkcję bibliotekarza pełni do chwili obecnej kierownik pracowni, podlegający służbowo Szefowi tego Wydziału. 3. Rozwój zbiorów bibliotecznych W 1917 roku, gdy Komisja Wojskowa TRS rozpoczęła zbieranie i 7 Dane na podstawie Książki protokółów Komisji Rewizyjnej Biblioteki Pracowników. CAW, 33J/56/54. 8 Rozkaz nr 54 z 1.09.1957 r. CAW 36/518. 9 Z relacji pełniących w tych latach obowiązki bibliotekarzy pracownic CAW p.p. Natalii M r o c z e k i Marii B a r a n.
zabezpieczanie akt wojskowych do miejsc składowania trafiały również książki o tematyce wojskowej. Po odzyskaniu niepodległości i przejęciu zasobów archiwalnych po zaborcach zbiory te znacznie wzrosły. Archiwalny zbiór biblioteczny powstał na bazie księgozbioru przejętego z aktami byłego rosyjskiego Archiwum Warszawskiego Okręgu Wojennego oraz dużej ilości książek przekazanych przez polskie formacje wojskowe wraz z archiwaliami. Książki nie przydatne dyrektor CAW polecił przekazać różnym instytucjom i bibliotekom. I tak w 1924 roku przekazano do biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego 44 tomy, do biblioteki Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 617 tomów, do Centralnej Biblioteki Wojskowej ponad 1.000 tomów 10. Do 1928 roku nie prowadzono w bibliotece prac nad uporządkowaniem i skatalogowaniem zbioru. Po przejęciu w tymże roku przez AW zbiorów archiwum podręcznego Wojskowego Biura Historycznego zbiory znacznie wzrosły. Biblioteka podręczna liczyła około 15 tysięcy tomów, w tym wydawnictwa urzędowe rosyjskie, niemieckie, dzieła znalezione w aktach różnych formacji wojskowych oraz niewielką ilość książek z dziedziny archiwistyki 11. W latach 1928 i 1929 rozpoczęto je porządkować i inwentaryzować. Część wydzielonych rękopisów przesłano do redakcji Bellony, pozostałe oraz wycinki z gazet i inne druki włączono do biblioteki. Prace te trwały jednak bardzo długo. Pełniący w tym czasie obowiązki dyrektora AW mjr Bolesław Waligóra tak wyjaśnia ich przyczynę: Po ukończeniu we wrześniu 1933 roku robót w bibliotece podręcznej (w pokoju Kustosza) oraz w lokalu biura dalsze prace przerwano ze względu na konieczność użycia personelu na innym odcinku. W tym czasie wydzielone konspekt książek dla CBW i biblioteki uniwersyteckiej i oddano na miejsce. Niezależnie od porządkowania w bibliotece szczególną uwagę zwróciłem na książki znajdujące się w bezładnym porządku w skrzyniach (które wtedy służyły za pomieszczenie starych pak i śmieci). Pod bezpośrednim moim nadzorem uporządkowano książki znajdujące się w tej sali, przyczyna wydzielono spośród nich bibliotekę konsulatu niemieckiego we Lwowie; zestawiono komplety rozkazów, regulaminów i instrukcji drukowanych austriackich i niemieckich wydzielając 10 B. W o s z c z y ń s k i, Bronisław Pawłowski organizator i dyrektor CAW. Sesja pamiątkowa poświęcona B. Pawłowskiemu w 100-lecie urodzin, Toruń 1980, s. 37. 11 Dziesięciolecie Archiwum Wojskowego, s. 6.
niewątpliwie makulaturę. Zarządziłem, aby odtąd skupiono wszelki materiał drukowany, jak prasę, odezwy, ulotki itp. który dotychczas znajdował się wszędzie i zgromadzono w bibliotece, w której największą pozycją będzie stanowiło archiwum prasowe Komisji Wojskowej i archiwum wycinków prasowych CAW oraz wycinki z prasy niemieckiej z 1917 18 roku. Do tego działu przejdą również teki wycinków prasowych zebrane w 1930 roku przez WBH, które na razie spoczywają w skrzyni 12. Porządkowanie biblioteki pod kierownictwem B. Waligóry trwało praktycznie do września 1939 roku. W 1935 roku liczyła ona około 17.300 pozycji. Ich liczba systematycznie rosła. W roku sprawozdawczym 1935/36 wpłynęło do biblioteki 246, w 1936/37 165, a w 1937/38 265 wydawnictw, w tym 97 periodycznych 13. Można przyjąć zatem, że w chwili wybuchu wojny biblioteka liczyła około 18.000 pozycji. Po kampanii wrześniowej przewiezione do Oliwy książki zostały przez Niemców ostemplowane i skatalogowane. Niestety wszystkie spisy wraz z kancelarią Archiwum z lat 1939 1945 ewakuowano do Poczdamu, stąd trudno ustalić, jaki był stan ilościowy i tematyczny książek zebranych w Oliwie 14. Nie zachował się także spis księgozbioru wykonany po wojnie, zaś na podstawie protokołów przekazania książek do różnych instytucji i jednostek, nie można nawet w przybliżeniu ustalić stanu książek ocalałych po wojnie i przechowywanych w magazynach CAW w Oliwie. Wiadomo, że stały się one Centralną Składnicą, z której na zapotrzebowania jednostek, bibliotek i różnych instytucji przekazywano żądane ilości książek. Tak między innymi Centralna Biblioteka Wojskowa otrzymała ponad 26.000 tomów, do AGAD w Warszawie przekazano 25 skrzyń książek o tematyce wojskowej władz centralnych i gubernialnych XIX wieku. Jednostkom i instytucjom wojskowym przekazano ponad 10.000 egzemplarzy różnych instrukcji i książek 15. Po przeniesieniu CAW do Warszawy biblioteki nie utworzono. Z magazynów 12 Sprawozdanie z czynności AW za czas od 1 lipca 1933 do 30 czerwca 1934. CAW, I.341.2.50 s. 31. 13 Sprawozdanie z czynności AW za lata 1935/36; 1936/37; 1937/38. CAW, I.341.2.42, 53, 54. 14 L. L e w a n d o w i c z, Organizacja i działalność CAW w latach 1945 56. CAW, 41/563, s. 5. 15 Tamże, s. 21.
archiwalnych nadal wypożyczano i wysyłano książki do różnych instytucji. Ulegał także zmianie księgozbiór. Wycofywano dzieła, których treść była niezgodna z obowiązującą wtedy linią polityczną 16. W 1953 roku z byłej biblioteki Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych i pozostałego w CAW księgozbioru utworzono bibliotekę. Początkowo liczyła ona 214 tomów. Była jednak szybko uzupełniana i już w grudniu 1956 roku liczyła 1.734 tomy zinwentaryzowane i skatalogowane. W 1965 roku w Księdze Inwentarzowej Biblioteki CAW zaewidencjonowanych było 2.580 pozycji, w 1985 roku 4.418 pozycji, zaś 31 grudnia 1991 roku zbiór biblioteczny liczył 5.300 woluminów. Większość opracowań wydanych po zakończeniu wojny została zakupiona przez bibliotekę CAW z funduszu przeznaczonego na zakup pomocy naukowych. Analiza wydatków pozwala stwierdzić, że do 1990 roku nie było w tym zakresie problemów. Jednak wzrost cen książek i zmniejszenia tego funduszu w latach 1991 i 1992 pozwalają na zakup tylko najniezbędniejszych dla biblioteki książek. Część księgozbioru stanowią egzemplarze autorskie. Zgodnie z regulaminem udostępniania akt w pracowni naukowej, każdy korzystający z archiwaliów CAW po napisaniu i wydaniu drukiem swojej pracy zobowiązany jest przesłać jeden jej egzemplarz do Archiwum. Należy z przykrością stwierdzić, że pamięta o tym tylko niewielu badaczy wykorzystujących wojskowy zasób archiwalny. 4. Zawartość zbiorów biblioteki CAW Zgromadzony obecnie w pracowni naukowej zbiór biblioteczny spełnia swoje zasadnicze funkcje. Wzbogaca i uzupełnia zasób aktowy oraz stanowi bibliotekę specjalistyczną dla pracowników Archiwum. Poważna część zbioru (szczególnie książek z zakresu historii wojska i wojen) jest efektem wykorzystania zasobów 16 Charakterystycznym tego przykładem jest pismo Szefa Wydziału Politycznego Sztabu Generalnego WP z 20.02.1953 r. zlecające celem podniesienia ideologicznej wartości księgozbiorów usunięcie szkodliwej literatury politycznej i przesłanie wykazu książek o treści politycznej i beletrystycznej księgozbioru Archiwum do Wydz. Polit. Szt. Gen. WP. CAW, 26/172, s. 1.
aktowych CAW. Ze względu na treść, zbiory biblioteki podzielić można na następujące działy: 1. Część ogólna zawierająca dzieła będące w każdej bibliotece naukowej lub czytelni: bibliografie, encyklopedie ogólne i specjalistyczne, słowniki, atlasy, Monitory, Dzienniki Ustaw; 2. Prace z dziedziny archiwistyki i nauk pomocniczych historii; 3. Książki z zakresu szeroko pojętej historii Polski i historii powszechnej; 4. Dzieła związane z historią wojska i wojen na przestrzeni dziejów, ze szczególnym uwzględnieniem okresu 1914 1945; 5. Czasopisma i wydawnictwa związane z charakterem i zawartością zbiorów archiwalnych; 6. Wydzielona ze zbiorów aktowych z lat 1918 1939 kolekcja rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych, Kierownictwa Marynarki Wojennej i dowództw okręgów korpusów. Duża ilość woluminów w bibliotece nie pozwala na omówienie nawet najważniejszych pozycji w poszczególnych działach. Dlatego w niniejszej publikacji wspomniano te, których treść jest najmocniej związana ze specyfiką CAW, oraz rzadko występująca w bibliotekach naukowych i archiwalnych. Wśród bibliografii należy wymienić dzieło pracowników Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego Kazimierza Daszkiewicza i Janusza Gąsiorowskiego Polska Bibliografia Wojskowa (Warszawa 1923) oraz F. Liberta Materiały do bibliografii wojny polsko-sowieckiej (Warszawa 1935). Słowniki to m.in. Słownik taktyczny polsko-francusko-niemiecko-rosyjski (Warszawa 1924), Słownik morski polsko-angielsko-niemiecki (Warszawa 1933) oraz Słownik terminów wojskowych (Warszawa 1954). Ważnym, liczącym ponad 200 pozycji działem jest archiwistyka i nauki pomocnicze historii. Stanowią go ogólnie dostępne podręczniki archiwalne, czasopisma oraz wydawnictwa informujące o zasobach polskich archiwów; Wśród nich są prace archiwistów wojskowych m.in. Bolesława Waligóry Stan pomocy archiwalnych oraz metoda poszukiwania z uwzględnieniem szczególnych warunków w archiwach wojskowych (Warszawa 1936) i Odciążenie sztabów od nadmiaru akt w
polu. Zbieranie akt, ewakuacja ich oraz przechowywanie w świetle doświadczeń z wojny światowej (Warszawa 1936) oraz Henryka Jabłońskiego Scalanie archiwaliów wojskowych (Warszawa 1937). Okres powojenny działalności pracowników CAW obejmują m.in. wydawane do użytku wewnętrznego Tymczasowe przepisy o archiwum wojskowym z 1945 roku; Instrukcja o przechowywaniu, wydzielaniu i niszczeniu akt z 1948 roku, Wytyczne o brakowaniu akt w archiwach. wojskowych z 1950 roku; Instrukcja o postępowaniu z wojskowymi materiałami archiwalnymi z 1966 roku, obowiązująca aktualnie Instrukcja o zasadach archiwalizacji dokumentacji wojskowej z 1989 roku oraz Wybrane zagadnienia z teorii i praktyki archiwalnej (Warszawa 1967). Wiele publikacji związanych z historią i zasobami CAW zawiera także 12 dotychczas wydanych Biuletynów Wojskowej Służby Archiwalnej. W dziale tym znajdują się także obcojęzyczne informatory o zawartości wojskowych archiwów Niemiec (NRD i RFN), Czechosłowacji, Bułgarii, Finlandii, Węgier i Hiszpanii, a także byłego ZSRR (Archiwum Wojskowe w Podolsku). Uzupełnianie i kompletowanie wydawnictw z zakresu archiwistyki jest możliwe m.in. dzięki Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych systematycznie przesyłającej wszystkie nowości związane z tą tematyką. Największą część zbiorów stanowią dzieła z zakresu historii wojskowej. Należy podkreślić, że zachowała się stosunkowo duża ilość wydawnictw przedwojennych, które były w bibliotece do 1939 roku kiedy w zbiorach AW przechowywano akta z okresu powstań narodowych. Warto tu wymienić Księgę pamiątkową w 50 rocznicę powstania 1830 roku zawierającą spis imienny dowódców, sztabu oficerów, tudzież oficerów, podoficerów armii polskiej w tymże roku Krzyżem Wojskowym Virtuti Militari ozdobionych (Lwów 1881) i album A. Rembowskiego Źródła do historyi Pułku Polskiego Lakkokonnego Gwardyi Napoleona I (Warszawa, 1889). Ważniejsze dzieła ogólne z zakresu historii wojen i wojska to m.in. T. Korzona Dzieje wojen i wojskowości w Polsce (Lwów Warszawa Kraków 1929) oraz Wł. Dziewanowskiego Zarys dziejów uzbrojenia w Polsce (Warszawa 1935). W posiadaniu biblioteki CAW jest wiele opracowań przedwojennych na temat
Legionów Polskich i wojny polsko-bolszewickiej 1919 1920 roku. Należy tu wymienić następujące pozycje: A. Borkiewicza Dzieje I-go pułku Piechoty Legionów 1918 1920 (Warszawa 1929), Album Legionów Polskich (Warszawa 1933), Bitwa Warszawska (Warszawa 1935 i 1937), Zarysy historii wojennych pułków polskich 1918 1920 (Warszawa 1929), Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918 1920 (Warszawa 1934), Księga jazdy polskiej i Księga Chwały Piechoty (Warszawa 1936 38). Do unikalnych pozycji należy zaliczyć Dziesięciolecie Intendentury polskiej siły zbrojnej 1918 1928 (Warszawa 1929), 14 Dywizja Piechoty (1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich) w wojnie i pokoju (Poznań 1936) oraz 16 Dywizja jej powstania, organizacja i udział w walkach (Grudziądz 1929), a także albumy Dziesięciolecia Odrodzonej Polskiej Siły Zbrojnej (Warszawa 1928) i Polska Lotnicza (Warszawa 1937). Cennymi pozycjami są także opracowane przez pracowników AW Spis polskich organizacji wojskowych przedwojennych i formacji z wojny światowej (Warszawa 1937) oraz Spis władz wojskowych 1918 1921 Cz. I i II (Warszawa 1936). Teoretyczną myśl wojskową z okresu przedwojennego reprezentują dzieła K. Clausewitza, F. Focha i Wł. Sikorskiego. Odrębną grupę wydawnictw z tego okresu stanowią pamiętniki i wspomnienia wodzów i dowódców: J. Piłsudskiego, T. Żeligowskiego, J. Rómmla, T. Piskora i innych. Okres II wojny światowej prezentowany jest w bibliotece archiwalnej najszerzej i najpełniej. Analiza bibliografii dotyczących tego okresu świadczy o tym, że najciekawsze pozycje wydane w kraju w latach 1950 1980 znajdują się na jej półkach. Pozycje książkowe związane z tematyką historii wojskowej wzbogacają przekazane przez autorów liczne prace doktorskie i habilitacyjne pisane w oparciu o zasób aktowy CAW. Do najcenniejszych ze względu na treść należą: J. Bugajskiego Wyższa Szkoła Wojenna 1919 1939 placówka dydaktyczna i ośrodek teoretyczny myśli wojskowej (Warszawa 1962); H. Barczaka O doktrynie użycia broni pancernej w armii przedwrześniowej (Warszawa 1964), St. Fereta Siły zbrojne i sztuka wojenna w Polsce w latach 1918 1939 (Warszawa 1967), B. Woszczyńskiego Ministerstwo Spraw Wojskowych (Warszawa 1972) oraz St. Wojtkowiaka
Szkolnictwo medyczne w Wojsku Polskim w latach 1918 1958 (Łódź 1968). Biblioteka archiwalna posiada także wydane w bardzo niskich nakładach (metoda małej poligrafii) prace M. Wrzoska Polskie formacje wojskowe podczas I wojny światowej (Białystok 1977) oraz Wojsko polskie i operacje wojenne lat 1918 1921 (Białystok 1988). Od początku istnienia Archiwum Wojskowego jego zbiory były uzupełniane przez systematyczne gromadzenie czasopism i periodyków o treści historycznej i wojskowej. W bibliotece znajdują się m.in. Niepodległość z lat 1929 1939; Przegląd Historyczno-Wojskowy (1930 1938); Bellona (1918 1938), Przegląd Wiedzy Wojskowej (1926 1938) oraz niekompletny Zbiór powojennego Wojskowego Przeglądu Historycznego. Bardzo istotną część biblioteki CAW stanowi wydzielona z zasobu aktowego kolekcja rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych, Kierownictwa Marynarki Wojennej i dowództw okręgów korpusów. Stanowi ona istotne źródło informacji o wojsku II Rzeczypospolitej 17. Jej uzupełnieniem są Roczniki Oficerskie MSWoj. z lat 1923, 1924, 1928 i 1932 roku. * * * Biblioteka CAW ma charakter biblioteki zakładowej. Nie wchodzi w zakres wojskowej i krajowej sieci bibliotecznej. Według obowiązującego regulaminu książki na zewnątrz wypożyczać z niej mogą tylko pracownicy CAW. Wszyscy inni mogą korzystać z księgozbioru tylko w pomieszczeniu archiwalnej pracowni naukowej. Cały zasób zaewidencjonowany jest w Księgach inwentarzowych biblioteki CAW. Pomocami dla korzystających są katalogi alfabetyczny i rzeczowy. Podsumowując problemy omówione w niniejszej publikacji stwierdzić należy, że biblioteka archiwalna w pełni spełnia swe podstawowe funkcje tj. stanowi zbiór literatury fachowej dla pracowników CAW, oraz podręczny warsztat naukowy dla 17 Jej treść omawia L. T e t e r, Zawartość kolekcji Dziennika Rozkazów i Rozkazów Dziennych Ministerstwa Spraw Wojskowych 1918 1939, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 6, Warszawa 1974, s. 58 71.
korzystających z zasobu archiwalnego. Jest ona w miarę możliwości systematycznie uzupełniana i wzbogacana w ukazujące się na rynku dzieła związane tematycznie z dziejami Wojska Polskiego.