Czasopismo Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu 4/2010 2011 ISSN 1641-5825

Czasopismo Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu 4/2010 2011 ISSN 1641-5825 Natalia Badowska-Wrzosek

Od redakcji N owoczesnośćw nauczaniurozumianajestczęstojakotechniczne wzbogacenie procesu dydaktycznego. Doposażenie bazy szkół w środkimultimedialne,tabliceinteraktywne,programydydaktycznemawpłynąćnapodniesieniejakościnauczania.w raporciez badań Aktywnośćspołeczno-kulturalnauczniaa wynikiegzaminówzewnętrznych RafałaPiwowarskiegoz 2007roku(BiuletynBadawczyCKE Egzamin 12/2007)zawartajestrekomendacja:nauczaniew ramachzajęćszkolnychtakiegokorzystaniaz Internetu,któresłużypodwyższaniu osiągnięćszkolnych(teoretycznienauczycielepowinnitorobići często deklarują,żerobią,natomiastbadanianiepotwierdzająpożytecznego podwzględemedukacyjnymwykorzystaniasieci). Istniejewięcpilnapotrzebanietylkowzbogacaniabazytechnicznejszkoły,aleprzedewszystkimumiejętnewykorzystaniejejw pracynauczycielai w uczeniusięuczniów. OtwarcienaITCw szkolei jegokonsekwencjesąprzedmiotemrozważańw bieżącymnumerze. Obokniewątpliwychkorzyścipojawiasięwielenowychsytuacji,w którychnauczycielmusipodejmowaćważnedecyzjedydaktyczno- wychowawcze.zwrócićtrzebauwagęnajęzyk,z jakim młodzieżi dziecimajądoczynieniaw cyberprzestrzenii jakimsamisięposługują.w procesdydaktycznymożnawłączaćtakżeportalespołecznościowei audiobooki.zachodzącezmianyw odbiorzeliteraturyprzezdziecii młodzieżwymuszająnowepodejściedojejwykorzystaniaw nauczaniu.otworzyćdrzwisztuki,posłuchaćwierszyw mieszkaniuk.iłłakowiczównyi zastanowićsię nadetykąw zawodzienauczycielatokolejnepropozycjebieżącegonumeru. Z życzeniamiowocnejlekturyi wykorzystaniachoćbyjednejpropozycjiw doskonaleniu własnejpracy Ewa Superczyńska redaktor naczelna Uczyć lepiej, dyrektor ODN w Poznaniu ( ) znakiem miłości jest zamilknięcie śmierci Janusz St. Pasierb Czytelnikom i Autorom Uczyć lepiej z okazji Świąt Wielkiej Nocy czasu refleksji, uważnych spotkań z bliskimi, niespiesznego obcowania z przebudzoną do życia naturą życzy Dyrektor Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli wraz z Pracownikami Globalnie i lokalnie Projektowane zmiany w kształceniu zawodowym... 4 Dydaktyka Social media w dydaktyce szanse i zagrożenia... 5 Klucz do rozumienia nowej generacji... 6 Nowa teoria klasy próżniaczej... 7 Komunikacja społeczna Kulturoznawca na tropach internetowego chamstwa... 8 Inspiracje Książki, które mówią... 10 Wychowanie W co grają uczniowie, a w co nauczyciele?... 11 Zarządzanie szkołą Błękit przebaczeń, szkarłat oskarżeń... 12 Rekomendacje Dobra literatura nie pozostawia czytelnika samotnego... 14 Dobre praktyki Szepty poetów w poznańskich zaułkach... 15 Otworzyć drzwi sztuce... 17 Nauczyciel z pasją Lubię pisać... 19 Ad res re dak cji OśrodekDoskonaleniaNauczycieli ul.kanclerska31,60-327poznań tel.618584700,fax618523329 e-mail:uczyclepiej@odn.poznan.pl http://www.odn.poznan.pl Kon to KBS.A.IIIO/Poznan 86150016211216200594600000 Re dak cja Redaktornaczelny:EwaSuperczyńska Sekretarzredakcji:JoannaMarchewka Zespółredakcyjny:StanisławaŁowińska, TadeuszNowik Re kla my i ogło sze nia różnewariantyreklam(kolor okładka; odcienieszarości wewnątrznumeru); konkurencyjneceny(od150do1200zł); szerokikrągodbiorcówzwiązanychz oświatą Kon takt StanisławaŁowińska(tel.61 8584753) JoannaMarchewka(tel.61 8584764) Ko rek ta KrystynaKlimontowicz Autorzy tekstów MariaCywińska AlinaJaniszewska-Płaziak ElwiraJeglińska MagdalenaKamińska AldonaKubacka StanisławaŁowińska JoannaMarchewka RóżaPołeć SabinaSadecka KatarzynaTrojan WojciechWiecki ZbigniewWłodkowski Opra co wa nie gra ficz ne TomaszFilipionek Au to rzy gra fi ki NataliaBadowska-Wrzosek nauczycielkawspnr6wpoznaniu Druk ZakładPoligraficznyA.Frąckowiak ul.uniilubelskiej3,61-249poznań tel./fax618748213,e-mail:afdruk@icpnet.pl Redakcjazastrzegasobieprawoadiustacji i skracaniatekstóworazzmianytytułów. Materiałówniezamówionychniezwracamy. Zatreśćpłatnychogłoszeńnieodpowiadamy. Uczyć lepiej 4/2011 3

Globalnie i lokalnie Projektowane zmiany w kształceniu zawodowym Z listu Podsekretarza Stanu, Zbigniewa Włodkowskiego, do uczestników konferencji Europejska platforma kształcenia zawodowego, która odbyła się w ramach XV Targów Edukacyjnych w Poznaniu. W opracowanejprzezkomisjęeuropejską w marcui przyjętejw czerwcu2010r. przez szefów państwa i rządów UE, strategiigospodarczejnarzeczwzrostu,poprawykonkurencyjnościi zatrudnienia,zwanejstrategiąeuropa2020położonodużynacisknakształceniei szkolenie,którepowinno wspierać inteligentnyi zrównoważonyrozwójsprzyjającywłączeniuspołecznemu. Mając na uwadze wezwanie strategii Europa 2020 do zwiększenia atrakcyjności kształcenia i szkolenia zawodowego, w czerwcu2010r.komisjaeuropejskazaprezentowałaswojąwizjęprzyszłościedukacji zawodowejw postacikomunikatu Nowybodziecdoeuropejskiejwspółpracyw dziedzinie kształceniai szkoleniazawodowegosłużący wspieraniustrategiieuropa2020.zdaniem Komisji,kształceniei szkoleniezawodowema doodegraniadwojakąrolę:dostarczenienarzędzi, które pomogą Europie zaspokoić obecne i przyszłe zapotrzebowanie na wykwalifikowanychpracowników,a jednocześnieułatwiąwyjściez kryzysui zmniejszą jegoskutkispołeczne.topodwójnewyzwanie wymagapilnychreformzarównonapoziomieeuropejskim,jaki napoziomieposzczególnychpaństwczłonkowskichue.ponadto kwestiarozwijaniaumiejętnościw Europie jestszczególniepalącaw świetleglobalnego wyścigutalentóworazszybkiegorozwojusystemówkształceniai szkoleniaw rozwijającychsięgospodarkach,takichjakchiny,brazylialubindie. Ścieżkę kształcenia i szkolenia zawodowegowybieraw Europieśredniookoło50% uczniówszkółponadgimnazjalnych.sektor ten wymaga jednak modernizacji, która uczyniłabygobardziejatrakcyjnymi poprawiłajegojakość,takabyzapewniałonmłodymludziomzdobycieodpowiednichumiejętnościi kwalifikacjizawodowych,pozwalając im znaleźć odpowiadającą pracę, a dorosłymzapewniłmożliwośćuaktualnianiaichkwalifikacjiw ciągucałegożyciazawodowego. Za kluczowe wyzwania dla kształcenia zawodowegodoroku2020uznano: zapewnienieelastycznegodostępudoszkoleńi zdobywanianowychkwalifikacjina wszystkichetapachżycia, zagwarantowaniejaknajwyższejjakości kształceniai szkolenia, pobudzanie u uczniów kreatywnego, innowacyjnegoi przedsiębiorczegosposobu myślenia, promowaniemobilnościułatwiającejzdobywanie doświadczenia za granicą lub w innymsektorzegospodarki, zapewnieniewiększychmożliwościosobom znajdującymsięw niekorzystnejsytuacji, takim które przedwcześnie zakończyły naukę,o niskichkwalifikacjachi bezrobotnym;stądniezwykleistotnabędziewspółpracasektorówedukacjii rynkupracyna rzecz podnoszenia kwalifikacji ww. osób zwłaszczanaformachkursowych. W odpowiedzi na te wyzwania, jak i na zmieniającesięwymaganiakrajowegorynku pracy,ministerstwoedukacjinarodowejprzygotowałopropozycjezmianw ustawieo systemieoświaty,mającenacelumodernizację kształceniazawodowegow ramachsystemu oświaty. Celemzaprojektowanychzmianjestzwiększenieskutecznościi efektywnościsystemu kształcenia zawodowego i ustawicznego w kontekścieoczekiwańrynkupracy,poprzez: l.systemowepowiązanieszkolnictwazawodowegoz rynkiempracy,w tym: a)wdrożenie mechanizmu skłaniającego szkołydodostosowywaniaofertyedukacyjnej do potrzeb regionalnego rynku pracyi oczekiwańpracodawców; b)uelastycznieniestrukturykształceniazawodowego i systemu potwierdzania kwalifikacji. 2.Zwiększenie dostępności i efektywności kształceniazawodowegoi zewnętrznepotwierdzaniejegoefektów,w tym: a)włączenieszkółzawodowychw system kształceniaustawicznegopoprzezkwalifikacyjnekursyzawodowe. Osiągnięciecelu,jakimjestuzyskaniewiększej skuteczności i efektywności systemu kształcenia zawodowego oraz zharmonizowaniegoz rynkiempracy,będziemożliwepoprzezwdrożenienastępującychrozwiązań: zmodyfikowanieklasyfikacjizawodówszkolnictwazawodowego,z uwzględnieniempodziałuzawodównakwalifikacjeoddzielnie potwierdzanew procesiekształcenia; wdrożenie zmodernizowanych podstaw programowychkształceniaw zawodach; konsolidację edukacji zawodowej i ustawicznej w centrach kształcenia zawodowegoi ustawicznego,ujednoliceniecyklu edukacyjnegow zasadniczejszkolezawodowejnarzeczkształceniatrzyletniegooraz umożliwienieosobomdorosłymuzupełnianiawykształceniaogólnegow elastycznej formule,z równoczesnymzagwarantowaniem możliwości nabywania kwalifikacji zawodowychw formachkursowych; ujednolicanie systemu egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe i otwarciegonaefektuczeniasięformalnego,pozaformalnegoi nieformalnego. Zapraszamwszystkichdowspółpracyprzy realizacjizadańzmierzającychdomodernizacjikształceniazawodowego,a w szczególnościdotworzeniakrajowychramkwalifikacji,budowaniasystemudoradztwazawodowego,tworzeniasiecicentrówkształcenia zawodowego i ustawicznego, korzystania z funduszystrukturalnych. Jestemprzekonany,żewszyscyz Państwa potrafiąokreślićswojemiejscew procesach restauracjiszkolnictwazawodowegoi przyczynićsiędotworzeniaprogramudoskonaleniaprocesówedukacjiprzedzawodowej,prozawodoweji zawodowej. Zapraszam wszystkich do współpracy i życzęsukcesów.organizatoromjubileuszowychxvtargówedukacyjnychgratulujęcennejinicjatywyorazżyczę,abykolejnepiętnastoleciabyłyrównieudane. Zbigniew Włodkowski Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej 4 Uczyć lepiej 4/2011

Dydaktyka Social media w dydaktyce możliwości i zagrożenia Ponad połowa użytkowników YouTube ma mniej niż 20 lat. Jeśli chcemy wiedzieć, co tak bardzo przyciąga uwagę naszych uczniów na portalach społecznościowych, to my również powinniśmy tam wejść i trochę posiedzieć. Uczyć lepiej 4/2011 P ortalspołecznościowyjestpojęciemze światainternetu,którejednakrazporaz pojawiasięw świecierealnym.media o tympiszą,ludzieo tymmówią,a młodzież uważa,żejeślikogośtamniema,tonieistnieje.przykładyportali,którenamz pewnością przychodzą do głowy, to Nasza Klasa (www.nk.pl)orazfacebook(www.facebook. com),gdyżsątoteraznajmodniejszesocial media (z ang.mediaopartenarelacjachspołecznych).wartojednakmiećświadomość,że takichportalijestwiele sąmniejlubbardziejznane,mniejlubbardziejspecjalistyczne i mniej lub bardziej lokalne. Najkrócej mówiąc,portalspołecznościowytoserwisinternetowy,któregogłównąfunkcjąjeststworzeniejakiejśformysiecispołecznejorazwspieraniekomunikacjimiędzyjejuczestnikami. Uważasię,żepierwszymportalemspołecznościowymbyłastronawww.classmates.com, amerykański odpowiednik polskiej Naszej Klasy,którypowstałjuż w 1995r.Najbardziej popularnymiobecniew Polsceportalamispołecznościowymi,pozawymienionymijuż,są www.youtube.com naktórymmożnazamieścićkrótkiefilmy,www.fotka.pl portal zezdjęciamiamatorskimi,www.twitter.com i jegopolskiodpowiednikwww.blip.pl czyli siećmikroblogów(wpisyo długościok.150znaków),www.blogspot.comi inneserwisytworząceblogosferęorazwww.wikipedia.com encyklopediainternetowa,którąkażdymoże współtworzyći z którejwieluuczniówkorzystanacodzieńjakoźródławiedzy. Spacer po tych i innych portalach może namuświadomićróżnorodnośćspołeczności istniejących w internecie, a zarazem udowodnić,żekażdymożeznaleźćswojemiejsce w globalnejsieci.jeżelichcemyzatemwiedzieć,w jakiejprzestrzeniwirtualnejprzebywająnasiuczniowie,towartoorientowaćsię w specyficeserwisówspołecznościowych.staniemysięwtedydlanichdużobardziejkompetentnympartneremdorozmównatemat tego,coichautentycznieabsorbuje. Żadneliczbyniezastąpiądoświadczenia osobistego,jednakdanestatystycznepozwolą namdopełnićobraz.facebook.commajuż 500 mln użytkowników na świecie. Ponad 50%tychosóblogujesięcodziennienaportalu.Przeciętnyużytkownikma130znajo- mych,cojestdośćistotnąliczbą,jeśliwierzyć socjologom,żeprzeciętnaosobamaw swoim najszerszymkręguspołecznymokoło50osób w życiu realnym i ta liczba się zmniejsza wraz z wiekiem (po osiągnięciu apogeum w wieku20-25lat).coczwartyużytkownik www.facebook.commieszkaw StanachZjednoczonych,trzeciemiejscenaświeciecodo liczbyużytkownikówzajmujewielkabrytania (29 mln), a ósme należy do Francji (21 mln).polskaznajdujesięobecniena22.miejscu,zeswoimiprawie6mlnużytkowników. Statystykidotyczącepłcipokazują,żez polskiej wersji facebook. com korzysta trochę więcejkobiet(54%)niżmężczyzn,natomiast danenatematwiekuwskazują,że60%użytkownikówmamniejniż24lata,natomiast tylko1%liczyponad65lat. Z innychdanychciekawajestinformacja, że ponad połowa użytkowników portalu YouTubemamniejniż20lat,comożedowodzić obecności na nim uczniów, natomiast ponadpołowablogeróww serwisieblogspot. commajuż męża,żonęlubjestrodzicem,co możeświadczyćo tym,żewśródblogerówjest raczejmniejuczniów,a więcejosóbdorosłych (aczkolwiekwartoteż zauważyć,żepolscy blogerzyczęściejkorzystająz rodzimychplatform,któreniezostałyobjętetymistatystykami).blogspot.com jednaz wieluplatform liczyjuż181mlnblogównaświecie.żeby obejrzeć wszystkie filmy zamieszczone na www.youtube.com(z którychtylko20%to filmy muzycznej), potrzeba byłoby ponad 1000lat.Wartojeszczewspomniećo tym,że polskawikipedialiczyponad800tys.artykułów i tym samym ma czwarte miejsce na świecie,poanglojęzycznej,niemieckojęzyczneji francuskojęzycznej,a także,że19%wikipedystówmawyższewykształcenie,a 4,4% szczycisiędoktoratem.przyczymprawie70% wikipedystów skupia się na znajdowaniu i poprawianiubłędów,a nienapisaniunowychartykułów. Portale społecznościowe są bardzo popularnewśródmłodzieży.jednymzesposobów na wyjaśnienie tego zjawiska jest teza, że użytkownicyinternetudzieląsięgeneralnie nadwiegrupy natych,którzyinternettraktująjakonarzędziei natych,dlaktórychjest onmiejscem.cipierwsibędąprzedewszystkimkorzystaćz sieci,abyznaleźćpotrzebne informacjelubwykonaćustaloneczynności (zapłacićrachunki,napisaće-mail),cidrudzy z założeniamłodsii niepamiętającyczasów, gdyinternetuniebyło przebywają w sieci, czylipoprostuspędzajątamdużączęśćczasu. Jeżelizatemchcemypoznaćswoichuczniów i to,coichinteresuje,tomyrównieżpowinniśmydotegointernetuwejśći trochętam posiedzieć. RayOldenburgstworzyłpojęcieTrzeciego Miejsca(podomui szkole/pracy),w którym między innymi dzięki zniesieniu hierarchii możnatworzyćbardziejpartnerskierelacje, a takżeprzyjmowaćinnerolespołeczneniż w sytuacjach podległości wynikających z ustalonych norm bycia w rodzinie lub w pracy.zgodniez teoriąoldenburga,takimi miejscamisąnp.grupyharcerskie,wspólnoty religijne oraz bary, restauracje i inne publicznemiejsca.w oczywistysposóbnarzuca sięmożliwośćrozszerzeniawspomnianejteoriinacałąsferęwirtualnegożyciaspołecznego.torównieżwyjaśnia,dlaczegomłodzi ludzieczująsięw siecibezpieczniei mająpoczucie, że mogą dużo bardziej kontrolować sposób,w jakitworząsięichrelacjespołeczne. Młodychludziszczególniepociągazburzona lubodwróconahierarchiaspołecznaorazbrak autorytetów.w świeciewirtualnymdużobardziejlicząsiękompetencjeniżdoświadczenie lubstarszeństwo.toodwrócenieróldajemłodymludziomzłudzeniebyciadojrzalszyminiż sąorazotwieraprzednimiświatdecyzjii samodzielności,doktóregomogąniemiećdostępuw świecierealnym.kolokwialnerzecz ujmując,w interneciemłodzieżrządzi. Obecnośćw sieciniesiejednakzesobązagrożenia,o którychwartorozmawiaćz młodzieżą.w literaturzefachowejszerokoomawiasięzjawiskouzależnieniaodinternetu. Powstająklinikipomagająceograniczyćkontaktz tymmedium.ciekawe,żetoczęściej młodedziewczynyniżichkoledzymająproblemz nałogowąpotrzebąobecnościw sieci i tworzągrupywsparcia,abysięwyzwolićod natręctwaciągłegosprawdzaniaaktualizacji swoichznajomychnaportalu. Innymproblemem,corazszerzejanalizowanym,sąnarastającetrudnościz koncentracją.młodziludzieucząsiędziałaćwielowątkowo,zajmująsięwielomasprawami równocześnie,alebrakujeimumiejętności dłuższegoskupieniasięnajednejczynności. Wartoo tympamiętaćprzyplanowaniudla 5

Dydaktyka nichzajęć.kolejnymzagrożeniemjestcyberagresja.młodziludziełatwoulegajązłudzeniuanonimowościi pozwalająsobiena zachowania dużo bardziej agresywne niż w życiurealnym.innimłodzinatomiast sąofiaramitychzachowań.należyjednym i drugimuświadamiać,żenawetjeślidzieje siętozapośrednictwemkomputera,toemocje wynikające z takich nieprzyjemnych zdarzeńsąprawdziwe,gdyż podrugiejstronie elektronicznego medium siedzi prawdziwyczłowiek,z prawdziwymiuczuciami. Ważnąkwestią jestteżproblemposzanowaniaprywatnościwłasneji cudzej.młodzi ludzieniezawszezdająsobiesprawęz tego, żecokolwiekzamieścisię w internecie,pozostanietamjuż nazawszei żeniewszystkie zdjęciaz ichzabawi imprezbędądobrąwizytówkąw ichprzyszłym,dorosłymżyciu. Warto uwrażliwiać ich również na to, że umieszczaniezdjęć,filmówi innychtreści, któredotycząznajomych,musikoniecznieodbywać się za wyraźnym przyzwoleniem tychże. Istotnymzagrożeniemjestrównieżnieoficjalnaformarelacji,jakądorośliludzieutrzymująz młodzieżąw internecie.przyjęcieswojegouczniadogrona znajomych naportalu społecznościowym wiąże się zazwyczaj ze skróceniemdystansu,coniekonieczniebędzie miałopozytywnywpływnarelacjenauczyciel-uczeń.nieoznaczato,żenależyzaproszeniategotypuodrzucać,alewartopamiętać, żezapomocąodpowiednichustawieńmożna chronićswoichuczniówprzednadmierną wiedząnatematnaszegożyciaprywatnego.a siebiesamegoprzedkonsekwencjamizniesienia dystansu.istotnejestzatem,abyrozważnie korzystaćz portalispołecznościowychi niezapominaćo nauczycielskiejrolispołecznej.konsekwencjenierozsądnegoupublicznianiawłasnejprywatnościmogąbyćdużopoważniejszeniżkorzyściz tegopłynące.tezagrożenia nieoznaczają,żeportalispołecznościowych należysięobawiać.w relacjiz uczniamipolecamjednakprzyjęcierolistarszejsiostrylub starszegobratai stawianiekonkretnych,wyraźnychgranic. Rolą nauczyciela w przygotowaniu do życiawirtualnegojestpokazywanieuczniom, jakieinternetdajemożliwości,a takżerozmawianieo zagrożeniachpłynącychz sieci, bezstraszeniai zniechęcania. Portalespołecznościowemożnawykorzystać w realizacji programu nauczania. Wartozachęcaćuczniów,abynaportalach realizowali swoje projekty edukacyjne. Możnaprowadzićzajęciaw formiee-learningu,wykorzystywaćkanałynayoutube, tworzyćblogitematyczneczyteżzaproponowaćwyszukiwaniebłędóww Wikipedii. Trzebapamiętaćteż,żeportaleodgrywają niewątpliwiedużąrolęintegrującągrupę wystarczy stworzyć odpowiedni profil dladanejklasy,zamkniętyprzedinnymi użytkownikami. Jeżelichcemyw dzisiejszychczasachznaleźćmłodychludzi,tonapewnopowinniśmyichszukaćw internecie.onitamsiedzą, pracują,tworzą,zakochująsię,odkochują, zasypiająi budząsię,a przedewszystkim dojrzewają.zachęcamdorozważnychkrokówpościeżkach,którechociażtrochępowinniśmy poznać, zanim tam zaprowadzimynaszychuczniów.a możetooninas zaprowadzą? (materiał z konferencji: Technologie informacyjno-komunikacyjne w dydaktyce szkolnej, XV Targi Edukacyjne w Poznaniu) Maria Cywińska socjolog internetu, doktorantka na Uniwersytecie Warszawskim, specjalizuje się w tematyce social media, blogerka (www.cywinska.pl) Klucz do rozumienia nowej generacji Do szkół trafia generacja wychowana na multimediach. Czytanie lektur to tylko jeden z problemów w dobie cyfrowej rewolucji. Godziny spędzane w sieci komputerowej tworzą nowe wzory odbioru rzeczywistości. O statniraportbibliotekinarodowej,z któregonajoględniejwynika,żepolacyksiążeknieczytają,skłoniniejednegopolonistędorefleksjio swoichuczniach,żez roku narokcoraztrudniejichzachęcićdosięgania polektury.książki,będącewspólnymintelektualnymdoświadczeniemtrzydziesto-,czterdziestolatków,dzisiajniebudzążadnychemocji.oczywiście,natenstanrzeczyskładasię wieleczynników,a o uproszczonesądyzawsze łatwo.znalezienieprzyczynmożeokazaćsię połowąsukcesuw rozwiązaniuproblemuczytelnictwa.zamiastjednakzałamywaćręce, warto przyjrzeć się tym zjawiskom, które mająwpływnazmianyw sposobiemyślenia młodychludzi. Do naszych szkół wchodzą roczniki urodzone w latach osiemdziesiątych, którym światodurodzeniakojarzysięz komputerem, komórkąi innymimultimediami,stałymdostępemdointernetu.markprenskyokreślił młodepokoleniejako cyfrowychtubylców i przeciwstawiłich cyfrowymimigrantom, pokazującróżnicew zachowaniu,myśleniu i funkcjonowaniuw społeczeństwiedwóch pokoleń.¹autorpodajekonkretneliczby:jego studenciprzeznaczaliokoło10000godzinna grykomputerowe,20 000naoglądanietelewizji,10 000narozmowytelefoniczne a zaledwie5000godzinnaczytanieksiążek.w takiejsytuacjitomultimediabudująosobowość młodychludzia nieliteratura. Digitalniimigranci (nauczyciele)sąw trudnejsytuacji,bo musząnietylkouczyćsięnowego,cyfrowego języka,bydotrzymaćkrokuswoimuczniom, alei całkowicieprzeformatowaćswójsposób myślenia. Kluczemdorozumienianowejgeneracjisą zmiany,jakiezachodząw mózgu.mózgwrzuconydocyfrowejdżunglidostosowujesiędo zmieniającego się środowiska. Jedną z jego najważniejszychcechjestplastyczność,czyli umiejętność uczenia się w każdej sytuacji. A internetkształtujenaszmózgi zmieniago. NicolasCarr,badającaktywnośćmózguużytkownikówsiecirezonansemmagnetycznym, stwierdził, że Pięć godzin wystarczyło, by przeprogramować mózgi ² (u osób, które nigdyniekorzystałyz internetu).podejmowanezadaniazostawiajątrwałyśladw sieci neuronalneji tworząnowewzoryzachowań orazodbiorurzeczywistości.badanianeurobiologów,psychologów,pedagogówetc.pokazują,żepracaw sieciwymagaspecyficznych umiejętności i tesąrozwijane,natomiast inne,niewykorzystywane zanikają.wobec zalewuinformacjiinternauciprzerzucająkolejnestrony,podejmującszybkiedecyzje.ponadto żaden użytkownik nie jest w stanie przetworzyćtyluwiadomości,coprowadzido powierzchownego,pobieżnegokontaktuz tekstem, często bez selekcji. Dodajmy do tego wszystkieinnemożliwości,któreoferujeużytkownikowiinternet ciągłepodłączaniesię doaplikacji,e-maile,spotkanianatwitterze, SMS-y.Jesteśmyw ciągłejgotowości,abyna bieżącośledzićwirtualneżycietowarzyskie. Ten umysłowyaerobik jakpiszen.carr 6 Uczyć lepiej 4/2011

Dydaktyka niesprzyjakoncentracji.dlatego digitalni tubylcy nastawienisąnakrótkotrwałykontaktz tekstem,naprzetwarzanieinformacji pochodzącejz różnychźródeł,eksperymentowaniei zabawęz nowymimediami,a coza tymidziew parze:krótkotrwałeuczeniesię, preferowanieobrazui dźwięku oczywiście pochodzącychz mediów.inaczejnatomiast myślimy,czytającksiążkę którawymagaod naslinearnego,uporządkowanegośledzenia tekstuorazkoncentracji.wartozaznaczyć,że informacjazdobytaw sieciniczymnieróżni sięodtejksiążkowej pozaciągłymrozproszeniemuwagi.oczywiście,wpływanato, jak i co uczniowie czytają. Jacek Dukaj zauważył,żenanaszychoczachpowstajenowy typliteratury:narracjęcechujefragmentarycznośćorazsymultaniczność.krótkomówiąc książkamożestaćsiębestsellerem,jeśli akcjarozgrywasięw ciąglezmieniającejsię scenerii,przerzucazainteresowanienakolejnychbohateróww równoległymczasiei miejscu jakbyużytkownikksiążkiłączyłsięz hiperlinkami 3.Młodyczytelnikczytaasocjacyjnie,małymidawkami,któreniemusząsię łączyćlogicznie aletakichksiążekniema w kanonielektur.większośćz nichnapisali przecież cyfrowiimigranci dla cyfrowych imigrantów.w tejsytuacjitrudnosiędziwić naszymuczniom,żemająproblemyz czytaniemlektur,tesązadługie,wymagająsku- pienia,śledzenialosówbohaterówi opisów przyrody a towszystkojestniezgodnez ich przyzwyczajeniami. Powyższespostrzeżeniapotwierdzaanaliza wynikówegzaminówhumanistycznychoraz raportpisaz 2009r.Dostrzegamy,żeuczniowiedobrzeopanowaliumiejętnośćrozwiązywania testów i zadań krótkiej odpowiedzi, związanychz czytaniemzezrozumieniem, natomiastdłuższezadaniaotwartestanowią dlanichdużewyzwanieintelektualne,bonie tylko wymagają zastosowania wiedzy w praktyce,alei zatrzymaniasięnadzadaniemorazkoncentracji. Takwięcw szkolestająwobecsiebieludzie, którzycałkieminaczejodbierająświat.tempo technologicznychzmianpowoduje,żeniejesteśmyw stanietakszybkoprzeskoczyćna nowytormyślenia.a dzisiejsi cyfrowitubylcy zapewnejużzakilkanaścielatstaną wobeczaskakującychcyfrowychzjawisk,którychniezrozumieją.historiapowtarzasię Ludzkośćprzeżyłakilkamedialnychrewolucji,zakażdymrazemuczącsięczegośnowego i ciekawego alei tracącwiele.kiedypojawił sięalfabetfonetyczny,oderwałludziodsiebie, spowodował,żezanurzeniw świeciedźwięków,spotkań,wydarzeń,pamięcizaczęlirozpraszaćsię,nieprzewidując,żeopowiadany do tej pory świat przestanie istnieć. Mowa byładziałaniem,wymagałaspontanicznych reakcji,żywejrelacjiz wydarzeńspołecznego życia.drukgutenbergaz koleizalałświatinformacją alewytwarzanienamasowąskalę powtarzalnychelementówspowodowało,że wiedzastałasiędostępna,taniai zgubiono gdzieśindywidualność,i niepowtarzalność. Czytanieliteraturytotylkojedenz problemóww dobiecyfrowejrewolucji.trudnojednakwyobrazićsobieświatbezkomputerów, brakumiejętnościkorzystaniaz narzędziinformacyjno-komunikacyjnychtraktowanejest dzisiajjakorodzajwykluczeniaspołecznego. Jakzatemuczyćmłodepokoleniekoncentracji, wewnętrznego spokoju, a także takich umiejętności,którezdecydowałyo przetrwaniunaszegogatunku,czyliselekcjonowania informacji,twórczegoprzetwarzaniaorazracjonalnegokorzystaniaz multimediów?nauczycielstajebezradnywobecumysłudziecka, które większą część nocy spędza na grach komputerowychi przemierzaniuwirtualnych światów. 1 Marc Prensky, Digital Natives, Digital Immigrants (online, 24.02.2011) http://www.marcprensky.com/writing/prensky 2 Nicholas Carr, Co internet robi nam z mózgu (w:) Gazeta Wyborcza nr 141/19.06.2010 3 Jacek Dukaj, Za długie, nie przeczytam [w:] Tygodnik Powszechny nr 34 (3189) 22.08.2010 Alina Płaziak-Janiszewska nauczyciel konsultant ds. nauczania języka polskiego i etyki ODN w Poznaniu Refleksje nauczyciela geografii i turysty Nowa teoria klasy próżniaczej W czasach, kiedy podróżowanie po świecie stało się czymś powszechnym, koniecznością jest znajomość różnic kulturowych. To zadanie m.in. dla geografii, bo podróże kształcą, ale dobrze wykształconych. J akonauczycielz kilkunastoletnimstażem zadawałem sobie pytania o sens i potrzebęnauczaniageografii.odpowiedzi znajduję w pragmatyzmie mojego przedmiotu.geografiapozwalałatwiejfunkcjonowaćw świecie,łatwiejgorozumieć,szczególniewtedy,kiedypodróżując,stajemywobec ludzii kultur,którychnieznamyi niezawsze rozumiemy. Kiedyporazpierwszyukazałasięw roku 1899książkaThorsteinaVeblena Teoriaklasy próżniaczej,wywołałaburzęi zainspirowała wielu socjologów do innego spojrzenia na ludzkiezachowania.autor,amerykaninnorweskiego pochodzenia, wskazał na wielką siłę, jaką jest w pewnych kręgach ostentacyjnakonsumpcja.teoriamiałasilnywpływ naświatowąnaukęszczególniew połowiexx Uczyć lepiej 4/2011 wieku.wróciłapotemw niecozmienionejpostaci,będącsposobemwyjaśnieniawielkiego społecznegofenomenu,jakimjestwspółczesnaturystyka.takpowstałakolejnaważna książka Turysta,nowateoriaklasypróżniaczej DeanaMacCannella.Jestonapróbą odpowiedzinapytanie:dlaczegoturystyka stałasiętakważnączęściąnaszegożycia,częstotakżenajważniejszączęściągospodarki narodowej wielu krajów? Dla nauczyciela geografiiksiążkatajestważnarównieżz innego względu stawia na nowo pytanie, które wielokrotnie sobie zadawałem: po co uczyćsięgeografii? Pytanie jest z pozoru banalne, a odpowiedźwydajesięprosta.takprosta,jakodpowiedzinapytaniao potrzebęuczeniasię innych przedmiotów. Spór o pozycję poszczególnych dyscyplin (o tron królowej nauk) jest klasycznym przykładem sporu akademickiego. I wcale nie chcę udowadniać, że geografia jest najważniejsza. Problemhierarchiinaukjestpozorny,boznalezieniejedynejodpowiedzi,a nawetpewnego rodzajukompromisu,stajesięniemożliwe. A możew tymsporzepowinniśmysięskupićnietylenarandzeposzczególnychprzedmiotów,conaichpraktyczności. Wcodziennejdydaktyceczęstoodczuwam rozdarcie pomiędzy szkolnymi wymogami mojegoprzedmiotu.rozdarciepomiędzyciekawościąa pragmatyzmem.nauczaniegeografiimasenswtedy,kiedyuczysięrzeczypotrzebnych,ważnych,a równocześnieciekawych. Skłamałbym, gdybym napisał, że wszystkiezagadnieniaw tejdziedziniesądla mnie ciekawe. A czy są potrzebne? To tak, jakbyzapytać,czywszystkimnamw życiu przydadzą się całki albo wiedza o mejozie, laktozieitp.czasamirzeczypraktycznesącie- 7

Dydaktyka kawe,lecznieu wszystkichwzbudzająentuzjazm.jestjednaktakaczęśćgeografii,która prawiewszystkimwydajesięciekawa,i bezdyskusyjniepraktyczna togeografiaregionalna,czylinaukao krajachi miastach.kiedyśtendziałbyłkwintesencjągeografii.to jakiśparadoks,żew czasach,w którychniewielumogłosobiepozwolićnapodróżowanie, a samapodróżtrwaładługoi zwyklebyła męcząca,w szkołachuczonowięcejo tychinnychświatach.z czasempodróżowaniestało sięwręczelementemnauczania(coprawda elit),a relacjez podróżytrafiałyprawiedo wszystkichpoprzezopowieści,literaturępodróżniczączychoćbypodręcznikigeografii. Dzisiejszageografiaszkolnastałasię unaukowiona,aleprzeztomniejciekawai mniej praktyczna.a światsięzmienia. Tenświatjestcorazbardziejmobilnyi zróżnicowany.ludziespotykająsięzesobączęściej bądźtow przestrzenirealnej,bądźtowirtualnej.nawetbarierajęzykowaprzestajebyć trudnoprzekraczalnąprzeszkodą.natomiast corazwiększymproblememstajesiębariera kulturowa.toniejesttylkokwestianaszej nieznajomościzwyczajówdanegokraju.to jestprzedewszystkimkwestianieznajomości zachowańwynikającychz bogatychzasobów kulturowych. Przybliżmy to na kilku przykładachz kręgukulturowego,któryjestczęsto odwiedzanyprzezpolskichturystów,z kręgu islamskiego.to,codostrzegalne,czylinaprzykładstroje,kulinariabudząnasząciekawość i zwykleautentyczneżyczliwezainteresowanie.trudniejnamjednakzrozumiećzachowania.chociażbyzwiązanez zakupami.częstoczujemysięoszukaniprzezsprzedawców. A tocenabyłazawysoka,a tosrebrnabiżuteriaokazałasięmałosrebrna.aleprzecieżna takącenęw trakcienegocjacjiprzystaliśmy, a sprzedawcamówił,żeto srebroberberyjskie,cokolwiekmiałobytoznaczyć.w przekonaniu miejscowego sprzedawcy nie ma w tym żadnego oszustwa. W tamtych realiachtonormalneregułyhandlu. A jak mogą wyglądać same negocjacje? Sprzedawcaczęstozbliżasiędonasnaodległość,któranasrazi,częstonawetnasdotyka. Niektórzymogąbyćtymzaskoczeni,nawet zdegustowani. Trzeba jednak pamiętać, że w tejkulturzeinaczejniżw naszejpostrzega siędystans,jakijestkoniecznyw trakcienawiązywaniarelacjiw różnychprzestrzeniach. EdwardHallw świetnejksiążce Ukrytywymiar,opisującejwpływprzestrzeninażycie i zachowanialudzi,wskazujenaodmienne poczucie przestrzeni w różnych kulturach. W kręguislamskim,w przestrzenipublicznej, czylinaprzykładnasuku(targu)dystans,tak zwanyosobniczy,jestzdecydowaniemniejszy niżakceptowanyprzezprzedstawicielinaszej kultury. Ale nie oznacza to (przynajmniej Komunikacja społeczna zwykle) żadnych złych zamiarów. W przestrzeniprywatnej,naprzykładw domudystanstenzwiększasię,dotykanieczymałaodległośćmiędzyrozmówcaminiejestjużakceptowana. Te przykłady pokazują, jak trudne może byćpodróżowanie,jeślijestsięwyposażonym tylko w informacje o wielkości populacji w danymkraju,klimacie,produkcjidaktyli czynajwiększychmiastach.któraz tychinformacjijestdlaturystypraktyczna?sąpotrzebne,bobeznichwidzielibyśmytopaństwobezodpowiedniego,szerszegokontekstu. Oprócztegoważnajestwiedzao religii,zwyczajach,zachowaniach,o szerokopojętejkulturze.byłobyźle,gdybyjedynymźródłeminformacjio kulturzeróżnychkrajówbyłyfolderyturystyczne. Podróżowaniewymagawiedzy.Oddawna wyznajęzasadę,że podróżekształcą,alewykształconych. W jakim stopniu geografia w szkolewyposażaucznióww tępotrzebną cząstkęwiedzy?turystykajestjużnajważniejszym działem gospodarki w wielu krajach,a współczesnyczłowiekjestw dużym stopniu turystą. Geografia musi te fakty uwzględniaćw pełniejszysposób,zwracając szczególnąuwagęnaszerokopojętykontekst kulturowy. Wojciech Wiecki doradca metodyczny w ODN w Poznaniu, nauczyciel geografii w I LO w Poznaniu Kulturoznawca na tropach internetowego chamstwa W powszechnym przekonaniu komunikowanie się poprzez internet sprzyja nadużywaniu wulgaryzmów. Co mówią na ten temat badania? Czy pedagog może uchronić młodych użytkowników sieci przed brzydką mową? P oziomkulturyjęzyka,którymposługują sięmłodzipolacy,zarównow prywatnychkontaktachmiędzysobąorazz dorosłymi,jaki naforumpublicznym,budzinie oddziśzaniepokojenie.dotykaononietylko profesjonalnychpedagogów,aletakżeosoby, któreczująsięzobligowanedopełnieniafunkcjiwychowawczychniezawodowo.niepokój ten często potęguje się wskutek zetknięcia z nowymtechnologiamimedialnymii ichspecyficznymjęzykiem.jakzauważazezgrozą posełkazimierzsmoliński,członekzespołu Parlamentarnegods.PromocjiWolnościPrzekazui PoszanowaniaZasadDialoguSpołecznego:Fora internetowe pełne są dziś wulgaryzmów. Mimo że wiele osób chciałoby prowadzić normalny dialog, część internautów pod przykrywką anonimowości próbuje uzewnętrzniać swoje frustracje: obrażają innych czy używają słów wulgarnych (...). Poseł dodaje jednak optymistycznie: Te same treści przekazywać można przecież bez użycia słów nieparlamentarnych, prawda? I do tego zmierzamy (...). Wierzę, że większość stanie po naszej stronie barykady i powie stop wulgaryzmom w internecie. Fora internetowe sprzyjają skrótowości myślenia i przekazu (...). Tacy ludzie przestają między sobą normalnie rozmawiać, przestają formułować pełne zdania. Wszystko co robią, robią na skróty, dlatego też mają potem problemy z właściwym wysławianiem się, a co za tym idzie ze znalezieniem pracy. My działamy w interesie tych młodych ludzi, chcemy, aby w internecie posługiwali się oni normalnym, kulturalnym językiem¹. Podobnepostulatyograniczaniaswobodywypowiedziw interneciepowracająregularnie dodyskursupublicznego,rozbijającsięjednak o braktechnicznychmożliwościwdrożenia w przestrzenitegomediumskutecznychcenzorskichrozwiązań,a takżeo niepokojąceskojarzeniaz ustrojemsłusznieminionym. 8 Uczyć lepiej 4/2011

Komunikacja społeczna Uczyć lepiej 4/2011 Czyjednaknawoływaniatemająjakiekolwiekuzasadnienie?Czyosobykomunikującesiępoprzezsiećrzeczywiścieposługująsięwiększąilościąwulgaryzmówniż czyniącetow realu?żadnebadanianaukoweniesąw stanieudzielićjednoznacznejodpowiedzinatopytanie.jakbowiem obliczyć,z jakączęstotliwościąludzieprzeklinająoffline?w świecieonlinełatwiejbyłobytouczynić,ponieważkażdakomunikacyjnaaktywnośćzostawiaw nimswójślad. Jednakw różnychśrodowiskachinternetowych obowiązują różne normy językowe, wdrażane za pomocą różnych mechanizmów(naprzykładnamoderowanychforachpanujązupełnieodmiennewytyczne dotyczącekulturyjęzykaniżw shoutboxach e-tabloidów).jakiekolwiekszacunkimogą zatem mieć jedynie wymiar lokalny. W oczach kulturoznawcy bardzo ciekawy i zarazemznamiennyjestfakt,żemimopowszechnegozrozumieniawagipowyższych zastrzeżeń opinia, iż internet to niebezpiecznaenklawachamstwaw cywilizowanym świecie, jest również powszechna. Nawetjeślimiałabysięonaokazaćcałkowicie błędna, jej artykulacje stanowią ważne świadectwa zmieniających się podejść do technologiczno-komunikacyjnej innowacji. Wartojednakzauważyć,żew ramachintensywnie rozwijających się od dekady badań nad społecznymi aspektami internetu(web studies),a szczególniew ramach tak zwanej psychologii internetu, poczynionopewneustalenia,któremogąsugerować,żeopiniatamożebyćsłuszna.wykazano mianowicie, że różne postaci e-języka posiadająwielecechnieformalnych orazoralnenachylenie,coimplikujedużą liczbę kolokwializmów i wulgaryzmów w ichleksykonach.pojawiłysiętakżeopracowaniadotyczącefunkcjislangu który jestz definicji mowąbrzydką w komunikacji zapośredniczonej komputerowo². Opisano również szczególnie istotny zarównodlaformy,jaki dlatreścitychprzekazów efekt anonimowości. Skutkuje on międzyinnymitym,żew komunikacjiinternetowejłatwiejo spontanicznośći szczerość, ponieważ medialnie zapośredniczonymsytuacjomkomunikacyjnymtowarzyszy niższy poziom lęku. Można zatem założyć, że użytkownicy internetu będą mieć generalnie mniej zahamowań, jeśli chodzi o używanie określeń uznawanych powszechniezawulgarne.wreszciewykazano, że internet traktowany jest jako formasferypublicznej³,zaśupubliczniony i zapisanywulgaryzmrazidalekobardziej niżulotny,ustnyi prywatny.oznaczałoby to,żenawetjeśliinternetjakomediumkomunikacji nie upodatnia użytkownika w szczególnysposóbdoużywaniawulgaryzmów,posługiwaniesięw jegoramach ordynarnymiwyrażeniamimożebyćtraktowanejakowystępekszczególnieciężkiego kalibru. Wśród użytkowników odwiedzających równieżśrodowiska,w którychpodstawą komunikacjijestinnyjęzykniżpolski,rozpowszechnione jest przekonanie, iż szczególnienieuprzejmii ordynarnisąwłaśnie polscy internauci. Jak twierdzi Jacek Żakowski: Polski internet chory na agresję i chamstwo jest tylko częścią większego polskiego problemu (...). Żadne szanujące się pismo nie publikuje takich wypowiedzi swoich czytelników, jakie dominują w dyskusji na internetowych stronach poważnych drukowanych mediów. I żadna szanująca się stacja radiowa ani telewizyjna nie zaprasza osób, z których ust leje się paskudztwo, jakie dominuje na internetowych stronach tych stacji 4.Czyzatemrzeczywiściew polskiminternecieplenisięwyjątkowodużowulgaryzmów?tłumaczenie wszelkiegorodzaju brzydkichsłów i porównywanieichwagitoniełatwezadanie. Z powodu niemożności translacji kontekstów i odcieni znaczeniowych nie da się przeprowadzić globalnych naukowych badań, w którym języku klnie się najgorzej. Być może powinni połączyć siły na tympolupoeci,uwrażliwieninaformalne subtelnościśrodkówjęzykowych,orazetnografowie, badający ich społeczną i kulturowąfunkcję.wedlemojejopinii,ukształtowanej na podstawie obserwacji uczestniczącej w środowiskach polskojęzycznych, angielskojęzycznychi rosyjskojęzycznych, wulgaryzmyużywanew tychpierwszych istotniemogąbyćuznanezadośćciężkiego kalibru, lecz ich użytkownicy wykazują równocześniebardzowysokąświadomość tego,którewyrażeniasą eleganckie,które brzydkie,a którecałkowicieniedoprzyjęcia.naruszanie,przekraczaniei badanie granicmiędzynimijestinspiracjąwielupolskichdowcipówinternetowych.ciekawym zjawiskiem jest ubarwianie i rozwijanie wulgaryzmóważdoichcałkowitejdewulgaryzacjicelemmaksymalizacjiefektukomicznegoi zwrócenianasiebieuwagi.przykładem może tu być surrealistyczny cykl wyzwisk znany jako zbiór czułych słów o twojej starej (np. Twoja stara jest tak stara, że wisi Mojżeszowi pięć zeta; twoja stara pierze w Styksie; twoja stara śpi w pozycji bocznej ustalonej; twoja stara przekroczyła limit na Megaupload; twoja stara przeszła Simsy; twoja stara słodzi gorzkie żale czy wreszcie jakże samokrytyczne: twoja stara czyta te teksty),który jestw polskiminternecietakpopularny,że stałsiętakzwanąplagąmemową.w środowiskach angielskojęzycznych wulgaryzmówjestmnieji sąonemniejkreatywne ze względu na brak podatności na przekształceniajęzykowe.w ichprzypadkuzauważalnajestnatomiastskłonnośćdoironii,sarkazmu,blasfemiii politycznejniepoprawności,któreobrażająinterlokutorów równie silnie, jeśli nie silniej. W środowiskach rosyjskojęzycznych wulgaryzmy są wybitniekreatywne,bogatei elastyczne,nie występująw funkcjiprzecinka,leczzawsze cośwyrażająlubstanowiąwyważonąpuentę,cowskazujenawysokąświadomość funkcjidramaturgiczneji ekspresywnejtych wyrażeńu użytkowników.reasumując:wydajesię,żew polskiejsiecipojawiasięmniej brzydkichsłów niżw rosyjskiej,alewięcejniżw angielskiej,jestw niejzatomniej bluźnierczegosarkazmuniżw nichobu. W warunkachkomunikacjikomputerowo zapośredniczonejwiekinterlokutorapozostajezawsze ciemnąliczbą,a każdyużytkownikjestwyjściowotraktowanyjakdorosły.w związkuz tymdziecisąw internecie w szczególny sposób narażone na kontaktz wulgaryzmami,coniewątpliwie powinno niepokoić pedagoga. Niemniej sprawność,z jakąnieletnipotrafiągenerować brzydką mowę, musi nasuwać poważne wątpliwości, czy rzeczywiście jest ichprzedczymchronić.naszczęściewydaje się,żepodziałmiędzy brzydką i ładną mowąpolskąpodupadaraczejw realu niż w świecieonline.natęsytuacjębezpośredni wpływmajązresztąsamenowemedia.to dziękiichupowszechnieniusięcorazłatwiej dziśo człowiekaz kamerą,któryprzyłapiekolejnyautorytetnaużywaniuniegodnegojęzykai wrzuci dowodyw sieć.w tej sytuacjirolapedagoganiepowinnapolegać natępieniumowy brzydkiej,aleraczejna wyrobieniuswoistegoszacunkuwobecjej społecznej funkcji i podtrzymywaniu różnicymiędzyniąa mową piękną.w duchu BasilaBernsteinamożnapowiedzieć,żeci, którzy umieją posłużyć się w adekwatny sposób i właściwych okolicznościach zarównojęzykiemwulgarnym,jaki literackim,sąbogatsiw kodyaniżelici,którzyzaznajomienisąjedyniez jednymz nich 5.Młodzi użytkownicy internetu wydają się dobrzetorozumieć. (materiał z konferencji: Technologie informacyjno-komunikacyjne w dydaktyce szkolnej, XV Targi Edukacyjne w Poznaniu) 1 Z posłem Kazimierzem Smolińskim, członkiem Zespołu Parlamentarnego ds. Promocji Wolności Przekazu i Poszanowania Zasad Dialogu Społecznego w Komunikacji rozmawia Krzysztof Dulny, http://zawszesolidarni.wordpress.com/2011/02/21/o-wolnosc-slowa-i-kulture-winternecie/, 21 luty 2011. 2 Kwestię tę omawiam szerzej w Stfu n00b! Język w sieci, (w:) Magdalena Kamińska, Kraj bez granic. Internet jako kultura i kultury internetu, książka w przygotowaniu. 3 Zob. Magdalena Kamińska, Groupmindpower: grupowa inteligencja, kolektywna dusza, zbiorowe ciało?, (w:) op. cit. 4 Jacek Żakowski, Chamstwo hula w internecie, Gazeta Wyborcza nr 186, z dn. 10.08.2009. 5 Por.: RuqaiyaHasan, Society, language and the mind: the meta-dialogism of Basil Bernstein stheory, (w:) ed. by Frances Christie, Pedagogy and the Shaping of Consciousness. Linguistic and SocialProcesses, Continuum, London-New York 2006, s. 14-18. dr Magdalena Kamińska adiunkt w Zakładzie Badań nad Kulturą Filmową i Audiowizualną w Instytucie Kulturoznawstwa UAM w Poznaniu 9

Inspiracje O audiobookach w nauczaniu języków obcych Książki, które mówią W dobie Web 2.0, tablic interaktywnych, e-portfolio i innych innowacyjnych rozwiązań edukacyjnych, tradycyjny podręcznik na lekcji wydaje się przeżytkiem. W edukacji języków obcych dydaktycznym urozmaiceniem może być audiobook. P ierwszeaudiobookipojawiłysięw Stanach Zjednoczonych w latach 30. XX wieku,wtedyjeszczepodnazwątalking books.w Europieciesząsięnajwiększąpopularnością u naszego zachodniego sąsiada. W Niemczechdziałajużponad500wydawnictwnarynkuksiążekdosłuchania¹.Rynek audiobooków w Polsce również przeżywa swójrozwój,o czymświadczybogataoferta książek do słuchania w księgarniach, sklepachinternetowychorazobecnośćportaliim poświęconych.popularnośćaudiobookówwynikaz ichdostępności sąnawyciągnięcie ręki.wystarczytylkowłączyćkomputerz dostępemdointernetu,bywejśćw światczytanychdlanasksiążek. Audiobook na lekcji języka obcego jak i po co? W literaturzetraktującejo zastosowaniu audiobookóww dydaktycejęzykówobcych czytamy,żepozwalająonerozwijaćpodstawowekompetencjejęzykowe,przedewszystkimsłuchanie,mówieniei czytanie².o ilerozwijanieumiejętnościsłuchaniazezrozumieniemprzypomocy książekdosłuchania nie budziwątpliwości,tojednakwartozapytać, jakwykorzystaćjedorozwojupozostałych sprawności. Aktywnesłuchanieniewykluczakształceniasprawnościczytania.Możemynaprzykład polecićuczniomprzeczytaniew domuksiążki, którejfragmentówbędziemysłuchaćwspólnie nalekcji.w trakciesłuchaniauczniowiemogą teżczytaćtranskrypcjętekstu.słuchaniuksiążek lub jej fragmentów może towarzyszyć takżerozwijanieumiejętnościpisania,np.poprzezpisaniestreszczeniaczydopisywaniezakończeniapowysłuchaniukilkupoczątkowych minutnagrania.pracującz audiobookiem,wykorzystujemyzatemnajczęściejtechnikipracy podobnejakw przypadkukażdegoinnegotekstu słuchanego³. Co zyskujemy? Audibook wspomagarozwójkompetencjimedialneji retorycznejuczniów.dziękiautentycznemunagraniukonfrontujemyichz różnymigłosami oraz interpretacjami utworu literackiego. Wartonaprzykładodczytywaćemocjepłynące z głosówi z tładźwiękowegoaudiobooka,zachęcaćdowymyśleniawłasnegotytułu,zapytać,czywedługucznia,lektordobrzezinterpretowałutwórliterackialbopolecićnapisanie recenzjiaudiobooka. Niezapominajmyjednak,żeaudiobookito nietylkotekstyliterackienapłytachcd.spektrumkategoriiaudiobookówobejmujeobok klasykirównieżprzewodniki,poradniki,publicystykę,kulturę,rozrywkę,sporti wieleinnych.taróżnorodnośćsprawia,żeaudiobooki stosujemypodczasrealizacjiróżnychzakresówtematycznych.uczniowiemogąteżrozpoznawaćfunkcjęjęzykowądanegotekstupo wysłuchaniunagrania.przyomawianiutreści krajo- i kulturoznawczych nieocenioną pomoc stanowią natomiast przewodniki, którezabierająnasw dźwiękową podróżpo interesującymnasobszarzejęzykowym.ponadtowprowadzająelementydialektuczyjęzykapotocznego,takrzadkopojawiającesię nalekcjijęzykaobcego. Audiobookioddziałujązatemnasłuchacza słowem, głosem lektora, dźwiękiem, ciszą, pauzą.uwrażliwienieuczniównabrzmienie, intonację,akcentstanowiniezbędnyelement rozwijaniasprawnościmówieniaorazćwiczeniawymowy,a autentycznytekstjestprzy tymzaletąniedoprzecenienia. Ciekawąformąwykorzystaniaaudiobooka może być też propozycja stworzenia wraz z uczniamiwłasnejwersjinagraniadźwiękowego. Audiobookimożnazatemwykorzystaćnie tylkopodczastreningurozumieniazesłuchu, lecztakżew rozwijaniupozostałychsprawnościjęzykowychorazichintegracji 4.Niećwiczymyjednejsprawnościw oderwaniuodinnych. Łączenie sprawności jest niezbędne w procesieskutecznegoporozumiewaniasię. Nie tylko zwiększa naturalność komunikacyjnąnalekcji,aleprzybliżarównieżuczniów dotypowychcodziennychsytuacji,gdynie tylkosłuchamy,alereagujemy,zapisujączasłyszanąinformację,przekazującjąkomuśinnemuustnie,e-mailowoczypoprostudziałającpozawerbalnie. Dotegodochodzirównieżczynnikmotywujący nowemediumnazajęciachnajczęściejspotykasięz zainteresowaniemuczniów, urozmaicalekcję. Jak wybrać audiobook? Decydując się na pracę z książką do słuchanianalekcjijęzykaobcego,należypamiętać,podobniejakw przypadkukażdegoinnegotekstudosłuchania,o kryteriachdoboru tekstu,w tymm.in.o jegoobjętości,tematyce, stopniutrudnościczyformiekomunikatu. Audiobookimusząbyćprzedewszystkimtak dobrane,byliczbanieznanychsłóweknieuniemożliwiała zrozumienia nagrania. Należy zwrócićuwagęnatempomówienialektora, odstępstwaodjęzykastandardowego(np.język potoczny,dialekty)czynakładaniesięgłosów, któremogąznacznieutrudnićsłuchanie. Wartoteżwłączyćucznióww proceswyboru odpowiedniego audiobooka na lekcję. Nieograniczonadostępność książekdosłuchania pozwalateż,abyuczniowienawyższympoziomieznajomościjęzykasamikorzystalinacodzieńz bogatejofertyobcojęzycznychportali,np.: dlaj.angielskiego: http://www.audible.com/, dlaj.niemieckiego: http://www.vorleser.net/, dlaj.francuskiego: http://www.litteratureaudio.com/, dlaj.hiszpańskiegohttp://www.spanishbookworld.com/spanish-audio-books.html, dlaj.polskiegojakoobcego(i nietylko): http://audioteka.pl, Niezależneodtego,jakiemediumzastosujemynalekcji,naszwybórmusibyćzakażdym razem przemyślany, dostosowany do grupy,poziomubiegłościjęzykowej,zainteresowań, omawianego zakresu tematycznego,celulekcjiitd.bezprawidłowejdydaktyzacjidanegoaudiobookanieodniesiemy sukcesu,a zamiastzmotywować,zniechęcimyuczniówdonaukijęzykaobcego. Zachęcamdosięganiapo książkidosłuchania nalekcjijęzykaobcego,a możeuda namsięprzekonaćuczniów,abyw dobierozwojutechnologiiinformacyjno-komunikacyjnychniezapominalio książkach,niezależnie odichpostaci. 1 Zob. Kyzioł A., Czytanie uchem, Polityka 2008 nr 33 Żukiewicz D., Audiobook zamiast tradycyjnych książek [online] http://artelis.pl/artykuly/15942/audiobooki-zamiast-tradycyjnych-ksiazek 2 Travkina E., Zur Arbeit mit dem Hörbuch im Phonetik- Unterricht. [w:] Zeitschrift für interkulturellen Fremdsprachenunterricht, 2007 [online] http://zif.spz.tu-darmstadt.de/jg-12-2/docs/travkina.pdf. 3 Zob. Komorowska H., Metodyka nauczania języków obcych, Warszawa 2005. 4 Adamczak-Krysztofowicz S., Fremdsprachliches Hörverstehen im Erwachsenenalter. Theoretische und empirische Grundlagen zur adressatengerechten und integrativen Förderung der Hörverstehenskompetenz am Beispiel Deutsch als Fremdsprache in Polen, Poznań 2009 Katarzyna Trojan doktorantka w Instytucie Lingwistyki Stosowanej UAM w Poznaniu, lektor języka niemieckiego w Leader School 10 Uczyć lepiej 4/2011

Wychowanie Gry interpersonalne w środowisku szkolnym W co grają uczniowie a w co nauczyciele? Gry nie zawsze są źródłem zabawy i przyjemności. Konsekwencją gier interpersonalnych bywa rozgoryczenie, konsternacja i złość. Środowisko szkolne to szczególnie żyzny grunt dla gier międzyludzkich. W co najczęściej gramy? D lanaukspołecznychideagiermiędzyludzkichnarodziłasięwrazz koncepcją AnalizyTransakcyjnej,stworzonąw połowieubiegłegowiekuprzezericaberne a. Zdefiniowałongręinterpersonalnąjakosposóbzaspokojeniapotrzeb,gdyinnemetody bazującenaszczerymi autentycznymkontakciez drugimczłowiekiem zawiodłylub gdypostrzegamyjejakomniejkorzystneod gier. Jarosław Jagieła zauważa że Gra psychologicznajestrodzajememocjonalnejpułapki,w jakąniejednokrotniesamiwpadamy i którączęstozastawiamyrównieżnainnych. Rzadkojednakuczestniczącw grze,zdajemy sobiez tegosprawę.dlategotakważnajest wiedzanatematgier:czymsąi jakjerozpoznać,orazświadomość:jakiegryjaosobiście inicjuję,a w jakienajczęściejwchodzę. Tamgdziepojawiająsięludzie,tampojawiająsięgry.Sąonenieuniknionymelementem życia społecznego. Szczególnie jednak uaktywniająsięw zamkniętychspołecznie środowiskach, w których brakuje częstych wzmocnieńpozytywnych,a strukturajestsilniezhierarchizowana.tojedenz powodów, dlaktórychgryinterpersonalnetakdoskonale przyjmująsięw środowiskuszkolnym.jest teżinnypowód,dlaktóregoklasyszkolneroją sięodgier.bernepisze,żedzieckow szkolema możliwośćwypróbowanianagrupiezarówno uczniów,jaki nauczycielizasadgier,których nauczyłosięw domu.odrówieśnikówuczy sięnowych.wartojednakwyraźniepodkreślić,żeinicjatoramigierszkolnychw równym stopniu są uczniowie, nauczyciele i ich zwierzchnicy,a takżerodziceuczniów. Scenariusz gry Jakimicechamiodznaczaćsięmusiinterakcjamiędzydwiemaosobami,byśmymogli nazwaćjągrą?popierwszegratoczysięzawsze na dwóch poziomach jawnym i ukrytym. Oficjalnie mieścisięonanajczęściej w kanonie poprawnych ( grzecznych )zachowańspołecznych.trudnoprzecieżw pierwszymmomenciezarzucićcokolwiekdyrektorowiszkoły,którychwaliświeżo zatrudnionegonauczycielaza nareszciekompletnei adekwatneprzygotowaniesiędolekcji.dopieroodczuwanew takiejsytuacjizaniepokojenielubzłośćmogątegożnauczyciela skłaniaćdorefleksji,żepozajawnymkomplementem,komunikattenmożebyćelementemukrytejgry. Podrugie grainterpersonalnajestrelacją przewidywalną i powtarzalną,przytym jednakodbieranąprzezgraczyjakozaskakującai nieunikniona.graczenajczęściejzupełnienieświadomie realizująkrokpokroku ukrytyscenariuszwedługopisanejponiżejsekwencji. 1.Niewinne zaproszenie do gry ( Nareszcie kompletniei adekwatnieprzygotowałeśsię dolekcji.)jestw istocieprzynętą. 2.Przynęta trafia na podatny grunt, czyli słabypunktofiary,np.niskiepoczuciewłasnejwartościlubjegoniewiaręwewłasne kompetencje,a w konsekwencjichęćbycia docenionym. 3.Reakcjaofiary( Dziękujęzadocenienie. ) jestnieświadomąakceptacjąwejściaw grę. 4.Nagłeodwróceniesytuacji,kiedytoinicjator gry [dyrektor] nakazuje z niewinną miną: Tylkonieosiadajnalaurach.Niepotrzebujemy tutaj zadowolonych z siebie leni. 5.Konsternacjaofiaryi tzw.zapłata(negatywnakorzyśćz gry).inicjatorgrywywołujew ofierzeobniżonepoczuciewłasnej wartościwedługzasady: Skorojaczujęsię niekompetentny,toi tysiętakpoczuj. 6.W tymmomenciegrasiękończylubgracze przechodządogrykolejnej. Komplementarność i wymienność ról Prototypemwszelkichgierinterpersonalnychjesttzw.Trójkąt Dramatyczny.Jego wierzchołki wyznaczają uzupełniające się role. Rola Ofiary implikuje bierność, strach i bezsilność.prześladowcęcechujepomniejszaniewartościinnych,agresjai paradoksalnieteżpoczuciewiny.tedwieroleuzupełnia Wybawca pozorniepomagaofierzeuwolnić się od Prześladowcy, najczęściej jednak uzależniaofiaręodswojejpomocy.uczucia i zachowaniatowarzyszącetejrolitopoczucie, że jest się potrzebnym, wyjątkowym. Wartojednakodróżnićzwyczajne, zdrowe pomaganie od pomagania Wybawcy. Ta drugapomocnajczęściejprzychodzi,gdyo nią nie prosimy, zamiast wzmacniać osłabia i uzależnia. Najważniejszącechąinterakcjizachodzącychw TrójkącieDramatycznymjestto,że role,w którewchodzimy,sąwymienne.ten, ktowszedłw rolęprześladowcy,najpewniej odnajdziesiebiezamomentw roliofiary, Ratownikzaśprawdopodobnieznajdziesię w pozycjiprześladującego.jakbowieminaczejopisaćsytuację,w którejnauczycielproponuje sam z siebie dodatkowe wsparcie uczniowiz trudnąsytuacjąrodzinną,stawiając siebie w roli Wybawcy, ucznia Ofiary,rodzicóww roliprześladowców.nie miniezapewnedużoczasu,a nauczycielten znajdzie się w roli Prześladowcy ucznia ( jakonmożetakdużomizadawać ),rodzicezaśprzyjmązupełnienaturalnierolę Wybawcy( nieprzejmujsiętymnadgorliwymbelfrem ). W co gramy w szkole? Trójkąt Dramatyczny to jednak dopiero bazadofinezyjnychgier,jakienapotkaćmożemyw szkolnejrzeczywistości.jednąz najpowszechniejszych,łatwychdozaobserwowaniaw relacjachuczeń-nauczyciellubnauczyciel-rodzicejestgra Tak, ale....osoba inicjująca rozgrywkę zgłasza się z prośbą o pomoc(pozorną,jaksiępóźniejokaże).może tobyćprzykładowouczeńpytający,jakma nadrobićzaległościw nauce.grarozpoczyna się w momencie, gdy nauczyciel zacznie udzielaćrad,uczeńzaśbędziekonsekwentnie odrzucałkażdąz nichpokolei( tak,alewe wtorkiniemogęuczestniczyćw dodatkowych zajęciach ; tak,aleniemogęuczyćsięrano, jestemzaspany itp.).powielokrotnymodrzuceniu wskazówek nauczyciela, uczeń triumfuje, pozostawiając tego pierwszego w poczuciufrustracjiz powodujegoniekompetencji.grabędzietoczyćsiędopóty,dopóki nauczycielnierozpoznaschematukomunikacji,w jakizostałwtłoczony. Kolejną grą stale obecną w ławkach uczniowskich jest Moje lepsze niż twoje. Zapewnekażdyz czytelnikówbyłświadkiem przechwałek uczniów, który z nich ma bogatszychrodziców,ktodostałlepszyprezent napierwsząkomunię,ktoatrakcyjniejspędził wakacje.grakończysię,gdyniedasięjuż drugiejstronyprzelicytować(najczęściejdla- tego,żejej oferta jestzupełnienieprawdo- Uczyć lepiej 4/2011 11

Wychowanie podobna,np. moirodzicepracująjakotajni agenciprezydentausai dlaniepoznakiwiodą normalneżyciew Polsce ).Osobywchodzące w gręsąprzekonaneo swojejniższości,postrzegają siebie jako Ofiary. Cytowany już wcześniejjagiełazaobserwował,żegratanasila się wraz z konfrontowaniem się dzieci z lepszymiodnichw nauce,bogatszymi,bardziejlubianymikolegami.zauważateż,żedoskonałepoledlatejgrystanowiąrównieżpokojenauczycielskie. Większośćnauczycielinarażonajestna stałeuczestnictwow grze Sąd,którąstreścićmożemysłowami: Panimusiprzyznać racjęmnie,niejemu.nauczycielwystępuje wówczas w roli Wybawcy wobec dwójki uczniówlubrodziców( Onpozwalajejza długooglądaćtelewizję. Aletoonakupiła jejnaurodzinykomputer ).Przyjęciew tej rozgrywcestronyktóregośz uczniówlubrodzicównarażanasnakonfrontacjęz agresjątegodrugiegoi przejścieprzezwszystkie role Trójkąta Dramatycznego. Ukrytym celemtejgryniejestbowiemrozwiązanie problemu,leczznalezieniesprzymierzeńca przeciwkodrugiejstronie.pozostawiaona osobę uwikłaną w grę z poczuciem winy i nieprzydatności. Zaskakującągrąinterpersonalnąjestgra Głupi.Bernestreszczająsłowami: Śmieję sięwrazz tobąz własnejniezgrabności.im skuteczniejgramyw tęgrę,tymmniejmusimy się wysilać. Wykorzystywana często przezuczniów,byuniknąćnadmiernychwymagańzestronynauczycieli( jatojestemzupełnieciemny,gdychodzio teułamki ).Częstow sytuacjipodbramkowejwychodzijednak na jaw, że głupota ucznia jest tylko pozorna. Szczególnieniebezpiecznajestgrainicjowanaprzeznauczyciela,sprowadzającasię doformuły: Złych stopni nie stawiam. Nauczyciel,któryczujesięnieprzygotowany dopełnieniaswojejroli,zaniżawymagania wobecuczniów.dziękitejgrzeuspokajaswoje rozterkii zyskujesympatiępodopiecznych. Negatywnekonsekwencjetejgryodczuwają przedewszystkimnieprzygotowanimerytorycznieuczniowie.nauczycielz roliwybawcy szybkoprzemieszczasiękuroliprześladowcy i Ofiary. Po zapoznaniu się z asortymentem gier czytelnikzapewnezadajesobiepytanie,czy gier skorotakbardzoutrudniająnamone pełnienieroliwychowawczejwobecuczniów możnauniknąć?berneuspokajanas,że niewszystkiegrysąnatyleszkodliwe,by z nimiwalczyć.istniejąteżprzecieżgrykonstruktywne.jestniąnapewnotao nazwie Filantrop,dającasięstreścićw słowach: Pomogęinnymbardziejniżty.I choćrozgrywkatamożebyćraczejprzejawemrywalizacji niż szczerej dobroczynności, jej efektysązazwyczajchlubne. Gryinterpersonalnewpisanesąw strukturężyciaspołecznego.niesposóbwyeliminować ich całkowicie. Ważna jest jednak świadomośćichnegatywnegowymiaru:nie pozwalająnabudowanieautentycznychrelacjiz innymi,sązaledwiesubstytutemintymności,hamująnasw rozwojukompetencjiinterpersonalnych,usztywniającnaszezachowanie. Niewątpliwie, unikanie gier gwarantujepostawawyrażającaakceptację siebiei innych. Sabina Sadecka psycholog, wykładowca i doktorantka w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, trener umiejętności psychospołecznych Bibliografia: Arrivé J. Y., Jak przeżywać emocje, Warszawa 2009. Berne E., Dzień dobry... i co dalej?, Poznań 2005. Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 2001. Jagieła J., Gry psychologiczne w szkole, Kielce 2004. Zarządzanie szkołą Etyka zawodu nauczyciela Błękit przebaczeń i szkarłat oburzeń Precyzyjnej odpowiedzi na pytania o zasady etyki zawodowej nie znajdziemy w dokumentach regulujących działalność pedagogiczną. Do pogłębionej refleksji nad atrybutami etycznymi nauczyciela skłaniają teksty filozofów. C otoznaczy nauczycielmoralny?do czegosprowadzasiępojęcie etykanauczyciela?bezmała30lattemukrystynabielugai NinaJankowskaprzeprowadziłybadaniaankietowenatematpowinności moralnej nauczycieli¹. Odpowiedzi udzielaneprzezstudentówkierunkównauczycielskichzarównostudiówdziennych, jaki zaocznych,czylimającychzasobądoświadczenia pedagogiczne, świadczyły o bardzoróżnymrozumieniuetykizawodowej.mimoupływuczasuodpowiedźnatak postawionepytaniawciążniejestoczywista. O ile bowiem pedagodzy zapytani o etykęlekarzyczyprawnikówzgodniewymieniają szereg atrybutów koniecznych w tychzawodach,powołująsięnaistniejące kodeksy,o tylew przypadkuwłasnegośrodowiskaniepotrafiąsprecyzowaćstawianychmuwymagańmoralnych. Precyzyjnejodpowiedzinapytaniao zasadyetykizawodowejposzukującynauczycielnieznajdziew dokumentachregulujących działalność pedagogiczną. Nakazy etycznezwiązanez wszechstronnymrozwojemuczniadośćogólnieujmowanesąw art. 4. Ustawy o systemie oświaty, w art. 6. Kartynauczyciela czyw podstawieprogramowej.materiałudopogłębionychprzemyśleńpróżnobyteższukaćw większościartykułówo etycezawodowej.najczęściejpowtarzająonetreściwedługlisty powinien / nie może.tymczasemcodziennośćszkolnaniejednokrotniestawianauczycielaprzedwyborami niemieszczącymi się w uproszczonychschematach. Wartozwrócićuwagęnanikłąobecnośćtej tematykiw czasiestudiówprzygotowujących dowykonywaniazawodu,jaki brakjednolitego,przyjętegoprzezogółnauczycielizbioru zasadetycznychdotyczącychwykonywanej przeznichpracy.wobecpowyższegotrudno uniknąćpytania,czynauczycielometykazawodowai regulującyjąkodekssąw ogólepotrzebne? Znaczenie etyki zawodowej nauczycieli W uzasadnieniu ważkości tej kwestii warto przywołać słowa Magdaleny Środy z Etykidlanauczycieli :[ ]etyka zawodowa wspomaga wykonywanie określonego zawodu, wpływa na jego prestiż, pomaga 12 Uczyć lepiej 4/2011

Zarządzanie szkołą w rozwiązywaniu konfliktów, przyśpiesza podejmowanie decyzji, daje wskazówki obyczajowe i perfekcjonistyczne (związane z doskonaleniem się), zakreśla i uzasadnia granice odstępstwa od norm powszechnych, w pewnych przypadkach nakazuje traktować obowiązki nadzwyczajne jako podstawowe.² Potwierdzeniemznaczeniaetykiw zawodzienauczycielasątakżeinnepublikacjeetyków,np.pracakazimierzaszewczyka Wychowaćczłowiekamądrego.Zarysetykinauczycielskiej oraz inicjatywy stworzenia kodeksuetycznegodlapracownikówoświaty, podejmowane m.in. przez Polskie TowarzystwoNauczycieli,WyższąSzkołęAdministracji Publicznejw CentrumEdukacjiObywatelskiej. Autorzytekstówzwiązanychz kształtowaniemnormetykizawodowejnauczycielipodkreślająwyjątkowośćzawodu,któryjakżaden innywiążesięz kształtowaniemi wychowaniemkolejnychpokoleń.dlategoteżwśródpożądanychcechpedagogówwskazujesięatrybutymerytorycznei moralne.nauczyciel,jak zauważajanlegowicz,w nauczaniu odpowiada etycznie za swoje wykształcenie, awwychowaniu ponosi odpowiedzialność moralną za swoje postępowanie³.zatemjuż samwybórzawodunauczycielskiegowinien byćdecyzjąmoralną,niepodyktowanąchwilowymkaprysemczyniemożnościąznalezienialepszejpracy. Kluczowaw kształtowaniuetykinauczycielskiejwydajesięświadomośćpowinności zawodowych.zobowiązujeonawykonawców tejprofesjiprzedewszystkimdopogłębionej i ciągłejrefleksjinadswojąpostawą. Autorytet czy autorytety? Napoczątkuwartowprowadzićrozróżnienieautorytetukompetencyjnegoi moralnego. Oczywiście,pożądanymideałemjestichspójność.Doideałuczęściejjednakdążymyniżgo urzeczywistniamy. Dlatego też warunkiem koniecznymdoprawidłowegofunkcjonowaniaw tymspecyficznymzawodziejestprzede wszystkimznajomośćwłasnychograniczeń. Nauczycielpowiniendążyćdoposzerzania wiedzy merytorycznej, doskonalić swój warsztatdydaktycznyi wychowawczy,copozwolimubyćautorytetemkompetencyjnym dla uczniów. Nie może jednak zmuszać uczniówdopodążaniaza jedyniesłusznym tokiemjegowłasnegomyślenia,coczęstozdarzasiępolskimnauczycielom.wartopamiętać,żepodmiotowośćucznianajpełniejrealizujesięw twórczymdialoguz mistrzem. Nauczycielwinienrównieżpamiętaćo doskonaleniuetycznym,co jaksłuszniezauważyłamagdalenaśroda niemusioznaczaćkoniecznościbycianiepodważalnymautorytetemmoralnymdlauczniów.filozofka definiujeautorytetmoralnyjakozbiór wielu kwalifikacji (nie zawsze do wyuczenia), które powodują, że osoba służy innym jako drogowskaz, busola w przypadku problemów moralnych i egzystencjalnych. Autorytet moralny posiada jakąś mądrość (która jest czym innym niż wiedza, inteligencja i umiejętności praktyczne) 4. Gdzież prawda? Kolejnymwymogiemstawianymnauczycielowijestprawdomównośćabsolutna,rozumianajakokoniecznośćwiernościprawdziesubiektywnej,czyliosobistymprzekonaniom nauczyciela (Kazimierz Szewczyk) 5. W obecnejrzeczywistości,wymagającejodpowiedzinaproblemymoralnewynikające z przemian technologicznych (jak choćby kwestiaklonowaniaczyzapłodnieniapozaustrojowego)czyzmianyświadomościcodo przysługującychczłowiekowipraw(eutanazja),jesttozapewnejednoz najtrudniejszych wyzwańdlapedagoga.pociągaonobowiem zasobąkoniecznośćnieuchylaniasięodtrudnychdyskusjiświatopoglądowychprzyjednoczesnymposzanowaniuprawauczniado zachowywaniawłasnychpoglądów. Dylematy odpowiedzialności i lojalności W świetlepublikacjipoświęconychetycezawodu,nauczycieljestpowołanydoodpowiedzialnościzaucznia,czylistawianianapierwszymmiejscujegodobrai wspieraniegow indywidualnym rozwoju. Nie jest to zadanie proste, bowiem pedagog wszystkie bez wyjątku decyzje [...] musi podejmować po dokładnym rozważeniu ich wpływu na psychiczny i moralny stan dziecka (Kazimierz Szewczyk 6 ).Nietrudnozatemwyobrazićsobie, żemożetoprowadzićdokonfliktówpomiędzy różnymi rolami, jakie odgrywa nauczyciel w życiuszkoły.naprzykładpostawawychowawcyprzekonanegoo koniecznościdaniakolejnejszansyuczniowiniesubordynowanemu możestaćw sprzecznościz obowiązkiempodwładnego,któryzobligowanyjestdoinformowaniadyrekcjiszkołyo wybrykachucznia. W takiejsytuacjiodpedagogaoczekujesię,iż będziepodejmowałdecyzje,kierującsięwłasnymrozeznaniem,a ponadtozainicjujepracę swojegośrodowiskanadrozstrzyganiemtrudnychkwestiiwychowawczych. W zawodowymżyciunauczycielaogromne znaczeniematakżeodpowiedzialnośći lojalnośćwobecinnychnauczycieli.jakpodkreśla Kodeks etyki nauczycielskiej opracowany przez Polskie Towarzystwo Nauczycieli: Nauczyciel wraz z nadzorem pedagogicznym i innymi pracownikami oświaty powinien tworzyć zespół ludzi wspomagających się w realizacji wspólnego celu, jakim jest nauczanie i wychowanie. Tworzenie grup nacisku dla obrony własnych korzyści jest niemoralne. Nauczycieli powinny łączyć więzy koleżeństwa, współpracy, pedagogicznej solidarności i szlachetnego współzawodnictwa. 7 Szkołatozłożonyorganizm,któryniejednokrotniewymagarezygnacjiz własnejindywidualnościnarzeczpracyzespołowejdla dobracałegośrodowiska,np.podczasorganizacjiważnychuroczystościszkolnych.tylko wzajemnalojalnośćnauczycieligwarantuje atmosferęzaufaniaw zespolei eliminujechęć kreowania własnego wizerunku w oczach uczniówkoszteminnych.postulatsolidarnościześrodowiskiemnauczycieliniemożejednak służyć ochranianiu kolegów winnych nadużyć.podobniejakrealizacjawspólnego celu nie może polegać na bezkrytycznym i bezwolnymposłuszeństwiewobecnakazów władzszkoły. Sprawiedliwość w ocenianiu Jakoatrybutmoralnynauczycielawymienia się także sprawiedliwość, szczególnie w zakresie ewaluacji. Dzisiejsza ewaluacja zmierzadoobiektywizacji,a cozatymidzie ocenianiagłówniezaefektypracy.niezwalniatojednaknauczycielaz koniecznościdostrzeganiawkładupracyucznia,jegozaangażowania w pokonywanie trudności we wciążbardzonierównymdostępiedowiedzy, szczególniew pracycodziennej.sprawiedliwośći odpowiedzialnośćwymagajątakżeod nauczycielawłaściwego,pozbawionegoironii i kąśliwości,przekazywaniawiedzynatemat osiągnięćuczniów,niefaworyzowanianikogo w trakcieocenianiabezwzględunawłasne preferencjeosobowościowe,a takżeodważnegoprzeciwstawianiasięstereotypomspołecznymi płciowym. Poszanowanie godności Etycy stawiają nauczycielowi również wymógposzanowaniazarównojegowłasnej godnościosobistej,godnościzawodowej,jak i godnościucznia.poszanowaniegodności osobistej można rozumieć jako wierność wartościom,jakieokreślajączłowiekagodnego w kulturze polskiej, czyli m.in. niezwracanieuwaginadoraźnekorzyści,niepodatnośćnaprzekupstwo,wiernośćwłasnemusystemowiwartości,obronawłasnej tożsamości i indywidualności, odpowiedzialnośćw działaniach,bezinteresowność, powściągliwość.godnośćzawodowamastanowićdlanauczycielawartośćszczególną, bowiemjest to fundament zaufania i prestiżu środowiska zawodowego nauczycieli. [ ] Każde naruszenie zasad etyki zawodowej [ ] może mieć negatywny wpływ nie tylko na niego, ale i dla całego środowiska ( Kodeksetycznynauczyciela 8 ).Szacunek dlagodnościuczniaobjawiasiępoprzezjego podmiotowetraktowanie,szacunekdlajego poglądówi przekonańoraznienaruszanie sferyjegoprywatnościponadto,czegowymagaprocesdydaktycznyi wychowawczy (KazimierzSzewczyk).Niedopuszczalnejest zatemnp.dyskutowanieo sytuacjirodzinnej uczniów poza gronem, które powinno byćo niejpoinformowane. Granice tolerancji i wyrozumiałości Etykazawodowanauczycielawinnaobejmowaćtakżerefleksjęnadtolerancjączyina- Uczyć lepiej 4/2011 13

Zarządzanie szkołą czejwyrozumiałością,któraobjawiasięprzyzwoleniem na poszukiwania intelektualne i moralneucznia,przyjednoczesnychłagodnychdziałaniachdążącychdozmianynieakceptowanejpostawy.obejmujeonatakżesamegonauczyciela,którypowinienprzyznawać sobieprawodobłędu(choćniedonieuctwa) i miećświadomość,żeniejesti niemożebyć wyroczniąwewszystkichsprawachzwiązanychz nauczanymprzedmiotemorazw kwestiachmoralnych.jakinauczycielzatemnie jestwyrozumiały?taki,który lekceważy, nie ufa, podejrzewa, śledzi, przyłapuje, karci, oskarża i karze, szuka dogodnych sposobów, by zapobiec, zabrania i bezwzględnie zmusza, nie widzi wysiłku dziecka, by zapisać starannie kartkę papieru lub godzinę życia: stwierdza oschle, że źle. Rzadki błękit przebaczeń, częsty szkarłat gniewu i oburzeń. 9 Filozofowie zajmujący się etyką zawodu nauczycielamająnadzieję,żedyskusjadotyczącatejproblematykibędziemiaławpływ zarówno na poprawę wizerunku polskiej szkoły,a także poprzezokreślenienajważniejszychwartościwychowawczych wpłynienazmianyw polskimsystemieedukacji i ostatecznie w polskimżyciuspołecznym. Choćdotądniewypracowanojednolitego,pełnegokodeksuetykizawodunauczyciela,któregozałożeniabyłybyakceptowaneprzezcałe środowisko,należyżywićnadzieję,żetakowy powstanie,a w tokupracnadnimtematyka etykizawodowejznajdziesięw obszarzezainteresowańwszystkichnauczycieli. 1 K. Bieluga, N. Janowska, Z czego wynika i czym jest powinność moralna nauczyciela, Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1983, nr 3 2 M. Środa, Etyka dla nauczycieli, materiał roboczy przygotowany dla ZNP 3 J. Legowicz, Moralno-etyczne zasady zawodu nauczycielskiego, Kwartalnik Pedagogiczny 1988, nr 2. 4 M. Środa, op. cit. 5 K. Szewczyk, Wychować człowieka mądrego: zarys etyki nauczycielskiej, Warszawa 1999. 6 K. Szewczyk, op. cit. 7 Kodeks etyki nauczycielskiej, Warszawa 1997. 8 Kodeks etyczny nauczyciela, CEO i WSAP w Białymstoku. 9 K. Szewczyk, op. cit. dr Elwira Jeglińska wykłada w Studium Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców przy Instytucie Filologii Polskiej UAM w Poznaniu; prowadzi szkolenia z etyki zawodu i etykiety dla młodych nauczycieli Rekomendacje Dobra literatura nie pozostawia czytelnika samotnego Joanna Marchewka: Jak Pani jako prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych skomentuje naszą narodową awersję do czytania, potwierdzoną najnowszymi badaniami? Maria Kulik: Czytaćtrzeba tooczywiste.należyjednaktakżezwrócićuwagęnato, że czytać trzeba dobre książki. Tymczasem brakujeprofesjonalnegowsparciaw wyborze, coczytać.mamyakcję CałaPolskaczytadzieciom,alepozatymniefunkcjonujesystematyczne poradnictwo. W wysokonakładowej prasie nie znajdziemy informacji o nowościachwydawniczych,o tym,cowartoprzeczytać. Polska sekcja IBBY {International Board on Books for Young People}, którą Pani kieruje, stawia sobie za cel upowszechnianie tzw. wartościowej literatury. Współpracujemy z szeroko pojętym kręgiem ludzi książki pisarzami, tłumaczami,ilustratorami.włączamysięw konferencjei szkoleniachdlabibliotekarzy,nastronieinternetowejinformujemy,codziejesięna światowymrynkuliterackimi graficznym. Przyznajemynagrodyliterackieorazzaupowszechnienieczytelnictwa.Standardemjakościpowinnobyćto,conagradzaIBBY.Niestety,w czasachkryzysuto,cojesttaniei byle jakie,wypierato,coambitnei musikosztować.starazasadakopernikańskamówi,że złypieniądzwypieralepszy sprawdzasię totakżew przypadkuksiążki.a przecieżartysta nie po to się kształcił, aby rozdawać swójdorobek. Myniecenimynaszychtwórców.Takjuż jest,żekulturadladziecijestuważanazaniepoważną,niegodnąwręcz.wielkaszkoda.na przykład odnieśliśmy sukces międzynarodowy,o którymnigdzienieukazałasiężadna informacja. Polacy zyskali uznanie na największychtargachksiążkidladzieciw Europie, jednych z największych na świecie. W konkursie Bologna Ragazzi Award 2011 książka Koreańczyka z ilustracjami Iwony Chmielewskiejzdobyłagłównąnagrodęw kategoriinonfiction.w tejsamejkategoriiwyróżnienieotrzymałaksiążka Coz ciebiewyrośnie? Aleksandryi DanielaMizielińskich, a w kategorii Opera Prima jury wyróżniło Słoniątko AdamaJaromiraz ilustracjami GabrieliCichowskiej. Co stanowi kryterium dobrej literatury dla młodych odbiorców? IBBYnagradzainneksiążkiniżfundacja Cała Polska czyta dzieciom. Literaturoznawcy,reprezentującynaszestowarzyszenie,twierdzą,żeliteraturamożepełnićróżne funkcje. Ma służyć nie tylko zbudowaniu czytelnika.pełniącfunkcjekatarktyczne,nie możebaćsiętematówtrudnychi drastycznych.jeślijestzabardzowygładzona,nie przystajedorzeczywistościi wówczaszostajeodrzuconaprzezczytelnikadziecięcego, a zwłaszczaprzezmłodzież.dobraliteratura niepowinnajednakpozostawiaćmłodego czytelnika samotnego z diagnozą trudnej rzeczywistości. Przykłademksiążkispełniającejtenpostulat jestpowieść Czynnikmiłości AnnyŁaciny. Zdobyła ona wyróżnienie w konkursie KsiążkaRoku2010.Autorkaz wykształcenia jestbiologiem,zajmujesięgenetyką.swojezainteresowaniazawodowewykorzystała,piszącpowieśćo chłopcuchorymnabiałaczkę, któryzakochujesięw dziewczynie.uczucieto zostajepoddaneciężkiejpróbie.onwie,żenie możenadużyćjejzaufania,ona,żeniemoże musięoddaćbezreszty,boniewiadomo,co wydarzysięzamiesiąc,zarok. 14 Uczyć lepiej 4/2011

Rekomendacje Takieksiążkipowinnywłaśniepowstawać. Dotykająistotnychproblemów,poruszają,odpowiadającnapotrzebyserca. W ocenie literatury dla młodych odbiorców istnieje niebezpieczeństwo, że aspekt dydaktyczny weźmie górę nad walorami artystycznymi. Waloryliterackiei nowatorstwograficzne odgrywajązasadnicząrolęw ocenieksiążek nagradzanych przez IBBY. Większą aniżeli aspektwychowawczyw tradycyjnymrozumieniu.barbaratylicka,którabyłaprejuroremkonkursuliterackiegoim.astridlindgren, powiedziała: Książka roku to taka, która mówi o tym, o czym nigdy jeszcze nie pisano, albo mówi o sprawach znanych i oczywistych, ale w taki sposób, w jaki nikt tego jeszcze nie czynił. DobrymprzykłademnowatorstwaformalnegojestksiążkaMariuszaSzczygielskiego. Jegopowieść Omega uznanazostałaprzez IBBYzaKsiążkęRoku2010w kategoriiliteraturydlamłodzieżyi wpisananahonorową ListęHalinySkrobiszewskiej patronkikonkursu, organizowanego przez Muzeum KsiążkiDziecięcejw Warszawie.Bohaterkapowieściuwikłanajestw światgrykomputerowej. W dniu dwunastych urodzin dziewczynka otrzymuje SMS z kodem wejścia w wirtualnyświat.kolejnepoziomygrystają siękolejnymietapamiw jejrozwoju.tengatunekdefiniujesięjakobildungstrom powieśćo dojrzewaniu.w literaturzepolskiej czegośtakiegoniebyło.autorjestniezwykle utalentowany, a zważywszy na jego wiek, możemyspodziewaćsię,żewielomaksiążkaminasjeszczezadziwi. W tegorocznejedycjikonkursuim.astrid Lindgrenjegopowieść Czarnymłyn zdobyła GrandPrix.Jestemteżświeżopolekturze Za niebieskimidrzwiami najnowszejpowieściszczygielskiego.choćoperujeondośćznanymmotywem:naciskamyklamkęi wchodzimy do alternatywnego świata, to w książce odnajdujemy wiele literackich smaczków. Z koleiksiążkakatarzynykotowskiej Jeż poruszatematadopcji wydawałobysię,że wyeksploatowanydozarżnięcia. Ale po raz pierwszy napisano o dziecku, którezachowujesięjaktytułowyjeż.o problemiedzieciadopcyjnychmówiteżksiążka Diabełek MariiEwyLetkiz ilustracjamiagnieszki Żelewskiej.Kiedyzaakceptujemyi pokochamy tewcielonediabełki,chciwuski,kłamczuszki, toichróżkii kopytkaodpadają,a noskisięwy- gładzają.towłaściwieteżnicnowego,powta- rzasięto,coznamyz Pinokia. Czy można zauważyć we współczesnej literaturze przeznaczonej dla młodego czytelnika jakieś nowe tendencje? Obserwujemy, że w literaturze dla dzieci i młodzieżyfunkcjonujątesamegatunki,co w literaturze dla dorosłych. Mamy powieść obyczajową,psychologiczną,kryminał,horror. Bardzowidocznyjestteższtafażinternetowy,problemmobbingu,zranienia,wszyscy siedząnagadu Gadu,komunikująsięmailowo.Touwiarygodniatęliteraturę. Jak wspomóc nauczycieli w animacji czytelniczej? Wiem,żewielunauczycielijestzdegustowanychnietylekanonemlekturcozasobami szkolnychbibliotek.niechcęprawićmorałów, boznamkondycjęfinansowąbibliotek.ale uważamzarzeczniedopuszczalną,żew dalszym ciągu w kanonie lektur znajduje się książka OtojestKasia,którazupełnienie przystajedowspółczesnychrealiów.w dzisiejszym świecie nie ma dziecka ośmioletniego,przedktórymmożnabyukryćfakt,że mamaspodziewasiędziecka.rodzicezupełnieinaczejdotegopodchodzą,wspólnieoczekujesięnanadejścienowegoczłonkarodziny. Wracając do meritum, wielu nauczycieli zalecaprowadzeniedzienniczkówlektur.robieniekrótkichnotatek.w starszychklasach częstopadapytanie,jakąksiążkęprzeczytałeś ostatnio i chciałbyś ją polecić kolegom. Myślę,żewartosięgaćpoksiążkinagradzane przezibby,bonaprawdęjestz czegowybierać. Z Marią Kulik, prezesem polskiej sekcji IBBY, rozmawiała Joanna Marchewka nauczyciel konsultant ds. informacji oświatowej ODN w Poznaniu Dobre praktyki Szepty poetów w poznańskich zaułkach O czym zgrzytają tramwaje, kiedy w nocy pod oknem mi stają? O huśtawce im śni się wysokiej, żeby z szyn i żeby w obłoki; żeby leciutko na krótko kolor lila ze złotą obwódką i bez planu, bez kursu, bez celu karuzelą nad Poznaniem, karuzelą! Marzenie,K.Iłłakowiczówna Mieszkanie PracowniaKazimieryIłłakowiczównyprzyul.Gajowej4/8toniezwykłe miejscenakulturalnejmapiepoznania,które ożywione zostało dzięki nawiązaniu kreatywnejwspółpracynauczycielijęzykapolskiegoi uczniówliceówogólnokształcących Poznaniaz paniąkustoszelżbietąandrzejewską.planującspotkaniadoradcymetodycznego z nauczycielami, zaproponowałam w marcu 2010 r. konferencję w zacisznym mieszkaniupoetki:kobieta w Biblii, filozofii, Uczyć lepiej 4/2011 literaturze upani Iłły na Gajowej.Wówczaszrodziłsiępomysłedukacyjnegoprojektu poetycko dziennikarskiego,którymiałswój finałw lutym2011r. Myśląco projekcie,miałamnauwadzezainspirowanie nauczycieli języka polskiego szkółponadgimnazjalnychdopracyz uczniem zdolnym, a jednocześnie oswajanie dostępnych przestrzeni muzealnych w celach dydaktycznych. Polonistki, reprezentujące siedem liceów ogólnokształcących Poznania, 15

Dobre praktyki Uczestnicy w zacisznym Mieszkaniu Pracowni Kazimiery Iłłakowiczówny chętniepodjęłysięrealizacjizadańprojektu, któryzatytułowałam:szepty poetów w poznańskich zaułkach. Projektzakładałspopularyzowanietwórczościi biografiikazimiery Iłłakowiczównypoprzezzaangażowanienauczycielijęzykapolskiegoi młodzieżyszkółponadgimnazjalnych w Poznaniu we współpracę z instytucjami kultury (Mieszkanie PracowniaKazimieryIłłakowiczówny),rozwijaniezainteresowańliterackichorazumiejętnościrecytatorskichi dziennikarskichmłodzieży(pracaz uczniemzdolnym),rozwijanie kompetencjijęzykowychuczniów. W trakcierealizacjipowziętychzamierzeń naetapieszkolnym(w listopadziei grudniu 2010r.)odbywałysiękonkursyrecytatorskie, lekcjepoezji,wystawy,audycjeprzezradiowęzełszkolnyi konkursydziennikarskie.ponadto nauczycielei uczniowiezamieszczaliliczneartykułynastronachinternetowychswoichszkópowiedzi, dziennychsposobówodczytaniatekstów,ta- kich jak: graficzne czytanie wierszy, parafrazawiersza,tworzeniepytańdotekstupoetyckiegoczywywiadliteracki.uczniowie chętnieprzystąpilidoparafrazowaniawierszaiłłakowiczówny O jesieni,tworzącopowiadaniezainspirowanetekstempoetyckim. Pomocnaokazałasiękartapracyz przykładowymi pytaniami, ukierunkowującymi działanianatekściepoetyckim.z zapałem tworzyligraficznyobraz Błękitnejchwili, ujmującwyrażanetreściw mapęwiersza przedstawionąnaplakacie.grupaprzygotowującawywiadz KazimierąIłłakowiczównąodniosłasiędowierszyPoetkio Poznaniu ( Jesieńw Poznaniu, W Poznaniunawygnaniu, Marzenie )i doskonaleodzwierciedliłasposóbudzielaniawywiadówprzezpaniąiłłę,zaznaczającenigmatycznośćjejwy- czasami wyrażaną niechęć, i bylistałymigośćmiprzyul.gajowej,wykorzystujączasobypracownipodczaslekcjimuzealnych oraz gromadząc materiał do prac dziennikarskich.nauczycielejęzykapolskiego wrazz podopiecznymiwykazaliniezwykłąinwencjętwórczą. Szepty poetów w poznańskich zaułkach o poezji Kazimiery Iłłakowiczówny to tematlekcjiotwartejdoradcymetodycznego, którąz uczniamiklasy1diiiloim.św.jana Kantegow Poznaniuzaprezentowałamw ramachprojektu.zajęciamiałymiejscew listopadzie2010r.przyul.gajowej.uczniowie, pracującz dużymzaangażowaniem,podczujnymokiemgościi panikustosz,przygotowywali w grupach interpretacje wybranych utworów poetyckich Kazimiery Iłłakowiczówny. Zostaliwyposażeniw kartypracy, które określały zadania i formy realizacji zadań,alenienarzucałyschematycznejinterpretacjipoezji.korzystaliz różnychnieco- a niekiedy osnucie wypowiedzi anegdotą. Osiągnięcietegoefektubyłomożliwedzięki wcześniejszemuwysłuchaniunagraniawypowiedzi Kazimiery Iłłakowiczówny oraz opowieścipanikustoszelżbietyandrzejewskiejo zachowaniachpoetkiw takichsytuacjachwobecdziennikarzy.istotnew pracy młodychinterpretato-rówbyłofunkcjonalne zastosowaniekontekstubiograficznegokazimieryiłłakowiczówny,czemusprzyjałapomocpanikustoszorazdostępnaw Mieszkaniu Pracowniekspozycja. Podczasprezentacjiuczniowskichnawiązał siędialogmiędzyprezentującymiefektypracy uczniamia Gośćmi nauczycielamijęzyka polskiego. Uczniowie sprawnie i rzeczowo przytaczaliargumentyuzasadniająceichstanowiskow kwestiiinterpretacjitekstów. TegopopołudnianaGajowej4/8panowała niezwykłaatmosferabardzotwórczejpracy uczniów,a zarazem,dziękiwszystkimuczest- nikom,wytworzyłsięprzyjaznyklimatlite- rackiegospotkania. W końcowej części realizacji projektu Szepty poetów w poznańskich zaułkach przyul.gajowej4/8spotkalisięw zimowe popołudnie24lutego2011r.uczestnicyfinałukonkursurecytatorskiegoi dziennikarskiegodlauczniówliceówogólnokształcącychw Poznaniu. Osiągnięty został cel, jakim była praca z uczniemzdolnymzaangażowanymw popularyzacjętwórczościi biografiikazimiery Iłłakowiczówny,a zarazemnawiązanieoraz rozwinięciewspółpracyz instytucjamikultury, instytucjami naukowymi wspierającymipracędydaktyczno wychowawcząnauczycieli języka polskiego. Uczniowie mieli możliwość rozwijania swoich zdolności i umiejętności,a takżedoskonaleniaautoprezentacjipodczasfinałowegospotkaniawgroniemłodychrecytatorówi dziennikarzyprzed audytoriumjurorów specjalistówreprezentującychscenęnapiętrze(dyrromualdgrząślewicz przewodniczącyjury),uamw Poznaniu(mgrLucynaMarzec), GłosWielkopolski (red. Elżbieta Podolska), Bibliotekę Raczyńskich(kustoszMieszkania Pracowni KazimieryIłłakowiczównypaniElżbietaAndrzejewska)orazODNw Poznaniu(gośćhonorowy Kierownik Pracowni Doradztwa panigabrielawojciechowska). Szczególnymwyróżnieniemdlauczniów zwycięzcówkonkursudziennikarskiegojest popularyzacjaichosiągnięćpoprzezpublikacjęprackonkursowychw Winiecie,piśmie BibliotekiRaczyńskich. Nauczyciele języka polskiego wraz z uczniami poznańskich liceów ogólnokształcącychokazalidużezainteresowanie przedstawionąprzezemniepropozycjąmetodycznąi chętniezaangażowalisięw prace związanez realizacjązadańnaetapieszkolnymorazw przygotowaniefinałuprojektu. Poloniściprzejawiliogromnąkreatywność izpasjąwspółtworzyliprojekt,porywając dotwórczychdziałańuczniów.dziękitemu potwierdziłosięprzekonaniewieluz nas,iż w pracy nauczyciela języka polskiego doskonalemożnawykorzystaćmuzealnąprzestrzeń w realizacji zadań dydaktyczno- -wychowawczych. Finałowe spotkanie uświetnione zostało dzięki współpracy z instytucjami kultury, nauki,wydawnictwamiedukacyjnymii mediami.instytucjetechętniewspierajątwórczedziałanianauczycielii uczniów.z pewnościąw przyszłościw gronienauczycielijęzyka polskiegoszkółponadgimnazjalnychpoznaniapowstanieniejednointeresująceprzedsięwzięciewewspółpracyz instytucjamikultury, do czego już nie trzeba przekonywać tych,którzyz pasjąrealizowaliprojektszepty poetów w poznańskich zaułkach. Róża Połeć doradca metodyczny w ODN w Poznaniu i nauczyciel języka polskiego w III LO w Poznaniu 16 Uczyć lepiej 4/2011

Dobre praktyki Otworzyć drzwi sztuki Ł ączenie działań plastycznych uczniów, absolwentówszkołyoraznauczycielinie jestzjawiskiempowszechnym,a przecież stwarzadoskonałąokazjędointegracjiśrodowiskalokalnego.z takimzałożeniempodjęłamsięopracowaniatrzyletniegoprogramu innowacyjnegopt. Otworzyćdrzwisztuki ¹. Ożywieniei rozwijaniezainteresowańartystycznychmiałoobjąćzarównoprzedszkolaków,jaki uczniówwszystkichetapówkształcenia oraz absolwentów szkół z powiatu wrzesińskiego.nieprzypadkowopołączyłam kilkagrupwiekowychw tymprojekcie.każda ma coś specyficznego do zaoferowania. Ponadtozależałominastworzeniusploturóżnychdoświadczeńplastycznych tworzenia, odbioruorazanalizy.taciągłośćprzyniesie, moimzdaniem,efektyw postacirozbudzenia wrażliwościartystyczneji świadomościtwórczejprzyszłychadeptówsztuki. Zajęcia w przestrzeni Muzeum Narodowego w Poznaniu Jednymz walorówdziałańprojektowych jesturozmaiconastrukturaprogramu.dzięki współpracy z różnymi instytucjami (m.in. UniwersytetemArtystycznym,MuzeumNarodowym,szkołamibiorącymiudziałw projekcie,ośrodkamikulturyw Neklii Wrześni) zyskaliśmybogatąbazęmaterialną.mamy dostępdoróżnychprzestrzeniwystawienniczych(muzeum,galeria)orazmiejscdziałań artystycznych (plenery, pracownie plastyczne).coszczególnieważne,w realizacji projektuuczniowieuczestnicząnaprawach twórców podczasćwiczeńwarsztatowych orazkonkursów.sąteżprzygotowywanido Uczyć lepiej 4/2011 świadomegoi dojrzałegoodbiorusztukidzięki bezpośrednimkontaktomz profesjonalnymi artystami.a wieluspośróducznióww ogóle porazpierwszymaokazjęobcowaćzesztuką. W czasiepleneru,któryzorganizowałam w Schronisku Młodzieżowym w Nekielce, grupanajmłodszazaspokajałaswojepotrzeby twórcze,wybierającrodzajpodłoża,przybory, technikęmalarską(gwasz,laserunek,impast, tempera,akwarela,olej)lubrysunkową.niepowtarzalnyuroknaturalnejprzestrzenipobudził dzieci w szczególny sposób do artystycznychdziałań.powstałykompozycjepełne świeżościorazodwagiestetycznej.bezpośredniośćwyrażaniaświatazewnętrznegoprzez dziecibyłaświetnąnaukąspontanicznościdla starszychuczestnikówwyjazdu. Starsi uczniowie uczestniczyli w spotkaniachzespecjalistamiodrzeźby:prof. Danutą Mączak,prof.JackiemJagielskim,prof.Józefem Petrukiem. Wykładowcy z Wydziału Rzeźbyi DziałańPrzestrzennychUniwersytetu Artystycznego w Poznaniu umożliwili uczniompoznaniekuźni,pracownirzeźbiarskiej,odlewniczej,piecadowypalaniaform. Uczestnicywycieczkizostaliwtajemniczeni w poszczególneetapypowstawaniarzeźby, obiektu,instalacji.przekonalisię,jakdługi i pracochłonnyjesttoprocesi żepracaartysty toczęstotakżeciężkifizycznywysiłek. Warsztatygraficznezorganizowanew szkolnejpracowniz udziałemabsolwentkiliceum Plastycznegow Poznaniuwyzwoliłyu jednych uczestnikówukrytetalenty,u innychwzbudziłychęćczerpaniaprzykładówz pracykolegów.zajęciastałysiętakżeokazjądodobrejzabawyw przyjaznejatmosferzewspółtworzonejprzezuczniówz różnychszkółi środowisk. Umiejętnośćwyrażaniaswoichopinii,dzielenia się wrażeniami, formułowania interpretacji tokompetencje,któresąniezbędne dlakształtowaniadojrzałegoodbiorusztuki. W innowacyjnymprojekcie Otworzyćdrzwi sztuki ichrozwijaniusłużyuczestniczenie w wystawach artystów, przygotowywanie własnychprezentacjiprzezuczniów.zaszczególnieefektywnedziałaniasłużącezdobywaniuomawianychkompetencjiuznaćmożna udziałucznióww lekcjimuzealnej: Jakpatrzećnadziełosztuki (w MuzeumNarodowymw Poznaniu)orazlekcjęotwartąz plastyki,którąprzeprowadziłamw trzeciejklasie gimnazjalnej Malowaćinaczej,czylianaliza dziełamalarskiegoi graficznego. Wśród uczestników projektu można zauważyć dwie grupy: tych, którzy niezobowiązująco pogłębiają swoją wiedzę, są ciekawi świata sztuki, oraz tych, którzy doświadczeniapoznawczepragnąwykorzystać dodalszejedukacjiartystycznej.niezależnie od motywacji angażowania się uczniów w projekt,mamnadzieję,żespełniontozałożenie,naktórezwróciłauwagęprof.danuta Mączak,szefowaPracowniRzeźbyUniwersytetuArtystycznego.OtóżwedługpaniProfesor, najcenniejszym efektem finalnym projektu,pozarozbudzeniemwrażliwościartystycznej,będzieprzygotowaniemłodychludzi do interpretacji realnej rzeczywistości. I trudnosięz tymniezgodzić wszakświat jesttekstem,którynależyumiejętnieczytać. Półmetekdziałańmamyzasobą.Widaćjuż pierwsze efekty. Program rozwija przede wszystkimzainteresowaniaplastyczne,pielęgnujewrażliwośćartystycznąuczniów,wyłaniatychszczególnieuzdolnionych,promuje ichartystycznedokonania,wspomagawymianę doświadczeń nauczycieli plastyki, a tym samym integruje dzieci i młodzież z różnychśrodowiskpowiatuwrzesińskiego. Korzystająnatymuczniowiei nauczyciele, zarównocidoświadczeni,jaki rozpoczynającyswojąpracęw zawodzie. 1 Innowacja pedagogiczna zarejestrowana pod numerem 4440/6.122/10 w Wydziale Kształcenia Wychowania i Opieki w Kuratorium Oświaty w Poznaniu Aldona Kubacka wicedyrektor Zespołu Szkół w Nekli; nauczycielka plastyki; autorka programów nauczania plastyki i zajęć artystycznych w gimnazjum; autorka i koordynatorka projektu Otworzyć drzwi sztuki. 17

Nauczyciel z pasją Lubię pisać Łukasz Henel, nauczyciel etyki w Szkole Podstawowej nr 90 oraz w Zespole Szkół Budownictwa nr 1 w Poznaniu. Autor dwóch książek z dziedziny filozofii i etyki, jeden z redaktorów portalu www.etykawszkole.pl. Stanisława Łowińska: Pasjonat kto to taki? Łukasz Henel: Mówiąc najprościej, to osoba, która lubi to, co robi. Uważam, że każdyz nasmożebyćpasjonatem,musitylko odkryćswojewewnętrznepowołanie.czasem niejesttołatwei udajesiępóźno...lubnawet wcale. Z mojego punktu widzenia na tym właśniepolegatajemnicaszczęścia. Przełożeni, Koleżanki i Koledzy postrzegają Pana jako nauczyciela z pasją. Komu lub czemu zawdzięcza Pan swoje zaangażowanie w pracy i działalności edukacyjnej? Na pewno dyrekcji obydwu szkół. Jako młody,początkującynauczycielspotkałemsię z dużymwsparciem.począwszyodzapoznania mnie z innymi nauczycielami, a skończywszynakonkretnychwskazówkachmerytorycznych.niedoprzecenieniasąteżorganizowaneprzezodnzajęciametodyczne z paniąalinąjaniszewską.z każdychwychodzęz pokaźnymplikiemmateriałówi głową pełnąpomysłównakolejnelekcje.chociażzabrzmitoniecopatetycznie,znaczeniemateż poczuciesensuwykonywanejpracy.przecież uczącczytodzieci,czymłodzież wychowujesięprzyszłepokolenia.towielkaodpowiedzialność,aleteżogromnaradośći satysfakcja.toonajest silnikiem, którymnienapędza. Poza tym praca w szkole co jest powszechniewiadome odmładza. Pana droga do zawodu? UkończyłemfilozofięnaUniwersytecieZielonogórskim. Czasy studenckie wspominam wyjątkowodobrze.poznałemwieluinspirującychludzi,wspaniałychprofesorów.poskończeniustudiówprzezjakiśczaspracowałemna różnych stanowiskach, w prywatnych firmach.zajmowałemsięnawetbhp.w międzyczasienapisałemdwieksiążki: Lekcjęfilozofii oraz Materiałydolekcjifilozofiii etyki.czułempotrzebęposzerzaniawiedzywyniesionej zestudiówi jejwykorzystywania chociaż nieprzynosiłomitowiększych,wymiernych korzyści.kilkalattemuetykai filozofiabyły jeszczebardziej niszowymi przedmiotaminiż teraz.w końcunastroniepoznańskiegoserwisuoświatowegonatrafiłemnaofertępracy w charakterzenauczycielaetykiw SzkolePodstawowejnr90.Poszedłemnarozmowękwalifikacyjnąi zgodziłemsiębezwahania. I tak rozpoczęła się przygoda ze szkołą Przyznaję napierwszychzajęciachbyłem niecostremowany.uczniowiechybateż.jednakjużpokilkuudanychlekcjachpoczułem, żechcębyćnauczycielem.niedługopóźniej podjąłempracęw ZespoleSzkółBudownictwa nr1.tutajmamokazjęspotykaćsięnazajęciachz dużostarsząmłodzieżą,lekcjemają inny charakter niż w szkole podstawowej. Młodzież lubi mieć swoje zdanie. Czasem nawettrochęsięspieramy.alesątooczywiściekonstruktywnedyskusje.grupaz etyki niejestcoprawdaliczna,alezatomocnozaangażowana.rozmawiamz niminietylko o abstrakcyjnychproblemach,aletakżeo tym wszystkim,conasotaczai jestmocnozwiązanez etyką:o reklamach,telewizji,kulturze osobistej,tolerancji,poszanowaniuodmienności,ochronieprzyrody,realizacjiwłasnych uzdolnieńi pasji.czasembywa,żei jamogę sięczegościekawegooduczniówdowiedzieć, naprzykładnatematwspółczesnychsubkulturczymody.niekiedynazajęciastaramsię przemycać tematy,któresąmoimzdaniem bardzoważne,a któreniezawszesąuwzględnianew obowiązującychpodręcznikach,na przykładproblemrównouprawnieniakobiet lub neuromarketingu. Często opracowuję wtedyautorskiescenariuszei dzielęsięnimi z innymi nauczycielami za pośrednictwem stronywww.etykawszkole.pl. Co Pan może powiedzieć o wielowymiarowości swoich zainteresowań, również pozazawodowych? A może słowo o przedmiocie szczególnego zamiłowania? Lubiępisać.Podpisałemumowęz wydawnictwemzyski Spółkanapublikacjęmojejdebiutanckiejpowieścigrozy.Powinnaukazaćsię jeszczew tymroku.oczywiścietworzędalej... i kończę już kolejną książkę. Oprócz pisania moją pasją jest jazda na rowerze po lesie. Uwielbiamkontaktz przyrodą.jeżdżąc,wymyślamfabułydoksiążeki pomysłynanowe lekcje.lubiętakżesporoczytać.najbardziejinspirująmnieksiążkierichafromma.aleoczywiścieczęstosięgampomniejpoważnąliteraturę StephenaKinga,GrahamaMastertona, azpolskichpisarzy StefanaDardę. Pisarzem na miarę... Jeślichodzio literaturęgrozy,wedługmnie niekwestionowanymmistrzemgatunkujest StephenKing.Chciałbymw przyszłościpisać tak jak on. W jego twórczości podziwiam głównieumiejętnośćkonstruowanianiebanalnychfabuł,bardzorealistycznychpostaci i zaskakującychscenariuszy.uważam,żejest topisarzz bardzodobrymwarsztatemliterackimi potężnymtalentem,chociażtworzyhorror,gatunekczęstoodbieranyjakomałoambitny.wieluludzimaw swoimżyciukilka, kilkanaścieulubionychksiążek,któresąniczymstarzyprzyjaciele.chciałbymnapisać książkę,którabędziedlakogośważnawłaśnie w tensposób. Czy twórczemu działaniu towarzyszy jakaś idea, przesłanie? Chciałbym,żebyfilozofiai etykapowróciły dołask.niejakoalternatywadlareligii,ale jakopełnoprawneprzedmioty.wierzę,żekiedyśtosięuda,sądzę,żeskorzystalibynatym wszyscyuczniowie.filozofiajestprzecieżjednymz fundamentówkulturyi nauki.w polskichszkołachtodziedzictwojestprawiecałkowiciezapomniane. Co w ludziach, nauczycielach ceni Pan najbardziej? Otwartośćnanowepomysłyi idee.zdaję sobie sprawę, że etyka w szkole nadal jest pewnegorodzajunovum.zdarzasię,żedyrektorzyszkół,nauczyciele,a takżerodziceodnosząsiędoniejz pewnąrezerwą.częstopostrzegajątezajęciaw nieprawdziwymświetlejakowrogiewzględemreligiilubpoprostu jakotylkoi wyłącznie lekcjewychowawcze, któremożeprowadzićkażdy. Czego nie udało się Panu jeszcze zrealizować, osiągnąć? Marzęo własnymdomkuw leśnejgłuszy. Obowiązkowoz duchami.mógłbymtamodpoczywaćczasemodzgiełkumiasta.niestety, zewzględówpraktycznychodsuwamtomarzenienapóźniej. Jak można godzić ten ogrom pracy z życiem osobistym? Udajemisiętojedyniedziękianielskiejcierpliwościmojej drugiejpołówki. Plany, marzenia? Pracowaćnadalw szkolei zostaćpisarzem. Z Łukaszem Henelem rozmawiała Stanisława Łowińska nauczyciel konsultant w ODN w Poznaniu 18 Uczyć lepiej 4/2011

No wo ści wy daw ni cze w Bi blio te ce Pe da go gicz nej w Po zna niu Edukacja polonistyczna wobec trudnej współczesności / red. Anna Janusz-Sitarz. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, cop. 2010. 328 s. ISBN 97883-242-1210-1 Rozpatrzono szanse i zagrożenia współczesnej dydaktyki literatury. Scharakteryzowano nowe potrzeby uczniów w kształceniu czytelnictwa. Pokazano uniwersalność dawnych lektur na przykładzie Wesela S. Wyspiańskiego. Opisano braki kształcenia językowego, jego miejsce w podstawie programowej i praktyce szkolnej. Zwrócono uwagę m.in. na kształcenie umiejętności oceniania filmów, możliwości wykorzystania internetu, zastosowania pedagogiki Marii Montessori, rozwijania kompetencji społecznych i emocjonalnych uczniów. ŚLIWIERSKI, Bogusław Myśleć jak pedagog. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2010. 254 s. ISBN 978-83- 7489-295-7 Publikacja jest próbą całościowego spojrzenia na problematykę kształcenia nauczycieli. Zawiera trzynaście scenariuszy zajęć (prowadzonych metodami aktywizującymi) wykorzystywanych w kształceniu nauczycieli i studentów kierunków pedagogicznych. Scenariusze dotyczą np.: zasad wychowania, współpracy między nauczycielami, reformy oświaty, uspołeczniania szkoły. TARASZKIEWICZ-KOTOŃSKA, Małgorzata Bezpieczna i przyjazna szkoła / Małgorzta Taraszkiewicz, Jarosław Kordziński. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2009. 87, [1] s. (Biblioteka Klubu Ergo). ISBN 978-83-02-10652-1 Poradnik nawiązuje do rządowego programu ogłoszonego na lata 2008-2013 pod nazwą Bezpieczna i przyjazna szkoła. Autorzy proponują rozwiązania w zakresie realizacji celów programu i w przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji pracy szkoły. Omawiają zagrożenia, którym należy przeciwdziałać. Komentują akty prawne dotyczące kwestii bezpieczeństwa uczniów w szkole oraz regulujące postępowanie wobec nieletnich. Bi blio te ka Pe da go gicz na w Po zna niu ul. Buł gar ska 19, tel. 61 85 18 801, www.pbp.po znan.pl